GIÁO ÁN NGỮ VĂN ĐỊA PHƯƠNG VĂN BẢN BÀ TÔI CỦA KAO SƠN

NGỮ VĂN ĐỊA PHƯƠNG -VĂN BẢN: BÀ TÔI
-KAO SƠN-

* Hoạt động 1: Khởi động
Trước khi đi vào bài học, cô và các em cùng tham gia vào tình
huống trải nghiệm ngay sau đây.
GV chiếu 2 tình huống
1. Chỉ ra những cách cư xử của các nhân vật trong 2 tình huống
vừa xem?
- TH1: Các chú bộ đội gặt lúa giúp bà con vùng lũ ở Ninh Bình
Sự chia sẻ đầy tình người
- TH2: Sự giúp đỡ, chia sẻ, có sức lan truyền tốt trong xã hội,
không phân biệt tuổi tác, giàu nghèo.
2. Em có nhận xét gì về cách ứng xử thể hiện trong hai tình
huống trên?
- Đó là những hành vi đẹp trong cuộc sống
3. Từ đó, em thấy được vẻ đẹp đạo lí nào được thể hiện?
- Đây là biểu hiện của đạo lí tốt đẹp của dân tộc ta “Thương người
như thể thương thân”
Dẫn vào bài:
Các em ạ, đại thi hào người Nga Mác xim Gorki đã từng nói
“Nơi lạnh giá nhất không phải là Bắc cực mà là nơi không có
tình thương”. Câu nói ấy đã khẳng định vai trò hết sức to lớn
của tình yêu thương giữa con người với con người. Và hôm nay
cô trò ta sẽ cùng đến với một thi phẩm của người con quê hương
Ninh Bình, để một lần nữa ta có thể tin rằng: Tình yêu thương
1


thực sự sẽ làm nên những điều kì diệu cho cuộc sống.
Các em cùng giở sách tài liệu ngữ văn địa phương, trang 70. Văn

bản Bà tôi- Kao Sơn.
* Hoạt động 2: Hình thành kiến thức
HOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HS
Hoạt động 2.I

NỘI DUNG BÀI DẠY
I. Tìm hiểu chung

Chiếu slide

1. Tác giả, tác phẩm

Cuối tiết học trước cô đã giao nhiệm vụ
học tập cho các nhóm:
- Nhóm 1 + 2: Tìm hiểu những thông tin
về tác giả Kao Sơn và bài thơ Bà tôi.
- Nhóm 3: Tìm hiểu về hoàn cảnh ra đời
của bài thơ.
Bây giờ cô mời các nhóm lên trình bày kết
quả của mình.
Nhóm 1:
Nhóm 2:
GV Bổ sung: Các em đã nêu được những
nét rất tiêu biểu về tác giả. Hiện nay ông
cùng gia đình đang sinh sống và làm việc tại
tp Hồ Chí Minh. Hàng năm ông vẫn thường
về quê thăm thú quê hương, gặp gỡ bạn bè.
Các em ạ nhà thơ Kao Sơn có mối quan hệ
rất thân thiết và gắn bó với thầy hiệu trưởng
của trường…..

2


GV giới thiệu tập thơ Xúc xắc: Nhà thơ Lê
Khánh Mai nhận xét: Xúc xắc là một tập
thơ không giống ai. Từ trước tới nay chưa
từng có một người nào viết và in thơ kiểu
như thế bao giờ. Lạ ở chỗ, ngay trang đầu
tập thơ tác giả viết: “Phải nói luôn, tôi là
một nhà văn chứ không phải nhà thơ. Tôi
viết văn là chính và thơ chỉ đến với tôi
từ những cảm xúc cụ thể trong những tình
huống

cụ thể.

Và

khi ấy

tôi

làm

thơ chủ yếu để ghi lại cảm xúc thật của
mình”. Lạ nữa, tập thơ gồm 30 bài, bài nào
Kao Sơn cũng nói xuất xứ, lý do vì sao nó ra
đời.
Nhóm 3 diễn xuất:
GV: các em thấy phần diễn xuất của các

bạn ntn?
- HS nhận xét:
GV nhận xét: Các em phần nào đã hình
dung và thể hiện khá tốt câu chuyện. Các
bạn nhập vai rất tự nhiên, đặc biệt vai bà
hành khất diễn rất đạt, cảm xúc. Lớp ta dành
tặng cho nhóm 1 tràng pháo nào
? Em hiểu gì về hoàn cảnh sáng tác bài thơ
qua tiểu phẩm?
3


- 1HS trình bày hoàn cảnh: vào một buổi
chiều khi nhà tác giả đang ăn cơm bỗng có
khách. Nhìn qua tác giả biết đó là một cụ
già ăn xin. Mẹ tác giả đúng dậy mời bà cụ
hành khất vào nhà, đem cho bà một ít gạo.
Nhìn hình ảnh hai người lúc ấy, nhà thơ xúc
động nên viết bài thơ này.
G: Người bà được nói đến ở đây chính là mẹ
của tác giả, gọi bà là cách gọi thay cho con.
GV chuyển ý: Cô trò ta sang phần đọchiểu-> bật máy toàn bài thơ
? Theo các em, bài thơ cần có giọng đọc
như thế nào? Vì sao?
HS: nhẹ nhàng, tình cảm vì chất trữ tình
thấm trong từng câu chữ
? Em hãy đọc diễn cảm bài thơ này cho cả
lớp cùng nghe
GV nx: GV đọc lại
? Hãy nêu một số nét khái quát về bài thơ

(thể thơ, PTBĐ)
HS: Bài thơ được viết theo thể thơ lục bát
truyền thống. Bài thơ sử dụng phương thức:
biểu cảm kết hợp tự sự
GV nhận xét: Cô rất hài lòng về ý kiến của
các em
4

2. Đọc- hiểu văn bản


Bài thơ mang dáng dấp một câu chuyện
nhỏ đậm chất trữ tình, có cốt truyện, có
nhân vật, có không gian, thời gian, có tâm
tư cảm xúc. Vậy dòng tự sự đan xen cảm
xúc trữ tình trải từ đầu đến cuối bài thơ
như thế nào, cô mời các em chuyển sang II. Tìm hiểu chi tiết
phần II. Tìm hiểu chi tiết
Để tìm hiểu phần này cô giáo có gói câu
hỏi sau đây.
Gói 1:
1. Hãy nêu thời gian, không gian (bối
cảnh) của câu chuyện? Em có nhận xét gì
về khoảng thời gian/ không gian đó?
2. Trong bối cảnh đó) những nhân vật nào
được xuất hiện?
3. Sự việc gì đã diễn ra?
Các nhóm làm việc- treo bảng phụ
- GV chốt: Cô thấy các nhóm làm việc,
tranh luận rất hăng say. Cô xin bổ sung cho

các em để hiểu kĩ hơn về từ “hành khất: Các
em ạ, cách dùng từ “Hành khất”, không chỉ
mang sắc thái trang trọng trong giao tiếp mà
còn là cách nói giảm nói tránh, tránh những
từ có tính miệt thị. Điều đó đã phần nào hé
mở cho người đọc thấy một lối ứng xử đặc
5


biệt của bà tôi với người ăn xin
GV cho HS thực hiện nhóm gói câu hỏi
thứ 2
1. Từ ngữ nào tập trung miêu tả cử chỉ,
thái độ của bà? Nêu cách hiểu của em về
những từ ngữ đó
2. Từ đó, em cảm nhận gì về cách ứng xử
của bà
* Cử chỉ, thái độ
Nhóm 1: Liệt kê chi tiết, gạch chân từ “cung
cúc”, “đỡ”
- Cung cúc ra mời.
- Lưng còng đỡ lấy lưng còng.
- Gạo hai ống chia đều
- Nhường khách ngồi chổi rơm- ngồi đất,
mắt buồn ngó xa
“cung cúc”: Cung cúc là một từ láy miêu tả
dáng điệuđi nhanh vội vàng của bà, cho thấy
thái độ sốt sắng niềm nở đón tiếp
- GV nhận xét, giảng: các em hiểu rất
chính xác về từ Cung cúc. Đây là từ chiết tự

lấy từ hai từ: Cung kính và cúc cung tận
tụy- Khi dùng từ cung cúc: mô tả lưng hơi
cúi xuống, dáng điệu có phần hơi vội vàng,
cập rập của người già. Và còn ẩn ý như nếu
6


không ra đón nhanh thì sợ người khách phật
lòng... Hành động của “bà tôi” là hành
động của hai người bạn quý gặp nhau chứ
không phải là hành động của một người chủ
nhà đối đãi với người ăn xin. Như vậy bà tôi
đã tạo một không gian thân thiện, làm cho
người trong hoàn cảnh đỡ thấy tủi thân, tự ti
với thân phận của mình. Và đoạn kịch các
em vừa dựng cũng đã thể hiện khá thành
công dáng điệu đó đấy
- Nhóm 2: Liệt kê chi tiết, gạch chân: cung
cúc, đỡ, chia đều, nhường, ngồi đất.
Nhóm 3: Liệt kê đầy đủ, báo cáo:
GV nhận xét: Các em cảm nhận hình ảnh rất
tốt. Có em nào có ý kiến bổ sung khác không.
Các em ạ, giữa không gian nắng chiều, hình
ảnh hai bà cụ lưng còng đỡ vịn nhau đi trong
âm thanh của tiếng gậy “thầm”, “tụng” nhẹ
nhàng, đều đặn, Kao Sơn đã vẽ lên được
không gian tĩnh lặng êm đềm của làng quê,
bởi phải thật yên tĩnh thì mới cảm thấy hết
được âm thanh “thầm hai tiếng gậy” ấy. Phải
chăng, đó chính là âm thanh ấm áp của tình

người mà giữa cuộc sống xô bồ kia có lẽ ít ai
có thể nhận thấy được.
7


Cách đón tiếp của bà tôi không chỉ thể hiện
qua dáng vẻ, thái độ mà đẹp nhất, cảm động
nhất vẫn là tấm lòng của bà
“Nhà nghèo chẳng có…
Gạo còn hai ống chia đều, thảo thơm
Nhường khách ngồi chiếc chổi rơm
Bà ngồi dưới đất mắt buồn ngó xa”
nó không chỉ bao hàm thái độ trọng khách,
mà còn thể hiện sự giản dị, gần gũi, chân
chất, đồng cảm của người bà đối với khách người hành khất. Đây là hình ảnh thường
thấy của các cụ bà ở nông thôn, các em ạ!
Gv cho HS hoạt động cá nhân
Trong cuộc trò chuyện với khách, tác giả
còn miêu tả ánh mắt của bà “mắt buồn ngó
xa”
? Em cảm nhận được điều gì từ ánh mắt ấy
HS1:
HS2:
GV bình: Câu thơ: “Bà ngồi dưới đất mắt
buồn ngó xa” là một câu thơ đầy ám ảnh,
gợi nhắc về những kiếp nghèo, số phận
không may mắn, hay một quá khứ buồn đau.
8

Trong cái nắng chiều buông xuống, rồi bà
hành khất sẽ đi đâu về đâu. Và có lẽ bà cũng
buồn vì gia cảnh của mình không thể giúp
được gì hơn.
? Như vậy, qua những chi tiết trên em thấy
hình ảnh bà tôi hiện lên qua những vẻ đẹp
nào
- HS:
(ghi bảng: hình ảnh người bà hiện lên với
những vẻ đẹp: thương yêu đồng cảm sâu
sắc)
? Cách cư xử của bà tôi khiến em liên tưởng
tới đạo lí tốt đẹp nào của người Việt ta? Em
nào có thể đọc hoặc kể 1 câu chuyện cảm
động có liên quan đến đạo lý này
- HS1:
- HS2:
GV khen ngợi: Cô cảm ơn em. Như vậy là
các em đã hiểu thật sâu sắc về đạo lí tốt đẹp
của dân tộc ta.
Các em ạ, nhà văn Nam Cao đã từngkhái
quát lên một quy luật: “Khi người ta khổ
quá thì người ta chẳng còn nghĩ gì đến ai
được nữa. Cái bản tính tốt của người ta bị
những nỗi lo lắng, buồn đau ích kỷ che lấp
9


mất….”. Nhưng với bà tôi thì khác, nhà
nghèo “chẳng có bao nhiêu” nhưng bà

vẫn “chia đều thảo thơm”, nhường chổi để
khách ngồi còn mình thì ngồi đất… Đủ thấy
tấm lòng của bà tôi đáng quý biết nhường
nào.
GV chuyển ý: là người chứng kiến cuộc
hạnh ngộ giữa bà tôi và người hành khất,
tác giả đã có những suy ngẫm ntn, chúng
ta cùng đi vào tìm hiểu 2 câu kết của bài
thơ
Dẫn: Hãy đọc 2 câu thơ cuối. Hãy cùng
nhau thảo luận cho cô gói câu hỏi thứ
5(Chiếu)
THẢO LUẬN:
? Em cảm nhận như thế nào về hai câu thơ
trên
GV gợi ý: chú ý các hình ảnh thơ: lá tre
rụng, hương vối, chiều qua cùng chiều
- Biện pháp nghệ thuật?
- dấu ( …) có gì đặc biệt?
Nhóm 1
Nhóm 2
Nhóm 3:
GV giúp HS giải đáp thắc mắc:
10


Trong lớp mình, bạn nào có thể giúp bạn giải
thích rõ cụm từ chiều qua….cùng chiều, kết
hợp với dấu chấm lửng?
-Hình ảnh …chiều …cùng chiều cũng là một

hình ảnh ẩn dụ kết hợp với dấu chấm lửng
như gợi tả dòng thời gian đang dần
trôi, từng ngày, từng ngày. Lá rụng về cội,
con người già rồi cũng giã từ cuộc sống
nhưng cái còn lại chính là tấm lòng, tình
người lắng động
GV chốt: Như vậy, hai câu kết của bài thơ
đã đưa người đọc trở lại một không gian
làng quê thân thuộc vào một buổi chiều.
Không gian chở nặng hồn quê ấy như một
bản nhạc chiều dịu nhẹ, ngân rung, lắng
đọng mãi trong lòng người đọc, làm thành
một ẩn dụ đẹp đẽ, thân thương của tình quê,
tình người.
GV mở rộng: Bài thơ về một câu chuyện rất
đơn giản nhưng chứa đựng triết lí sâu sa về
tình người cao đẹp. Và dường như tình
người ấy trong thơ Kao Sơn có sự gặp gỡ,
đồng điệu với các nhà thơ khác. (Chiếu bài
thơ Dặn con- Trần Nhuận Minh)
? Là người đứng sau câu chuyện, người
11


cháu đã âm thầm, lặng lẽ ghi lại một cách
chân thực cuộc hạnh ngộ đặc biệt giữa bà
tôi và người hành khất. Đồng thời suy III. Tổng kết
ngẫm về quy luật của tự nhiên, từ đó nhân
vật đã bộc lộ tình cảm nào đối với bà?
- Trân trọng, yêu quý, xót thương bà.

Hoạt động 2.3. Tổng kết
Và bây giờ các em cùng lắng nghe nghệ sỹ
Thanh Thủy đoàn chèo Ninh Bình ngâm
lại bài thơ này và khái quát giá trị nội IV. Luyện tập:
dung, nghệ thuật của bài thơ. (chiếu)
HS:
* Hoạt động 3. Luyện tập
?Qua bài học, hình ảnh, chi tiết, câu thơ
nào làm em cảm động? Vì sao
GV nhận xét: Mỗi em có cảm xúc riêng
mình về những chi tiết, hình ảnh trong bài
thơ. Về nhà các em hãy viết đoạn văn cụ thể
cảm nhận về những chi tiết, hình ảnh thơ đó
nhé
* Hoạt động 4. Vận dụng
? Em hoc được gì ở người bà trong bài thơ về cách ứng xử thường
ngày?
- Học tập được ở bà: cách ứng xử, tình cảm chân thành dành cho mọi
người, biết tôn trọng những người xung quanh mình
12


- Hãy mở rộng lòng mình, hãy cảm thông, chia sẻ, giúp đỡ những
người có cảnh ngộ bất hạnh, hãy yêu thương mọi người. hoặc có
những hành động thiếu văn hóa khác.
GV nhận xét: Đúng vậy. Ý nghĩa nhân văn của bài thơ là ở chỗ đó
Sau đây cô có 1 tình huống trải nghiệm nhỏ. Các em xem và thử
đưa ra những cách xử lí đối với tình huống đó nhé! (tình huống bà
mẹ lên thăm con trai trên thành phố: bị mất tiền trên xe khách, không
biết nhà con, bị người con đối xử ghẻ lạnh…)

HS làm việc cá nhân đưa ra cách ứng xử tình huống:
- Khuyên bà cụ về vì con bà không xứng đáng với tấm lòng người mẹ
- Vào nhà nói cho con trai bà hiểu về cách ứng xử bất hiếu của anh ta
? Và không phải tìm đâu xa. Em hãy chỉ ra một vài cử chỉ đẹp thể
hiện sự đồng cảm chia sẻ mà bản thân em và các bạn ở trường
mình đã làm?
- HS có thể kể những việc làm của bản thân hoặc học sinh trong
trường: giúp đỡ những bạn trong trường có hoàn cảnh khó khăn, như
chương trình xe đạp 1000đ đến trường,Tết ấm tình thương. Tham gia
các chương trình từ thiện: mua tăm ủng hộ người tàn tật, quyên góp
sách vở quần áo giúp đỡ các bạn vùng khó khăn… đặc biệt trong trận
mưa lũ vừa qua khi nhân dân miền Trung, nhân dân các tỉnh phía Bắc
trong đó có một số huyện của tỉnh Ninh Bình bị thiệt hại nặng nề …
Gv nhận xét: Cảm ơn em, những việc làm của em và các bạn thật
đáng quý, nó sẽ như một ngọn lửa nhỏ sưởi ấm lòng người, giúp mọi
người xích lại gần nhau hơn…

13


? Tuy nhiên hiện nay hiện tượng một bộ phận đang có thái độ sống
vô cảm trước những mảnh đời bất hạnh. Em có suy nghĩ gì về hiện
tượng đó
HS trình bày suy nghĩ bản thân:
- Đây là hiện tượng đáng lên án, bởi nêu ta không thương yêu người khác
thì không thể nhận được sự yêu thương. Đặc biệt những mảnh đời bất
hạnh luôn cần được chia sẻ, đồng cảm, giúp đỡ để học vượt lên hoàn
cảnh.
GV nhận xét: Đó cũng chính là vấn đề “Cho và nhận” trong cuộc sống
đấy các em ạ

? (HS phát vấn) Hiện nay em thấy có hiện tượng một số người lợi
dụng tình thương, lòng đồng cảm để kiếm lợi, như giả vờ đi ăn xin, ốm
đau để gợi sự thương xót. Vậy đối với những trường hợp này, chúng
ta cần có thái độ và cách cư xử thế nào ạ?
- GV gọi HS khác nêu quan điểm: Tình yêu thương cần đặt đúng nơi,
đúng lúc, tránh để bị lợi dụng để tình cảm này thật sự mang ý nghĩa cao
đẹp. Cần lên án những thủ đoạn lừa bịp để xã hội trong sạch hơn.
GV kết thúc bài giảng:
Bài thơ viết về “bà tôi” nhưng thực chất là muốn nói về mối quan hệ
giữa những con người với nhau trên cơ sở của tình thương yêu, đồng
cảm. Đó chính là những giá trị tinh thần cần được trân trọng, nâng niu,
gìn giữ và nhân lên trong xã hội
Cảm ơn tác giả Kao Sơn với một bài thơ thật ý nghĩa, đã cho ta
những giây phút lắng lòng mình để sống chậm lại, để yêu thương
nhiều hơn.

14


Xin mời các em hãy nghe những lời tâm sự, nhắn nhủ của chính nhà
thơ trong một cuộc trò chuyện ngắn ngủi với học sinh trường ta từ
cuộc điện thoại trực tuyến vừa qua.
* Hoạt động 5. Mở rộng
? Sưu tầm những câu chuyện, những tấm gương người tốt, việc tốt
trong xã hội- Đọc và suy ngẫm.
(Trên chương trình chuyển động 24h- VTV1)

15