Công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành và thực trạng áp dụng tại Văn phòng công chứng Hồng Hà

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG ĐOÀN
KHOA LUẬT
---o0o---

ĐỀ ÁN
NGÀNH LUẬT
ĐỀ TÀI:

Công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng
đất theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành và
thực trạng áp dụng tại Văn phòng công chứng Hồng Hà

Sinh viên thực hiện

: Tăng Tùng Lâm

Người hướng dẫn

: Ths. Nguyễn Thị Diễm Anh

Lớp

: SNLW7

HÀ NỘI, THÁNG 8 NĂM 2017


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG ĐOÀN
KHOA LUẬT
---o0o---

ĐỀ ÁN
NGÀNH LUẬT

ĐỀ TÀI:

Công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng
đất theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành và
thực trạng áp dụng tại Văn phòng công chứng Hồng Hà

Sinh viên thực hiện

: Tăng Tùng Lâm

Người hướng dẫn

: Ths. Nguyễn Thị Diễm Anh

Lớp

: SNLW7

Mã số sinh viên

: 124D1031962

HÀ NỘI, THÁNG 8 NĂM 2017

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN
Với sự nỗ lực của bản thân, sự giúp đỡ tận tình của các thầy cô giáo, của
Văn phòng công chứng Hồng Hà, đề án với đề tài: “Công chứng hợp đồng
chuyển nhượng quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện
hành và thực trạng áp dụng tại Văn phòng công chứng Hồng Hà” đã được hoàn
thành theo đúng tiến độ và thời gian quy định.
Em xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành đến cô: Nguyễn Thị Diễm Anh - người
đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo giúp đỡ em trong quá trình thực hiện đề án.
Em cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo khoa Luật - Trường Đại
học Công đoàn đã giúp đỡ em trong quá trình làm đề án.
Em xin gửi lời cảm ơn Văn phòng công chứng Hồng Hà đã tạo mọi điều
kiện thuận lợi cho em được thực tập và thu tập thông tin, lấy số liệu phục vụ cho
đề tài.
Do hạn chế về thời gian và trình độ, đề án không tránh khỏi những thiếu
sót. Rất mong sự đóng góp của các thầy cô.
Xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 8 năm 2017
Sinh viên
Tăng Tùng Lâm

4


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

Đất đai là tài sản quý giá, tài nguyên lớn nhất của mọi quốc gia, là tư liệu
sản xuất đặc biệt, hàng hóa đặc biệt, là cơ sở hàng đầu của môi trường sống, là
nơi phân bố dân cư, xây dựng cơ sở kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng và an

ninh của mọi quốc gia. Ở Việt Nam đất đai thuộc sở hữu toàn dân. Nhà nước đại
diện cho nhân dân quản lý và trao quyền sử dụng đất cho nhân dân.
Hiện nay trong xu thế hội nhập với nền kinh tế thế giới, cả nước đang thực
hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, thì sự năng động của nền kinh tế
nước ta không chỉ dẫn đến sự bùng nổ về đô thị mà còn tác động mạnh mẽ đến
các hoạt động kinh tế xã hội. Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế,
sự gia tăng dân số đặc biệt là tại các khu vực đô thị nên nhu cầu về đất đai ngày
càng lớn, kéo theo đó là các giao dịch chuyển nhượng quyền sử dụng đất ngày
càng nhiều.
Theo quy định của pháp luật hiện hành thì việc giao kết hợp đồng chuyển
nhượng quyền sử dụng đất đều phải được lập bằng văn bản và được công chứng
hoặc chứng thực. Tuy nhiên, thực tiễn thực hiện các quy định này còn nhiều
vướng mắc, bất cập, gây khó khăn, tồn tại những kẽ hở dẫn đến các vi phạm
pháp luật, gây nên tình trạng tranh chấp, khiếu kiện phức tạp. Để hiểu rõ hơn
thực trạng của việc áp dụng quy định pháp luật vào hoạt động công chứng hợp
đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất, tôi chọn đề tài: “Công chứng hợp đồng
chuyển nhượng quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện
hành và thực trạng áp dụng tại Văn phòng công chứng Hồng Hà”.
2. Mục đích nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của đề án là phân tích, đánh giá thực trạng công
chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật
Việt Nam hiện hành tại Văn phòng công chứng Hồng Hà, qua đó đề xuất các
giải pháp hoàn thiện pháp luật công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử
dụng đất và áp dụng pháp luật hiệu quả hơn trong hoạt động công chứng.
5


3. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục đích nghiên cứu đã đề ra, đề án có nhiệm vụ nghiên cứu
những quy định của pháp luật công chứng, pháp luật đất đai liên quan đến hoạt
động công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất. Nghiên cứu,
đánh giá thực trạng hoạt động công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử
dụng đất tại Văn phòng công chứng Hồng Hà. Trên cơ sở đó chỉ ra những thiếu
sót, tồn tại của pháp luật hiện hành; đề xuất các giải pháp nhằm hoàn hiện pháp
luật công chứng, nâng cao hiệu quả của hoạt động công chứng hợp đồng chuyển
nhượng quyền sử dụng đất.
4. Phạm vi nghiên cứu

Đề án chỉ tập chung nghiên cứu về những quy định pháp luật Việt Nam
hiện hành liên quan đến hoạt động công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền
sử dụng đất, thực trạng việc áp dụng quy định của pháp luật trong hoạt động
công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất tại Văn phòng công
chứng Hồng Hà, từ đó đưa ra một số kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện chính
sách pháp luật trong hoạt động công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử
dụng đất.
5. Phương pháp nghiên cứu

Để giải quyết các vấn đề do đề án đặt ra, người làm đề án sử dụng một số
phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp tổng hợp thống kê:
Phương pháp này dựa trên những số liệu từ các báo cáo, các đề tài nghiên
cứu khoa học, sau đó tổng hợp những số liệu liên quan đến đề án. Phương pháp
này giúp em hiểu được khái quát thực trạng hoạt động công chứng hợp đồng
chuyển nhượng quyền sử dụng đất tại Văn phòng công chứng Hồng Hà. Đây là
một phương pháp quan trọng nên không thể thiếu trong quá trình tìm hiểu
nghiên cứu đề án này.
- Phương pháp phân tích:

6


Đi sâu vào phân tích hoạt động công chứng hợp đồng chuyển nhượng
quyền sử dụng đất để thấy những mặt tích cực cũng như mặt hạn chế của nó.
Đánh giá chi tiết chất lượng hoạt động công chứng hợp đồng chuyển nhượng
quyền sử dụng đất tại Văn phòng công chứng Hồng Hà.
- Phương pháp trao đổi chuyên gia:
Lấy ý kiến của các công chứng viên - Người có chuyên môn cao cũng như
kinh nghiệm trực tiếp làm việc trong lĩnh vực công chứng để giúp em hiểu sâu
hơn về hoạt động công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất tại
Văn phòng công chứng Hồng Hà.

7


NỘI DUNG
Chương 1: Thực trạng hoạt động công chứng hợp đồng chuyển nhượng
quyền sử dụng đất tại Văn phòng công chứng Hồng Hà
1.1. Thực trạng pháp luật điều chỉnh hoạt động công chứng hợp đồng
chuyển nhượng quyền sử dụng đất ở Việt Nam hiện nay
1.1.1. Khái niệm công chứng, chứng thực

Điều 2 của Luật công chứng định nghĩa công chứng như sau: Công chứng
là việc công chứng viên của một tổ chức hành nghề công chứng chứng nhận tính
xác thực, hợp pháp của hợp đồng, giao dịch dân sự khác bằng văn bản (sau đây
gọi là hợp đồng, giao dịch), tính chính xác, hợp pháp, không trái đạo đức xã hội
của bản dịch giấy tờ, văn bản từ tiếng Việt sang tiếng nước ngoài hoặc từ tiếng
nước ngoài sang tiếng Việt (sau đây gọi là bản dịch) mà theo quy định của pháp
luật phải công chứng hoặc cá nhân, tổ chức tự nguyện yêu cầu công chứng.

Như vậy, trong định nghĩa nêu trên về công chứng cần lưu ý các điểm sau
đây:
- Một là, công chứng là hành vi của công chứng viên. Điều này phân biệt
với chứng thực là hành vi của người đại diện của cơ quan hành chính công
quyền.
- Hai là, tính xác thực của hợp đồng, giao dịch khác được công chứng viên
xác nhận. Tính xác thực của các tình tiết, sự kiện trong hợp đồng, giao dịch khác
là vô cùng quan trọng nhằm bảo đảm cho chúng có giá trị chứng cứ. Trong pháp
luật về tố tụng, khi nói đến chứng cứ thì bao giờ cũng đề cao tính xác thực của
các sự kiện, tình tiết có thực, khách quan được coi là chứng cứ. Sở dĩ pháp luật
coi văn bản công chứng có giá trị chứng cứ cũng là do tính xác thực của các tình
tiết, sự kiện có trong văn bản đó đã được công chứng viên xác nhận. Tính xác
thực này được công chứng viên kiểm chứng và xác nhận ngay khi nó xảy ra
trong thực tế, trong số đó có những tình tiết, sự kiện chỉ xảy ra một lần, không
để lại hình dạng, dấu vết về sau (ví dụ: sự tự nguyện của các bên khi ký kết hợp
8


đồng) và do đó, nếu không có công chứng viên xác nhận thì về sau rất dễ xảy ra
tranh chấp mà Toà án không thể xác minh được.
- Ba là, tính hợp pháp của hợp đồng, giao dịch khác được công chứng viên
xác nhận. Đây là điểm khác biệt giữa trường phái công chứng nội dung (công
chứng hệ Latine) và trường phái công chứng hình thức (công chứng hệ
Anglosason). Trong công chứng hệ Latine thì các hợp đồng, giao dịch hợp pháp
mới được công chứng viên xác nhận, những hợp đồng, giao dịch bất hợp pháp
thì bị từ chối công chứng. Đặc điểm này của công chứng hệ Latine quy định
chức năng phòng ngừa các tranh chấp trong hợp đồng, giao dịch khác của công
chứng.
1.1.2. Cơ sở pháp lý.

Những quy định pháp luật liên quan đến hoạt động công chứng hợp đồng
chuyển nhượng quyền sử dụng đất được quy định tại:
- Bộ luật dân sự 2015;
- Luật đất đai 2013;
- Luật công chứng 2014;
- Nghị định 29/2015/NĐ-CP.
1.1.3. Những nội dung cơ bản của pháp luật điều chỉnh hoạt động công

chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất
Theo điều 167 Luật đất đai 2013 thì:
Người sử dụng đất được thực hiện các quyền chuyển đổi, chuyển nhượng,
cho thuê, cho thuê lại, thừa kế, tặng cho, thế chấp, góp vốn quyền sử dụng đất
theo quy định của Luật này.
Nhóm người sử dụng đất mà có chung quyền sử dụng đất thì có các quyền
và nghĩa vụ như sau:
- Nhóm người sử dụng đất gồm hộ gia đình, cá nhân thì có quyền và nghĩa
vụ như quyền và nghĩa vụ của hộ gia đình, cá nhân theo quy định của Luật này.
9


Trường hợp trong nhóm người sử dụng đất có thành viên là tổ chức kinh tế
thì có quyền và nghĩa vụ như quyền và nghĩa vụ của tổ chức kinh tế theo quy
định của Luật này;
- Trường hợp nhóm người sử dụng đất mà quyền sử dụng đất phân chia
được theo phần cho từng thành viên trong nhóm, nếu từng thành viên của nhóm
muốn thực hiện quyền đối với phần quyền sử dụng đất của mình thì phải thực
hiện thủ tục tách thửa theo quy định, làm thủ tục cấp Giấy chứng nhận quyền sử
dụng đất, quyền sở hữu nhà ở và tài sản khác gắn liền với đất và được thực hiện
quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất theo quy định của Luật này.
Trường hợp quyền sử dụng đất của nhóm người sử dụng đất không phân

chia được theo phần thì ủy quyền cho người đại diện để thực hiện quyền và
nghĩa vụ của nhóm người sử dụng đất.
Việc công chứng, chứng thực hợp đồng, văn bản thực hiện các quyền của
người sử dụng đất được thực hiện như sau:
- Hợp đồng chuyển nhượng, tặng cho, thế chấp, góp vốn bằng quyền sử
dụng đất, quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất phải được công chứng
hoặc chứng thực, trừ trường hợp kinh doanh bất động sản quy định tại điểm b
khoản này;
- Hợp đồng cho thuê, cho thuê lại quyền sử dụng đất, quyền sử dụng đất và
tài sản gắn liền với đất, hợp đồng chuyển đổi quyền sử dụng đất nông nghiệp;
hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất, quyền sử dụng đất và tài sản gắn
liền với đất, tài sản gắn liền với đất mà một bên hoặc các bên tham gia giao dịch
là tổ chức hoạt động kinh doanh bất động sản được công chứng hoặc chứng thực
theo yêu cầu của các bên;

10


- Văn bản về thừa kế quyền sử dụng đất, quyền sử dụng đất và tài sản gắn
liền với đất được công chứng hoặc chứng thực theo quy định của pháp luật về
dân sự;
- Việc công chứng thực hiện tại các tổ chức hành nghề công chứng, việc
chứng thực thực hiện tại Ủy ban nhân dân cấp xã.
Như vậy, khi giao kết hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất hợp
đồng phải được giao kết bằng văn bản và phải được công chứng hoặc chứng
thực trừ trường hợp một trong các bên giao kết hợp đồng là tổ chức kinh doanh
bất động sản.
Về nơi công chứng: Theo Luật Đất đai 2013, Luật Công chứng
2014 và Nghị định 23/2015 của Chính phủ thì các hợp đồng, giao dịch liên quan
đến việc thực hiện các quyền của người sử dụng đất do các tổ chức hành nghề

công chứng Văn phòng công chứng hoặc phòng công chứng) có trụ sở trên địa
bàn cấp tỉnh nơi có đất công chứng.
Luật công chứng 2014 quy định được công chứng trong hai trường hợp:
- Công chứng hợp đồng, giao dịch đã được soạn thảo sẵn;
- Công chứng hợp đồng, giao dịch do công chứng viên soạn thảo theo đề
nghị của người yêu cầu công chứng. Cả hai trường hợp nêu trên thì người yêu
cầu công chứng đều phải nộp một bộ hồ sơ yêu cầu công chứng, gồm các giấy tờ
sau đây:
+ Phiếu yêu cầu công chứng hợp đồng, giao dịch theo mẫu;
+ Bản sao giấy tờ tuỳ thân;
+ Bản sao giấy chứng nhận quyền sở hữu, quyền sử dụng hoặc bản sao giấy
tờ thay thế được pháp luật quy định đối với tài sản mà pháp luật quy định phải

11


đăng ký quyền sở hữu, quyền sử dụng, trong trường hợp hợp đồng, giao dịch
liên quan đến tài sản đó;
+ Bản sao giấy tờ khác có liên quan đến hợp đồng, giao dịch mà pháp luật
quy định phải có. Các bản sao nêu trên có thể là bản chụp, bản in, bản đánh máy
hoặc bản đánh máy vi tính nhưng phải có nội dung đầy đủ, chính xác như bản
chính và không phải có chứng thực. Khi nộp bản sao thì người yêu cầu công
chứng phải xuất trình bản chính để đối chiếu.
Trình tự, thủ tục công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất
tại Văn phòng công chứng Hồng Hà.
- Công chứng viên tiếp nhận hồ sơ và kiểm tra giấy tờ trong hồ sơ yêu cầu
công chứng. Trường hợp hồ sơ yêu cầu công chứng đầy đủ, phù hợp với quy
định của pháp luật thì thụ lý, ghi vào sổ công chứng.
Trong trường hợp có căn cứ cho rằng trong hồ sơ yêu cầu công chứng có
vấn đề chưa rõ, việc giao kết hợp đồng, giao dịch có dấu hiệu bị đe doạ, cưỡng

ép, có sự nghi ngờ về năng lực hành vi dân sự của người yêu cầu công chứng
hoặc có sự nghi ngờ đối tượng của hợp đồng, giao dịch là không có thật thì công
chứng viên đề nghị người yêu cầu công chứng làm rõ hoặc theo đề nghị của
người yêu cầu công chứng, công chứng viên tiến hành xác minh hoặc yêu cầu
giám định; trường hợp không làm rõ được thì có quyền từ chối công chứng.
- Trường hợp các bên có dự thảo hợp đồng thì Công chứng viên kiểm tra
dự thảo hợp đồng, giao dịch; nếu trong dự thảo hợp đồng, giao dịch có điều
khoản vi phạm pháp luật, trái đạo đức xã hội, đối tượng của hợp đồng, giao dịch
không phù hợp với thực tế thì công chứng viên phải chỉ rõ cho người yêu cầu
công chứng để sửa chữa. Trường hợp người yêu cầu công chứng không sửa chữa
thì công chứng viên có quyền từ chối công chứng.
Trường hợp các bên không có dự thảo hợp đồng thì Công chứng viên soạn
thảo hợp đồng theo mẫu và theo sự thỏa thuận của các bên.
- Người yêu cầu công chứng tự đọc lại dự thảo hợp đồng hoặc công chứng
viên đọc cho người yêu cầu công chứng nghe. Trường hợp người yêu cầu công
12


chứng đồng ý toàn bộ nội dung trong dự thảo hợp đồng thì ký vào từng trang
của hợp đồng.
- Công chứng viên ghi lời chứng; ký vào từng trang của hợp đồng, giao
dịch.
- Sau khi các bên thanh toán tiền phí công chứng thì sẽ nhận được hợp
đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất có chứng nhận của tổ chức công chứng
đó.
Chi phí khi thực hiện công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng
đất nêu trên: gồm phí và thù lao công chứng.
- Phí công chứng: Áp dụng theo Thông tư liên tịch số 115/2015/TTLTBTC-BTP ngày 11/08/2015 của Bộ Tài chính và Bộ Tư pháp về mức thu, chế độ
thu, nộp, quản lý và sử dụng phí công chứng. Theo khoản 2 Điều 2 Thông tư thì
phí công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất được tính trên giá

trị nhà đất. Giá trị này được xác định theo thỏa thuận của các bên trong hợp
đồng hoặc tính trên khung giá cơ bản của cơ quan nhà nước có thẩm quyền quy
định (đối với trường hợp các bên thỏa thuận giá chuyển nhượng thấp hơn khung
giá).
- Thù lao công chứng (Điều 67 Luật Công chứng 2014): Thù lao công
chứng do tổ chức công chứng tự quy định, bao gồm: việc soạn thảo hợp đồng,
giao dịch, đánh máy, sao chụp và các việc khác liên quan đến việc công chứng;
việc đề nghị xác minh, giám định hoặc thực hiện công chứng ngoài trụ sở của tổ
chức hành nghề công chứng (nếu có).
- Chi phí khác (Theo điều 68 Luật Công chứng 2014): Trường hợp người
yêu cầu công chứng đề nghị xác minh, giám định hoặc thực hiện công chứng
ngoài trụ sở của tổ chức hành nghề công chứng thì người yêu cầu công chứng
phải trả chi phí để thực hiện việc đó.
1.2. Thực tiễn hoạt động công chứng chuyển nhượng quyền sử dụng
đất tại Văn phòng công chứng Hồng Hà

13


Theo Luật công chứng, các giao dịch liên quan đến chuyển nhượng quyền
sử dụng đất, người dân phải đến phòng công chứng hoặc văn phòng công chứng
chứ Ủy ban nhân dân cấp huyện và xã không có thẩm quyền. Do đó, khi phát
sinh các giao dịch về chuyển nhượng quyền sử dụng đất, các công chứng viên
tại Văn phòng công chứng Hồng Hà lại không có đầy đủ điều kiện quay về xã,
phường nơi có đất giao dịch để xác minh có tranh chấp, khiếu kiện gì hay
không, mà chỉ căn cứ vào giấy chứng nhận quyền sử dụng đất mà người dân
cung cấp để làm các hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất và công chứng
hợp đồng đó.
Như phản ánh của các công chứng viên tại Văn phòng công chứng Hồng
Hà thì hầu hết khi họ thực hiện công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử

dụng đất chỉ có thể dựa vào giấy chứng nhận quyền sử dụng đất người dân mang
đến. Mà trong thực tế có rất nhiều vấn đề phức tạp liên quan đến mảnh đất đó
như tranh chấp quyền sử dụng đất, tranh chấp tài sản trên mảnh đất đó hay mảnh
đất đó năm trong quy hoạch dự án… Những vấn đề đó khiến cho hợp đồng
chuyển nhượng quyền sử dụng đất mặc dù đã được công chứng nhưng vẫn có
thể xảy ra tranh chấp, kiện tụng, khiếu nại vô hình chung làm cho hiệu quả của
việc công chứng bị giảm đi đáng kể. Nói chung dù đã rất cố gắng nhưng các
công chứng viên tại Văn phòng công chứng Hồng Hà vẫn để xảy ra vấn đề trong
một số hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất mà văn phòng đã công
chứng.
1.3. Đánh giá ưu điểm và hạn chế của hoạt động công chứng chuyển
nhượng quyền sử dụng đất
1.3.1. Những ưu điểm của hoạt động công chứng chuyển nhượng quyền
sử dụng đất
Công chứng là để xác lập về mặt pháp lý trong quan hệ hợp đồng này thì
việc xác lập đủ tạo ra chứng cứ đáng tin cậy hơn bất kỳ loại giấy tờ nào khác.
Điều này giúp người dân bảo vệ được quyền lợi của mình khi xảy ra tranh chấp
trong giao dịch dân sự. Công chứng bảo đảm an toàn pháp lý cho các hợp đồng
14


chuyển nhượng quyền sử dụng đất, bảo vệ quyền lợi ích hợp pháp của công dân
tiến tới ổn định xã hội. Vì nó tạo ra chứng cứ xác thực (trừ quyết định của Tòa
án) nên tạo hành lang pháp lý an toàn cho các giao dịch, các hợp đồng chuyển
nhượng quyền sử dụng đất làm hạn chế rủi ro đến với người dân.
Công chứng sẽ giúp bảo đảm tính hợp pháp của nội dung các hợp đồng
chuyển nhượng quyền sử dụng đất. Thực tiễn cho thấy, ít người dân Việt có sự
hiểu biết rõ ràng các quy định của pháp luật về quyền sử dụng đất, chuyển
nhượng quyền sử dụng đất. Việc công chứng sẽ giúp cho các bên hiểu rõ hơn về
quyền và nghĩa vụ của mình trong giao dịch về quyền sử dụng đất qua việc tư

vấn, giải thích của các công chứng viên. Việc công chứng còn góp phần hạn chế
các giao dịch “bất động sản ma” (không có thật), góp phần hạn chế các yếu tố
lừa đảo, lừa dối trong các giao dịch về chuyển nhượng quyền sử dụng đất. Việc
công chứng sẽ nâng cao giá trị chứng minh của chứng cứ (hợp đồng chuyển
nhượng quyền sử dụng đất) khi có tranh chấp. Rõ ràng, khi xảy ra tranh chấp,
các bên tham gia giao dịch chuyển nhượng quyền sử dụng đất phải đưa ra chứng
cứ để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
1.3.2. Những hạn chế của hoạt động công chứng chuyển nhượng quyền
sử dụng đất
Sau khi có hiệu lực, Luật công chứng 2014 vẫn còn những lỗ hổng trong
hoạt động công chứng. Luật công chứng có hiệu lực, sự phát triển “nóng” hàng
loạt các văn phòng công chứng được thành lập, gây nên sự cạnh tranh nhau giữa
các văn phòng công chứng. Luật công chứng có quy định trường hợp không
điểm chỉ được thì phải có người làm chứng, nhưng trình tự thủ tục thực hiện như
thế nào thì không có quy định. Trong khi hiện nay, đội ngũ công chứng viên còn
thiếu, chưa đủ năng lực, để thuần thục công việc công chứng, chưa có nhiều đầu
tư vào trang thiết bị kỹ thuật, kỹ năng trong nhận biết văn bản giả, giấy tờ giả
khi mà các văn bản, giấy tờ giả mạo ngày càng tinh vi khó phát hiện.
Văn phòng công chứng đang chạy đua theo số lượng, lợi nhuận, “chất
lượng, yếu tố an toàn pháp lý” bị xem nhẹ. Do quá dễ dãi trong tiêu chuẩn, cũng
15


như điều kiện bổ nhiệm công chứng viên nên trình độ của các công chứng viên
không đồng đều. Một số công chứng viên tại văn phòng công chứng Hồng Hà
vẫn còn chưa có nhiều kinh nghiệm, lúng túng trong việc xử lý một số tình
huống trong các trường hợp có tính chất phức tạp. Các công chứng viên quá lạm
dụng việc chỉ dựa vào xác nhận giấy chứng nhận quyền sử dụng đất mà bỏ qua
các yếu tố quan trọng khác liên quan đến hợp đồng chuyển nhượng quyền sử
dụng đất đó. Điều đó đã dẫn đến tình trạng xảy ra các tranh chấp sau khi hợp

đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất được giao kết và công chứng khiến cho
việc giải quyết tranh chấp đó trở nên phức tạp, gây khó khăn trong việc giải
quyết tranh chấp, làm giảm sự tin tưởng của khách hàng đối với Văn phòng công
chứng Hồng Hà. Trong khi đó, Văn phòng công chứng Hồng Hà cũng chưa cung
cấp đủ công cụ, trang thiết bị cũng như kỹ năng cho công chứng viên trong việc
xác định, phát hiện văn bản, giấy tờ giả. Trong bối cảnh giấy tờ giả đang được
làm giả với trình độ tinh vi, công nghệ hiện đại thì việc xác định thật giả của
giấy tờ mà người dân cung cấp của các công chứng viên tại Văn phòng công
chứng Hồng Hà lại rất sơ sài. Theo quy định của pháp luật thì: “Công chứng
viên biết hoặc phải biết yêu cầu công chứng hoặc nội dung công chứng trái pháp
luật, đạo đức xã hội”. thế nhưng đâu phải công chứng viên nào cũng có khả năng
nhận biết được những văn bằng, chứng chỉ là giả mạo hay là thật đặc biệt trong
thời đại hội nhập hiện nay với trình độ kỹ thuật ngày càng tiên tiến, hiện đại,
những kỹ thuật giả mạo tinh vi ngày càng phát triển thì vấn đề này càng trở nên
khó khăn đối với các công chứng viên, đồng thời trong cuộc sống hiện nay thì
với nhu cầu của xã hội thì con dấu được xuất hiện rất nhiều mà không phải mẫu
con dấu nào công chứng viên cũng được biết do vậy mà việc nhận biết con dấu
trên văn bản do người yêu cầu công chứng xuất trình là thật hay giả là việc rất
khó khăn đối với mỗi công chứng viên đặc biệt là đối với những công chứng
viên mới vào nghề. Với kinh nghiệm của các công chứng viên Văn phòng công
chứng Hồng Hà thì trong qúa trình tiếp nhận văn bản công chứng thì họ phát
hiện ra rất nhiều giấy tờ, giấy chứng nhận sử dụng đất… có dấu hiệu giả mạo,
sửa chữa, tẩy xoá tinh vi nên các công chứng viên đã lập văn bản tạm giữ văn
16


bản để đưa đi giám định, xác minh... mà việc giám định điều tra xác minh này
rất tốn kém về chi phí đi lại, mất thời gian, gây khó khăn cho Văn phòng công
chứng Hồng Hà bởi vì ở đây lượng công chứng viên, nhân viên trong phòng rất
hạn chế nếu họ đi xác minh, giám định thì lượng công việc của họ tại văn phòng

lại bị ùn lại (đối với những hôm khách đến yêu cầu công chứng đông), đồng thời
khi họ đi xác minh, điều tra không phải cơ quan, đơn vị nào cũng tạo điều kiện
cho họ hoàn thành tốt nhiệm vụ, nhiều trường hợp muốn xác minh được cũng
phải hết mấy lượt đi đi lại lại. Ngoài ra, vẫn còn tồn tại tình trạng người dân yêu
cầu công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền
trên đất, công chứng viên luôn giải thích hậu quả pháp lý của việc giao kết hợp
đồng nhưng người dân cố tình che dấu mục đích vay mượn và khẳng định việc
giao kết hợp đồng chuyển nhượng là sự thật và tự nguyện nên Công chứng viên
không có căn cứ để từ chối ký hợp đồng.
1.4. Nguyên nhân của những hạn chế trong hoạt động công chứng hợp
đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất
Cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ cho hoạt động công chứng tại Văn phòng
công chứng Hồng Hà chưa đáp ứng được đầy đủ nhu cầu chuyên môn trong hoạt
động công chứng nói chung và hoạt động công chứng hợp đồng chuyển nhượng
quyền sử dụng đất nói riêng. Văn phòng công chứng Hồng Hà chỉ có 3 công
chứng viên còn lại đều chỉ là nhân viên hợp đồng cũng như thực tập sinh, điều
này dẫn tới hệ quả Văn phòng công chứng Hồng Hà có một sô thời điểm đã
không đáp ứng đủ nhu cầu nhân sự trong hoạt động công chứng nên một số công
việc như xác nhận giấy tờ, soạn thảo nội dung hợp đồng còn xảy ra sai sót không
đáng có. Ngoài ra, Văn phòng công chứng Hồng Hà vẫn chưa có các phương
tiện, kỹ thuật tiên tiến cũng như người có chuyên môn cao trong lĩnh vực này để
kiểm tra văn bằng, chứng chỉ, giấy tờ giả mạo nên việc chứng nhận giấy tờ tại
văn phòng hết sức khó khăn và mất nhiều thời gian.
Nhân sự còn thiếu về số lượng, yếu về chất lượng nên chưa đáp ứng được
yêu cầu, đòi hỏi của người dân và khối lượng công việc tại một số thời điểm.
17


Thực tế chưa có nhân viên chuyên môn trong lĩnh vực lưu trữ bản lưu giấy tờ,
kiểm tra giấy tờ.

18


Chương 2: Một số kiến nghị và giải pháp nhằm nâng cao chất lượng
hoạt động công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất tại
Văn phòng công chứng Hồng Hà
2.1. Một số kiến nghị

2.1.1. Kiến nghị với cơ quan chức năng
- Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật công chứng, tập trung vào một số
nội dung lớn để phù hợp với tình hình phát triển công chứng trong thời gian tới,
theo đó ưu tiên một số nội dung:
- Về công chứng viên: Điều chỉnh về tiêu chuẩn của công chứng viên; độ
tuổi bổ nhiệm; độ tuổi hành nghề công chứng; điều kiện miễn đào tạo, miễn tập
sự hành nghề công chứng; miễn nhiệm công chứng viên; quy định bắt buộc đối
với việc tập sự hành nghề công chứng; bổ sung quy định về kiểm tra và tổ chức
kiểm tra kết quả tập sự hành nghề công chứng, bồi dưỡng thường xuyên… để
nâng cao chất lượng đội ngũ công chứng viên; Bổ sung quy định xác định rõ
quyền, nghĩa vụ của công chứng viên để công chứng viên nhận thức rõ địa vị
pháp lý của mình, nhằm nâng cao hơn nữa trách nhiệm đối với hoạt động nghề
nghiệp.
- Về tổ chức hành nghề công chứng: Sửa đổi, bổ sung các quy định về Văn
phòng công chứng nhằm cải cách thủ tục hành chính, tạo thuận lợi cho Văn
phòng công chứng trong việc thay đổi loại hình hoạt động, chuyển nhượng Văn
phòng công chứng… tăng cường tính bền vững, ổn định, đồng thời thúc đẩy
phát triển các Văn phòng công chứng quy mô lớn, hoạt động chuyên nghiệp và
hiệu quả; Bổ sung quy định về chuyển đổi Phòng công chứng thành Văn phòng
công chứng nhằm đẩy mạnh chủ trương xã hội hóa hoạt động công chứng.
- Về quản lý tổ chức và hoạt động công chứng: Sửa đổi, bổ sung các quy

định nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước về công chứng, đẩy
mạnh việc phân cấp hợp lý cho địa phương, tạo sự thống nhất, thông suốt trong
quản lý nhà nước từ Trung ương đến cơ sở, trong đó:
19


+ Bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn của Bộ Tư pháp liên quan đến quy hoạch
tổng thể phát triển tổ chức hành nghề công chứng, thành lập tổ chức hành nghề
công chứng và chuyển giao thẩm quyền chứng nhận hợp đồng, giao dịch.
+ Bổ sung nhiệm vụ, quyền hạn của UBND cấp tỉnh liên quan đến vấn đề
chuyền giao thẩm quyền chứng thực hợp đồng, giao dịch và xây dựng cơ sở dữ
liệu về hợp đồng, giao dịch đã công chứng.
+ Bổ sung, tăng cường trách nhiệm của Sở Tư pháp trong việc giúp UBND
tỉnh quản lý nhà nước hoạt động công chứng ở địa phương.
+ Bổ sung quy định về tổ chức xã hội - nghề nghiệp của công chứng viên
nhằm tạo cơ sở pháp lý cần thiết cho việc thành lập và hoạt động của tổ chức xã
hội - nghề nghiệp của công chứng viên.
- Về vị trí, vai trò của hoạt động công chứng: Bổ sung các quy định nhằm
nâng cao vị trí, vai trò của hoạt động công chứng, bổ sung các quy định bắt buộc
công chứng các giao dịch về nhà, đất nhằm đảm bảo an toàn pháp lý cho người
dân.
- Giá trị pháp lý của văn bản công chứng: Bổ sung quy định nhằm nâng cao
giá trị, hiệu lực thi hành của văn bản công chứng.
- Về cơ chế liên thông giữa tổ chức hành nghề công chứng với các cơ quan,
tổ chức có liên quan: Bổ sung quy định về cơ chế liên thông giữa tổ chức hành
nghề công chứng với các cơ quan, tổ chức có liên quan (cơ quan đăng ký, cơ
quan thuế…) và phân định rõ trách nhiệm, thẩm quyền giữa tổ chức hành nghề
công chứng và cơ quan đăng ký.
- Về trình tự, thủ tục công chứng các hợp đồng, giao dịch: Sửa đổi, bổ sung
các quy định về trình tự, thủ tục công chứng các hợp đồng, giao dịch để tạo cơ

sở pháp lý đồng bộ, thống nhất cho các công chứng viên trong quá trình hành
nghề.
- Về thẩm quyền công chứng: Giao thêm thẩm quyền công chứng bản dịch
cho công chứng viên, tập hợp hóa các quy định của pháp luật liên quan đến hoạt
động công chứng để quy định tập trung trong Luật công chứng sửa đổi.
20


Quy định việc công chứng, chứng thực hợp đồng, văn bản thực hiện các
quyền của người sử dụng đất được thực hiện theo hướng:
- Hợp đồng chuyển nhượng, tặng cho, thế chấp, góp vốn bằng quyền sử
dụng đất, quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất phải được công chứng
hoặc chứng thực, trừ trường hợp kinh doanh bất động sản quy định tại điểm b
khoản này;
- Hợp đồng cho thuê, cho thuê lại quyền sử dụng đất, quyền sử dụng đất và
tài sản gắn liền với đất, hợp đồng chuyển đổi quyền sử dụng đất nông nghiệp;
hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất mà một bên
hoặc các bên tham gia giao dịch là tổ chức hoạt động kinh doanh bất động sản
được công chứng hoặc chứng thực theo nhu cầu của các bên.
Cần có quy định bắt buộc công chứng, chứng thực hợp đồng, văn bản thực
hiện các quyền của người sử dụng đất: Hợp đồng chuyển nhượng, tặng cho, thế
72 chấp, góp vốn bằng quyền sử dụng đất và tài sản khác gắn liền với đất; Văn
bản thừa kế quyền sử dụng đất và tài sản khác gắn liền với đất.
- Đối với các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan đến công chứng,
chứng thực khi người sử dụng đất thực hiện các quyền theo quy định của pháp
luật đất đai: cần có sự thống nhất giữa các văn bản pháp luật, tránh sự chồng
chéo.
2.1.2. Kiến nghị với Văn phòng công chứng Hồng Hà
- Có sự đầu tư kinh phí hơn nữa cho trụ sở văn phòng công chứng để phục
vụ tốt hơn nữa cho hoạt động công chứng nói chung và hoạt động công chứng

hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất nói riêng. Đầu tư trang thiết bị,
phương tiện kỹ thuật hiện đại, tiên tiến trong lĩnh vực này để kiểm tra văn bằng,
chứng chỉ, giấy tờ giả mạo.
- Tiếp tục tuyển dụng đội ngũ công chứng viên, chuyên viên có năng lực
chuyên môn đủ mạnh để đảm nhiệm công việc phục vụ cho hoạt động công
chứng tốt nhất, hiệu quả nhất. Bồi dưỡng thêm kỹ năng chuyên môn cho các
công chứng viên, nhân viên hiện tại nhằm nâng cao hiệu quả làm việc.
21


- Phối hợp công tác với các cơ quan nhà nước có thẩm quyền liên quan để
kiểm tra hướng dẫn đối với hoạt động công chứng. Kiện toàn đội ngũ công
chứng viên, chuyên viên, nhân viên, tăng cường phối hợp giữa các thành viên
trong công việc nhằm tạo ra hiệu quả hơn nữa trong hoạt động công chứng hợp
đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất.
- Văn phòng công chứng Hồng Hà cần tăng cường quản lý, theo dõi sát sao
các quy trình, thủ tục tiến hành hoạt động công chứng tại văn phòng, tránh
trường hợp các công chứng viên, nhân viên xao nhãng công việc, cũng như lỗ
hổng chuyên môn gây ra sai sót trong quá trình thực hiện công chứng nhất là các
hoạt động công chứng hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất.
- Xem xét lại quy trình, thủ tục, công chứng phí và đưa ra phương án phù
hợp, sát với thực tế nhằm tạo ra dịch vụ tốt nhất thu hút người dân hơn nữa đến
với Văn phòng công chứng Hồng Hà, trở thành điểm đến tin cậy cho mọi người
dân.
2.2. Một số giải pháp
2.2.1. Giải pháp chung

- Hiện nay nhận thức của người dân về công chứng và chứng thực còn có
sự nhầm lẫn và hiểu sai về công chứng, chứng thực. Luật công chứng nên điều
chỉnh cả về công chứng và chứng thực. Các văn phòng công chứng thực hiện

việc công chứng, UBND cấp xã, huyện thực hiện việc chứng thực, các cơ quan
đại diện ngoại giao Việt Nam ở nước ngoài làm cả nhiệm vụ công chứng và
chứng thực.
- Việc công chứng đối với hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất
trùng lặp với việc đăng ký tại Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất. Vì vậy, tại
những nơi đã có Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất nên thực hiện các việc
chuyển sử dụng đất tại Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất; còn những địa
phương chưa thành lập được Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất thì việc thực
hiện các giao dịch chuyển quyền sử dung đất tại các phòng công chứng tại nới
có đất giao dịch.
22


- Việc thực hiện công chứng các hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng
đất là cần thiết và cần bắt buộc, có như vậy mới hạn chế được các tranh chấp,
khiếu kiện phát sinh sau cấp giấy chứng nhận.
- Các thông tin về đất đai và thông tin bất động sản cần được minh bạch và
tiếp cận một cách dễ dàng hơn, đặc biệt là thông tin quy hoạch, kế hoạch sử
dụng đấ đến từng thửa đất một cách kịp thời.
- Có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng trong việc quản lý
đất đai. Kiểm tra, giám sát các trường hợp mua, bán, chuyển nhượng nhà đất
thông qua việc kiểm tra, lập sổ bộ thuế hàng năm; thông qua việc cấp giấy phép
xây dựng để kịp thời phát hiện các trường hợp vi phạm và có biện pháp xử lý
phù hợp.
- Nâng cao chất lượng công tác quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất, bảo đảm
chủ động đáp ứng nhu cầu đất cho phát triển cơ sở hạ tầng, xây dựng nhà ở và
các công trình khác trong quá trình công nghiệp hóa, hiện hóa đất nước. Bảo
đảm quan hệ cung - cầu về đất, không để mất cân đối về cung - cầu, cung không
đáp ứng cầu dẫn tới tăng giá đất.
- Quy định hợp lý và sử dụng có hiệu quả hơn công cụ tài chính trong quản

lý nhà nước về đất đai. Chính sách đất đai ngoài việc bảo dảm các vấn đề xã hội,
chống lãng phí đất đai thì còn có tác dụng hạn chế đầu cơ đất đai.
- Đẩy nhanh việc hoàn thiện cơ sở pháp lý về tổ chức và hoạt động công
chứng.
2.2.2. Giải pháp cụ thể

- Tiếp tục triển khai có hiệu quả các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành
về công chứng.
+ Thứ nhất, tăng cường tuyên truyền, phổ biến Luật công chứng và các văn
bản hướng dẫn thi hành nhằm nâng cao nhận thức của cá nhân, tổ chức về vị trí,
vai trò của nghề công chứng, công chứng viên trong việc đảm bảo an toàn pháp
lý đối với các hợp đồng, giao dịch.

23


+ Thứ hai, tăng cường sự phối hợp của các cơ quan có thẩm quyền để chủ
động hướng dẫn, tháo gỡ vướng mắc, khó khăn trong thi hành Luật công chứng
và các 63 quy định có liên quan của Bộ luật dân sự, Luật đất đai, Luật nhà ở…
tạo cơ sở pháp lý đồng bộ, cơ sở áp dụng thống nhất trong hoạt động công
chứng, đảm bảo quyền và lợi ích tốt nhất cho cá nhân, tổ chức có nhu cầu công
chứng.
- Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn, nghiệp
vụ, ý thức pháp luật nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ công chứng viên. Để
nâng cao chất lượng đội ngũ công chứng viên theo hướng chuyên nghiệp, hiện
đại, cần nâng cao chất lượng đầu vào của đội ngũ công chứng viên. Đồng thời
đổi mới chương trình, nội dung đào tạo nghề công chứng; tăng cường công tác
bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng hành nghề, đạo đức hành nghề công
chứng và chính trị tư tưởng cho công chứng viên, người tập sự hành nghề công
chứng. Bên cạnh đó, cần xây dựng quy hoạch công chứng viên. Căn cứ theo nhu

cầu thực tế của từng địa phương để có phương án quy hoạch đào tạo, bổ nhiệm
công chứng viên phù hợp.
Rà soát, hoàn thiện thể chế về công chứng và liên quan đến công chứng
Đẩy nhanh việc hoàn thiện cơ sở pháp lý về tổ chức và hoạt động công chứng.
Đề xuất cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp
luật có liên quan đến công chứng như: Bộ luật dân sự, Luật đất đai… theo
hướng dẫn: một mặt tiếp tục kế thừa các quy định trong các văn bản quy phạm
pháp luật nêu trên mà thời gian qua đã phát huy tác dụng tích cực; một mặt sửa
đổi, bổ sung những quy định không phù hợp, thống nhất. Đồng thời trong Bộ
luật dân sự, Luật đất đai… và các văn bản có liên quan cần tiếp tục quy định bắt
buộc phải công chứng đối với các hợp đồng, giao dịch về chuyển nhượng, tặng
cho, thế chấp, góp vốn về bất động sản để đảm bảo an toàn cho các giao dịch.
Các hợp đồng liên quan đến chuyển nhượng quyền sử dụng đất là những giao
dịch rất quan trọng, tiềm ẩn nhiều rủi ro đối với các bên, cần thiết phải qua công
chứng để bảo đảm an toàn về mặt pháp lý. Đối với Luật công chứng, đề xuất sửa
đổi, bổ sung một số điều của Luật công chứng theo định hướng sau:
24


- Tiếp tục thể chế hóa các chủ trương, đường lối, quan điểm đã được xác
định trong các Nghị quyết, văn kiện của Đảng về công chứng, hành nghề công
chứng, tạo điều kiện cho hoạt động công chứng tiếp tục phát triển theo hướng
chuyên nghiệp hóa, đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động công chứng; tập trung sửa
đổi, bổ sung những vấn đề mang tính cấp bách, cần thiết nhất để tháo gỡ khó
khăn, vướng mắc lớn về thể chế, tạo cơ sở pháp lý đồng bộ, thống nhất cho tổ
chức và hoạt động công chứng.
- Tạo cơ sở pháp lý đồng bộ để thành lập và phát triển các tổ chức xã hội nghề nghiệp của công chứng viên nhẳm phát huy mạnh mẽ vai trò tự quản của tổ
chức xã hội - nghề nghiệp của công chứng viên trong việc bảo vệ quyền, lợi ích
hợp pháp của công chứng viên và quản lý hoạt động công chứng.
Nâng cao chất lượng công chứng viên theo hướng tập trung đào tạo theo

chiều sâu, tăng cường kiến thức chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng, kinh nghiệm
hành nghề. Tăng cường bồi dưỡng, tập huấn nghiệp vụ cho các công chứng viên,
nhất là công chứng viên được miễn đào tạo, miễn tập sự hành nghề công chứng,
nhằm xây dựng đội ngũ công chứng viên vững về chuyên môn, có đạo đức và uy
tín nghề nghiệp.
Phát triển mạng lưới tổ chức hành nghề công chứng rộng khắp trên toàn
quốc gắn với địa bàn dân cư theo một quy hoạch thống nhất theo hướng ưu tiên
xã hội hóa. Xây dựng các tổ chức hành nghề công chứng có tính chuyên nghiệp
cao để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của xã hội đối với chất lượng dịch vụ
công chứng, phục vụ đắc lực cho công cuộc cải cách tư pháp, phát triển kinh tế xã hội và hội nhập quốc tế. Đẩy mạnh việc chuyển giao việc chứng nhận các
hợp đồng, giao dịch mà UBND đang thực hiện sang tổ chức hành nghề công
chứng, tạo động lực cho việc tiếp tục xã hội hóa công chứng, tăng cường bảo
đảm an toàn pháp lý cho các hợp đồng, giao dịch của người dân.
- Cần có quy định cụ thể hơn việc phân hạng loại đất. Mỗi loại đất cần
được phân hạng cụ thể hơn để có chế dộ pháp lý phù hợp.

25