GIÁO ÁN CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH

CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH

CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT
MINH

I. MỤC TIÊU BÀI HỌC.
1. Kiến thức:
Giúp học sinh:
- Trình bày, phân tích được các hình thức kết cấu cơ bản của văn bản thuyết minh:
kết cấu theo thời gian, theo không gian và theo trật tự lôgíc của tư duy với đối
tượng thuyết minh và nhận thức của người đọc.
- Xây dựng được kết cấu cho bài văn thuyết minh về các đối tượng theo kiểu giới
thiệu, trình bày.
2. Kĩ năng: Rèn kĩ năng nhận diện, phân tích và xây dựng kết cấu, bố cục văn bản
thuyết minh theo 3 kiểu vừa học.
3. Thái độ: Có ý thức vận dụng kiểu văn bản thuyết minh vào đời sống.
II. CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN VÀ HỌC SINH.
1. Giáo viên: Sách giáo khoa, sách giáo viên, tài liệu tham khảo, giáo án.
2. Học sinh: Chuẩn bị bài theo câu hỏi hướng dẫn trong SGK.
3. Phương pháp: Đọc sáng tạo, gợi tìm, thảo luận, trả lời câu hỏi trong SGK.
III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC.
Hoạt động 1(1')
1. Kiểm tra bài cũ
Trần Văn Thiên
10

Giáo án Ngữ Văn


CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH

2. Dạy bài mới:
* Giới thiệu bài mới: (1).
Ở cấp II, các em đã được học về văn thuyết minh về một thể loại văn học, một
phương pháp và một danh lam thắng cảnh. Hôm nay, thầy và trò sẽ học thêm một
bài về hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh. Vậy văn bản thuyết minh có các
hình thức kết cấu như thế nào? Bài học hôm nay, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu vấn đề
đó.
Hoạt động của GV
Hoạt động 2 (5')

Hoạt động của HS
Khái niệm và phân loại:

Nội dung ghi bảng
I. Kết cấu của văn bản

- Nhắc lại khái niệm - Khái niệm: Văn bản thuyết minh
về văn bản thuyết thuyết minh là kiểu văn bản 1. Khái niệm:
minh?

nhằm giới thiệu, trình bày
chính xác, khách quan về
cấu tạo, tính chất, quan hệ,
giá trị,... của một sự vật,
hiện tượng, một vấn đề
thuộc tự nhiên, xã hội và
con người.

- Các loại văn bản - Phân loại: có nhiều loại,
với hai loại chính:

thuyết minh?
Loại thiên về trình + Chủ yếu thiên về trình
bày, giới thiệu gồm 3 bày, giới thiệu
thể nhỏ:
Trần Văn Thiên
10

Giáo án Ngữ Văn


CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH

+ Thuyết minh về + Chủ yếu thiên về miêu tả
một tác giả, tác phẩm
VH.
+ Thuyết minh về
một danh lam thắng
cảnh, di tích lịch sử.
+ Thuyết minh về
một phương pháp.

Hoạt động 3 (20')

Kết cấu của văn bản

- Em hiểu thế nào là thuyết minh:
kết cấu văn bản?

- Kết cấu của văn bản thuyết

- Kết cấu văn bản: là sự tổ minh là cách tổ chức, sắp

- Kết cấu văn bản chức, sắp xếp các thành tố xếp các thành tố của văn
phụ thuộc vào các của văn bản thành một đơn bản thành đơn vị thống nhất,
yếu tố nào?

vị thống nhất, hoàn chỉnh, hoàn chỉnh, có ý nghĩa.
có ý nghĩa.

- Hình thức kết cấu của văn

- Kết cấu phụ thuộc vào bản thuyết minh phải phù
đối tượng, mục đích và hợp với mối liên hệ bên
người tiếp nhận văn bản.

trong của đối tượng, với môi
trường xung quanh và có
quá trình nhận thức của con
người.
- Kết cấu của văn bản thuyết
minh phụ thuộc vào: Đối

Trần Văn Thiên
10

Giáo án Ngữ Văn


CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH

Học sinh đọc văn bản

tượng, mục đích và người

Giáo viên chia học

tiếp nhận.

sinh thành 4 tổ thảo
luận, trả lời các câu
hỏi trong SGK:
2. Một số dạng kết cấu.
Văn bản 1: Hội thi thổi a. Tìm hiểu văn bản.
cơm ở Đồng Vân.

- Văn bản 1: Hội thổi cơm

- Đối tượng thuyết minh: thi ở Đồng Văn.
- Xác định đối tượng Hội thi thổi cơm ở Đồng - Văn bản 2: Bưởi Phúc
và mục đích thuyết Vân - Đồng Tháp - Đan Trạch.
minh?
Phượng - Hà Tây một lễ hội * Văn bản 1:
dân gian.
- Đối tượng: Hội thổi cơm
- Mục đích thuyết minh: thi – môtl lễ hội DG.
Giúp người đọc (người
nghe) hình dung được thời
gian, địa điểm, diễn biến, ý - Mục đích: Hình dung được
thời gian, địa điểm, diễn
nghĩa của lễ hội.

biến và ý nghĩa của lễ hội.

- Nội dung thuyết minh:
- Nội dung thuyết + Địa điểm: làng Đồng - Nội dung:
minh của văn bản?
Vân, xã Đồng Tháp, huyện + Thi nấu cơm: Thủ tục bắt
Trần Văn Thiên
10

Giáo án Ngữ Văn


CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH

Đan Phượng, tỉnh Hà Tây.

đầu lấy lửa, nấu cơm.

+ Thời gian: ngày rằm + Chấm thi: Tiêu chuẩn,
tháng giêng hàng năm.

cách chấm.

+ Diễn biến:
Thi nấu cơm:- Thủ tục bắt
đầu.
- Lấy lửa.
- Nấu cơm.
Chấm thi:- Tiêu chuẩn.
- Cách chấm.

+ Ý nghĩa của lễ hội đối với
đời sống tinh thần của nhân
dân.

- Ý nghĩa của lễ hội đối với
đời sống tinh thần của người
dân.

- Cách sắp xếp các ý: theo
- Phân tích cách sắp trình tự thời gian.
xếp ý trong văn bản?

- Cơ sở sắp xếp: Do bài

- Giải thích cơ sở của viết nhằm giới thiệu về một
cách sắp xếp ấy?

hội thi và một công việc cụ
thể nên người viết phải
trình bày theo trật tự thời
gian.

Học sinh đọc văn
Trần Văn Thiên
10

Giáo án Ngữ Văn


CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH

bản, thảo luận, trả lời Văn bản 2: Bưởi Phúc
các câu hỏi:

Trạch.

- Đối tượng thuyết minh: * Văn bản 2:
bưởi Phúc Trạch- Một loại
- Đối tượng: Bưởi Phúc
trái cây nổi tiếng.
- Đối tượng và mục
Trạch (một loại trái cây nổi
đích thuyết minh của - Mục đích thuyết minh: tiếng).
Giúp người đọc (người
văn bản 2?
- Mục đích: Giúp người đọc
nghe) nhận biết được đặc
cảm nhận được những giá
điểm và giá trị của bưởi
trị của bưởi Phúc Trạch.
Phúc Trạch.
- Nội dung thuyết minh:
+ Các loại bưởi nổi tiếng
- Nội dung thuyết của Việt Nam.
minh của văn bản 2?

- Nội dung thuyết minh.

+ Đặc điểm của bưởi Phúc
Trạch: hình dáng quả, đặc

điểm vỏ, cùi ?bưởi; vẻ ngon
lành, hấp dẫn của múi bưởi,
tép bưởi.
+ Giá trị và sự bổ dưỡng
của bưởi.
+ Danh tiếng của bưởi Phúc
Trạch.

- Trình tự thuyết minh: Theo

- Cách sắp xếp các ý:

nhiều quan hệ.

+ Quan hệ không gian: từ
Trần Văn Thiên
10

Giáo án Ngữ Văn


CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH

ngoài vào trong.
- Phân tích cách sắp +
xếp ý trong văn bản?

Quan

hệ

lôgíc:

các

phương diện khác nhau của
quả bưởi (hình dáng, vỏ,
múi tép, màu sắc, hương vị,
cảm giác).
+ Quan hệ nhân- quả: giá trị
danh tiếng của bưởi Phúc
Trạch.
Quan hệ hỗn hợp.
- Cơ sở sắp xếp: Do mục
đích thuyết minh.

- Giải thích cơ sở của
cách sắp xếp ấy?

Các hình thức kết cấu:
- Theo trình tự thời gian.
- Theo trình tự không gian.

- Từ việc tìm hiểu 2 - Theo trình tự lôgíc.
ví dụ trên, em hãy - Theo trình tự hỗn hợp.
nêu các hình thức kết
cấu chủ yếu của văn

b. Các hình thức kết cấu:
- Theo trình tự thời gian.

- Theo trình tự không gian.
- Theo trình tự lôgíc.
- Theo trình tự hỗn hợp.

bản thuyết minh?

* Ghi nhớ ( SGK/168).
Trần Văn Thiên
10

Giáo án Ngữ Văn


CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH

II. Luyện tập:
Bài 1:
Hoạt động 4 (15')

Bài 1:

* Giới thiệu chung:

Yêu cầu học sinh Thuyết minh về bài Tỏ lòng - Phạm Ngũ Lão (1255 –
thảo luận, thực hành của Phạm Ngũ Lão.

1320), người làng Phù ủng,

làm bài tập 1: Thuyết

huyện Đường Hào, tỉnh

minh về bài Tỏ lòng
của Phạm Ngũ Lão?

- Hình thức kết cấu: hỗn
hợp.

Hưng Yên.
- Hoàn cảnh sáng tác: BT

- Xác định hình thức

ước đoán được sáng tác

kết

trong khoảng thời gian trước

cấu

văn

thuyết minh?

bản
- Nội dung thuyết minh:

khi xảy ra cuộc kháng chiến

- Nội dung thuyết + Giới thiệu về tác giả chống quân Mông – Nguyên
Phạm Ngũ Lão- một người lần thứ 2.
minh?
văn võ toàn tài, một vị - Thể loại: thất ngôn tứ tuyệt
tướng giỏi, trước là môn Đường luật.
khách sau là con rể của
Trần Quốc Tuấn.
Trần Văn Thiên
10

- Chủ đề: Tác phẩm ca ngợi
vẻ đẹp của hình tượng người
Giáo án Ngữ Văn


CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH

+ Giới thiệu về nội dung bài anh hùng vệ quốc hiên
thơ:

ngang, lẫm liệt với lí tưởng

Hai câu đầu: Vẻ đẹp, sức và nhân cách lớn lao.
mạnh của con người và * Giới thiệu nội dung, giá
quân đội nhà Trần đồng trị tư tưởng:
thời là bức chân dung tự - Hai câu đầu: Hình tượng
họa của dũng tướng Phạm con người và quân đội thời
Ngũ Lão.
Trần.
Hai câu sau: Chí làm trai - Hai câu cuối: Nỗi lòng của

và tâm tình của tác giả.
tác giả.
* TG thành tựu nghệ thuật:

* Nhận định, đánh giá về
TP.
Bài 2:
Nội dung thuyết minh cơ Bài tập 2.(về nhà tự làm)
bản về di tích Côn Sơn:
- Thuyết minh về di

- Khung cảnh thiên nhiên

tích Côn Sơn?
- Xác định các nội
dung

chính

thuyết minh?

- Đường đến, địa điểm.

cần

sơn thuỷ hữu tình.
- Cụm di tích văn hóa: chùa
Hương và đền thờ Nguyễn
Trãi.
- Vài nét về thời gian ở ẩn

Trần Văn Thiên
10

Giáo án Ngữ Văn


CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH

của Nguyễn Trãi ở Côn Sơn.
- Các lễ hội và hoạt động
thăm quan du lịch ở Côn
Sơn hàng năm...
Hoạt động 5
3. Củng cố, luyện tập.
* Củng cố: Nắm được các kiến thức đã học.
* Luyện tập: Làm bài tập theo hướng dẫn của GV.
4. Hướng dẫn HS học bài và chuẩn bị bài mới:
* Bài cũ: Học bài theo hướng dẫn trong SGK.
* Bài mới: Chuẩn bị bài mới (Tr.56).
IV. RÚT KINH NGHIỆM
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
Trần Văn Thiên
10

Giáo án Ngữ Văn


CÁC HÌNH THỨC KẾT CẤU CỦA VĂN BẢN THUYẾT MINH

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
....................................................................................................................................

Trần Văn Thiên
10

Giáo án Ngữ Văn