Nghiên cứu một số đặc điểm của bệnh do ấu trùng Cysticercus tenuicollis gây ra ở lợn tại huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên và đề xuất biện pháp phòng chống. (Khóa luận tốt nghiệp)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (9.72 MB, 69 trang )
I H C THÁI NGUYÊN
I H C NÔNG LÂM
-------------------
NÔNG TH
tài:
"NGHIÊN C U M T S
M C A B NH DO U TRÙNG
CYSTICERCUS TENUICOLLIS GÂY RA L N T I HUY N VÕ NHAI,
T
XU T BI N PHÁP PHÒNG CH NG"
KHÓA LU N T T NGHI
H
o: Chính quy
Chuyên ngành: Thú y
Khoa
Khóa h c: 2011 - 2016
IH C
I H C THÁI NGUYÊN
I H C NÔNG LÂM
-------------------
NÔNG TH
tài:
"NGHIÊN C U M T S
M C A B NH DO U TRÙNG
CYSTICERCUS TENUICOLLIS GÂY RA L N T I HUY N VÕ NHAI,
T
XU T BI N PHÁP PHÒNG CH NG"
KHÓA LU N T T NGHI
IH C
H
o: Chính quy
Chuyên ngành: Thú y
L p: K43 - Thú Y - N01
Khoa
ôi thú y
Khóa h c: 2011 - 2016
Gi
ng d n: ThS. Nguy n Thu Trang
- i h c Nông Lâm Thái Nguyên
i
L IC
Trong th i gian h c t p và rèn luy
i h c Nông Lâm
c t p t t nghi
cs
các th
bi
t n tình c a
lòng kính tr ng và
n sâu s c t i:
Ban Giám hi
i h c Nông Lâm Thái Nguyên, Ban ch nhi m
Khoa cùng toàn th th
c bi t, em xin bày t lòng c
Nguy n Thu Trang
n tình gi
ct
ng d
tài, ThS.
em hoàn thành t t khóa lu n này.
ng th i, cho em g i l i c
i các cán b , công viên ch c làm vi c t i
Tr m Thú y huy n Võ Nhai, t
u ki
em trong
su t quá trình th c t p.
Xin g i l i c
n
ng viên, c
em trong quá trình h c t p và nghiên c u khoa h c.
Em xin chúc các th y giáo, cô giáo luôn luôn m nh kh e, h nh phúc và thành
t trong cu c s ng, có nhi u thành công trong gi ng d y và nghiên c u khoa h c.
Trong quá trình vi t khóa lu n không tránh kh i nh ng thi u sót. Em kính
mong s
n c a các th
khóa lu n c
thi
Thái Nguyên, tháng 12
Sinh viên
Nông Th
c hoàn
ii
U
L
Th c t p t t nghi p
n cu i
ih
oc a
i h c Nông Lâm Thái Nguyên nói riêng.
n th c t p t t nghi p chi m m t v trí quan tr
ng th i gian c n thi t
ti n s n xu
i v i m i sinh viên
sinh viên ti p c n v th c
u ki n áp d ng lý thuy t vào th c ti n s n xu t nh m h th ng,
c ng c l i nh ng ki n th
c trên gi
ng. T
chuyên môn, rèn luy n cho sinh viên k
ch c, tri n khai các ho
ng, ng
d ng ti n b khoa h c k thu t vào th c ti n s n xu t. T o cho mình tác phong làm
vi
n, sáng t
ng tr thành m t cán b gi i v chuyên
môn, v ng v tay ngh
nghi p phát tri n c
c yêu c u th c ti n, góp ph n xây d ng vào s
c.
V im
cs
ng ý c a Ban Giám hi
cs
Nguy n Thu Trang và s ti p nh n c
huy n Võ Nhai, t
m ts
ih c
ng d n c a cô giáo ThS.
c v th c t p t i Tr m Thú y
n hành nghiên c
tài: "Nghiên c u
m c a b nh do u trùng Cysticercus tenuicollis gây ra
Võ Nhai, t
l n t i huy n
xu t bi n pháp phòng ch ng".
Tuy nhiên v i th i gian th c t p có h n, cho nên bài khóa lu n này không
tránh kh i nh ng thi u sót. Em r
giáo và các b
cs
n c a các th y cô
e hoàn thành khóa lu n này t
Em xin chân thành c
Thái Nguyên, tháng 12
Sinh viên
Nông Th
2015
iii
DANH M C CÁC B NG
nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
B ng 4.1. T l
l n t i các
................................................................................................30
Cysticercus tenuicollis l n
B ng 4.2. T l
nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
B ng 4.3. T l
...33
l n
theo tính bi t .............................................................................................34
4.4.
nhi m
Cysticercus tenuicollis
l n theo
i u tra ............................................................................................36
B ng 4.5. Thành ph n và s phân b các loài sán dây ký sinh
chó nuôi t i Huy n
Võ Nhai, T nh Thái Nguyên .....................................................................38
nhi m sán dây Taenia hydatigena ..............................39
B ng 4.6. T l
a t l nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
B
l nhi m sán dây Taenia hydatigena
l n và t
chó ..............................................41
B ng 4.8. Tri u ch ng lâm sàng ch y u c a l n b b
Cysticercus
tenuicollis gây ra.......................................................................................42
B ng 4.9. T l các khí quan có u trùng ký sinh, hình thái và kh
trùng Cysticercus tenuicollis
B ng 4.10. B
i th
ng c a u
l n ...........................................................44
các khí quan có u trùng Cysticercus tenuicollis ký
l n ..................................................................................................45
iv
DANH M C CÁC HÌNH
t l nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
Hình 4.1. Bi
l nt
.............................................................................31
Hình 4.2. Bi
t l nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
Hình 4.3. Bi
t l nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis theo tính bi t .........35
Hình 4.4. Bi
m
Cysticercus tenuicollis
l n theo tu i .......33
l n
i u tra .......................................................................................................36
t l nhi m sán dây Taenia hydatigena .......................................40
Hình 4.5. Bi
th v
a t l nhi m sán dây Taenia hydatigena
và t l nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
chó
l n................................41
v
DANH T
CÁC M C VI T T T
cs:
C ng s
KCTG:
Ký ch trung gian
Nxb:
Nhà xu t b n
TT:
Th t
STT:
S th t
vi
M CL C
............................................................................................................. i
........................................................................................ iii
......................................................................................... iii
................................................................................................................. vi
:M
......................................................................................................1
............................................................................................................1
..............................................................................................2
...............................................................................................2
................................................2
c ..............................................................................................2
c ti n ...............................................................................................2
2:
2.1
...........................................................................3
....................................................................................3
m c a u trùng Cysticercus tenuicollis .................................................3
m sinh h c c a sán dây ký sinh
chó...................................................4
2.1.2.1. V trí c a sán dây chó trong h th ng phân lo
ng v t h c.......................4
m hình thái, c u t o c a sán dây chó .................................................6
2.1.2.3. Chu k sinh h c c a sán dây chó .................................................................12
m d ch t b nh do u trùng Cysticercus tenuicollis và sán dây Taenia
hydatigena
2.1.3.1
chó gây ra ............................................................................................15
m d ch t h c b nh Cysticercus tenuicollis .....................................15
m d ch t h c b nh sán dây Taenia hydatigena...............................16
m b nh lý và lâm sàng do u trùng Cysticercus tenuicollis....................17
m gây b nh c a u trùng Cysticercus tenuicollis ............................17
m b nh lý và lâm sàng c a b nh do u trùng Cysticercus tenuicollis
gây ra .........................................................................................................................18
2.1.5. Ch
nh do u trùng Cysticercus tenuicollis gây ra và b nh sán dây chó .19
vii
2.1.5.1. Ch
nh do u trùng Cysticercus tenuicollis gây ra ........................19
2.1.5.2. Ch
nh do sán dây chó gây ra ........................................................20
2.1.6. Phòng và tr b nh b nh do u trùng Cysticercus tenuicollis gây ra ................21
u tr .........................................................................................................21
2.1.6.2. Phòng b nh...................................................................................................21
........................................................22
2.2.1. Tình hình nghiên c
c....................................................................22
2.2.2. Tình hình nghiên c u
c ngoài ................................................................23
3:
......24
3.1.
,
..................................24
3.1.1.
......................................................................................24
3.1.2.
................................................................................24
3.2.
..........................................................................................25
3.2.1. Nghiên c
m d ch t b nh do u trùng Cysticercus tenuicollis gây ra
l n nuôi t i huy n Võ Nhai, t nh Thái Nguyên......................................................25
3.2.1.1. Tình hình nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
l n t i huy n Võ Nhai,
t nh Thái Nguyên .....................................................................................................25
a t l nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis l n
3.2.1.2. Nghiên c
v i t l nhi m sán dây Taenia hydatigena chó t i huy n Võ Nhai,
........................................................................................................25
3.2.2. Nghiên c u tri u ch ng,
Cysticercus tenuicollis....25
xu t bi n pháp phòng tr b nh do u trùng Cysticercus tenuicollis
gây ra
l n................................................................................................................25
...................................................25
3.3.1. B trí thu th p m
Cysticercus tenuicollis
nh tình hình nhi m u trùng
l n .....................................................................................25
3.3.1.1. B trí thu th p m u.......................................................................................25
3.3.1.2. P
nh tình hình nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
l n...........................................................................................................................26
viii
um ts
Cysticercus tenuicollis gây ra
m d ch t b nh do u trùng
l n ..........................................................................26
3.3.2. B
3.3.2.1. Thu th p m u
3.3.2.2.
m ts
nh tình hình nhi m sán dây
chó .......26
nh tình hình nhi m sán dây
chó.......26
nh tình hình nhi m sán dây
a t l nhi m u trùng Cysticercus
ghiên c
tenuicollis
chó ................................27
l n v i t l nhi m sán dây Taenia hydatigena
3.3.3.
chó .........................28
Cysticercus tenuicollis.....28
u b nh h c b
xu t bi n pháp phòng ch ng b nh do u trùng Cysticercus
tenuicollis gây ra l n t i các xã thu c huy n Võ Nhai, t nh Thái Nguyên ................29
3.3.5.
...............................................................................29
:
.......................................30
Cysticercus tenuicollis
4
...................................................30
4.1.1. Tình hình nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
l n t i huy n Võ Nhai,
t nh Thái Nguyên.......................................................................................................30
4.1.1.1. T l
nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
l n t i các
................................................................................................................30
4.1.1.2. T l nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
4.1.1.3. T l
l n theo tu i ......................33
nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis l n theo tính bi t34
Cysticercus tenuicollis
4.1.1.4.
l n
.......................................................................................................................35
4.1.2. Nghiên c
a t l nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
l n v i t l nhi m sán dây Taenia hydatigena
Nhai,
chó t i các xã thu c huy n Võ
.............................................................................................37
4.1.2.1. Thành ph n và s phân b các loài sán dây ký sinh
Nhai,
4.1.2.2. T l
huy n Võ Nhai,
chó t i huy n Võ
.............................................................................................37
nhi m sán dây Taenia hydatigena
chó t i các xã thu c
............................................................................39
ix
a t l nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
và t l nhi m sán dây Taenia hydatigena
l n
chó ......................................................41
Cysticercus tenuicollis gây
......................................................................................................................42
4.2.1. Tri u ch ng lâm sàng ch y u c a l n b b nh do u trùng Cysticercus
tenuicollis gây ra .......................................................................................................42
4.2.2. T l các khí quan có u trùng Cysticercus tenuicollis ký sinh và kh
ng
c a u trùng Cysticercus tenuicollis..........................................................................43
4.2.3. B
i th
các khí quan có u trùng Cysticercus tenuicollis
l n..............................................................................................................44
Cysticercus tenuicollis gây ra
guyên..........................................................46
:
.......................................................................47
.............................................................................................................47
...............................................................................................................48
......................................................................................49
I. TÀ
1
Ph n 1
M
1.1.
tv
Hi
n
U
n là ngành r t quan tr ng trong n n nông nghi p c a
c ta. Có r t nhi u hình th
nông h
n quy mô trang tr
nh
i quy
cv
ng m t s s n ph m l n t th
nhu c u trong n
i nóng m nên t
thu n l i cho vi sinh v t phát tri
theo hình th
nhi m ký sinh trùng luôn là v
u trùng Cysticercus tenuicollis c
là b nh r t ph bi n
m ts
nan gi
nh do
nhi u loài gia súc (trâu, bò, dê, l n, ng
u chó và ch
nhi m nh , ch
a
ng thành Taenia hydatigena gây ra
B nh Cysticercus tenuicollis ph bi n
nh
u ki n
ký sinh trùng gây b
c bi t v i ki
thì v
ph c v cho
c và xu t kh u.
c ta n m trong vùng khí h u nhi
p
vi c làm, nâng cao thu
nhi
i.
c trên th gi
c bi t là
ki m soát gi t m không nghiêm ng t. Khi
a các khí quan r i lo n không rõ. Khi s
ng u sán
khí quan trong xoang b ng gây hi
ng hoàng
nhi u gây r i lo n ch
n, con v t m
t cao. S
ng u sán nhi u còn gây chèn ép các
khí quan trong xoang b ng, xoang ng c, có th có tri u ch ng c a viêm màng b ng
c p tính. Ngoài ra, vi c chu
ch ng b
i v i con v t r
u
c bi t, không th tìm u trùng b ng cách xét
nghi m phân do u trùng ký sinh trên b m t các khí quan trong xoang b ng.
Nh
c nuôi ph bi n
c
nhi u t nh, thành trong
c nuôi theo
c th rông, n u chó b nhi m sán dây thì r t d phát tán m m b nh, làm
i và các v t nuôi khác d nhi m và m c b nh u trùng Cysticercus
tenuicollis.
c bi t, vi c
m b o yêu c u v sinh thú y trong gi t m
i t nh Thái Nguyên v
c,
2
tình tr ng chó th i phân b a bãi còn ph bi n khi
trên v
m b nh u sán
ng th i th c tr ng gi t m trâu, bò, l
n nay
khi
Nh ng v
trên cho th y, vi c tìm hi
trùng Cysticercus tenuicollis gây ra
m d ch t b nh do u
m t s loài v t nuôi,
t
ng các
quy trình phòng ch ng thích h p là h t s c c n thi t. Nghiên c u này không
nh ng góp ph n h n ch t l nhi m sán dây
b nh
chó, mà còn góp ph n phòng ch ng
i và m t s loài v t nuôi khác.
Xu t phát t th c ti n trên, chúng tôi ti
tài: "Nghiên c u m t s
m c a b nh do u trùng Cysticercus tenuicollis gây ra
Nhai, t
l n t i huy n Võ
xu t bi n pháp phòng ch ng".
1.2. M
tài
c bi n pháp phòng ch ng b nh do u trùng Cysticercus tenuicollis
gây ra
l n hi u qu và phù h p v
Nguyên, t
1.3. M c tiêu c
u ki
huy n Võ Nhai, t nh Thái
c quy trình phòng ch ng b
t hi u qu cao.
tài
Nghiên c
m d ch t và tri u ch ng, b nh tích c a b nh do u trùng
Cysticercus tenuicollis gây ra
l n nuôi t i huy n Võ Nhai, t nh Thái Nguyên.
c ti n c
tài
c
K t qu c
tài là nh ng thông tin khoa h c b sung và hoàn thi n v
m d ch t b nh do u trùng Cysticercus tenuicollis gây ra
c
l n t i huy n Võ
Nhai, t nh Thái Nguyên.
c ti n
K t qu c
khoa h
khuy
ng
các bi n pháp phòng, tr b nh do u trùng Cysticercus tenuicollis gây ra, nh m h n
ch t l
nhi m, h n ch thi t h i do b nh gây ra trên m t s lo i v t
nuôi và k c
i.
3
2
T NG QUAN TÀI LI U
khoa h c c
tài
m c a u trùng Cysticercus tenuicollis
Nguy n Th Kim Lan và cs (1999) [7] cho bi t,
tenuicollis là m t b
ho c qu
b
u trùng Cysticercus
c to nh khác nhau, có th b ng h
i, trong b c có nhi
c. Có m
u, qu cam
u sán bám vào màng trong c a
u sán có 4 giác bám, có 29 - 44 móc.
u trùng Cysticercus tenuicollis ký sinh trên b m t gan, lách, màng treo ru t,
màng m
a gia súc (Nguy n Th Kim Lan và cs, 2008 [8]).
Theo Nguy n Th Lê (1996) [14], u trùng Cysticercus tenuicollis là nh ng
d ng hình túi có c m
Thành bên trong túi có m
c 8 - 80 x 8 - 100 mm, ch a d ch bên trong.
u sán dây có c .
Theo Johannes Kaufmann (1996) [30], u trùng Cysticercus tenuicollis ký
sinh
b m t gan, m màng chài
khoang b ng c a c u và gia súc. Gia súc nhi m
ng không có bi u hi n tri u ch ng b nh, tr khi nhi m m t s
u trùng
ng l n
nhu mô gan, tình tr ng thi u máu và ch t có th x y ra.
Ph
c (1996) [4] cho bi t:
Cysticercus tenuicollis ký sinh
dê, c
y
khi b ng h
gan, màng m chài, màng treo ru t, lách c a l n,
ng
c u trùng khác nhau, có
u, qu cam, ho
trong ch a th d ch trong và m
c, bên ngoài là mô liên k t, bên
ng thành, l n ra phía ngoài.
vùng nuôi nhi u chó t l nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis
càng nhi u. T l nhi m
nh là u trùng
n theo tu
nh ng
trâu, bò, dê, l n
c các tác gi lý gi i
do th i gian ti p xúc v
Tình hình nhi m u trùng Cysticercus tenuicollis c a l
ph thu c vào s chó nhi
ng v t khác
ng thành. L n nuôi g n v i chó d nhi m u
4
m sinh h c c a sán dây ký sinh
chó
2.1.2.1. V trí c a sán dây chó trong h th ng phân lo
Vi c nghiên c u sán dây
1870, Cande J. l
Vi
cb
ng v t h c
ut
k
u tiên mô t loài sán dây Diphyllobothrium latum tìm th y
i Nam B (Vi
i xu t hi n các công trình nghiên c u l
t v m t vài loài sán dây gây b
sán dây
i. T
c nghiên c u v thành ph n
i m r ng ph m vi nghiên c u sang m t s
v t nuôi và m t s
ng
ng v t hoang dã.
Theo Phan Th Vi t và cs (1977) [22], Nguy n Th K (1994) [5], (2003) [6],
Nguy n Th Lê và cs (1996) [14], h th ng phân lo i sán dây c a Vi
ch n h th ng phân lo i c
phát hi
c
a
s p x p các loài sán dây
i, chim, thú nuôi và hoang d i Vi
sinh chó có v
Ngành sán d p (Plathelminthes)
L p Cestoda Rudolphi, 1808
Phân l p Eucestoda Southwell, 1930
B Pseudophyllidea Carus, 1863
H Diphylloborthriidae Luhe, 1910
Gi ng Spirometra Mueller, 1937
Loài Spirometra erinacei-europaei
(Rudolphi, 1819) Mueller, 1937
Loài Spirometra mansonoides
(Mueller, 1935) Mueller, 1937
B Cyclophyllidea Beneden in Braun, 1900
Phân b Hymenolepidata Skrjabin, 1940
H Dipylidiidae Mola, 1929
Gi ng Dipylidium Leuckart, 1863
Loài Dipylidium caninum Leuckart, 1758
Phân b Tta Skrjabin et Schulz, 1937
5
H Taeniidae Ludwig, 1886
Gi ng Taenia Linnaeus, 1758
Loài Taenia hydatigena Pallas, 1766
Loài Taenia pisiformis Bloch, 1780
Gi ng Echinococcus Rudolphi, 1801
Loài Echinococcus granulosus Batsch, 1786
Gi ng Multiceps Goeze, 1782
Loài Multiceps multiceps Leske, 1780.
Phân b Mesocestoidata Skrjabin, 1940
H Mesocestoididae Perrier, 1897
Gi ng Mesocestoides, Wailand, 1863
Loài Mesocestoides lineatus Goeze, 1782
Phan Th Vi t và cs (1977) [22], Nguy n Th K (1994) [5], Nguy n Th Lê và
c p v thành ph n loài sán dây ký sinh trên chó
th ng nh t r ng, các loài sán dây ký sinh
y
u
Vi t Nam g m:
Diphyllobothrium mansoni, Diphyllobothrium reptans, Dipylidium caninum, Taenia
hydatigena, Taenia pisiformis, Multiceps multicep, Echinococcus granulosus,
Mesocestoides lineatus.
Theo Nguy n Th
n th
phát hi
m hi n t
t gây b nh cho chó, mèo. Chúng
u thu c b Cyclophyllidea và Pseudophyllidea.
K t qu t ng h p c a Ph m S
hi
c 8 loài sán dây ký sinh trên chó
mi n B c Vi t Nam.
Vi c mô t hình thái các loài sán dây còn có nhi u thi u sót, m t s
có mô t trên m u v t Vi t Nam. Cande J. (1870)
Diphyllobothrium latum tìm th y
Nam B
u tiên mô t loài sán dây
i. Sau này m t s nhà ký sinh
trùng h c Vi
nh, 1976) cho r ng, loài thu c gi ng Diphyllobothrium ký sinh
nh
i Vi t
Nam không ph i là Diphyllobothrium latum mà là loài Diphyllobothrium mansoni.
6
a trên m u nên không có s mô t loài. Theo Yamaguti
S
(1959), loài Diphyllobothrium mansoni
ng v t c a loài Spirometra erinacei-
europaei thu c gi ng Spirometra (h Diphyllobothriidae).
Joyeux và Houdemer (1928), Nguy n Th K
ng kê
mèo nhà,
c y, chó Hà N i có loài Diphyllobothrium reptans. Theo Yamaguti (1959), loài này
thu c gi ng Spirometra.
Theo tài li u m i nh t v h Diphyllobothiidae c a các tác gi Delaimure S.
L., Skrjabin A. S., Serdukov A. M. (1985) Diphyllobothrium mansoni không là tên
ng v t c a m t loài nào trong h
này. Khi nói v l ch s
nghiên c u loài
Diphyllobothrium latum, các tác gi
còn cho r ng, loài Spirometra erinacei-
europaei c a vùng nam bán c u là m
nh d ng sai l m và cho r ng chính loài này
là Diphyllobothrium latum. Tuy nhiên, các tác gi
nh xem xét v trí phân lo i
c a gi ng Spirometra Mueller, 1937 và mu n coi gi ng này là gi ng chu
thành
l p h Spirometridae (d n theo Nguy n Th K , 2003 [7]).
Nguy n Th K (2003) [6] cho bi t:
mansoni, Diphyllobothrium reptans
Nguy n Th K (2003) [
Vi t Nam, hi n loài Diphyllobothrium
trí phân lo i và không có m u.
i toàn b v trí phân lo i và tình tr ng m u,
nh 1 loài Spirometra erinacei- europaei
tình hình nghiên c u v t
(Rudolphi, 1819) Mueller, 1937.
Hi n nay trên th gi i có kho ng 40 loài sán dây gây b nh cho chó và các thú
n th t thu c h
c Ch t và cs, 2004 [1]).
m hình thái, c u t o c a sán dây chó
m chung:
Phan Th Vi t và cs (1977) [22], Nguy n Th K (1994) [5], Nguy n Th Lê
và cs (1996) [14], Nguy n Th K (2003) [6] cho bi t:
Sán dây chó có nh
màu tr ng ho c tr
ph
u, c , thân (g m nh
m c a l p sán dây nói chung: hình d
dài, d
ng, chia thành ba
t sau c , có hình d ng và c u t o khác nhau).
7
bám vào thành ru t v t ch , nên có nh ng hình d ng, kích
u r ng c
ng ch nh
u dài vài mm.
u bao g m rãnh bám
ho c giác bám, mõm, vòi và có nhi u móc.
m t s loài sán dây trên móc bám có các
móc bé x p thành nhi u hàng. Giác bám là b ph
Móc bám n
u hay
ph n cu i vòi, s p x p thành m t hay hai hàng. S
ng móc
ng t
c, c u t o và s
C là nh
t
a sán dây b c cao.
móc. Ít khi vòi thi u
ng móc c
nh cho m i loài.
t sán n i ti
tc c
tc
ng,
n
Thân sán dây l i g m ba lo
tc
t: nh
c v sinh d c (
g nc
, ch th
Nh
c.
t thành th c v sinh d c ( gi
y
c trong nh
c b ph n sinh d
t
c và cái, có h bài ti t,
c ut om
tiêu hoá. Nh
s tr ng sán dây.
t già ( cu
nh
t sán ch
t già, b ph n sinh d
y t cung v i vô
c b thoái hoá. Nh
c r i kh
t
m này th y
nh ng loài sán dây thu c b Cyclophyllidea).
Chi u dài c
ng t
sán dây ph l p ti
ch
n l p h bì, r
n hàng ch
nl
c. Ph n bên trong
y nhu mô. Bên trong l
các sán dây khác
m không có h tiêu hóa, sán l y th
th c th m th u qua b m
H th n kinh
ng
.
sán dây kém phát tri n, g m có h ch th
u, t
ngoài ng bài ti t và m
n kinh ch y d
. Có hai dây phát tri
t n i v i nhau b i các c u n i ngang.
H tu n hoàn và h hô h p tiêu gi m. Hô h p theo ki u y m khí.
m
m bên
8
H bài ti t c a sán dây c u t o theo ki
t
n, g m 2 ng chính
cu i thân và thông v i l bài ti t. Ngoài ra,
m
t sán còn có
nh ng ng ngang n i li n v i 2 ng chính.
H uh
ng tính: Trong m
d c (g m m
ng có m t h sinh
c và m
c cái) phát tri n
n khác nhau, ít khi có hai h sinh d c ho
d c theo m t th t nh
các
phát tri n c a h sinh
nh:
n, sau
cr
c cái. Sau khi th tinh,
c teo d n còn l
c cái.
t già, tr ng ch a
y trong t cung.
H sinh d
c g m tinh hoàn, ng d n tinh và các tuy n sinh d c. S
tinh hoàn trong m
t có t m
u hi
loài. T tinh hoàn có nhi u ng d n tinh nh
tinh,
ng
phân lo i m i
p l i v i nhau thành ng d n
i là lông gai. Lông gai n m trong nang lông
gai. Ph n cu i ng d n tinh có th phình ra g i là túi tinh. N u túi tinh
ngoài nang
lông gai g i là túi tinh ngoài, còn trong nang lông gai thì g i là túi tinh trong. Lông gai
a vào l sinh d c cái khi giao ph i. Nang lông gai và lông gai
hình d
m i loài có
c và c u t o khác nhau.
H sinh d c cái có c u t o ph c t
m có bu ng tr ng, ng d n tr ng,
ootyp, tuy n noãn hoàng, túi nh n tinh, tuy n vò (th Melis) và t
hai bu ng tr ng n m gi a ho
t sinh d c, ít khi
ng có
c. Trong
bu ng tr ng hình thành các t bào sinh d c cái (t bào tr ng). T bu ng tr ng có
ng g n n i v
o, m ra
huy t sinh d c.
ng này phình r ng ra g i là túi
nh n tinh. Tr ng th
n noãn hoàng g m nhi u bao
noãn bé n m trong nhu mô ho c thành kh i n
tr ng. T tuy n noãn hoàng các ch
thành tr ng. Tuy n v ti t ra các s n ph m c n thi
ootyp, tr ng th
c a sán dây r t khác nhau.
t ho c phía sau bu ng
vào ooptyp giúp cho vi c hình
hình thành tr ng. Trong
cung. C u t o t cung
sán dây b c th p (Pseudophyllidea), t cung là nh ng
9
ng cong, d n t oop
dây này tr
n l ngoài n m
m t b ng c a m
c th i ra ngoài tùy theo m
nh
t sán
hình thành c a tr ng.
sán dây
b c cao (Cyclophyllidea), t cung kín, không có l ngoài.
cung ch
y tr ng trong
t già và m
tr ng. Tr
nh ng sán dây này t
t th c ch t bi n thành m t cái túi ch a
ng cách n
th c hi n
t.
c
ng
ng ngoài,
c th i ra cùng v i phân
v t ch .
Tr ng sán dây b Cyclophyllidea hình tròn ho
u d c, có 4 l p v ,
trong có phôi 6 móc. Còn tr ng sán dây b Pseudophyllidea gi ng tr ng sán lá, m t
u có n p (Nguy n Th Kim Lan và cs, 1999) [7].
c c a m t s loài sán dây ký sinh
chó:
- Gi ng Taenia Linnaeus, 1758
Nguy n Th K (1994) [5], Nguy n Th Lê và cs (1996) [14], Nguy n Th
Kim Lan và cs (1999) [7], Nguy n Th K (2003) [6] cho bi t:
+ Loài Taenia hydatigena: Dài 5000 mm g m 550 hình qu lê hay hình th n,
tr tr
u
ng kính 1 mm, vòi có 26 - 44 móc, x p thành hai
hàng, móc hàng trên dài 0,170 - 0,022 mm, có m m r
dài 0,110 -
i
i r t cong, các giác bám g
kính 0,110 mm, c dài 0,500 mm. Có 600 - 700 tinh hoàn
ng
gi a các ng bài
ti t. Xung quanh noãn hoàng, bu ng tr ng, ng d
o không có
tinh hoàn, ng d n tinh có d ng túi h p u n khúc nhi u, không có túi tinh.
Nang lông gai hình tr dài 0,450 mm, r ng 0,130 mm, bu ng tr ng hai thùy
n
ic
t, c nh phía không l l
kéo dài theo chi u ngang, th Melis tròn
ph
nh n tinh.
, noãn hoàng là ng h p
gi a bu ng tr ng và noãn hoàng,
o phình r ng, sau h p d n, t i thùy bu ng tr ng t o thành túi
t già thân t cung có 5 - 10 nhánh ngang, m
u t do l i
t o thành các nhánh ph , tr ng b u d c, dài 0,038 - 0,031 mm, r ng 0,034 0,035 mm, v dày 0,004 mm.
10
D ng u trùng Cysticercus tenuicollis g p nhi u
l n, trâu, bò, nhi u loài thú khác, k c ng
d ch trong. Thành bên trong túi có m
i.
gan và xoang b ng c a
u trùng này có d ng túi ch
u sán dây, có c
y
u có móc và giác bám,
ng kính c a giác bám 0,099 - 0,310 mm, có 28 - 40 móc, x p hai hàng, móc
hàng trên dài 0,185 -
i dài 0,126 - 0,160 mm, v trong c a
c b c b ng v ngoài, v
a v t ch
c a nang ph thu
c
a u trùng.
+ Loài Taenia pisiformis: Sán dài 600 - 2000 mm và r ng 4,8 mm g m 400
u 1,3 mm, vòi 0,515 - 0,640, có 34 - 48 móc x p thành hai hàng,
móc hàng trên dài 0,225 -
ir
0,177 mm, giác bám tròn hay b u d
ng kính 0,310 - 0,330 mm, c
u dài 1,7 mm. L sinh d c xen k
ngay sau
u, các núm sinh d
400 - 500 tinh hoàn, tròn hay b u d
kho ng tr ng gi
i dài 0,132 -
ng kính 0,096 - 0,132 mm,
toàn b
t tr vùng noãn hoàng và bu ng tr ng. ng d n tinh b
ut
ng kính 0,210 - 0,350 mm, nang lông gai hình tr hay b u d c
ngang, dài 0,460 - 0,800, r ng 0,130 - 0,140 mm, bu ng tr ng hai thùy,
c
t, nh ng thùy bên hình th
góc,
b
ic
t. Th Melis
gi a noãn hoàng và bu ng tr
l sinh d c, t o thành túi nh n tinh
sát thùy c a bu ng tr ng.
m i ph n c a thân t cung có 8 - 14 nhánh bên, t
tr
ud
n
i
it
nh
t già,
o thành các nhánh ph ,
ng kính 0,032 - 0,037 mm.
- Gi ng Multiceps Goeze, 1782
Theo Nguy n Th K (1994) [5], Nguy n Th Lê và cs (1996) [14], Nguy n
Th K (2003) [6]:
+ Loài Multiceps multiceps: Sán dài 400 - 1000 mm, g m 200 g
u hình qu
t, r ng
ng kính 0,300
mm, có 22 - 32 móc, x p thành hai hàng, móc hàng m t dài 0,150 mm, hàng hai dài
0,090 d n tinh b
ng kính 0,290 - 0,300 mm. C dài 2 - 3 mm. ng
u
phía có l , g n thân gi a c a t cung, u
11
lông gai. Nang có d ng qu lê dài 0,315 - 0,350 mm, r ng 0,110 - 0,145 mm. Bu ng
tr
m,
g nb
t, hai thùy g
b u d c, noãn hoàng hình ba góc,
tr
sát b
ng nhau và có hình
t. Th Melis nh
gi a bu ng
o có d ng ng cong xu ng m t thùy c a bu ng tr ng và
phình r ng thành túi ch a tinh, t cung có thân gi a và m i bên có 9 - 12 nhánh,
tr
ng kính 0,029 - 0,037 mm, có v dày 0,004 mm.
u trùng Coenurus cerebralis là m t nang l n, hình tròn hay b u d c, v m
m m trong có r t nhi
d
u sán dính vào, trong nang là ch t d ch không màu, s
i ph thu
m
c,
ng
c nang khác nhau, ph thu c vào
phát tri n, v trí não ký sinh và lo
ng v t.
- Gi ng Echinococcus Rudolphi, 1810
Phan Th Vi t và cs (1977) [22], Nguy n Th Lê và cs (1996) [14], Nguy n
Th K (2003) [6] cho bi t:
+ Loài Echinococcus granulosus: Sán dài 2,7 - 3,4 mm, g m 3 không l
ng kính 0,258 -
ng kính giác bám 0,098 - 0,133
mm, vòi 0,100 - 0,140 mm. Có 36 s
iv
ng móc, móc hàng trên dài 0,032 -
d c cái
c và
i dài 0,020 -
0,036 mm, cán không th
m ml
u
ng ho c có
n
ic
t, bu ng tr ng g m hai kh
hình b u d c, n i v i nhau b ng ng ngang h
c
i bu ng tr ng, th
i bu ng tr ng và noãn hoàng, có 32 - 40 tinh hoàn. Nang lông gai dài
0,025 - 0,026 mm, dài t i gi
b ng chi
t, l sinh d c m ra
t già, có các nhánh bên v i s
nhau. Tr ng tròn hay b u d
ng và hình d ng không gi ng
ng kính t 0,028 - 0,036 mm.
u trùng Echinococcus enilocularis ký sinh
trong ch
t, t cung dài
trâu, bò, dê. Nó có d ng túi,
y d ch, nang có hai v , v ngoài màu tr ng s
ngoài sinh ra v trong, v trong g i là v m m, sinh ra t phía trong xoang nang,
m ng, không màu, là thành mô sinh ra nang, có th sinh ra m t nang cùng lúc t o
u phôi và nang th hai (nang con).
12
- Gi ng Dipylidium Leuckart, 1863
Theo Nguy n Th K (1994) [5], Nguy n Th Lê và cs (1996) [14], Nguy n
Th K (2003) [6] cho bi t:
+ Loài Dipylidium caninum:
r ng 0,24 - 0,50 mm.
dài 15 - 17 cm, g m 80 -
u
u có vòi hình chóp, có 4 - 10 hàng móc, m i hàng có t 16
- 20 móc, móc hàng trên cùng dài 0,013 - 0,016 mm, móc hàng cu i cùng dài 0,003
- 0,008 mm. L sinh d c kép, m ra
t. Túi sinh d c dài 0,1 - 0,3 mm,
t. Bu ng tr ng phân thùy hình qu t. Tuy n noãn hoàng
hình kh
t già ch a nang tr ng, m i nang ch a 3 - 30 tr
0,026 -
c
c 0,020 - 0,036 mm.
- Gi ng Mesocestoides Vaillant, 1863
Nguy n Th K (1994) [5], Nguy n Th Lê và cs (1996) [14], Nguy n Th
K (2003) [6] cho bi t:
+ Loài Mesocestoides lineatus
u không có
vòi, có móc bám và 4 giác bám. T cung có d ng túi d c n m
gi
c
tr ng 0,040 - 0,060 x 0,035 - 0,043 mm. Phô
2.1.2.3. Chu k sinh h c c a sán dây chó
nh (1977) [17], chu k sinh h c c a sán
dây khá ph c t p, ti n tri n
nhi u ký ch liên ti p.
thai trùng sáu
b Cyclophyllidae tr ng ch a
dày ký ch , thai trùng sáu móc thành u
t móc) có c u t o và tên g i khác nhau: Cysticercus, Coenurus,
Echinococcus, Cysticercoid.
b Pseudophyllidae có hai th
u trùng liên ti p:
Procercoid và Plerocercoid. Nh ng d ng u trùng này s ng lâu hay chóng
và ph
KCTG
c m t ký ch cu i cùng thích h p nu t vào m i phát tri n thành sán
ng thành.
i, sán dây ký sinh
nhi
ng v
ng v t khác nhau, có th
chó c n v t ch trung gian là
ng v t
ng... Có loài c
n 2 KCTG m
i.
ng, ho c có th là
13
Các h sán dây khác nhau có chu k sinh h c khác nhau. Các loài sán dây:
Spirometra erinacei-europae, Spirometra mansonoides, Dipylidium caninum, Taenia
hydatigena, Taenia pisiformis, Multiceps multiceps ký sinh
v t ch cu i cùng c
ru t c a chó. Chó là
i và ký sinh
thành th c. C th
i c a các loài
ng g p ký sinh
n
chó di n ra
+ Loài Spirometra erinacei-europae
i phát tri n c a Spirometra erinacei-europae có s tham gia c a v t
ch trung gian th nh t là các các loài giáp xác, KCTG b sung là cá. Tr
th i ra ngoài theo phân chó không có phôi,
c, tr ng n ra u trùng có
nh ng lông nh xung quanh thân g i là Coracidium
c v t ch trung gian th nh t
là các loài giáp xác thu c gi ng Mesocyclops, Eucyclops nu
Coracidium phát tri n thành d ng
c
c bi t - Procercoid.
b
c,
ng h p
c b nhi m Procercoid thì u trùng Procercoid s phát tri n thành
cá nu t ph i b
d ng u trùng m i - Plerocercoid
u trùng Plerocercoid s nhi m sán,
sau 15 - 18 ngày s xu t hi n tr ng trong phân chó th i ra.
+ Loài Spirometra mansonoides
i phát tri n c n có s tham gia c a v t ch trung gian th nh t là các
c ng t (Copepods), v t ch trung gian th hai là nh ng loài chim,
r
ng v t g m nh m. Tr ng theo phân chó ra ngoài, tr i qua
l
n
v t ch trung gian th nh t và th hai, tr thành u trùng
gây b nh Plerocercoid.
i v t ch trung gian ch a u trùng s b nhi m
sán. Sau 10 - 30 ngày u trùng phát tri n t
ng thành.
+ Loài Dipylidium caninum
i c a loài này có s tham gia c a v t ch trung gian là các loài b
chét gi ng Ctenocephalides
sán v ra, tr ng
thành
u trùng phát tri
ngoài t
t sán già th i ra ngoài có mang theo nang tr
t
c các v t ch trung gian nu t vào, phát tri n
i b chét có u trùng s b nhi m sán dây. Sau 3 - 4 tu n
ng thành.
14
+ Loài Taenia hydatigena
KCTG là l n, trâu, bò, dê, c
ib
ut
t sán già r ng theo
phân ra ngoài, v ra, gi i phóng tr ng sán. KCTG nu t ph i tr
n ru t,
u trùng 6 móc n ra và phát tri n thành u trùng gây b nh Cysticercoid sau 3
i n i t ng c a v t ch trung gian có u trùng s b nhi m sán.
Sau 2 tháng u trùng phát tri
ng thành.
+ Loài Taenia pisiformis
i phát tri n c n có s tham gia c a v t ch
g m nh m, ch y u là th và th r
hi n trong các v t ch
ng v t
n phát tri n c a u trùng th c
tr thành u trùng c m nhi m sau 15 - 30 ngày.
i n i t ng c a th có u trùng s nhi m sán.
+ Loài Multiceps multiceps
i c a loài này c n có s tham gia c a v t ch trung gian là dê, c
sán già ra ngoài theo phân
t v ra gi i phóng tr ng sán; dê, c u - v t ch trung
, tr ng n và phát tri n thành u trùng c m nhi m
c u sau 6 -
óc dê,
i óc v t ch trung gian có u trùng s nhi m sán.
Phan Th Vi t (1977) [22]
t c b m t c a sán dây là m t cái
ng l . Th
ng t m
trong ngu n th
v t ch . Cái m
hoá c
Hi
n, thì h tiêu
u qua b m
ng r
tc
i ta có th
s d n d n ng n l i. Song, không ph
th
y, b
ng làm cho sán dây tr
i ta g
t
tc
ng, t
c
sán dây
tm
c sinh ra thay
l
tc ,
m
tm i
n ra phía sau.
Nguy n Th Kim Lan và cs (2008) [8] cho bi t: Nh
là nh
c l p v i nhi
quan riêng bi
c
t sán dây h
c l p. Nh có
s
t mà kh
p b i. Trong cùng m t lúc,
nh
t thành th c c a sán dây có th sinh ra hàng ch c tri u tr ng. Ngoài ra, s
