Nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh cầu trùng ở gà nuôi tại thành phố Yên Bái tỉnh Yên Bái và dùng thuốc điều trị. (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
I H C NÔNG LÂM
--------------

TR N QUY T CHI N

tài:
NGHIÊN C U M T S
GÀ NUÔI T I THÀNH PH
DÙNG THU

M D CH T B NH C U TRÙNG
YÊN BÁI, T NH YÊN BÁI VÀ
U TR

KHÓA LU N T T NGHI

H
o: Chính qui
Chuyên ngành: Thú y
Khoa:
Khóa h c: 2011 - 2016

Thái Nguyên -

IH C


I H C THÁI NGUYÊN
I H C NÔNG LÂM
--------------

TR N QUY T CHI N

tài:
NGHIÊN C U M T S
GÀ NUÔI T I THÀNH PH
DÙNG THU

M D CH T B NH C U TRÙNG
YÊN BÁI, T NH YÊN BÁI VÀ
U TR

KHÓA LU N T T NGHI

IH C

H
o: Chính qui
Chuyên ngành: Thú y
L p: 43TY - N01
Khoa:
Khóa h c: 2011 - 2016
Gi
ng d n: TS. Lê Minh
i h c Nông Lâm Thái Nguyên

Thái Nguyên -


i

L IC

Trong su t quá trình h c t p và rèn luy n t
ih

i h c Nông Lâm -

cs d yb

cô g

ân c n c a các th y

-

cho em nh ng ki n th

n, t

c lòng tin v

c trong cu c

s ng và công tác sau này.
Em xin bày t lòng bi

kính tr ng sâu s c nh t t i Ban giám hi u Nhà

ng, Ban ch nhi m khoa và các th y, cô giáo, cán b

nuôi -

ih

y b o và t

chúng tôi trong toàn khóa h c.
Em xin chân thành c

m Thú y thành ph Yên Bái - t nh Yên Bái cùng
u ki n thu n l

Em xin bày t lòng bi
c ti

ng d n, t o m

tôi th c hi

tài t t nghi p.

c nh t t i cô giáo TS. Lê Minh cùng toàn th
u ki

tôi trong su t quá trình

th c t p t t nghi p.
Em xin chân thành c
luôn t

ng nghi

ng viên tôi trong su t quá trình h c t p và th c hi
Thái Nguyên, ngày tháng 12
Sinh viên

Tr n Quy t Chi n

tài.


ii

U

L
oc
chi m m t v trí quan tr
kho ng th
h

n th c t p t t nghi p

iv im

sinh viên c ng c và h th ng hóa toàn b ki n th

ng th i giúp sinh viên làm quen v i th c t s n xu t. T
chuyên môn, n

ch c và ti n hành công tác

nghiên c u, ng d ng ti n b khoa h c k thu t vào th c ti n s n xu t, t o cho
mình tác phong làm vi

n, sáng t

ng tr thành m t

i cán b k thu

c nhu c u th c ti n, góp

ph n vào s nghi p phát tri

c.

Xu t phát t th c t
-

cs

ng ý c a Ban ch nhi m Khoa

i h c Nông Lâm Thái Nguyên, cùng s

ng d n TS. Lê Minh, em ti n hành th c hi n
s

m d ch t b nh c u trùng

và dùng thu

u tr

c a

Nghiên c u m t

gà nuôi t i thành ph Yên Bái, t nh Yên Bái

Do th

có h

u làm quen v i

công tác nghiên c u khoa h c nên b n khóa lu n này không tránh kh i nh ng thi u
sót, h n ch . Vì v y, em r t mong nh
ng nghi

b n khóa lu

c s góp ý c a th y cô giáo và các b n
c hoàn thi


iii

DANH M C CÁC B NG

Trang
Oocyst

......31
...33
..............36
.................38
.......39

Oocyst

.................................42
..........................................43
....................45
......................................47


iv

DANH M C CÁC HÌNH
Trang
v t l nhi m c u trùng gà t i m t s xã c a TP. Yên Bái ........34
...................................37
......................................38
................40


v

DANH M C CÁC T

VI T T T

E.acervulina

Eimeria acervulina

E. brunetti

Eimeria brunetti

E. hagani

Eimeria hagani

E.maxima

Eimeria maxima

E. mitis

Eimeria mitis

E. mivati

Eimeria mivati

E. necatrix

Eimeria necatrix

E. praecox

Eimeria praecox

E. tenella

Eimeria tenella

TP


vi

M CL C
Trang
............................................................................................................. i
........................................................................................................... ii
........................................................................................ iii
......................................................................................... iv
............................................................................v
................................................................................................................. vi
:

......................................................................................................1
............................................................................................................1
............................................................................................2
.............................................................................................2
.................................................................................................2
..............................................................................................2

...............................................................................................2

:

...........................................................................3
.........................................................................................3
.........................................................................3
............................................4

2.1.3.

Oocyst

........................6

.....................................................................7
........................10
...............................................................................................15
......................................15
..................................................................15
.............................................................................................17
.............................................................18
.................................................................18
gà ..........................................................................19


vii

.....................................................................20
........................................................22

......................................22
...................................23
......25

:

......................................................................25
.........................................................................25
..........................................................................................25
.........................................................................................25
..........................................................................................25
....................................................................................25
3.4.1.

.....................................................................25

3.4.2

Oocyst..........................26

3.4.3
.............................................................................................26
3.4.4

........................................................................27
Oocyst

3.4.5

..................27

3.4.6

.....................28

3.4.7

....................................28

3.4.8

...............................................................................29

P

4:

.......................................31
...........................................31
Oocyst

Yên Bái -

....................................................................................31
..........33

Yên Bái............................................................................................................33
.........35

viii

6/2015
1/2015)..........................................................................................37
gà theo ph
Oocyst

4.2.5
4.3. N

.............39
.........41
......................................43

4.4

............................................................45

4.5

................................................46
:

.......................................................................48
.................................................................................................................48
..................................................................................................................48


1

Ph n 1
M

U

tv
Trong s n xu t nông nghi
r t quan tr

p cho nhu c u c

ng l n th c ph

is n

t, tr ng, s a....

Gia c m là v

c bi t quan tr

không ch là loài v t nuôi truy n th ng, g n bó v
h p v i hình th

i dân t

p quán sinh ho t c
t nuôi cung c p ph n l

i nay, phù

i nông dân Vi t Nam,

ng th c ph m cho toàn xã h i, trong

vai trò c t lõi và quan tr ng nh t. Ngu n protein t c
gà mang l i là ngu n protein quan tr ng và ch y u trong kh u ph
Vi t Nam. Ngày nay, ch
i ngu n th c ph

ng cu c s

i
i không ch

ng cao mà còn ph

c
ng th c ph m s ch, an toàn,

có th
v

c ngu n th c ph m s ch và an toàn thì

phòng tr và ki m soát d ch b

then ch t.

B nh c u trùng gà là m t b nh ph bi n kh

c coi là v

l n th hai sau b

quan tr ng c a c
m

cao. T l ch t cao t 50 - 70% s gà m c b nh. B

nh

i v i gà con t 1 tu

i
ng gây tác h i l n

n 3 tháng tu i. Gà con sau khi kh i b nh r t khó h i
ng thành ph n l n m c b nh

là v t mang c u trùng, làm gi m s
2012 [10]).

m

i r t ng n (5 - 7 ngày), không c n ký ch

trung gian. B nh c u trùng gây tác h i l n

ph c s c kh e, ch m l

gi i. B nh c u

th mãn tính ho c

ng th t và tr ng (Nguy n Th Kim Lan,


2

u

1.2. M
-

nh thành ph n loài c u trùng ký sinh trên gà nuôi t i TP. Yên Bái.

- Nghiên c u m t s

m d ch t b nh c u trùng.

- Nghiên c u tri u ch ng và b nh tích b nh c u trùng

xu t bi n

u tr b nh c u trùng cho gà.
1.3. M c tiêu nghiên c u
c thành ph n loài c
Yên Bái; các y u t d ch t

i TP.

n tình hình nhi m c u trùng

c nh ng bi u hi n và b nh tích ch y u c a gà b b
u tr b nh c

nh
c thu c

t hi u qu cao.
tài
c

K t qu c

tài là nh ng thông tin khoa h c v các loài c u trùng ký sinh

m d ch t , tri u ch ng lâm sàng, b nh tích b nh c u trùng gà và bi n
u tr b

t hi u qu cao.
c ti n

K t qu c
bi

khoa h

khuy

u tr b nh c u trùng, nh m gi m t l

gà, h n ch thi t h i do c u trùng gây ra, góp ph
n.
.

ng
nhi m c u trùng


3

Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U

2.1. C u trùng ký sinh

gà

2.1.1. Thành ph n loài c u trùng
C

gà

ng v

ng, ph thu c vào t ng loài

c

ng, hình b u d

C u trùng ký sinh ch y u

t bào bi u mô ru t c a gà. D

m v hình

c, màu s c, v trí ký sinh, th i gian sinh bào t . Levine (1985) [36],
Ph m S

t, c u trùng ký sinh

th ng phân lo

gà có v trí trong h

:

Gi i Protista
Ngành Myzozoa
Phân ngành Apicomplexa
L p Conoidasida
Phân l p Coccidiasina
B Eucoccidiorida
Phân b Eimeriorina
H Eimeriidae
Gi ng Eimeria
Loài Eimeria acervulina (Tyzzer,1929)
Loài Eimeria brunetti (Levine, 1938)
Loài Eimeria maxima (Tyzzer, 1929)

Loài Eimeria mitis (Tyzzer,1929)
Loài Eimeria mivati (Edgar và Seibold, 1964)
Loài Eimeria necatrix (Johnson, 1930)
Loài Eimeria praecox (Johnson,1930)
Loài Eimeria tenella (Raillet và Lucet, 1891)
Loài Eimeria hagani (Levine, 1938)


4

c

c các loài c u trùng

B nh do các nguyên trùng thu c b c u trùng Coccidia, l p bào t trùng gây
gà ch y u là gi ng Eimeria, thu c b Eimerioria, h Eimeriidae. Trên th

nên.
gi

c bi t trên 10 loài c
E. tenella (Raillet và Lucet

-

31,2 x 9,5 -

Oocyst

-

E. maxima (Tyzzer
- 42,5 x 16,5 -

-

E. acervulina (Tyzzer (1929) [40]):
- 20 x 13 -

380

Oocyst

- 20 gi

màu

E. mitis (Tyzzer (1929) [40])

- 19 x 10 Loài E. mitis gây


5

E. necatrix (Johnson (1930) [37

- 30 x 11,3 18,3 µm.

Oocyst

Sporozoite

mô

mô
Các
Sporozoite, Merozoite

tính.

tiêu

màu
máu xung quanh
.

E. praecox: (Johnson

- 27,7 x 14,8 24 E. hagani (Levine (1938))

-2
- 20,5 x 14,3 -

E. brunetti (Levine (1938))
tenella

E.
- 30,3 x 18,1 - 24,2

6

m. E. brunetti
không
và có

tràng.
E. mivati (Edgar và Seibold (1964)): nang tr ng có hình tr ng, hình b u d c
không màu, có l noãn và h t c c, kíc

c 10,7 - 20 x 10,1 - 15,3 µm. Sinh s n bào

t ti n hành trong 18 - 24 gi . Th i k phát tri n n i sinh c a c u trùng gây t
t bào bi u bì, nhung mao hay nh ng khe h c su t chi u dài ru t non. Loài này phân
b r

n ru t non, c ng có khi c ru t non và ru t già c a gà.

2.1.3.

m hình thái, c u t o c a Oocyst (noãn nang) c u trùng
Oocyst (noãn nang) c u trùng có nhi u hình d ng khác nhau: hình c u, hình

tròn, hình ovan hay có khi có hình qu

i

theo t ng loài. Tuy nhiên, ph n l n Oocyst c

mc ut

Oocyst màu sáng ho c không màu, màu vàng nh t ho c màu nâu nh t. L p v ngoài
E. spinosa). V

ng nh

c chia thành 2 l p: v ngoài

dày, v trong m ng. V ngoài và v trong có th tách r i nhau b ng cách làm nóng
Oocyst

c ho c x lý b ng acit H2SO4.

V ngoài là l p quinonon protein, v trong là l p lipid k t h p v
t o nên khúc x kép (lipoprotein). L p trong c a v Oocyst chi m 80% g m: m t
l

c bao b c b i m t l p lipid dày 10 µm. L p lipid

ch y u là phospho lipid, chính l p này b o v Oocyst c u trùng ch ng l i s t n
công v m t hóa h c.
M t s loài c u trùng

u nh n có m t cái n p khúc x (Micropyle

cap). N p này là v trí có khe h c a màng bao quanh Macrogamete khi th tinh.
Sau khi th tinh thì khe h
Micropyle n a.

i và vì v y nhi u lo i c u trùng không th y

7

Noãn nang (Oocyst) là nh ng bào t trùng hình b u d c, hình tr ng ho c
hình c u. Oocyst c u trùng có nhi u hình d

c khác nhau tu thu c vào

t ng loài. Có 3 l p v , l p ngoài cùng r t m ng, bên trong có nguyên sinh ch t l n
nh n thành h t, gi
c u trùng

m

t có m

i to. M t s loài

u có ch lõm vào g i là l noãn, m t s loài không có l noãn

ho c l noãn không rõ.
i phát tri n c a c u trùng
khoa h c c n thi
hi u qu nh t nh m h n ch t

c bi n pháp phòng b nh
c thi t h i do b

ng th i tránh

phát tán m m b nh.
S

n r ng kh p c a c u trùng là nh vào c

ph c t

i

ti p t c phát tri n, t n t i lâu

trong thiên nhiên.
i phát tri n c a c u trùng gi ng Eimeria

c

i phát tri n c a c u trùng gi ng Eimeria g m

nhi u tác gi nghiên c
n:

n sinh s n vô tính (Schizogony).
n sinh s n h u tính (Gametogony).
n sinh s n bào t (Sporogony).
c th c hi n trong t bào bi u mô ru t ký ch
(Endogenic

n th 3 di n ra

Các Oocyst có s c gây b

v t ch (Exogenic).

c gà nu t vào cùng th

tác d ng c a men tiêu hóa trong d dày và ru

cu

i

c bi t là men Trypsin), v c a

Oocyst b v , gi i phóng ra các bào t con (Sporocyst
t Sporozoit thoát ra qua l noãn (Micropyle
Sporozoit

ng c a men Trypsin.

c gi i phóng ra có hình thoi, dài 10 - 15 µm có m t h t nhân.

Braunius (1982) [32] cho r ng, Sporozoit c a loài E. necatrix
nhung mao ru t non, qua bi u mô, vào tuy n ru t. Nhi u tác gi
r ng Sporozoit c a các loài c
n ru t khác nhau.

nh các
ng minh

p vào t bào bi u mô c a


8

ic ac

c th hi

i phát tri n c a c u trùng
(Ngu n />* Sinh s n vô tính (Schyzogony)
Sau khi xâm nh p vào t bào bi u mô thích h p, bào t (Sporozoit) ti p t c
c g i là Trophozoit) làm t
bào ký sinh phình ra, nhân b kéo dài ra. Ch sau vài gi nhân c a Trophozoit phân
chia và tr thành Schizont th h I (th phân l p).
Schizont th h
th

ng thành r t nhanh, b

u hình thành và ch

y các

n (Merozoit) th h I. Lúc này chúng làm t bào b

v (s

ng Merozoit trong m t Schizont

i

i r t l n tùy loài c u trùng: t 8

n 16, có khi t i 120.000).
c, các Merozoit thoát ra kh i Schizont, m t s xâm nh p tr
l i t bào bi u mô thích h
sinh s n h u t

ti p t c sinh s n vô tính, m t s khác chuy n sang ki u

u này ph thu c vào loài c u trùng, có loài sinh s n vô tính di n ra

qua 2 k (E. maxima), có loài qua 3 k ho c nhi u
Các Schizont th h II l i ti p t c phát tri n, trong ch a các Merozoit. S gi i
phóng Merozoit l i làm hàng lo t t bào bi u mô mà chúng ký sinh b phá h
Merozoit l i xâm nh p các t bào bi u mô lành. Quá trình sinh s n vô tính ti p t c
sinh ra các Schizont th h


9

n sinh s n h u tính (Gametogony).
c g i là Microgamet

Giao t
chúng chuy

c nh

c g i là Macrogamet

ng nhanh nh có hai lông roi. Giao t

có nhân r t to, ít chuy

cái,

ng và có l noãn.

Nh 2 lông roi, giao t

c di chuy

cái. Trong giao t cái di n ra quá tr

n g p giao t cái, chui vào giao t

ng hóa nhân và nguyên sinh ch

thành h p t . H p t phân ti t m t màng bao b

t o
c g i là

noãn nang (Oocyst).
Th i gian sinh s n n i sinh k t thúc, Oocyst theo phân gà ra ngo i c nh. Th i
gian sinh s n vô tính kéo dài 3 - 22 ngày tùy loài c u trùng. Levine (1942) cho bi t,
có 87 - 91 % Oocyst loài E. hagani th

p trung nh t trong

kho ng 15 - 21 gi . Bhurtel (1995) [21], có 70 - 80% Oocyst c
vào th

m ban ngày và t p trung vào kho ng 9 gi

dù th i gian này ch

c th i ra
n 13 gi chi u, m c

c th i ra.

S th i Oocyst

ng ngo i c

t r i gi m xu ng và

h t n u gà không b tái nhi

phá v v

Oocyst c u trùng trong ru t gà và cho bi

i và men Trypsin

ng trong vi c phá h y v Oocyst

gi i phóng bào t con.

n sinh s n bào t (Sporogony).
Khi Oocyst theo phân ra ngoài, trong l p v b
nguyên sinh ch t.

ngo i c nh, g

gi sau, trong nguyên sinh ch

u ki n nhi

và

ch

y

thích h p, ch vài

t hi n kho ng sáng và nguyên sinh ch t b t

u phân chia.
Sau 13 - 48 gi tùy theo lo i, nguyên sinh ch t hình thành 4 túi bào t
(Sporocyst). Trong m i túi bào t , nguyên sinh ch t l i phân chia, kéo dài ra t o
thành 2 bào t con (Sporozoit). Lúc này, trong Oocyst
tr thành Oocyst có s c gây b
có s c gây b nh l n vào th

con và

n sinh s n bào t k t thúc, nh ng Oocyst
cu

c gà nu

ng tiêu hóa.


10

Các Oocyst có s c gây b

c gà nu t vào cùng th

tác d ng c a men tiêu hóa trong d dày và ru

cu

i

c bi t là men Trypsin), v c a

Oocyst b v , gi i phóng ra các bào t con (Sporocyst
Sporozoit thoát ra qua l noãn (Micropyle
Sporozoit

ng c a men Trypsin.

c gi i phóng ra có hình thoi, dài 10 - 15µm có m t h t nhân.

Braunius (1982) [32] cho r ng, Sporozoit c a loài E. necatrix

nh các

nhung mao ru t non, qua bi u mô, vào tuy n ru t. Nhi u tác gi
r ng Sporozoit c a các loài c

ng minh

p vào t bào bi u mô c a

n ru t khác nhau.
2.1.5. Nh ng y u t

n tình hình nhi m c u trùng

B nh c u trùng là m t b nh khá ph bi n

gà

các loài gia súc, gia c m, trong

ng nhi m n ng và thi t h i ch sau các b nh nhi m trùng, tuy
nhiên t l nhi m cao hay th p còn ph thu c vào các y u t

ng c a môi

ng s ng c a chúng.
2.1.5.1. Th i ti t, khí h u nh h

ng

n s c s ng c a Oocyst c u trùng

Theo Ph

uy ut

ns

t n t i và phát tri n c a Oocyst c u trùng.
- Th i ti t, khí h u là y u t r t quan tr ng,

ng l

ns

kháng

c a c u trùng.
n (2003) [27] cho bi t, các vùng khí h u khác nhau thì t l
nhi m c u trùng có s khác nhau.
Theo Hoàng Th ch (1996) [18], (1997) [19], (1999) [20] b nh c u trùng x y
ra qua

ng t p trung vào các tháng nóng m c a mùa xuân và
u ki n th i ti t, khí h u r t thu n l i cho Oocyst c u trùng

mùa hè. Th i k

t n t i và phát tri n
ng

ngo i c nh và lây nhi
t và nhi

ôn hoà là nh

u ki n r t thu n l i cho s

phát tri n c a c u trùng. Vì v y, mùa xuân và mùa hè gà b nhi m c u trùng nhi u
và n

c phòng b nh c u trùng cho gà
n theo Ph

Nguy n Th Kim Lan và cs 2012 [10]

mùa

1996 [6];
n 2003 [27]).


11

2.1.5.2. Các y u t khác
-

n s t n t i và nhi m Oocyst vào v t ch

u ki n v sinh thú y

Kh o sát v tình hình nhi m c u trùng

u ki n khác

nhau, Hoàng Th ch (1996) [18], (1997) [19], (1999) [20] cho th y, t l nhi m c u
trùng

gà nuôi l ng là 0,37%, gà nuôi trong chu

-

m lót là tr u nhi m 22,49

y, gà nuôi trong l ng không ti p xúc v i phân thì t l nhi m c u

trùng gi m r t th p.
Tình tr ng v
ng r t l

t trong nh ng y u t

n kh

m c u trùng

v t nuôi.

Theo Morgot A. A. (2000) [15], nh

u ki

sóc t t, v sinh chu ng tr i nghiêm ng t thì t l nhi m c u trùng là 5 l i, nh

nh

u ki

c

m b o thì t l nhi m c u trùng

chi m 30 - 69%.
Ph m S

u ki n chu ng nuôi và môi
ô nhi m s làm cho Oocyst c u trùng t n t

dài. Chu ng tr i ch t ch i,
nh k

t, ch

n chu

c thay

b ô nhi m m m b nh là y u t quan tr ng gây nhi m

c
V

v sinh chu ng tr i và d ng c

u t quan tr ng liên

v t ch c a Oocyst c u trùng. (Nguy n Th

n s t n t i và nhi
Kim Lan và cs, (2008) [9]).
-

ng c a l a tu

n t l nhi m c u trùng

u Thanh và cs (1978) [21], H Th Thu
v

Thu
u và cho bi t, b nh c u

trùng gà liên quan ch t ch t i y u t tu i (t l nhi m cao
Ph m S

15 - 56 ngày tu i)

t, gà con t 15 - 45 ngày tu i nhi m các

loài c u trùng v i t l cao, phát b nh n ng và ch t nhi u, n

thu c vào loài c u trùng: Eimeria tenella ch

tích c c. L a tu i gà b b
gây b

u tr

i 1 tháng tu

Eimeria maxima l i nhi m và gây


12

b nh cho gà trên 2 tháng tu i. G
Oocyst

ng thành nhi m c u trùng, trong phân v n th i

hi n tri u ch ng lâm sàng rõ r

trùng trong t nhiên. M t s tác gi cho r

t mang

ng v

i k sinh

ng m nh d nhi m c u trùng, b nh phát tri n nhanh và n ng n

ng v t

ng thành.
- Ngu n phát tán Oocyst c u trùng
Theo tài li u c
Nguy n Th Kim Lan và cs (2012) [10], gia súc, gia c m b b nh c u trùng là ngu n phát
tán Oocyst

ng bên ngoài. Ngoài ra, nh ng con v t mang c

không th hi n tri u ch ng lâm sàng là ngu

nh nguy hi

i

hi n tri u ch ng lâm sàng).
-

ng nhi m Oocyst vào v t ch

S nhi m Oocyst có s c gây b nh ch y u qua th
Oocyst c u trùng có m t

c u ng, d ng c

m i ch

y,

m c u trùng r

cb

l n không ti p xúc v i Oocyst

m b o cho

ng.

Khi con v t b nh th i Oocyst c u trùng qua phân, Oocyst
kh p n n chu

ng c

c phát tán trên

t tr c ti p nu t ph i

Oocyst do chính chúng th i ra.
D ng c

i ch

y, dép,

n v n chuy n

ng trong vi c mang Oocyst c u trùng t
chu ng nuôi gia súc, gia c m, ho c t ô chu ng này sang ô chu ng khác (v t nuôi
nhi m Oocyst do nh ng v t nuôi

i ra).

ng lây nhi m ch y u c a b nh c u trùng là qua h th ng tiêu hoá. L n
nu t ph i noãn nang có s c gây b nh trong th
c

b nhi m c u trùng. Các loài c

nhau. L n b b nh n ng hay nh tu thu
c m nhi m và s
(2002) [12]).

ng c

c u ng, chu ng nuôi, d ng
c l c gây b nh khác
c l c c a loài c u trùng mà chúng
mS


13

Vai trò mang và truy n Oocyst c

c m t s tác gi

Theo tài li u c

c p.

) [17], chu t, chó, mèo, chim s và m t

s côn trùng có th mang Oocyst t

chu ng này sang

chu ng khác.
t, khi Oocyst b ru i nu t vào, trong

Ph

ng tiêu hoá c a ru i, chúng v n s ng và còn kh
M ts

nh trong vòng 24 gi .

ng v t s ng trong chu ng nuôi ho c xung quanh chu ng nuôi có
Oocyst c

kh

i, gián, ki n, chu t. Chúng mang Oocyst

c u trùng

n, chúng s truy n

Oocyst c u trùng vào th

c u ng, làm cho gia súc, gia c m nhi m c u trùng

(Nguy n Th Kim Lan và cs (2008) [9]).
- Các y u t

u ki n chu ng tr i ch t ch i, th

thi u s a, nhi

i, con v

khác ho c các b nh truy n nhi

ng,

g m c các b nh ký sinh trùng
u làm s

kháng c a con v t

gi m, d nhi m c u trùng và d b b nh.
2.1.5.3.

ng c a các y u t v t lý, hoá h

n s phát tri n c a Oocyst

ngo i c nh
*
Nhi

ng c a các tác nhân v t lý
ng vào Oocyst c u trùng.

,

Nh ng k t qu nghiên c u
tr ng s ch t khi p tr ng

u này. Oocyst bám trên v

c u trùng gà th hi
38 - 400C,

t râm mát m t ph n, 21 tu

40 - 70%; Oocyst t n t i 18 tu n trong
t râm mát hoàn toàn. Nhi
0

phát tri n Oocyst c u trùng E. tenella là 26,6 - 32,2 C.

nhi

t

480C trong 15

phút, Oocyst ch t hoàn toàn.
Glullough N. (1952) cho bi t, Oocyst b di t
gi và 500 C sau 30 phút.
Oocyst

400 C sau 96 gi , 450 C sau 3

12 - 200C, Oocyst có s c gây b nh t n t

nhi

c gây b nh ch t n t i trong 56 gi .

i, Oocyst s b ch t khi

gi m. Nhi

t 18 - 400C,

30% Oocyst d b ch t sau 4 - 5 ngày (D n theo Hoàng Th ch (1999) [20]).

c

nhi
21% -


14

Horton Smith, C. (1996) [34] cho bi t, c u trùng gà có th t n t
sân nuôi ngoài tr i và t n t i r

t

t, Oocyst

sâu 5 - 7 cm.

duy trì s c s ng t 4 - 9 tháng,

n 14 tu n

s ng t i 15 - 18 tháng.
cho Oocyst không

Goodrich H. P. (1994) [33] cho r ng, l p v
b th m ch t l ng, tuy nhiên nó l i d b n

u ki n khô h n.

Theo tài li u c

], nhi

thích h p cho quá trình

phát tri n Oocyst

là 15 - 350C. L nh (-150C) và nóng trên 400C, Oocyst

s ch t. Khi nhi

ng th p 12 - 200C thì nh ng Oocyst
n t i c a nh ng Oocyst gây b

ch t n t i không quá 56 gi . Kh

nhi u, có th kéo dài 4 ngày. Tuy nhiên, Oocyst có s c gây b nh c a loài Eimeria
debliecki, E. scabra ký sinh

l n có th t n t i

ng bên ngoài nhi u tháng

t (-40C) - 400C. Oocyst không có bào t v n ti p t c t n t i

nhi

nhi

(-

20C) - (-70C) ít nh t 26 ngày.
*

ng c a các tác nhân hoá h c

Oocyst c u trùng có s

kháng khá cao v i các lo i hoá ch t và ch t sát trùng
c l a ch n các lo i hoá ch

sát trùng chu ng tr

u ch các thu c phòng và tr b nh c u trùng.

Theo Horton Smith và cs (1996) [35], dung d
5%

nhi

c kh trùng Creolin

40 - 500C gi t ch t Oocyst sau 20 - 30 ngày. Amoniac 10% có tác

d ng di t Oocyst m nh nh t. Tuy nhiên, Oocyst c u trùng gà có s
m t s hoá ch t kh trùng, t y u chu ng tr

c n chú ý khi nghiên

c u bi n pháp phòng b nh c u trùng gà. Oocyst loài E. tenella có s
t t v i dung d ch mu i, axit, baz
H2SO4, NH4OH, crezol gây

n

kháng v i
kháng khá

i cao. Dung d ch formol,
n s hình thành bào t . Oocyst ch

i

tác d ng c a huy n d ch formol - d u ho , xalixin - nh a thông, formol - nh a
thông

n

cs d

dung d

t s hoá ch t có tác d ng di t Oocyst

c chu ng tr i, ví d : dung d ch amoniac (NH3) 10% (Smith,

1940), methyl bromid (Andrew và Taylor, 1943). (D n theo Nguy n Th Kim Lan,
2008 [9]).


15

2.2. B nh c u trùng gà
C u trùng ký sinh ch y u

t bào bi u m

ng tiêu hoá c a gà. Gà b

b nh bi u hi n b ng tri u ch
u ng nhi

ng, gà

c, v

ng, m

c có l n máu.
2.2.1. Nh ng thi t h i v kinh t do b nh c u trùng gây ra
Gà m c b nh c u trùng gi

ng, gi

ng, t l gây ch t cao

gây thi t h i l n v kinh t .
thu

u tr , thu c

ng.
Theo Nguy n Th Kim Lan (2012) [10], b nh c u trùng là m t b nh ph bi n
kh

gi i. B nh c u trùng gây tác h i l

nuôi v i m

cao. T l ch t cao t 50 - 70% s gà m c b nh. B

tác h i nhi u nh

i v i gà con t 1 tu

ng gây

n 3 tháng tu i. Gà sau khi b b nh r t

khó h i ph c s c kh e, ch m l

ng thành ph n l n m c b nh

tính ho c là v t mang c u trùng, làm gi m s

th mãn

ng th t và tr ng.

Theo Nguy n Th Thùy (2014) [29] th c p tính x y ra r t nhanh chóng và
ch kéo dài 2 - 3 ngày, gà b ch t sau 7 - 8 ngày n u không có s

u tr k p th i.

Gà ch t do c u trùng th c p tính có th chi m t l lên t i 90 - 95%, th m chí
100% n u không có s

u tr . Th mãn tính t l ch t kho ng 25 - 40%. Th

không có tri u ch ng lâm sàng t l

t tr ng gi m 15 - 25%.

2.2.2. D ch t h c c a b nh c u trùng gà
B nh c

ng g p

ng phát sinh khi ch

t t c các châu l c trên th gi i, b nh

ng, qu n lý không t t, th

u sinh t là

u ki n cho b nh phát r m r .
Theo Nguy n Th Kim Lan (2012) [10], các lo i chim, gia c m, gia súc,
ru

u có th mang, gieo r
ng m th p, di n tích quá nh

v
phát tri n.

nh m

c. Gà nuôi trong môi
u ki n, th

u ki n thu n l i cho m m b nh c u trùng

i u ki n
ngoài ngo i c nh