[Luận văn]nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ bệnh tiên mao trùng do trypanosoma evansi ở trâu bò tại lạng sơn và biện pháp phòng trị

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NƠNG NGHI P HÀ N I
---------------

HỒNG QUY

M TS

ð C ðI M D CH T C A B NH TIÊN MAO TRÙNG

DO TRYPANOSOMA EVANSI

TRÂU, BÒ T I L NG SƠN

VÀ BI N PHÁP PHÒNG TR

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành

: THÚ Y

Mã s

: 60.62.50

Ngư i hư ng d n khoa h c:TS. NGUY N VĂN TH

HÀ N I – 2008

L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan r ng, s li u và k t qu nghiên c u trong lu n
văn này là trung th c và hoàn toàn chưa h ñư c s d ng ñ b o v m t
h c v nào.
Tơi cam đoan r ng, m i s giúp ñ ñ th c hi n lu n văn này ñã ñư c
c m ơn và các thơng tin trích d n trong lu n văn ñ u ñư c ch rõ ngu n g c.
Tác gi lu n văn

Hoàng Quy

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………i


L I C M ƠN

Tôi xin chân thành c m ơn s giúp đ t n tình c a các th y, cô giáo B
môn Ký sinh trùng – Ki m nghi m thú s n – V sinh thú y; các th y, cơ giáo
Khoa Sau đ i h c Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i cũng như các th y cơ
giáo đã gi ng d y tơi trong su t q trình h c t p và nghiên c u khoa h c.
ð c bi t, tôi xin c m ơn TS Nguy n Văn Th - ngư i Th y ñã t n tình
hư ng d n, giúp đ tơi trong q trình th c t p và hồn thành Lu n văn này.
Chân thành c m ơn s giúp ñ c a Ban Lãnh đ o S Nơng nghi p &
PTNT, Chi C c Thú y L ng Sơn, b n bè, đ ng nghi p và gia đình đã giúp đ ,
đ ng viên tơi hồn thành chương trình h c t p.
Tác gi lu n văn

Hoàng Quy

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………ii

M CL C
L i cam ñoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các b ng

v

Danh m c bi u ñ

vi

1.

M ñ u

1

1.1

ð tv nñ

1

1.2

M c tiêu c a ñ tài

2

1.3

ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài

2

2.

T ng quan tài li u

3

2.1

Sơ lư c l ch s nghiên c u Tiên mao trùng, b nh Tiên mao trùng

3

2.2

ð c đi m hình thái và phân lo i Tiên mao trùng

5

2.3

M t s ñ c ñi m sinh h c c a Tiên mao trùng

8

2.4

Nh ng nghiên c u v d ch t h c b nh Tiên mao trùng

9

2.5

Nh ng nghiên c u v b nh lý h c Tiên mao trùng

18

2.6

Nh ng nghiên c u v mi n d ch Tiên mao trùng

20

2.7

Các nghiên c u v phòng tr b nh Tiên mao trùng

27

2.8

Xây d ng và th c hi n quy trình phịng b nh Tiên mao trùng cho
trâu, bị

3.

29

ð a ñi m, th i gian, ð i tư ng, n i dung, nguyên li u và
phương pháp nghiên c u

31

3.1

ð a ñi m nghiên c u

31

3.2

Th i gian nghiên c u

31

3.3

ð i tư ng nghiên c u

31

3.4

N i dung nghiên c u

32

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iii


3.5

V t li u nghiên c u

32

3.6

Phương pháp nghiên c u

32

4.

K t qu và th o lu n

41

4.1

Vài nét v ñi u ki n t nhiên, kinh t – xã h i c a t nh L ng Sơn
nh hư ng đ n b nh Tiên mao trùng trâu, bị

41

4.1.1

ð c đi m t nhiên

41

4.1.2

Tình hình kinh t -xã h i

42

4.1.3

ð c trưng khí h u

43

4.1.4

Tình hình chăn ni trâu, bị t nh L ng Sơn

45

4.1.5

Tình hình trâu bị b ch t trong v đơng xn 2007-2008

47

4.2

Tình hình nhi m Trypanosoma evansi

trâu bị ni t i L ng

Sơn

52

4.3

Tình hình nhi m T. evansi trâu, bò các l a tu i ni t i L ng Sơn

57

4.4

Tình hình nhi m T. evansi

các gi ng bị ni t i t nh L ng Sơn.

62

4.5

Tình hình nhi m T. evansi

trâu, bị ni t i các vùng sinh thái

64

4.6

Tình hình nhi m T. evansi trâu, bị ni t i t nh L ng Sơn theo mùa 68

4.7

ð c tính gây b nh c a T. evansi cho chu t b ch, chu t lang, th

4.8

Thành ph n lồi và ho t đ ng c a ru i, mòng hút máu truy n

70

b nh Tiên mao trùng trâu, bò.

72

4.8

Hi u l c c a thu c Azidin đi u tr trâu, bị nhi m T. evansi L ng Sơn

75

4.8.1

M c đ an tồn c a thu c Azidin

76

4.8.2

Hi u l c c a thu c Azidin đi u tr trâu, bị nhi m T. evansi

L ng

Sơn
4.9

79

Xây d ng bi n pháp phòng ch ng b nh Tiên mao trùng trâu, bị
ni t i t nh L ng Sơn.

5.

81

K t lu n

82

Tài li u tham kh o

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………iv

84


Ph

l c

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………v

92


DANH M C VI T T T
BQMð

Bình qn mùa đơng

BQMH

Bình quân mùa hè

DTC

Dài thân chéo

TMT

Tiên mao trùng

TL

Tr ng lư ng

T.EVANSI

Trypanosoma evansi

VN

Vịng ng c

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vi


DANH M C CÁC B NG
STT
4.1

Tên b ng
S bi n ñ ng nhi t ñ , ñ

Trang

m, lư ng mưa và gi n ng L ng Sơn

các tháng mùa đơng
4.2

S bi n ñ ng nhi t ñ , ñ

44
m, lư ng mưa và gi n ng

L ng Sơn

các tháng mùa hè

44

4.3

T ng đàn trâu, bị c a L ng Sơn t 2002 - 2007

46

4.4

Tình hình trâu bị b ch t trong v rét đơng xn 2007-2008

48

4.5

Tình hình nhi m T. evansi trâu, bị các đ a phương

52

4.6

Ki m đ nh s sai khác t l nhi m T. evansi gi a trâu và bị

54

4.7

Bi n đ ng nhi m T. evansi trâu các l a tu i

58

4.8

Bi n ñ ng nhi m T. evansi bị các l a tu i.

59

4.9

Tình hình nhi m T. evansi các gi ng bị ni t i L ng Sơn.

62

4.10

Ki m ñ nh s sai khác t l nhi m T. evansi gi a các gi ng bò.

63

4.11

T l nhi m T. evansi trâu, bò L ng Sơn theo vùng sinh thái

65

4.12

Ki m ñ nh s sai khác t l nhi m T. evansi

trâu, bò theo vùng

sinh thái

66

4.13

T l nhi m T. evansi trâu, bò theo mùa.

69

4.14

Kh năng gây b nh c a T. evansi cho chu t b ch, chu t lang, th

71

4.15

Thành ph n ru i, mịng mơi gi i trung gian truy n b nh.

73

4.16

M t s ch tiêu sinh lý trâu, bị trư c và sau khi dùng thu c Azidin
đi u tr

4.17

78

K t qu ñi u tr T. evansi trâu, bị L ng Sơn

79

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………vii


DANH M C CÁC BI U ð
STT

Tên bi u đ

Trang

4.1

T×nh hình nhiễm T. evansi ở trâu, bò các địa phơng

53

4.2

Biến động nhiễm T.evansi ở trâu các lứa tuổi.

58

4.3

Biến động nhiễm T.evansi ở bò các lứa tuổi

59

4.4

Tỷ lệ nhiễm T. evansi theo giống bò Lạng Sơn

62

4.5

Tỷ lệ nhiễm T.evansi ở trâu, bò nuôi tại Lạng Sơn theo vùng

66

4.6

Tỷ lệ nhiễm T. evansi ở trâu, bò Lạng Sơn theo mùa

69

Tr ng i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………viii


1. M
1.1

ð U

ð tv nñ
L ng Sơn là m t t nh mi n núi biên gi i ðông b c Vi t Nam v i di n

tích t nhiên 8305,21 km2, có nh ng đ c đi m riêng v v trí đ a lý, th i ti t
khí h u, ñ t ñai, ñi u ki n kinh t xã h i, v phong t c t p qn. ð c bi t là
trình đ dân trí cịn th p vì v y vi c ti p thu và ng d ng nh ng thành t u
khoa h c k thu t vào s n xu t còn nhi u h n ch . Là m t t nh có đ ng c
r ng có nhi u ti m năng đ phát tri n đàn trâu bị, ngồi vi c cung c p lư ng
phân bón và s c cày kéo quan tr ng trong nông nghi p và còn là ngu n th c
ph m ch t lư ng cao cung c p cho tiêu dùng và xu t kh u.
ð ngành chăn ni nói chung và chăn ni trâu bị nói riêng đ t hi u
qu cao tương x ng v i ti m năng s n có thì ngồi cơng tác gi ng, th c ăn,
qu n lý chăm sóc ni dư ng thì cơng tác phòng ch ng d ch b nh là h t s c
quan tr ng.
Cùng v i quá trình phát tri n c a ngành chăn ni nói chung và chăn

ni trâu, bị nói riêng, bên c nh các b nh truy n nhi m nguy hi m thì các
b nh ký sinh trùng v n t n t i gây tác ñ ng x u t i súc v t nuôi. Chúng thư ng làm gi m kh năng sinh trư ng và phát tri n, gi m ch t lư ng th c
ph m, ph m ch t da lông, gi m s c cày kéo, gi m s n lư ng s a ….
Tuy nhiên, do ph n l n các ký sinh trùng gây b nh cho v t ni
m n tính, tác h i c a chúng là âm th m và dai d ng nên

th

nhi u đ a phương

các c p chính quy n cũng như ngư i chăn ni chưa quan tâm đúng m c t i
vi c phòng tr các b nh ký sinh trùng cho gia súc.
M t trong nh ng b nh ký sinh trùng gây thi t h i l n trong chăn ni
đó là b nh Tiên mao trùng trâu, bò (Trypanosomiasis). ðây là b nh ký sinh
trùng do loài Trypanosoma evansi (T. evansi) gây ra.
L ng Sơn có đ a hình ch y u là đ i núi th p v i khí h u nhi t ñ i gió
mùa, th i ti t nóng m mưa nhi u là ñi u ki n thu n l i cho ru i trâu, mòng (v t

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………1


môi gi i trung gian truy n b nh Tiên mao trùng). S lan truy n căn b nh ph
thu c r t l n vào s phát tri n c a ru i, mòng. Chúng hút máu truy n m m b nh
Tiên mao trùng t trâu bò b nh sang trâu bò kho làm cho b nh phát tán, lây lan.
Theo s li u báo cáo c a Chi c c Thú y t nh L ng Sơn, b nh Tiên mao
trùng trâu bò năm nào cũng x y

h u h t các huy n, thành ph và gây nhi u

thi t h i cho ngư i chăn ni. Song vi c nghiên c u, tìm hi u tình hình d ch

t c a b nh cho t ng vùng trong t nh v n chưa ñư c t ch c nghiên c u m t
cách có h th ng. Do đó vi c nghiên c u v d ch t và đ ra bi n pháp phịng
ch ng b nh Tiên mao trùng trâu bò

L ng Sơn là m t yêu c u c p thi t.

ð th y rõ th c tr ng tình hình b nh Tiên mao trùng

trâu bị ni t i

t nh L ng Sơn, t đó làm cơ s đ xây d ng bi n pháp phịng tr có hi u qu ,
chúng tơi ti n hành nghiên c u đ tài " M t s ñ c ñi m d ch t c a b nh Tiên
mao trùng do Trypanosoma evansi

trâu, bò t i L ng Sơn và bi n pháp

phòng tr ".
1.2

M c tiêu c a ñ tài
- Nghiên c u m t s ñ c ñi m d ch t c a b nh Tiên mao trùng do

Trypanosoma evansi

trâu, bị ni t i t nh L ng Sơn.

- Tìm hi u thành ph n lồi và ho t đ ng c a ru i, mịng mơi gi i trung
gian truy n b nh Tiên mao trùng trâu, bò t i các ñ a ñi m nghiên c u.
- Th nghi m thu c Azidin đi u tr trâu, bị nhi m T. evansi.
- Xây d ng bi n pháp phòng ch ng b nh Tiên mao trùng trâu, bò t i

t nh L ng Sơn.
1.3

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
K t qu nghiên c u c a ñ tài nh m b xung các cơ s lý lu n v tình

hình b nh Tiên mao trùng do T. evansi

trâu, bò t i t nh L ng Sơn. ð ng

th i góp ph n ng d ng vào công tác ch n đốn và xây d ng các bi n pháp
phịng ch ng b nh Tiên mao trùng trâu, bị đ t hi u qu .
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………2


2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1

Sơ lư c l ch s nghiên c u Tiên mao trùng, b nh Tiên mao trùng
Trypanosoma ñã ñư c các nhà khoa h c phát hi n r t s m: năm 1837,

Donne phát hi n m t loài Trychomonas trong ru t ngư i, năm 1841, Vanletin
đã tìm ra Trypanosoma đ u tiên trong máu m t lồi cá. Sau đó nhi u lồi Tiên
mao trùng khác đã đư c phát hi n trong máu nhi u lồi đ ng v t, trong các
lồi đư c phát hi n thì lồi Trypanosoma evansi ký sinh, gây b nh cho ñ ng
v t đóng vai trị đ c bi t quan tr ng [14].
Gruby. (1843) ñã phát hi n th y Tiên mao trùng trong máu ch, ñ t tên
là Eryganosoma sanguinis. Ti p sau đó nhi u lồi Tiên mao trùng khác thu c
gi ng Trypanosoma Gruby l n lư t ñư c phát hi n ký sinh, gây b nh cho
ñ ng v t có vú và ngư i [14].

Evans. (1880), ñã tìm th y Tiên mao trùng gây b nh trong máu la, ng a,
l c ñà

bang Punjab,

n ð . Nó đư c xác đ nh là m t th ph m gây b nh

chung cho ng a, la, l c đà, trâu bị

n ð đư c g i chung là b nh “Surra”

[14].
Steel. (1885), phát hi n Trypanosoma trong máu la Mi n ði n, mơ t
hình thái ký sinh trùng, ñ t tên Spirochaete evansi, sau ñ i là Trypanosoma
evansi [14].
Blanchard. (1886), cũng thơng báo tìm th y Trypanosoma evansi trong
máu la nh p n i vào B c B , Vi t Nam. Tác gi đã mơ t r t t m hình thái
ký sinh trùng, nh ng bi u hi n lâm sàng

v t b nh do Trypanosoma evansi

[14].
Laveran và Mesnil. (1906), trong tác ph m kinh đi n nói v Tiên mao
trùng, nh ng b nh do Tiên mao trùng đã trình bày v

b nh lý do

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………3

Trypanosoma evansi gây ra cho các lồi đ ng v t, vai trò ký ch trung gian
c a m t lồi ru i hút máu h Stomoxydinae, lồi mịng h Tabanidae [14].
Trong kho ng th i gian 1885 ñ n 1920, nhi u b nh
tương t

như b nh “Surra” lưu hành

gia súc, dã thú

nhi u nư c trên th gi i: b nh

“m’bori” c a l c ñà các nư c thu c mi n tây Châu Phi. B nh “eldebab”, b nh
“Tahaga” c a l c ñà An-giê-ri và Ni-gie-ria. B nh “Zousifana” c a ng a, chó
các nư c

nam sa m c Sahara. B nh “Su-suru” c a l c ñà

cũ. B nh “murvina” c a ng a

tây nam Liên Xơ

Trung M . B nh đau mơng “mal de cadera”

ng a, la các nư c Nam M … ñã ñư c các nhà khoa h c nghiên c u, tìm ra
ngun nhân. ðó là nh ng Tiên mao trùng có hình thái, tính ch t sinh h c g n
gi ng như Trypanosoma evansi, ñư c ñ t nhi u tên khác như: Trypanosoma
hippicum, Trypanosoma equinum, Trypanosoma vietnamense, Trypanosoma
soudanense, Trypanosoma ninae Kohl – Yakimovi, Trypanosoma berberum,
Trypanosoma venezuelense [14].
Hoare C.A, Sulsby E.J (1972) [53] nghiên c u l ch s phát tri n, hình

thái, tính ch t sinh v t h c c a Tiên mao trùng trên, ñi ñ n k t lu n: t t c ñ u
là nh ng ch ng g c châu Á, g c châu Phi, g c châu M và g c châu Âu c a
m t loài duy nh t là Trypanosoma evansi
T ch c d ch t th gi i (OIE) đã thơng báo hi n nay có 7 lồi Tiên
mao trùng gây b nh cho ñ ng v t có vú và ngư i là Trypanosoma evansi,
Trypanosoma

vivax,

Trypanosoma

brucei,

Trypanosoma

congolence,

Trypanosoma gambiense, Trypanosoma simiae, Trypanosoma cruzi. Trong s
các loài Tiên mao trùng k trên thì Trypanosoma evansi là lồi ph bi n nh t,
phân b

kh p nơi trên th gi i, gây b nh cho h u h t các lồi đ ng v t có vú

tr ngư i, chi m ưu th

vùng c n đơng, châu Á và châu M la tinh.

Năm 1907 Schein.H, khi nghiên c u b nh Tiên mao trùng
Dương, cho r ng ñây là b nh Surra.

nư c ta 1906, Vassal,

ðông

vi n Pasteur

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………4


Nha Trang ñã nghiên c u khá ñ y ñ v b nh và g i Tiên mao trùng v Vi n
Pasteur Paris ñ xác ñ nh rõ thêm v chúng [14].
Ti p ñ n các báo cáo v Tiên mao trùng c a Lorh, K.F (1986) [58].
ð n nay ba lồi Tiên mao trùng ký sinh

đ ng v t có vú đư c tìm th y

nư c ta là:
1. T. evansi, Steel 1885, ký sinh

trâu, bò.

2. T. Theileri, Laveran 1902, ký sinh
3. T.lewisi , Kent 1980, ký sinh

trâu, bò.

chu t.

2.2 ð c đi m hình thái và phân lo i Tiên mao trùng
2.2.1 ð c đi m hình thái Trypanosoma evansi

Chen Qijun (1992) [46] cho bi t Trypanosoma evansi ñư c x p vào
lo i ñơn hình thái. Trypanosoma evansi hình su t ch hay hình thoi,

gi a

có nhân, khơng có Cytochrome. Cu i thân có Kinetoplast và Kinetosome,
màng rung ñ ng r ng, g p n p rõ. Trong nguyên sinh ch t có nh ng h t
nh b t màu.
Vickerman, K (1974) [70] cho bi t: v cơ b n c u t o c a các loài Tiên
mao trùng c a h Trypanosomatidae gi ng nhau. T bào có hình con su t là nh
các vi ng x p song song n m d c theo chi u dài dư i màng t bào. Chuy n
ñ ng liên t c c a Tiên mao trùng ñư c ho t hoá b i m t cái roi b t ngu n t th
cơ ñ ng.

ch cái roi nh p vào thân t bào có m t ch lõm trên b m t t bào

g i là túi roi. Chính ph n này c a màng t bào là nơi th c hi n ch y u các quá
trình bài ti t, quá trình h p thu các ch t dinh dư ng c a Tiên mao trùng.
Ph m S Lăng (1982) [14] cho bi t: Trypanosoma evansi thu c gi ng
Trypanosoma. Gruby. 1984, là nh ng Tiên mao trùng có hình su t ch thoi,
m nh, hai đ u thót trịn ho c nh n. Thân là m t kh i nguyên sinh ch t, gi a
có m t nhân, cu i thân có m t th cơ đ ng (kinetoblast), hay cịn g i là h ch
cơ ñ ng. T th cơ ñ ng ho c g n th cơ ñ ng xu t hi n m t roi đính vào

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………5


thân, ch y d c lên phía trư c t o thành màng rung ñ ng nhi u n p g p do có
m t đo n t do

phía trư c. Cũng có Tiên mao trùng trong giai đo n phát

tri n khơng có roi.
Theo k t qu nghiên c u c a Ph m Văn Khuê, Phan L c (1996) [12]
Trypanosoma evansi là lo i ký sinh trùng ký sinh ngồi h ng c u, có hình
thoi, dài 18 -34 µ gi a thân có m t roi b t ngu n t th hình roi, cách đi
Trypanosoma evansi kho ng 1,5 µ. Roi này ch y d c thân, t o thành nhi u
màng ngăn rung ñ ng, cu i cùng roi này lơ l ng

ph n ñ u thành roi t do

dài 6 µ. Nh có roi, màng rung ñ ng mà Trypanosoma evansi chuy n ñ ng
ñư c trong máu ñ ng v t. Tiêu b n máu nhu m Giemsa, nguyên sinh ch t c a
Trypanosoma evansi b t màu xanh nh t. Nhân b t màu h ng, Tiên mao trùng
ký sinh trong máu ho c

m t s t ch c c a ñ ng v t có xương s ng, đư c

truy n t ñ ng v t này sang ñ ng v t khác theo phương th c cơ gi i nh
nh ng cơn trùng hút máu thu c h mịng Tabanidae, h ru i Stomoxydinae.
Trypanosoma evansi ñư c x p vào lo i đơn hình thái (Monomorpha) Kilick Kendrick, R. [55] ñã g p nh ng th b bi n m t th cơ ñ ng (diskinetoplas).
Sau khi s d ng thu c đi u tr Berenil, Prothidium, Trypanosoma evansi khó
ni c y trong mơi trư ng, nh ng thay đ i tính kháng ngun m t đ c l c,
khơng gây b nh cho c nh ng ñ ng v t d c m. M t s loài Tiên mao trùng có
th quan sát th y nhi u hình thái trong quá trình phát tri n

ký ch trung

gian, ký ch cu i cùng. Hình thái Tiên mao trùng thư ng g p là:
1. Th Crithidia: th cơ ñ ng

trư c, g n thân, t th cơ ñ ng xu t

phát m t roi, gi i h n m t màng rung ñ ng ng n, roi t do
2. Th Leptomonas: th cơ đ ng hồn tồn

phía trư c.

phía trư c, t th cơ ñ ng

xu t hi n m t roi t do, khơng có màng rung đ ng.
3. Th Leishmania: hình b u d c hay hình c u có m t nhân to, m t bào t
th hình g y, t đó xu t phát m t cái roi chưa thành hình k t thúc gi a thân.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………6


4. Th Trypanosoma: trong cơn trùng có hình d ng bình thư ng, nhưng
có roi dính vào thân, ch y th ng lên phía trư c, khơng t o thành màng rung.

2.2.2 V trí c a Tiên mao trùng trong h th ng phân lo i ñ ng v t [36]
Ngành

: Protoza

Phân ngành: Sarcomastiphoza
Siêu l p

: Mastigophoza

L p

: Zoomastigophoze

B

: Kinetoplastid

Phân b

: Trypanosomatin

H

: Trypanozomatidae

Gi ng

: Trypanosoma

Loài

: Trypanosoma evansi

Gi ng Trypanosoma bao g m r t nhi u lồi đã đư c phát hi n

đ ng

v t có xương s ng thu c l p cá, l p bò sát, l p ch, l p đ ng v t có vú, l p
chim. Vi c phân bi t các loài Tiên mao trùng c a các l p ñ ng v t khác nhau

thì tương đ i d . Nhưng vi c phân bi t các loài tiên mao trùng trong l p đ ng
v t có vú thì ph c t p hơn nhi u.
Ph m S Lăng (1982) [14], cho bi t: 1943 Neveu – Lemarie, đã chia
các lồi thu c gi ng Trypanosoma ký sinh

đ ng v t có vú và ngư i thành

năm nhóm căn c theo đ c tính hình thái h c, sinh v t h c c a chúng. Các
nhóm đó là nhóm Lewisi, nhóm Evansi, nhóm Vivax, nhóm Congolense,
nhóm Brucei.
Theo đ ngh c a Lapage. [56], nhóm Evansi thu c nhóm Brucei g m
b y lồi, nhóm này l i chia làm ba nhóm ph , nhóm ph Suis có m t lồi
Trypanosoma suis, nhóm ph

Evansi có 4 lồi Trypanosoma brucei,

Trypanosoma evansi, Trypanosoma gambiense, Trypanosoma rhodesiense.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………7


Tr nh Văn Th nh (1982) [36], Trypanosoma evansi ñư c truy n t
ñ ng v t này sang ñ ng v t khác b ng phương th c cơ gi i, ch y u nh các
loài ru i h Stomoxydinae, các lồi mịng h Tabanidae. Trong chu kỳ phát
tri n c a Trypanosoma evansi khơng có giai đo n phát tri n trong ký sinh
trung gian như m t s Tiên mao trùng khác.
2.3

M t s ñ c ñi m sinh h c c a Tiên mao trùng
Theo Phan ð ch Lân (1994) [18], Tiên mao trùng s ng trong máu

(huy t tương, ngồi h ng c u), nó có hình ch su t thon và m nh, hai đ u thót
trịn ho c nh n. Thân Tiên mao trùng là m t kh i nguyên sinh ch t, gi a thân
có nhân và cu i thân có m t th cơ ñ ng, xu t phát m t roi dính vào thân
ch y d c lên phía trư c t o ra m t màng rung ñ ng có nhi u n p g p. Roi có
m t đo n t do

phía trư c nhìn r t rõ khi tiên mao trùng bơi l i trong máu.

Tiên mao trùng s ng trong máu nhi u lồi đ ng v t như trâu bị, ng a,
chó, mèo, l c ñà, voi, hươu, ho ng, th , chu t c ng, chu t lang, chu t b ch.
Tiên mao trùng sinh s n b ng cách tr c phân theo chi u d c. ð u tiên,
nó tăng th tích, th cơ ñ ng phân chia, r i nhân phân chia hình thành roi m i.
Lúc này Tiên mao trùng có th tách ra thành 2 ho c 4 con m i. Trong th i
gian s ng trong máu nó ti t ra ñ c t Trypanotoxin tác ñ ng vào các cơ quan
n i t ng c a con v t và gây nh ng bi n ñ i b nh lý.
T. evansi ñư c truy n t

ñ ng v t này sang ñ ng v t khác b ng

phương th c cơ gi i ch y u nh các lồi ru i gi ng Stomoxys và các lồi
mịng h Tabanidae. Trong chu kỳ phát tri n c a T. evansi khơng có giai đo n
phát tri n trong ký ch trung gian như m t s Tiên mao trùng khác.
V kh năng truy n b nh Tiên mao trùng c a cơn trùng, tác gi đã ki m
tra

nhi u đ a đi m cho th y hai lồi mịng T.rubidus và T.striatus có t l

mang Tiên mao trùng là 15,2% và 14%; loài ru i hút máu Stomoxys calcitrans
có t l mang Tiên mao trùng 12,5%.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………8


ru i mòng, Tiên mao trùng sau khi theo máu vào cơ th ru i mịng,
nó v n s ng và ho t ñ ng ñ n gi th 53, th i gian ho t ñ ng m nh nh t t
gi th nh t ñ n gi th 34, trung bình là 24 gi , s ho t đ ng c a Tiên mao
trùng y u và gi m d n t gi th 35 ñ n gi th 42. T 46 - 53 gi sau thì
tiên mao trùng ng ng ho t đ ng.
bê, sau khi b mịng ñ t 24 ngày, do trong máu có Tiên mao
trùng, bê phát b nh kéo dài 90 ngày v i các tri u tr ng: s t cao gián ño n,
suy như c cơ th .
Ngoài ra Tiên mao trùng có th ni c y trong bào thai gà, mơi trư ng
d ch t ch c, T. evansi r t khó ni c y trong mơi trư ng, trong m t s ñi u
ki n ñ c bi t chúng có th phát tri n trong mơi trư ng, nhưng nó thay đ i tính
kháng ngun, m t đ c l c, khơng gây b nh cho các đ ng v t d c m, đ c tính
đã đư c dùng đ phân bi t v i lồi Trypannosoma bruicei, đây là lồi r t khó
phân bi t v i T. evansi v hình thái và kh năng gây b nh.
2.4

Nh ng nghiên c u v d ch t h c b nh Tiên mao trùng

2.4.1 Nguyên nhân gây b nh Tiên mao trùng

trâu, bò

Theo Tr nh Văn Th nh (1982) [36], hàng năm khi mùa đơng t i, trâu,
bị

các t nh mi n B c nư c ta thư ng b ñ ngã. ð c bi t

L ng Sơn theo

dõi qua các năm chúng tôi th y hàng năm trâu, bò v n b ch t nhi u, t l ch t
ph thu c vào th i ti t năm đó, giá rét kéo dài trâu, bị ch t càng nhi u. Như
v rét ðông xuân 2007 – 2008, c t nh L ng Sơn s trâu bò ch t rét ñã lên t i
25.758 con gây thi t h i to l n v kinh t . ð h n ch , ti n t i ngăn ch n ñư c
b nh Tiên mao trùng, các nhà nghiên c u ký sinh trùng ph i tìm hi u ngun
nhân gây ch t

trâu, bị. ðàn trâu

mi n núi có mang trùng, trong ñi u ki n

th c ăn ñ y ñ chúng v n kho m nh. Khi chuy n v các t nh ñ ng b ng do
làm vi c n ng nh c, th c ăn quá thi u th n, g p th i ti t giá rét, th tr ng suy
y u d n, d n đ n s c đ kháng kém, vì th T. evansi có đi u ki n phát tri n,

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………9


làm cho trâu t th i kỳ mang b nh T. evansi ñã tr thành th i kỳ phát b nh,
ch t hàng lo t.. v i tri u ch ng cư c chân, có hi n tư ng trâu a ch y, trâu
ngã nư c có liên quan đ n b nh Tiên mao trùng. Khi xét nghi m b nh Tiên
mao trùng

nh ng h p tác xã có trâu, bò ch t nhi u, th y t l nhi m t 3,5

ñ n 7%. Tác gi k t lu n: ngun nhân trâu ch t trong v đơng xn

vùng

đ ng b ng sơng H ng là do th c ăn thi u nghiêm tr ng, ch ñ dinh dư ng
quá kém, làm vi c nhi u, giá rét là ñi u ki n ñ Tiên mao trùng phát tri n gây
tác h i cho trâu, bò.
Tr nh Văn Th nh (1982) [36], ðoàn Văn Phúc (1985) [27], Ph m S
Lăng (1982) [14], nghiên c u, k t lu n: T. evansi tác nhân gây b nh Tiên mao
trùng, là m t trong nh ng tác nhân gây thi t h i cho đàn trâu, bị

nư c ta.

T.evansi là nguyên nhân ch y u gây b nh, k t h p v i m t s nguyên nhân
khác như các b nh truy n nhi m, sán lá gan, th c ăn thi u nghiêm tr ng, làm
vi c quá n ng nh c, giá rét kéo dài ñã làm cho trâu bị đ ngã hàng lo t trong
v ñông xuân.
2.4.2 Phân b ñ a lý c a Tiên mao trùng
Tiên mao trùng, nguyên trùng gây b nh Surra có m t ph m vi phân b
đ a lý c c kỳ r ng trư c khi nó đư c phát hi n

v t ni trong nhà và các

đ ng v t hoang dã. T. evansi phân b r ng nh t trong s các loài Tiên mao
trùng, chúng ñã gây b nh

B c Phi, Trung ðông, d c theo n ð Dương t i

g n ñ i l c Châu Âu t i châu Á;

vùng ñ t m i như Trung và Nam M cũng

đã tìm th y T. evansi.
Lorh, K.F (1986) [58], ñã cho bi t: T. evansi có s phân b sau: Châu
Á, các đ o ph thu c: n ð , Srilanca, Mianma, Nam Trung Hoa, Inđơnêxia,
Malaixia, Pakistan, Thái Lan, Lào, Cam pu chia, Vi t Nam, Iran, Ir c,
(Arabic) Palestin, Philippin.
Châu Phi: Mar c, Angieri, Tunisie, Ai C p, Triponidat.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………10

r p


Nam Phi: Soudan, Xomali, Madagasca, Ethiopa, Yemen, Moritani,
Zaia, Nigeria.
Châu Âu: Tây Nam Liên Xô.
B c M : nư c M
Trung M : Panama
Nam M : Venezuela, Brazin, Bolivia, Paraguay, Uruguay, Achentina..
Châu ð i Dương: Oxtralia.
Ph m S Lăng (1982) [14] cho bi t: 1949, Brumpt đã tìm th y T.evansi
ký sinh, gây b nh cho nhi u lồi đ ng v t, tr ngư i. Trâu, bị, ng a, chó, dê,
mèo,

các nư c châu Á ñ u c m nhi m T. evansi t nhiên. Nhưng bị ít m n

c m, thư ng

th mãn tính, mang trùng. Trâu, bị truy n b nh th c nghi m

ñ u th hi n tr ng thái b nh lý rõ ràng, ch t trong kho ng th i gian t 22 ñ n

ngày th 96. Tuy nhiên tác gi cũng cho bi t có th g p m t s trư ng h p
trâu, bị ngồi t nhiên t kh i b nh, tr thành v t mang trùng. L c ñà thư ng
b nhi m T.evansi, b ch t khá nhi u

m t s nư c châu Á, châu Phi. L c ñà

Tasken, Samarkan, Boukhara Turkestan b b nh Tiên mao trùng do
T.evansi, thư ng b ch t n u như khơng đi u tr k p th i.
Nishikawa, H, Tunlasuvan. (1990) [61], đi u tra tình hình d ch t b nh
Tiên mao trùng do T. evansi phân b
nhi m b nh

h u kh p các t nh c a Thái Lan, t l

trâu thư ng cao hơn bò.

Theo Chen Qijun. (1992) [47], Trung Qu c ñã xét nghi m ñư c năm
loài Tiên mao trùng Trypanosoma evansi, Trypanosoma equiperdum,
Trypanosoma theileri, Trypanosoma gallinarum, Trypanosoma brucei, ñ c
bi t T.evansi ñã gây b nh cho h u h t các loài đ ng v t như trâu, bị, ng a,
la, chó.
Ph m S Lăng (1982) [14], cho bi t: các nhà khoa h c sau đây đã tìm

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………11


th y Trypanosoma evansi trong máu ng a

Nha Trang, Blin. (1903), ng a

Hà Tiên (Kermorgant, 1903).
Yersin (1904), th y ng a Vinh b m c b nh T. evansi.
Montel (1904), th y ng a

Hà Tiên b m c b nh T. evansi.

Bodin (1905), th y ng a Nam ð nh b m c b nh T. evansi
Brau (1906), nghiên c u tri u ch ng b nh

bò, ng a vùng Sài Gòn.

Năm 1906, Vi n Pasteur Nha Trang nghiên c u khá ñ y ñ v b nh,
g i ký sinh trùng v Vi n Pasteur Paris, Laveran, Mesnil. (1906), làm mi n
d ch chéo v i ch ng Maurice và ch ng

n ð k t lu n: khơng hồn tồn

gi ng T.evansi, đ t tên là Trypanosoma annamense (Vietnamese).
Năm 1911, m t

d ch làm ch t nhi u ng a

hang Hít (Thái Nguyên),

nhi u trư ng h p ch t t i chu ng ng a c a Công ty Khai thác r ng Hà N i.
Năm 1922 -1926

Nam B , ng a, chó m c b nh Tiên mao trùng ñã ch t

hàng trăm con, Ph m S Lăng(1982) [14].

Tr nh Văn Th nh (1967) [35], cho bi t: năm 1925, b nh Tiên mao trùng
x y ra

h u h t các t nh B c B như B c C n, Cao B ng, L ng Sơn, Lai

Châu, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Lào Cai, Sơn La, B c Giang, B c Ninh,
Phú Th , Qu ng Yên, n Bái, Hà ðơng, Nam ð nh, Ninh Bình, Sơn Tây,
Vĩnh Yên làm ch t 148 ng a, bò. Trư c năm 1945 ng a nư c ta ch y u ph c
v cho m c đích c a th c dân Pháp như v n chuy n, ñi l i, chi n đ u. Vì th
lúc đó con ng a ñư c quan tâm b o v s c kho , b nh t t c a ng a ñư c phát
hi n, ñi u tr trong ñó có b nh Tiên mao trùng. Nh ng gia súc khác như trâu,
bị r t quan tr ng đ i v i ngư i nơng dân thì khơng đư c chú ý t i. Năm 1945
sau khi ñ t nư c đư c gi i phóng, đàn trâu, bị m i ñư c quan tâm t i, b nh
t t c a nó m i đư c t p trung nghiên c u phòng tr . Nh ng năm sau này Tiên
mao trùng và b nh Tiên mao trùng ñã ñư c các nhà khoa h c quan tâm

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………12


nghiên c u nhi u.
Ph m S Lăng (1982) [14], khi nghiên c u v tình hình d ch t c a b nh
Tiên mao trùng đã th y có
T l nhi m T. evansi
b nh

trâu cao hơn

các vùng: mi n núi, trung du, ñ ng b ng, ven bi n.

các gia súc,

các vùng cũng khác nhau, t l nhi m

bị. Tác gi đã kh o sát 2.457 trâu, 364 bò trên 71 cơ s

cho bi t, t l nhi m chung c a trâu, bị là 8,8%. Trâu đ ng b ng nhi m T.
evansi t 3- 20% cao hơn vùng núi 2,5 - 6,3%. Trâu, bò nhi m T. evansi
c các l a tu i, nhưng nhi m cao ch y u

t t

l a tu i 5 - 8 năm là 16, - 18%.

Lê Ng c M , Lương T Thu, Vũ ðình Hưng (1994) [19], đi u tra tình
hình nhi m T.evansi

trâu, bị cho th y,

mi n núi, trung du, đ ng b ng,

trâu, bị v n còn b nhi m T. evansi v i t l tương ñ i cao. T l nhi m T.
evansi

các t nh mi n núi, trung du cao hơn trâu

ñ ng b ng.

Phan ð ch Lân (1983) [18], trong ñ t ñi u tra cơ b n v côn trùng thú y
t i các vùng ñ a lý khác nhau

mi n B c cho bi t: trâu, bò mi n núi, trung du

nhi m ký sinh trùng máu nói chung cao hơn trâu, bị

vùng đ ng b ng ven

bi n. Các gi ng bị ngo i có t l nhi m ký sinh trùng máu nói chung cao hơn
các gi ng bò lai, bò n i. Bò nhi m ghép 2 lồi ký sinh trùng máu là ph bi n, ít
g p nhi m ghép 3 lồi. T l bị nhi m T. evansi chung tồn đàn là 0,29%.
Phan L c, Tr n Văn Quyên, Nguy n Văn Th (1996) [11], đi u tra tình
hình bị nhi m T. evansi

các t nh phía B c cho bi t: bị vùng trung du, mi n

núi, ñ ng b ng B c B nhi m T. evansi v i t l 9,9%. Bò
nhi m T. evansi 11,2% cao hơn t l nhi m T. evansi

vùng trung du

vùng ñ ng b ng, ven

bi n 8,7%. Bò t 2 - 8 năm tu i nhi m T. evansi v i t l 11,5% cao hơn t l
nhi m T. evansi

bò dư i 2 năm tu i 2,8%.

H Th Thu n và c ng s [33], [34], Hoàng Th ch, Phan Hoàng Dũng,
H Th Thu n [32], đi u tra tình hình nhi m ký sinh trùng máu trên đàn bị
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………13

các t nh phía Nam cho bi t: t l nhi m ký sinh trùng máu nói chung t 20 –
60%, trong đó đàn bị s a
v i t l 22,7%, đàn bị s a

tr i th c nghi m ðà L t nhi m ký sinh trùng máu
Xí nghi p bò s a An Phư c, ð ng Nai nhi m T.

evansi v i t l 12,6%.
Lê ð c Quy t, Hà Vi t Lư ng, Nguy n ð c Tân, Bùi L p [28],
Nguy n ð c Tân, Lê ð c Quy t, Ph m Chiên [29], ñi u tra tình hình nhi m
T. evansi

m t s t nh duyên h i nam Trung B cho bi t: bị nhi m chung

tồn đàn 6,0%; trong đó đàn bị
Khánh Hồ nhi m 7,6%; bị

Phú n nhi m cao nh t 31,6%; đàn bị t nh

ð k l k nhi m th p nh t 3,0%.

2.4.3 Nh ng nghiên c u v lồi đ ng v t m c b nh Tiên mao trùng
Theo Tr nh Văn Th nh (1982) [36], Trypanosoma evansi là loài gây
b nh ph bi n nh t trong các loài Tiên mao trùng, chúng gây b nh cho h u h t
các loài gia súc trên th gi i: trâu, bị, ng a, chó, mèo.
nhi m T.evansi t nhiên, nhưng bị ít m n c m thư ng
trùng. L c ñà thư ng nhi m T. evansi

các nư c trâu, bị đ u

th mãn tính, mang

th c p tính, ch t khá nhi u

m ts

nư c Châu Phi, Châu Á.
Theo Chen qijun (1992) [47],

Trung Qu c, T. evansi ñã gây b nh cho

các gia súc như trâu, bị, ng a, la, chó...
Gill, B.S. Singh, J (1987) [52], cho bi t

n ñ ñã th y 13 l n ch t

tr i Khara (Punab), sau khi tiêm truy n qua chu t b ch, có 7 l n nhi m
T.evansi.
Tperrone, M.C, Leseur and L., Renveom. [74], ki m tra bò
Venezuela, th y bò dư i 3 tháng nhi m T. evansi 13%, bò trên 36 tháng
nhi m 50%. Nishikawa, H, Tunlasuvan, D.N. [61] cho bi t

Thái Lan, trâu,

bò c a h u kh p các t nh trong c nư c ñ u nhi m T. evansi, nhưng t l
nhi m b nh

bò cao hơn trâu.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………14

Tr nh Văn Th nh (1967) [35], cho bi t: Launoy. (1943), cũng ñã phát
hi n th y mèo nhi m T. evansi.
Hoare, C.A., Sulsby E.J (1972) [53], ñã ki m tra phát hi n các thú
hoang Châu Á nhi m T.evansi t nhiên: hươu sao, (cervus unicolor)
Maurice, nai (cervus timdressis)
(careolus), linh dương

Indonesia, c u hoang (ovis amnion), ho ng

Kazachtan (Liên Xơ), tinh tinh (orang outang)

Soumatra, chu t hamster

đ o

n ð , kh (kacacun rhegus)

ñ o

m t s nư c.

Nam M , Trung M m t s loài thú cũng m c b nh Tiên mao trùng do
T.evansi gây ra
ursimus)

th c p tính, ch t, chó r ng (canis azarae), kh (mucelles

Vernezuela, con Carpinxo (hyderochoerus hyderochoeris), nai

đi tr ng (odoeciluns chiriquenst), hươu (mazuma hutavi), dơi hút máu
(demodue rotundus)
m ts

d ch

Panama, Colombia. Ngồi ra các tác gi cịn phát hi n

h , báo ni

vư n bách thú n ð .

Ngồi nh ng ñ ng v t nhi m T. evansi t nhiên, trong phịng thí nghi m
có th truy n b nh cho các lồi đ ng v t nh : chu t nh t tr ng, chu t c ng, th ,
chu t lang, ch n, c y hương, chó mèo trong đó chu t nh t tr ng và chu t c ng
ñ c bi t m n c m v i T.evansi (Lemaire, 1943; Lapage, 1968). [56].
2.4.4 Các nghiên c u v côn trùng môi gi i truy n b nh Tiên mao trùng
Theo Tr nh Văn Th nh (1967) [35], cho bi t: năm 1949, Brumpt E.
ñã tìm ra nh ng lồi ru i hút máu h

Stomoxydinae, lồi mịng h

Tabanidae đóng vai trị mơi gi i truy n b nh ch y u c a T. evansi. T.
evansi khơng có chu kỳ phát tri n trong ký ch trung gian, mà ch ñư c
truy n theo phương th c cơ gi i.
Theo Ph m S Lăng (1982) [14],

Nam M , Ligniere, Elmasson, ñã

truy n b nh th c nghi m thành công b ng ru i Stomoxys calcitrans,
Snobolosa.

Angêri cũng truy n T.evansi cho ñ ng v t b ng ru i Stomoxys

calcitrans và xác ñ nh kho ng cách ru i ñ t v t m sang v t kho không quá
24 gi . Crosse H.E (1932) đã thành cơng trong thí nghi m truy n T.evansi

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………15


cho chó b ng ve m m Ornithodorus roasi

n ð . M t lồi dơi hút máu

Nam M cũng đóng vai trò truy n T. evansi cho ng a (Desmodus rotundus).
Kasansky, I.I. (1957). Kênh ñào Panama, m t s nư c

Nam M , T.evansi

cũng có th truy n b nh b ng th t tươi c a súc v t b b nh.
Phan ð ch Lân (1983) [18], cho bi t:

nư c ta có khí h u, đi u ki n

sinh thái thích h p cho nh ng ký ch trung gian thu c h mòng Tabanidae,
h ru i Stomoxydinae, chúng c n có th m th c v t ñ cư trú, ñ tr ng, c n khí
h u nóng (160C – 300C), đ

m (50 – 100%), m t ñ t ư t ñ tr ng n , các giai

ño n u trùng phát tri n, cu i cùng c n có trâu, bị đ ng v t thích h p đ hút
máu, duy trì s s ng đ ng th i truy n b nh T. evansi cho nh ng ñ ng v t này.
mi n b c Vi t Nam mịng ho t đ ng t i 9 tháng, ru i hút máu ho t ñ ng
quanh năm. Nhưng t p trung vào nh ng tháng nóng n c. ði u ki n này gi i
thích t i sao b nh Tiên mao trùng phân b r ng rãi, mang tính ch t mùa v .
Theo Ph m S Lăng(1982) [14], t nh ng nghiên c u v ký ch trung
gian ñ u kh ng ñ nh mùa phát tri n, lây lan c a b nh x y ra vào nh ng tháng
th i ti t m áp ru i, mòng xu t hi n ho t ñ ng m nh.
kho ng 3,5 tháng, t tháng 5 đ n tháng 8.

Liên Xơ mùa b nh

các nư c nhi t đ i thì mùa lây

lan b nh có th x y ra quanh năm.
Touratier, L, Aims (1979) [67], cho bi t: đ c tính này đã đư c dùng đ
phân bi t v i T.evansi v hình thái, đ c tính gây b nh.
nư c ta h mịng mơi gi i trung gian truy n T. evansi ñã ñư c các
nhà khoa h c nghiên c u v thành ph n, kh năng truy n b nh c a chúng.
Thành ph n h mòng Tabanidae

mi n B c ñã ñư c Tr nh Văn Th nh (1967)

[35], cùng Ban đi u tra Cơn trùng thú y cơng b 77 lồi như sau:
H mịng Tabanidae.
H ph Tabaninae.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………16