TIỂU LUẬN sự PHÁT TRIỂN các vấn đề văn hóa lối SỐNG của ĐẢNG TA và một số vấn đề TRONG GIÁO dục lối SỐNG có văn hóa CHO THANH NIÊN VIỆT NAM HIỆN NAY

MỞ ĐẦU
Trong thời đại ngày nay, khi kinh tế ngày càng phát triển và các quốc gia
trên thế giới ngày càng xích lại gần nhau thì lối sống, văn hoá dân tộc ngày
càng trở thành trung tâm của sự chú ý. Lối sống và văn hóa đã trở thành sợi chỉ
đỏ xuyên suốt toàn bộ lịch sử của mỗi dân tộc, làm nên sức sống mãnh liệt,
giúp cộng đồng dân tộc Việt Nam vượt biết bao sóng gió và thác ghềnh để
không ngừng phát triển và lớn mạnh.
Khi đề cập đến vai trò văn hoá, ngay từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ
VIII đã khẳng định: Văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu
vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế –xã hội, sự kết tinh những giá
trị tinh thần cốt lõi và đặc sắc có tính bền vững và trường tồn trong lịch sử
của dân tộc. Thực tế trong những năm gần đây, những vấn đề về lối sống và
văn hóa Việt Nam đang đối diện với những khó khăn lớn, thậm chí có nguy
mai một, đánh mất bản sắc dân tộc. Hơn bao giờ hết nhiệm vụ giữ gìn bản sắc
văn hoá dân tộc và phát triển một lối sống tốt đẹp luôn được đặt ra cấp bách
cho mỗi người Việt Nam và cho cả cộng đồng.
Vì vậy, việc xây dựng nền văn hóa, lối sống mới luôn đòi hỏi mỗi
người, mỗi gia đình và cộng đồng phải quán triệt sâu sắc những quan điểm
của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và vận dụng sáng tạo phù
hợp vào thực tiễn đa dạng, sinh động, phong phú ở nước ta. Trong bối cảnh
đất nước đang thực hiện một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa và hội nhập quốc tế đã và đang đòi hỏi chúng ta phải xây dựng nhiều
cái mới, trong đó có nền đạo đức mới, lối sống mới và con người mới. Để đáp
ứng được yêu cầu đó thì việc nghiên cứu, quán triệt và triển khai sâu rộng
những quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về văn
hóa và lối sống mới trong toàn Đảng, toàn xã hội, đặc biệt với thế hệ thanh
niên là việc làm có ý nghĩa lâu dài và cấp thiết.


2
NỘI DUNG

* Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng ta phát triển các vấn đề về văn
hóa, lối sống và xây dựng nền văn hóa, lối sống mới ở nước ta.
Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, vấn đề về văn hoá luôn có một vị trí quan
trọng. Những quan điểm của Người về văn hoá không những là kim chỉ nam
để Đảng ta hoạch định chính sách, sách lược phát triển văn hoá qua các giai
đoạn xây dựng đất nước, mà còn góp phần vào sự tiến bộ và phát triển nền
văn minh của nhân loại. Với tầm vóc của một danh nhân văn hoá thế giới,
Chủ tịch Hồ Chí Minh để lại cho chúng ta một di sản tư tưởng vô cùng quý
báu về mọi lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực văn hoá. Việc tìm hiểu những quan
điểm về văn hoá và vấn đề gìn giữ, bảo tồn bản sắc văn hoá dân tộc của Chủ
tịch Hồ Chí Minh giúp chúng ta có cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn để
thực hiện chủ trương của Đảng về xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến
đậm đà bản sắc dân tộc trong công cuộc đổi mới hôm nay.
Trong Mục đọc sách ở phần cuối tác phẩm Nhật ký trong tù được viết
trong thời gian bị chính quyền Tưởng Giới Thạch giam cầm từ 29 - 8 - 1942
đến 10 - 9 - 1943 tại Quảng Tây (Trung Quốc), Chủ tịch Hồ Chí Minh có viết:
"Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và
phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn
học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về mặc, ăn, ở và các
phương thức sử dụng toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa.
Văn hóa là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện
của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống
và đòi hỏi của sự sinh tồn"1.
Người còn ghi thêm: "Năm điểm lớn xây dựng nền văn hóa dân tộc là:
Xây dựng tâm lý: tinh thần độc lập tự cường.Xây dựng luân lý: biết hy sinh
mình, làm lợi cho quần chúng. Xây dựng xã hội: mọi sự nghiệp có liên qua
đến phúc lợi của nhân dân trong xã hội. Xây dựng chính trị: dân quyền. Xây
dựng kinh tế" 2.
1

2. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2002, tr 431.


3
Như vậy, Hồ Chí Minh xác định văn hóa là toàn bộ những giá trị vật
chất, tinh thần và phương thức sử dụng chúng do loài người sáng tạo ra nhằm
đáp ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn. Và xây dựng và
phát triển văn hóa dân tộc là phát triển tất cả các mặt của đời sống: từ kinh tế,
chính trị, xã hội, đạo đức, tâm lý tư tưởng... theo hướng độc lập dân tộc và
chủ nghĩa xã hội.
Tuy nhiên, đó là định nghĩa của Hồ Chí Minh về văn hóa theo nghĩa
rộng. Sau này, khái niệm văn hóa còn được Người xác định là đời sống tinh
thần của xã hội, là nội dung thuộc về thượng tầng kiến trúc. Văn hóa là một
trong bốn vấn đề lớn có ý nghĩa quan trọng ngang nhau trong công cuộc kiến
thiết nước nhà gồm: kinh tế, chính trị, xã hội và văn hóa. Giữa bốn yếu tố đó
luôn có mối quan hệ mật thiết với nhau, trong đó kinh tế quyết định văn hóa.
Người viết: "Muốn tiến lên chủ nghĩa xã hội thì phải phát triển kinh tế và văn
hóa. Vì sao không nói phát triển văn hóa và kinh tế? Tục ngữ ta có câu: Có
thực mới vực được đạo; vì thế, kinh tế phải đi trước" 1.
Người còn nói: "Văn hóa, nghệ thuật cũng như mọi hoạt động khác,
không thể đứng ngoài, mà phải ở trong kinh tế và chính trị"2. Văn hóa phải
phục vụ các nhiệm vụ chính trị, thúc đẩy xây dựng và phát triển kinh tế. Vì
vậy, "trình độ văn hóa của nhân dân nâng cao sẽ giúp chúng ta đẩy mạnh
công cuộc khôi phục kinh tế, phát triển dân chủ" 3.
Một khi văn hóa ở trong chính trị, trong kinh tế cũng có nghĩa là phát
triển kinh tế, chính trị phải có văn hóa ở trong đó, kinh tế - chính trị có tính
văn hóa, tính nhân văn. Đây rõ ràng là một tư tưởng có tính thời sự rất cao.
Trong thời đại ngày nay, phát triển kinh tế - xã hội theo hướng nhân văn hóa vì sự tiến bộ của con người đang được coi là xu hướng tất yếu vì sự phát triển
bền vững của nhân loại.
1.

2
3

Sđd, tập 10, tr.59.
Sđd, tập 6, tr 368.
Sđd, tập 8, tr 281.


4
Trong thời kỳ cách mạng dân tộc dân chủ, với mục tiêu giải phóng đất
nước, kháng chiến kiến quốc, Hồ Chí Minh đã xác định ba tính chất cơ bản
nhất của văn hóa dân tộc là: dân tộc, khoa học, đại chúng. Điều này được thể
hiện qua Đề cương văn hóa năm 1943 và trong Văn kiện Đại hội đại biểu toàn
quốc lần II của Đảng năm 1951. Nhưng khi miền Bắc bước vào giai đoạn xây
dựng chủ nghĩa xã hội, Hồ Chí Minh lại nêu rõ: "Để phục vụ sự nghiệp cách
mạng xã hội chủ nghĩa thì văn hóa phải xã hội chủ nghĩa về nội dung và dân
tộc về hình thức" 1. Hồ Chí Minh cho rằng, văn hóa chính là phương thức sinh
hoạt của dân tộc, của cộng đồng, gia đình, cá nhân... phù hợp với các đặc
điểm về kinh tế, chính trị, xã hội, truyền thống của dân tộc, phục vụ mục tiêu
phát triển đất nước. Vì vậy, tính chất của văn hóa dân tộc cũng thay đổi cùng
với những biến đổi trong mục tiêu, nhiệm vụ xây dựng, phát triển đất nước
trong từng thời kỳ.
Trong quan niệm của Chủ tịch Hồ Chí Minh, khái niệm lối sống thường
được cập đến theo nhiều góc độ, đó là tư cách, là phương thức ứng xử, là lề
lối, tác phong... Trong tác phẩm Đường cách mệnh viết trong điều kiện đấu
tranh cách mạng, Hồ Chí Minh nêu “tư cách” của người cách mạng được thể
hiện qua phương thức ứng xử đối với bản thân mình, đối với người khác, đối
với công việc. Đó là:
"Tự mình phải: Cần kiệm. Hòa mà không tư. Cả quyết sửa lỗi mình.

Cẩn thận mà không nhút nhát. Hay hỏi. Nhẫn nại (chịu khó). Hay nghiên cứu,
xem xét. Vị công vong tư. Không hiếu danh, không kiêu ngạo. Nói thì phải
làm. Giữ chủ nghĩa cho vững. Hy sinh. Ít lòng ham muốn về vật chất. Bí mật.
Đối với người phải: Với từng người thì khoan thứ. Với đoàn thể thì
nghiêm. Có lòng bày vẽ cho người. Trực mà không táo bạo. Hay xem xét người.

1.

Sđd, tập 10, tr 60.


5
Làm việc phải: Xem xét hoàn cảnh kỹ càng. Quyết đoán. Dũng cảm.
Phục tùng đoàn thể" 1.
Hồ Chí Minh quan niệm văn hóa, đạo đức và lối sống là những vấn đề
luôn có quan hệ mật thiết với nhau. Trong đó theo Người, đạo đức là cái gốc
của xã hội, của con người; là nền tảng để hình thành và xây dựng lối sống
mới. Người cho rằng đạo đức là những quy tắc, những chuẩn mực phù hợp
với cuộc sống, được con người và cộng đồng thừa nhận nhằm điều hòa quan
hệ giữa người với người trong quá trình phát triển xã hội. Còn lối sống là cái
biểu hiện bên ngoài, là hệ quả trực tiếp của đạo đức. Trong thực tế, các quan
điểm lối sống, lẽ sống của dân tộc, cộng đồng cũng chính là quan điểm, giá trị
văn hóa đạo đức của dân tộc, của cộng đồng và ngược lại những chuẩn mực,
khuôn mẫu đạo đức khi đã trở thành nếp, thành thói quen, tập quán xã hội thì
đó chính là lối sống của một cộng đồng, một cá nhân.
Từ quan điểm coi văn hóa đạo đức là nội dung bên trong của lối sống,
Hồ Chí Minh rất coi trọng việc giáo dục, tu dưỡng rèn luyện đạo đức cách
mạng. Trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc” viết năm 1947, Hồ Chí Minh đã
khẳng định: "Cũng như sông thì có nguồn mới có nước, không có nguồn thì
sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải

có đạo đức, không có đạo đức thì dù giỏi mấy cũng không lãnh đạo được
nhân dân"2. Nhưng đạo đức không phải tự nhiên mà có, theo Hồ Chí Minh:
"Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh, rèn
luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài
càng sáng, vàng càng luyện càng trong"3. Vì vậy, Hồ Chí Minh đã nêu tấm
gườn sáng về sự đấu tranh, rèn luyện bền bỉ suốt đời để nêu cao đạo đức, lối
sống cách mạng. Với nguyên tắc nói đi đôi với làm, xây đi đôi với chống,
Người đã gương mẫu thực hiện nghiêm túc, đầy đủ những gì mà Người đã
1

.Sđd, tập 2, tr 260.

2

. Sđd, tập 5, tr 252 - 253.

3

.Sđd, tập 9, tr 293.


6
giáo dục quần chúng nhân dân. Chính vì thế, tư tưởng đạo đức, lối sống Hồ
Chí Minh vừa mang ý nghĩa chiến lược sâu sắc, vừa có tác động cụ thể tới
phong trào hoạt động thực tiễn của con người, gia đình, cộng đồng và xã hội.
Bên cạnh đó, Hồ Chí Minh cũng rất coi trọng việc triển khai và thực
hành tư tưởng về đạo đức và lối sống trong đời sống xã hội. Trên thực thế, tư
tưởng đạo đức, lối sống Hồ Chí Minh đã và đang được triển khai một cách
toàn diện, trên mọi phạm vi, đối với mọi đối tượng, trong tất cả các mối quan
hệ dưới hình thức hết sức giản dị, trong sáng, dễ hiểu, dễ học và dễ làm theo.

Cùng với vấn đề văn hóa thì xây dựng lối sống mới cũng là nội dung
được Hồ Chí Minh quan tâm nhiều nhất. trên thực tế, Người đã viết, đã bàn
rất nhiều về vấn đề xây dựng lối sống mới. Đặc biệt trong các tác phẩm như
“Đời sống mới”, “Sửa đổi lối làm việc” mặc dù chưa nêu lên khái niệm về lối
sống nhưng những vấn đề về xây dựng một lối sống mới đã được Người đề
cập một cách toàn diện và sâu sắc. Người đã quan niệm: "Muốn xây dựng một
xã hội mới và tốt đẹp thì phải tiêu diệt những thói hư, tật xấu của xã hội cũ
còn sót lại. Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội thì phải bồi dưỡng con người xã
hội chủ nghĩa. Con người xã hội chủ nghĩa là con người có đạo đức, cần,
kiệm, liêm, chính, chí công vô tư, một lòng một dạ phục vụ nhân dân, phục vụ
cách mạng"1.
Do sự ra đời và phát triển của xã hội mới cũng như lối sống phù hợp
với xã hội đó đòi hỏi phải có một quá trình lâu dài, vì vậy, cần phải chăm lo
bồi dưỡng, phát hiện để những mầm mống của xã hội mới, lối sống mới phát
triển. Trong thời kỳ đấu tranh giành chính quyền, để phát triển phong trào
cách mạng, Hồ Chí Minh luôn quan tâm đến tư cách đạo đức, lối sống của
người chiến sĩ cách mạng, người cán bộ, đảng viên. Có thể thấy, đây chính là
tầng lớp tiên phong trong xã hội, mà tư cách, đạo đức và lối sống của họ luôn
ảnh hưởng lớn đến sự phát triển, cũng như lối sống của xã hội mới.
1

. Sđd, tập 11, tr 110.


7
Sau thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, trong phiên họp
đầu tiên của Hội đồng Chính phủ nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vào ngày
3 - 9 - 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đề ra 6 nhiệm vụ cấp bách đòi hỏi chính
quyền cách mạng non trẻ nhanh chóng giải quyết, trong đó có nhiệm vụ xây
dựng lối sống mới phù hợp với chế độ mới. Người chủ trương: "Phải giáo

dục lại nhân dân chúng ta. Chúng ta phải làm cho dân tộc chúng ta trở thành
một dân tộc dũng cảm, yêu nước, yêu lao động, một dân tộc xứng đáng với
nước Việt Nam độc lập. Tôi đề nghị một chiến dịch giáo dục lại tinh thần
nhân dân bằng cách thực hiện: CẦN, KIỆM, LIÊM, CHÍNH" 1.
Đến năm 1947, mặc dù cuộc kháng chiến chống Pháp diễn ra rất quyết
liệt nhưng với bút danh Tân Sinh, Hồ Chí Minh đã viết tác phẩm Đời sống
mới, mà toàn bộ nội dung toát lên là xây dựng một lối sống mới phù hợp với
điều kiện mới. Từ quan điểm xây dựng văn hóa mới trước hết phải "thanh
toán cho xong nạn mù chữ", "phải học đạo đức công dân, phổ thông chính
trị", "để trả lời cho thế giới biết nước ta là nước văn minh "2, Chủ tịch Hồ Chí
Minh nhấn mạnh việc xây dựng đời sống có văn hóa, phương thức sinh hoạt
văn hóa, cách thức thực hành đời sống mới trên cơ sở kế thừa những tinh hoa
truyền thống dân tộc. Người kêu gọi thực hành đời sống mới trong mỗi lĩnh
vực, mỗi tầng lớp và trong từng con người.
Trong giai đoạn cách mạng xã hội chủ nghĩa, Chủ tịch Hồ Chí Minh
quan tâm đến việc xây dựng đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân. Theo
Người, chủ nghĩa xã hội không chỉ làm cho mọi người có đời sống vật chất
ấm no, mà còn phải cỏ đời sống văn hóa, tinh thần phong phú. Trong rất nhiều
bài viết, tác phẩm đã thể hiện quan điểm của Người về cách mạng tư tưởng
văn hóa diễn đồng thời với cách mạng quan hệ sản xuất và cách mạng khoa
học - kỹ thuật, nhằm xóa bỏ những tàn dư tư tưởng, thói hư tật xấu do xã hội
cũ để lại, xây dựng một nền văn hóa mới với nội dung xã hội chủ nghĩa và
1

.2. Sđd, tập 4, tr 8 - 9.
.

2

8
đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng con người mới, lối sống mới và đạo đức
mới xã hội chủ nghĩa.
Hồ Chí Minh cũng rất chú ý đến việc xây dựng, giáo dục lối sống, nếp
sống phù hợp với từng cá nhân, gia đình, nhóm xã hội, làng xã, trường học,
công sở... Đó chính là cách để tư tưởng, quan niệm về lối sống và phương
thức thực hành lối sống nhanh chóng thấm sâu, lan rộng vào các tầng cơ bản
của cấu trúc xã hội, theo hướng cái tốt hoặc cái cũ mà tốt phải được phát huy,
cái xấu thì nhất quyết phải bỏ; cái cũ không hẳn xấu nhưng phiền phức thì
phải sửa đổi cho phù hợp. Trong tất cả những khuynh hướng đa dạng ấy,
Người chỉ ra rất rõ thói quen, tâm lý cần chú ý trong xây dựng đời sống là cái
tốt mà lạ, người ta có thể cho là xấu; cái xấu mà quen người ta cho là thường.
Vì thế, cải sửa thói quen, tập tục, tập quán, xây dựng lối sống mới là một công
việc hết sức khó khăn, phức tạp, cần phải thực hiện kiên trì, thường xuyên, tự
giác, có nguyên tắc, chuẩn mực; có biện pháp cụ thể, phù hợp.
Nguyên tắc xây dựng lối sống, nếp sống mới mà Hồ Chí Minh nhấn
mạnh là vận động tự nguyện, không áp đặt máy móc, không bắt buộc và phải
tùy từng đối tượng để xây dựng những định chuẩn phù hợp. Để thực hành
được nguyên tắc ấy, Người đề cao việc tuyên truyền, giải thích đời sống mới,
kiên trì vận động nhân dân tự giác tham gia xây dựng nếp sống, lối sống, từ
việc nhỏ đến việc lớn, mang tính thiết thực, hữu ích với từng đối tượng, tránh
hữu danh vô thực. Hàng loạt vấn đề cụ thể, tỉ mỉ về nguyên tắc, phương pháp,
biện pháp, đối tượng... của công tác xây dựng lối sống, nếp sống mới được Hồ
Chí Minh thể hiện sinh động, có tính thuyết phục trong các tác phẩm “Đời
sống mới”, “Sửa đối lối làm việc” đã phản ánh rất rõ tư tưởng, quan niệm, tác
phong giản dị, cụ thể, sâu sát thực tiễn của Người. Chính cách giáo dục, tuyên
truyền ấy cùng với cuộc sống giản dị, khiêm nhường, đạo cao, đức trọng của
Người đã khiến hình thành một phong trào xây dựng đời sống mới rộng khắp

9
trong cả nước, tạo tiền đề vững chắc cho việc xây dựng lối sống mới, xây
dựng nền văn hóa mới những năm sau này.
Trên cơ sở quán triệt chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về
văn hóa, lối sống và việc xây dựng, phát triển nền văn hóa, lối sống xã hội
mới xã hội chủ nghĩa, Đảng ta đã luôn coi trọng việc xây dựng nền văn hóa
dân tộc, lối sống có văn hóa trong quá trình cách mạng xã hội chủ nghĩa ở
nước ta.
Ngay từ Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV, Đảng ta đã xác định:
"Xây dựng nền văn hóa mới là quá trình xây dựng, vun đắp những tư tưởng
đúng, những tình cảm lành mạnh, những phong tục, tập quán tốt đẹp; đồng
thời là quá trình đấu tranh không khoan nhượng chống tư tưởng tư sản, phê
phán tư tưởng tiểu tư sản, quét sạch ảnh hưởng của văn hóa thực dân, phong
kiến, những nhân tố lạc hậu trong đời sống văn hóa của xã hội ta" 1.
Mục tiêu của việc xây dựng, phát triển nền văn hóa mới là xây dựng
con người mới có nếp sống, lối sống mới: "Biết phát huy truyền thống lao
động cần cù và đấu tranh anh dũng của dân tộc, lao động với tinh thần tự
nguyện, tự giác cao, với đầy đủ nhiệt tình, tận tụy, sẵn sàng cống hiến mọi
sức lực và trí tuệ cho sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội; là con người có
tinh thần cách mạng tiến công, không lùi bước trước bất kỳ khó khăn nào, coi
lao động là vinh dự, là hạnh phúc, là lẽ sống."2 Từ đó, Đảng chủ trương:
"Vận động một cách kiên trì và sâu rộng để tạo ra nếp sống mới có văn hóa
trong xã hội; đưa cái đẹp vào đời sống hàng ngày, vào lao động sản xuất" 3.
Đến Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V (1982), Đảng tiếp tục khẳng
định phải: "Kiên trì xây dựng nếp sống mới lành mạnh, khoa học, tiết kiệm và
giản dị; bảo vệ và phát triển các giá trị tinh thần. Kiên quyết bài trừ hủ tục,
mê tín dị đoan; tiếp tục đấu tranh quét sạch văn hóa thực dân mới và ảnh
1.2.3.

Đảng Cộng sản Việt Nam, Báo cáo chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng tại Đại hội đại biểu

toàn quốc lần thứ IV, Nxb. Sự thật, H. 1997, tr. 63, 64, 125.
2
3


10
hưởng của các loại văn hóa phản động, đồi trụy khác. Tất cả những việc đó
nhằm làm cho tư tưởng, tình cảm lối sống mới thật sự chiếm ưu thế trong đời
sống nhân dân" 1 .
Như vậy, trong quan điểm của Đảng thì xây dựng văn hóa mới luôn gắn
liền với xây dựng lối sống của con người mới. Vì vậy, Đảng ta chủ trương:
"Xây dựng nền văn hóa mới và con người mới là điều kiện cần và có thể thực
hiện từng bước, từng phần ngay từ hôm nay. Trong chặng đường trước mắt
này, có những điều kiện khách quan và chủ quan cho phép chúng ta bước đầu
tạo ra một xã hội đẹp về lối sống, về quan hệ giữa người và người, một xã hội
trong đó nhân dân lao động cảm thấy sống hạnh phúc tuy mức sống vật chất
còn chưa cao" 2.
Trong thời kỳ đổi mới, Đảng ta nhận thức đầy đủ và sâu sắc hơn vai trò
của văn hóa lối sống. Cụ thể, tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Đảng
ta chủ trương: "Xây dựng nếp sống và làm việc theo pháp luật, khôi phục trật
tự, kỷ cương trong mọi hoạt động của nhà nước và sinh hoạt xã hội; nêu cao
tính tự giác, ý thức tôn trọng của mỗi người kết hợp với các biện pháp giáo
dục và hành chính của các tổ chức xã hội và các cơ quan nhà nước. Sự quan
tâm đến con người và thái độ tôn trọng lẫn nhau phải trở thành một tiêu
chuẩn đạo đức trong mọi hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội, nhất là trong các
dịch vụ phục vụ đông đảo nhân dân" 3.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng (1996) đánh dấu bước
phát triển trong tư duy của Đảng về văn hóa, vai trò của văn hóa và nhiệm vụ
xây dựng nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng lối sống văn
hóa lành mạnh. Đảng khẳng định: Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội,

vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Mọi hoạt
động văn hóa, văn nghệ phải nhằm xây dựng và phát triển nền văn hóa tiên
1 1.

. 2. ĐCSVN, Văn kiện ĐH Đại biểu toàn quốc lần thứ V, Nxb Sự thật, H, 1982, tập 1, tr 100, 101, 93.

2

.3 ĐCSVN, Văn kiện ĐH Đại biểu toàn quốc lần thứ VI, Nxb Sự thật, H, 1987, tr 88 - 89.
.

3


11
tiến đậm đà bản sắc dân tộc, xây dựng con người Việt Nam về tư tưởng, đạo
đức, tâm hồn, tình cảm, lối sống, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh
cho sự phát triển xã hội. Kế thừa và phát huy các giá trị tinh thần, đạo đức và
thẩm mỹ, các di sản văn hóa, nghệ thuật của dân tộc" 1.
Như vậy, chỉ trong một đoạn văn ngắn gọn, Đảng ta đã thể hiện được
sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong
quan niệm về bản chất, vai trò chức năng, nhiệm vụ phát triển nền văn hóa
dân tộc trong giai đoạn mới. Bên cạnh đó, Đảng ta còn chỉ rõ: "Bản sắc dân
tộc bao gồm những giá trị bền vững, những tinh hoa của cộng đồng các dân
tộc Việt Nam được vun đắp nên qua lịch sử hàng ngàn năm đấu tranh dựng
nước và giữ nước. Đó là lòng yêu nước nồng nàn, ý chí tự cường dân tộc,
tinh thần đoàn kết, ý thức cộng đồng gắn kết cá nhân - gia đình - làng xã - Tổ
quốc; lòng nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý đến tính cần cù,
sáng tạo trong lao động; sự tinh tế trong ứng xử, tính giản dị trong lối sống"2.
Tất cả những yếu tố đó cần được kế thừa và phát huy để cùng với việc học tập

những tinh hoa văn hóa của nhân loại, không ngừng sáng tạo những giá trị
mới, chúng ta có thể xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, tự tin hội
nhập quốc tế. Chỉ trên cơ sở có một nền văn hóa như vậy, con người Việt Nam
sẽ có lối sống văn hóa hiện đại nhưng dân tộc.
Quan tâm sâu sắc đến vấn đề lối sống, Nghị quyết Ban Chấp hành
Trung ương 5 khóa VIII của Đảng đã chủ trương xây dựng một xã hội: "Có
lối sống lành mạnh, nếp sống văn minh, cần kiệm, trung thực, nhân nghĩa,
tôn trọng kỷ cương, phép nước, quy ước của cộng đồng, có ý thức bảo vệ và
cải thiện môi trường sinh thái" 3.
Như vậy, theo quan điểm của Đảng ta, lối sống là một trong ba lĩnh vực
then chốt của văn hóa có tác động to lớn đối với sự phát triển của mỗi cá
1

. ĐCSVN, Văn kiện ĐH Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb Chính trị quốc gia, H. 1996, tr 110-111.
. ĐCSVN, Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb. Chính trị quốc gia, H. 1996, tr.56

2

3

. ĐCSVN, Văn kiện HN lần thứ năm BCH Trung ương khóa VIII, Nxb Chính trị Quốc gia, H,1998, tr 58-59.


12
nhân, gia đình và xã hội. Tuy nhiên, do chịu sự tác động, ảnh hưởng của điều
kiện sống, đặc biệt trong giai đoạn đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất
nước và hội nhập quốc tế, văn hóa, lối sống nước ta đang có những biến đổi
phức tạp. Vì vậy cần phải đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội
nhập quốc tế giúp chúng ta có điều kiện để xây dựng, hoàn thiện, phát triển
văn hóa, lối sống mới theo hướng hiện đại, văn minh, tiến bộ và giúp loại bỏ

dần những thói quen, hủ tục lạc hậu gắn liền với đời sống, lối sống nông
nghiệp, nông thôn, sản xuất nhỏ lạc hậu để từng bước hình thành, phát triển
lối sống công nghiệp với tính tổ chức, ý thức kỷ luật cao, coi trọng kiến thức
khoa học kỹ thuật, coi trọng các giá trị không chỉ ở trong nước mà còn tiếp
thu các giá trị của nền văn minh nhân loại.
Tuy nhiên, quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế
diễn ra trong bối cảnh kinh tế thị trường cũng có những tác động tiêu cực nhất
định đối với sự phát triển văn hóa và lối sống dân tộc. Trước hết, đó là sự mai
một bản sắc dân tộc. Các nhà nghiên cứu khẳng định, bản sắc văn hóa là tấm
giấy thông hành giúp các dân tộc hội nhập quốc tế mà vẫn khẳng định được
tính độc lập, tự cường. Thế nhưng, trong thời gian gần đây, các giá trị văn hóa
dân tộc đang bị lãng quên, thay vào đó là xu hướng lai căng trong các sản
phẩm văn hóa. Một số người sáng tác văn hóa chạy theo thị hiếu thị trường, vì
mục tiêu lợi nhuận không ngại "đạo nhạc", "đạo văn"... tiếp thu các giá trị văn
hóa nước ngoài không lựa chọn, tiếp biến. Nhiều sản phẩm phản giá trị cổ súy
cho lối sống buông thả, hưởng thụ, coi thường các giá trị nhân bản, nhân văn.
Sự coi trọng các giá trị vật chất, kinh tế trong chừng mực nhất định cũng
khiến cho công tác xây dựng, phát triển văn hóa bị coi nhẹ.
Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X (2006) của Đảng đã đánh giá:
"Việc xây dựng nếp sống văn hóa chưa được coi trọng đúng mức. Tình trạng
suy thoái, xuống cấp về đạo đức, lối sống, sự gia tăng tệ nạn xã hội và tội
phạm đáng lo ngại, nhất là trong lớp trẻ". Từ đó Đảng chủ trương: "Xây dựng


13
và hoàn thiện các giá trị, nhân cách con người Việt Nam, bảo vệ và phát huy
bản sắc văn hóa dân tộc thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập kinh
tế quốc tế. Bồi dưỡng các giá trị văn hóa trong thanh niên, học sinh, sinh viên
đặc biệt là lý tưởng sống, năng lực trí tuệ, đạo đức và bản tính văn hóa con
người Việt Nam"1.

Như vậy, Đảng ta sớm nhận thức được vai trò của văn hóa nói chung và
sự gắn kết giữa văn hóa và lối sống nói riêng trong quá trình xây dựng xã hội
mới, xây dựng con người mới. Cụ thể, xây dựng, phát triển văn hóa mới là
nhằm hướng đến xây dựng con người với lối sống mới. Theo quan điểm của
Đảng ta, lối sống là biểu hiện tập trung của các quan hệ kinh tế, xã hội, chính
trị và tinh thần của một xã hội nhất định, trong đó có các quan hệ sản xuất
chiếm vị trí quyết định. Trong xã hội có giai cấp, lối sống lại mang tính giai
cấp; xã hội phong kiến có lối sống phong kiến; xã hội tư bản có lối sống tư
sản; do vậy, trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, chúng ta phải từng
bước xây dựng lối sống mới, lối sống xã hội chủ nghĩa.
Trong giai đoạn hiện nay, thích ứng với thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp
hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, phát triển đất nước theo định hướng xã
hội chủ nghĩa, lối sống mới của con người Việt Nam phải đảm bảo các tiêu
chuẩn cơ bản như Đảng đã xác định trong Văn kiện Hội nghị Trung ương 5
khóa VIII, đó là: "Có tinh thần yêu nước, tự cường dân tộc, phấn đấu vì độc
lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, có ý chí vươn lên đưa đất nước thoát khỏi
nghèo nàn, lạc hậu, đoàn kết với nhân dân thế giới trong sự nghiệp đấu tranh
vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hội. Có ý thức tập thể,
đoàn kết phấn đấu vì lợi ích chung, xây dựng khối đoàn kết đại dân tộc Việt
Nam. Có lối sống lành mạnh, nếp sống văn minh, cần kiệm trung thực, nhân
nghĩa, tôn trọng kỷ cương, phép nước, quy ước của cộng đồng, có ý thức bảo
vệ môi trường sinh thái. Lao động chăm chỉ với lương tâm nghề nghiệp, có kỹ
1

. ĐCSVN, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr 172,106.


14
thuật sáng tạo, năng suất cao, vì lợi ích của bản thân, gia đình, tập thể và xã
hội. Thường xuyên học tập nâng cao hiểu biết, trình độ chuyên môn, trình độ

thẩm mỹ và thể lực"1.
Như vậy, lối sống mới mà Đảng và nhân dân ta hướng đến xây dựng
trước hết phải kế thừa được các giá trị văn hóa truyền thống dân tộc. Đó là lối
sống chuẩn mực có đạo đức, có lý tưởng cao đẹp, có sự kết hợp hài hòa giữa
truyền thống tốt đẹp của dân tộc với tinh hoa văn hóa nhân loại, là lối sống
phát triển cao về mặt thể lực, trí tuệ và tình cảm, có ý thức công dân, con
người sống và làm việc theo pháp luật.
Bên cạnh đó, thế giới đang trong quá trình toàn cầu hóa mạnh mẽ.
Nước ta đã và đang trên con đường hội nhập quốc tế, nền kinh tế thị trường
trong nước ngày càng phát triển. Việc nắm lấy cơ hội tốt để đưa đất nước phát
triển là rất quan trọng. Trong hoàn cảnh đó việc "năng động hóa lối sống"
luôn có ý nghĩa rất cần thiết. Điều đó có nghĩa là, phải phát triển một lối sống
mà sự linh hoạt, thích nghi và sáng tạo luôn được phát huy cao nhất.
Như vậy, thực chất của sự nghiệp xây dựng lối sống dân tộc, hiện đại ở
nước ta là xác định sự lựa chọn của các cá nhân theo định hướng dân giàu,
nước mạnh, xã hội dân chủ, công bằng, văn minh. Đó là quá trình nhân đạo
hóa toàn bộ đời sống xã hội mà mỗi cá nhân sẽ gia tăng tính tự chủ, tự giác,
sức mạnh bên trong hướng tới các quá trình hoàn thiện của xã hội dưới sự
lãnh đạo của Đảng.
Quán triệt tư tưởng Hồ Chí Minh, những quan điểm của Đảng ta về văn
hóa lối sống đã và đang được hiện thực hóa trong đời sống xã hội. Từ phong
trào Tết trồng cây đến hàng loạt phong trào có ý nghĩa xã hội khác như phong
trào xây dựng làng (thôn, ấp, buôn, làng, bản) văn hóa, đơn vị, cơ quan, công
sở văn hóa, phong trào xây dựng gia đình văn hóa mới, đã tạo lập, làm biến
đổi bộ mặt xã hội theo chiều hướng tích cực, lành mạnh. Các cuộc vận động
1

. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1988, tr 58-59.

15
"Sống và làm việc theo hiến pháp và pháp luật"; "Toàn dân đoàn kết xây
dựng đời sống văn hóa", đặc biệt cuộc vận động "Học tập và làm theo tấm
gương đạo đức Hồ Chí Minh" đã và đang được triển khai sâu rộng từ trước
đến nay đã tạo nên một hiệu ứng xã hội tích cực, góp phần hình thành lối sống
mới lành mạnh. Đó chính là những minh chứng khẳng định sức sống mãnh
liệt của tư tưởng Hồ Chí Minh và của Đảng ta về về xây dựng, phát triển một
nền văn hóa, lối sống mới ở nước ta.
2. Một số vấn đề trong giáo dục lối sống có văn hóa cho thanh niên
nước ta hiện nay
Văn hóa và lối sống văn hóa là hai khái niệm khác nhau. Người xưa
thường nói: Văn là người - hóa là giáo hóa làm người, thành người và nên
người. Con người muốn thành người và nên người thì phải học, học từ khi
còn nhỏ, học ở nhà, ở cha mẹ, ở hàng xóm, ở những người xung quanh. Lớn
một chút nữa thì học ở trường, ở thầy cô, ở bạn bè; khi trưởng thành sẽ học ở
công sở, ở cơ quan, ở trường đời. Thậm chí nếu chịu quan sát chúng ta cũng
có thể học ở cả thiên nhiên, vạn vật quanh ta. Đôi khi trong cuộc sống cùng
một sự việc nhưng có người xử thế rất đẹp, rất văn hóa, nhưng cũng chính
cùng sự việc đó, có người lại xử sự không ra sao cả thậm chí vô văn hóa.
Hiểu một cách đơn giản là như thế, nhưng hiểu đầy đủ định nghĩa về
văn hóa thì thật là rộng, bởi lẽ văn hóa bao trùm toàn bộ đời sống của con
người. Vậy thì người sống có văn hóa là như thế nào? Nói một cách tổng quát
thì đó phải là người biết ứng xử đúng người, đúng lúc, đúng nơi và đúng chỗ.
Bởi người có lối sống văn hóa không những chỉ biết sống cho mình mà còn
phải biết hướng tới những người và môi trường sống xung quanh.
Những thay đổi về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội ở nước ta trong
những năm qua, nhất là quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường mở cửa
hội nhập quốc tế, đã tạo nên những biến động mạnh mẽ trong đời sống tinh
thần của thế hệ trẻ. Những mặt trái của nền kinh tế thị trường đã có ảnh

16
hưởng tiêu cực đến một bộ phận thanh viên, làm thay đổi các quan điểm của
họ về giá trị truyền thống của dân tộc, ảnh hưởng không tốt đến lối sống, nếp
sống của thanh niên. Điều đáng lo ngại là sự sa sút về phẩm chất, đạo đức ở
một bộ phận thanh viên, thể hiện ở xu thế chạy theo những giá trị vật chất đơn
thuần, có tư tưởng sùng ngoại, văn hóa ngoại lai, từ đó coi thường những
thuần phong mỹ tục, hoặc lãng quên các giá trị truyền thống của dân tộc.
Do đặc điểm tâm lý lứa tuổi, thanh niên là rất nhạy cảm với cái mới,
chịu ảnh hưởng to lớn của những tác động từ bên ngoài, vì vậy, việc giáo dục
giá trị văn hóa truyền thống cho thanh niên là vấn đề rất cấp thiết, giúp họ
nhận ra giá trị đích thực và sức sống lâu bền của các giá trị văn hóa truyền
thống dân tộc. Các giá trị đó, được ông cha ta hun đúc từ xưa đến nay, không
chỉ là bản sắc, cội nguồn, sức mạnh nội sinh, mà còn là động lực cho sự phát
triển của dân tộc ta lên một tầm cao mới. Do đó cần phải:
Một là, phải giáo dục tinh thần yêu nước và mục têu độc lập dân tộc
gắn liền với chủ nghĩa xã hội cho thanh niên
Tinh thần yêu nước luôn là sợi chỉ đỏ xuyên suốt toàn bộ lịch sử dân
tộc ta. Truyền thống đó biểu hiện rõ nhất trong cuộc đấu tranh chống kẻ thù
xâm lược. Thật hiếm có một dân tộc nào trên thế giới lại có quá trình chống
ngoại xâm kiên cường, dũng cảm, kiên cường, bất khuất như dân tộc Việt
Nam. Trong Báo cáo chính trị trình bày tại Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II
(1951), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: Dân ta có một lòng nồng nàn
yêu nước, đó là truyền thống quý báu của ta, từ trước đến nay, mỗi khi Tổ
quốc bị xâm lăng thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành làn sống mạnh mẽ
và to lớn, nhấn chìm tất cả lũ bán nước và cướp nước.
Đảng ta, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, đã kế thừa và phát huy
truyền thống yêu nước của dân tộc, nâng lên tầm cao mới là yêu nước gắn liền
với CNXH để đưa dân tộc ta đi từ thắng lợi này đến thắng lợi khác. Đặc biệt

trong 2 cuộc kháng chiến thì tinh thần “Thà hy sinh tất cả chứ nhất định


17
không chịu mất nước, không chịu làm nô lệ”, “Không có gì quý hơn độc lập,
tự do” đã trở thành ý chí, quyết tâm sắt đá để dân tộc ta lập nên những chiến
công hiển hách, lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu. Hiện nay, chủ nghĩa
yêu nước được thể hiện ở tinh thần đấu tranh xóa bỏ áp bức bóc lột, ở ý thức
chiến thắng nghèo nàn và lạc hậu, vươn tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã
hội dân chủ, công bằng, văn minh .
Muốn vậy, vấn đề quan trọng hiện nay là phải xây dựng cho thanh niên
có được lý tưởng sống đúng đắn, biết kế thừa và phát huy giá trị truyền thống
yêu nước trong lĩnh vực chống ngoại xâm bảo vệ đất nước, chống nghèo nàn
lạc hậu, vươn tới văn minh hiện đại. Hơn lúc nào hết, thanh niên cần nhận
thức rõ vai trò vô cùng quan trọng của chủ nghĩa yêu nước trong sự nghiệp
CNH, HĐH, biết phát huy mạnh mẽ chủ nghĩa yêu nước Việt Nam trong tình
hình hiện nay, đó là chủ nghĩa yêu nước gắn liều với yêu CNXH. Tuổi trẻ nói
chung và thanh niên nói riêng là những người kế tục trung thành và xuất sắc
sự nghiệp cách mạng của Đảng. Nên lý tưởng của Đảng, của dân tộc cũng
phải là lý tưởng sống của thanh niên hôm nay và mai sau. Lý tưởng đó phải
được mỗi thanh niên thể hiện bằng quyết tâm vươn lên trong học tập, lao
động, nghiên cứu khoa học, ý chí tự lực tự cường, phấn đấu xây dựng một xã
hội không còn áp bức, bóc lột, bất công, mọi người đều bình đẳng, có cuộc
sống ấm no hạnh phúc.
Hai là, giáo dục tinh thần hiếu học, tôn sư trọng đạo cho thanh niên
Hiếu học, tôn sư trọng đạo là một giá trị truyền thống quý giá trong lối
sống của dân tộc ta. Truyền thống hiếu học đã tạo ra nhiều vùng đất học nổi
tiếng, với những con người nỗ lực, quyết tâm vươn lên bằng con đường học
hành. Đó cũng chính là nét đẹp truyền thống của dân tộc Việt Nam.
Trong lịch sử dân tộc Việt Nam, ông cha ta đặc biệt đề cao vai trò của

giáo dục đối với việc xây dựng và bảo vệ đất nước. Nhiều ông vua đã lấy việc
bồi dưỡng nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí làm việc đầu tiên.


18
Thân Nhân Trung đời vua Lê Thái Tông đã viết: “Hiền tài là nguyên khí của
quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh rồi lên cao, nguyên khí suy thì
thế nước yếu rồi xuống thấp”.
Lịch sử dân tộc từ ngàn năm nay đã chứng minh rằng giáo dục không
chỉ là thước đo trình độ văn minh, văn hiến của dân tộc mà còn là cơ sở đào
tạo ra các thế hệ hiền tài - nhân tố quyết định sự hưng thịnh của các triều đại
phong kiến Đại Việt. Những nhà giáo xuất sắc như Chu Văn An, Nguyễn Trãi,
Nguyễn Bỉnh Khiêm đã trở thành tấm gương về tài trí, khí phách và văn hóa
của một dân tộc hiếu học, giàu truyền thống tôn sư trọng đạo.
Ngọn lửa truyền thống hiếu học của dân tộc Việt Nam lại được thắp
sáng lên trong tất cả mọi người dân yêu nước, nhất là thế hệ trẻ. Họ đang ngày
đêm rèn đức luyện tài vì ngày mai tươi sáng, vì hạnh phúc của tuổi trẻ. Sự
nghiệp CNH, HĐH đất nước ngày càng đòi hỏi nhân tài nhiều hơn trên tất cả
các lĩnh vực. Đó là những con người có tri thức, có phẩm chất đạo đức cao
đẹp. Người lao động phải có trí tuệ cao, óc sáng tạo và bàn tay vàng để có
năng suất chất lượng hiệu quả cao.
Vấn đề đặt ra là phải giáo dục cho thanh niên nhận thức rõ vai trò
không thể thay thế của tri thức, tầm quan trọng sống còn của tri thức với sự
tồn tại và phát triển của cả loài người và của từng cộng đồng quốc gia, dân
tộc. Phải khơi dậy trong thanh niên tinh thần hăng say miệt mài học tập, học
tập với động cơ và thái độ đúng đắn, với tinh thần kiên trì và tích cực nhất để
có được tay nghề cao trong công việc của mình, từ đó phấn đấu vươn lên làm
chủ khoa học và công nghệ tiên tiến. Hơn ai hết, thanh niên ngày nay phải học
tập, thấm nhuần tư tưởng Hồ Chí Minh: “Học để phụng sự tổ quốc, phụng sự
nhân dân, làm cho dân giàu, nước mạnh tức là để làm tròn nhiệm vụ người

làm chủ nước nhà”. Kế thừa và phát huy truyền thống hiếu học, truyền thống
tôn sư trọng đạo của dân tộc vừa là trách nhiệm, nghĩa vụ, vừa là vinh dự lớn
lao của mỗi thanh niên góp phần làm giàu tiềm năng trí tuệ cho đất nước. Đây


19
là một trong những nhân tố đảo bảo cho sự nghiệp đổi mới đất nước đi đến
thắng lợi.
Ba là, phải giáo dục tinh thần cần cù, thông minh, sáng tạo trong lao
động cho thanh niên.
Lao động cần cù, thông minh, sáng tạo trong lao động luôn là một
truyền thống quý giá trong lối sống của người Việt Nam. Ngày nay, thanh
niên cần phải được nâng cao nhận thức rõ vai trò, ý nghĩa của lao động trong
sự phát triển xã hội, có thái độ đúng đắn và tình yêu đối với lao động. Lao
động là niềm vui, niềm hạnh phúc của tuổi trẻ, lao động với tinh thần hăng
say, sáng tạo. Lao động chăm chỉ với lương tâm nghề nghiệp, có kỹ thuật sáng
tạo, hăng say chịu thương chịu khó, không ngại gian khổ làm việc với năng
suất cao, chất lượng tốt. Thanh niên hiện nay cần phải nhận thức được rằng
bản chất của chế độ ta là tôn vinh người lao động và mọi giá trị của lao động,
kể cả lao động trí óc và lao động chân tay.
Từ nhận thức sâu sắc về giá trị của lao động, về vai trò và trách nhiệm
của mình trong xã hội hiện nay, mỗi thanh niên ngay từ khi còn ngồi trên ghế
nhà trường phải nung nấu cho bản thân một hoài bão lớn, trong sáng, chuẩn bị
tốt hành trang vào đời để có đủ bản lĩnh đi bất cứ nới đâu, làm bất cứ việc gì
khi Tổ quốc cần. Hơn lúc nào hết, thanh niên cần phải xứng đáng trở thành
những người lao động giỏi, lực lượng xung kích quan trọng trong quá trình
đẩy mạnh CNH, HĐH, chuyển giao, làm chủ và sáng tạo ra công nghệ mới.
Bài học kinh nghiệm của các nước phát triển cho thấy không thể trở thành
một quốc gia giàu mạnh với một nền sản xuất hiện đại nếu ở đó thiếu những
con người trẻ tuổi yêu lao động và lao động sáng tạo, có ý thức tập thể, phấn

đấu vì lợi ích chung.
Bốn là, giáo dục tinh thần đoàn kết, nhân ái khoan dung, trọng
nghĩa tình, đạo lý.


20
Tinh thần đoàn kết cộng đồng luôn là một truyền thống tốt đẹp trong lối
sống của dân tộc Việt Nam. Lối sống đó được biểu hiện qua các mối quan hệ
cộng đồng lớn, nhỏ khác nhau như gia đình, gia tộc, họ hàng, làng xã và lớn
hơn là cả cộng đồng các dân tộc Việt Nam. Trong lịch sử dựng nước và giữ
nước, cũng như trong sự nghiệp đổi mới thì lối sống đoàn kết cộng đồng của
người Việt Nam đã tạo nên sức mạnh to lớn, góp phần đưa dân tộc ta vượt qua
biết bao khó khăn, thử thách để giành và giữ vững quyền tự do, độc lập và để
đất nước phát triển về mọi mặt như hiện nay. Vì vậy, việc giáo dục lối sống
đoàn kết cộng đồng cho thanh niên phải được xem là một nội dung quan trọng
nhằm xây dựng cho thanh niên ý thức tập thể, sự gắn kết giữa cá nhân với tập
thể xã hội, biết đặt lợi ích tập thể, lợi ích xã hội lên trên lợi ích cá nhân, thậm
chí ở những hoàn cảnh cần thiết phải biết hy sinh cái riêng để phục vụ cho lợi
ích chung của cộng đồng, dân tộc.
Bên cạnh đó thì tinh thần nhân ái, khoan dung, trọng ngĩa tình, đạo lý
cũng là những giá trị quý giá trong lối sống của người Việt Nam. Lối sống đó
có lòng từ bi của Phật Giáo, có lòng nhân ái của Nho gia và nổi bật hơn cả là
hệ tư tưởng nhân đạo của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh đã
được các thế hệ con người Việt Nam kế thừa và phát huy trong suốt chiều dài
lịch sử dân tộc.
Giáo dục truyền thống nhân ái, khoan dung, trọng nghĩa tình, đạo lý
cho thanh niên sẽ giúp cho thanh niên có được tinh thần nhân văn cao cả, biết
kính trên, nhường dưới, giúp đỡ lẫn nhau trong cuộc sống, cũng như trong các
hoạt động xã hội, biết quan tâm, chia sẻ với những khó khăn, nỗi đau và
những bất hạnh của người khác. Xây dựng tình cảm yêu thương con người

phải gắn liền với việc khơi dậy lòng căm thù đối với các thế lực thù địch và
với việc bài trừ cái xấu, cái ác đang tồn tại len lỏi trong xã hội. Bởi vậy,
nhiệm vụ đặt ra cho thanh niên là trong bất kỳ hoàn cảnh nào cũng đều phải
nêu cao tinh thần đấu tranh, chống mọi cám dỗ, thấp hèn, chống lại sự lây lan


21
của tệ nạn xã hội đang xâm hại nghiêm trọng tư cách đạo đức, phẩm giá và
sức khỏe của tuổi trẻ.
Luôn bày tỏ thái độ dứt khoát tránh xa các tệ nạn xã hội, mỗi thanh
niên còn phải biết khuyến khích cái thiện, noi gương người tốt, việc tốt, nhiệt
tình tham gia các phong trào của thanh niên cả nước, góp phần vào các hoạt
động xã hội như chiến dịch ánh sáng văn hóa, mùa hè xanh, phong trào hiến
máu nhân đạo, đền ơn đáp nghĩa, phụng dưỡng bà mẹ Việt Nam anh hùng...
Tính tích cực của thanh niên trong các phong trào chung không những đem lại
những hiệu quả kinh tế - xã hội tó lớn mà còn tạo ra môi trường rèn luyện
hiệu quả và nâng cao vị thế của thanh niên trong xã hội hiện nay.
Giáo dục lối sống có văn hóa cho thanh niên hiện nay suy cho cùng
cũng chính là nhằm thực hiện chiến lược con người, xây dựng con người mới
với những phẩm chất mới nhằm đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp đổi mới đất
nước. Làm tốt công tác giáo dục lối sống có văn hóa cho thanh niên sẽ có tác
dụng chuyển hóa sức mạnh tinh thần, năng lực trí tuệ của tuổi trẻ thành sức
mạnh vật chất, để phát huy tối đa sức mạnh nội sinh của dân tộc, vừa tiến lên
văn minh hiện đại, vừa giữ gìn các giá trị văn hóa dân tộc, tạo lập con đường
phát triển ổn định và bền vững cho đất nước trong thế kỷ mới.