Nghiên cứu đặc điểm hình thái, sinh thái và sử dụng cây làm phẩm màu thực phẩm tại huyện Mường Khương tỉnh Lào Cai (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

TR N V N TRUNG

NGHIÊN C U
VÀ S

C I M HÌNH THÁI, SINH THÁI

D NG CÂY LÀM PH M MÀU TH C PH M T I
HUY N M

NG KH

NG - T NH LÀO CAI

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

: Chính quy

Chuyên ngành

: Lâm Nghi p

Khoa

: Lâm Nghi p

Khóa h c

: 2011 – 2015

Thái Nguyên, n m 2015

IH C


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

TR N V N TRUNG

NGHIÊN C U
VÀ S

C I M HÌNH THÁI, SINH THÁI

D NG CÂY LÀM PH M MÀU TH C PH M T I

HUY N M

NG KH

NG - T NH LÀO CAI

KHÓA LU N T T NGHI P
H

ào t o

: Chính quy

Chuyên ngành

: Lâm Nghi p

Khoa

: Lâm Nghi p

L p

: K43 - LN - N01

Khóa h c
: 2011 – 2015
Gi ng viên h ng d n : ThS. La Thu Ph
Khoa Lâm Nghi p – Tr

IH C

ng

ng

i H c Nông Lâm Thái Nguyên

Thái Nguyên, n m 2015


i

L I CAM OAN
Tôi xin cam oan khóa lu n t t nghi p: “Nghiên c u
thái và s d ng cây làm ph m màu th c ph m t i huy n M

c i m hình thái, sinh

ng Kh

là công trình nghiên c u khoa h c c a b n thân tôi, công trình
s h

ng d n c a Th.s La Thu Ph

ng t nh Lào Cai”

c th c hi n d

i

ng trong th i gian t 18/8/2014 - 30/11/2014.

Nh ng ph n s d ng tài li u tham kh o trong khóa lu n ã

c nêu rõ trong ph n

tài li u tham kh o. Các s li u và k t qu nghiên c u trình bày trong khóa lu n là
quá trình i u tra hoàn toàn trung th c, n u có sai sót gì tôi xin ch u hoàn toàn trách
nhi m và ch u m i hình th c k lu t c a khoa và nhà tr

ng

ra.

Thái Nguyên, tháng 5 n m 2015
XÁC NH N C A GVHD
ng ý cho b o v k t qu
tr

cH i

Ng

i vi t cam oan

ng khoa h c!

Th.s La Thu Ph

ng

Tr n V n Trung

XÁC NH N C A GV CH M PH N BI N
xác nh n ã s a ch a sai sót sau khi H i ng ánh giá ch m.
(Ký, h và tên)


ii

L IC M

N

Th c t p t t nghi p r t quan tr ng và c n thi t

t o i u ki n cho sinh viên

ti p xúc v i th c t , c ng c ki n th c ã h c. Sau th i gian th c t p t t nghi p, tôi
ã hoàn thành cu n khóa lu n t t nghi p.
Tr c h t, tôi xin bày t lòng bi t n sâu s c nh t t i cô giáo ThS. La Thu Ph
ng i ã tr c ti p h ng d n tôi trong su t quá trình th c hi n

tài.

Qua ây, tôi c ng xin bày t lòng bi t n chân thành
trong khoa Lâm Nghi p ã nhi t tình giúp

ng

n các th y cô giáo

tôi hoàn thành cu n khóa lu n này.

Cu i cùng, tôi xin chân thành c m n t i gia ình, các cô, các bác, anh ch n i
tôi th c t p và b n bè ã h tr và
V i trình

ng viên tôi trong su t th i gian th c hi n

n ng l c và th i gian có h n, b n thân l n

tài.

u tiên xây d ng

m t khóa lu n, m c dù ã h t s c c g ng song không tránh kh i nh ng thi u sót,
tôi r t mong nh n
b n

c nh ng ý ki n óng góp quý báu c a các th y cô giáo và các

b n khóa lu n c a tôi

c hoàn thi n h n.

Tôi xin chân thành c m n!
Thái nguyên, n m 2015

Sinh viên

TR N V N TRUNG


iii

DANH M C CÁC B NG

B ng 4.1.Danh l c các loài cây nhu m màu th c ph m t i khu v c
nghiên c u ........................................................................... 26
B ng 4.2. Th ng kê s l

ng loài cây nhu m màu th c ph m...................... 28

B ng 4.3. Các loài cây

c s d ng làm cây nhu m màu th c ph m

M
B ng 4.4.

ng Kh

huy n

ng ............................................................................ 51

c i m d ng s ng, kinh nghi m s d ng các loài cây nhu m
màu th c ph m

B ng 4.5. B ph n

3 xã .................................................................. 53

c s d ng c a cây nhu m màu th c ph m ................ 54

B ng 4.6. Th ng kê các loài cây nhu m màu th c ph m t i 3 t nh khác nhau..... 56


iv

DANH M C CÁC HÌNH
Hình 4.1. Mu i - Rhus chinensisMuell ................................................................. 27
Hình 4.2. Cây lá n n - Macaranga denticulate ..................................................... 29
Hình 4.3. Gai - Boehmeria nivea(L.) Gaudich ...................................................... 30
Hình 4.4. Cây Nhót - Elaeagnus latifolia L ......................................................... 31
Hình 4.5. Ngh

en – Curcuma zedoaria Rosecoe ................................................ 33

Hình 4.6. Trám en - Canarium ........................................................................... 34
Hình 4.7. Sau sau - Liquidambar formosana Hance ............................................. 35
Hình 4.8. Loài C m

, c m tím và c m vàng - Peristrophe bivalvis (L.) Merr. ............. 41

Hình 4.9. G c - Momordica cochinchinensis (Lour.) Spreng ................................ 40
Hình 4.10. Ngh vàng - Curcuma longa L ............................................................ 42
Hình 4.11. M t mông hoa - Buddleia officinalis Maxim. ....................................... 43

Hình 4.12. G ng - Zingiber officinale (Willd.) Roscoe ........................................ 44
Hình 4.13. Ng i c u- Artemisia vulgris L. ........................................................... 46
Hình 4.14. Gi ng - Alpinia officinarum Hance....................................................... 47
Hình 4.15. Bi u

: T l nhóm loài cây s d ng làm cây nhu m màu th c ph m 3 xã

huy n M

ng Kh ng. ................................................................................... 52

Hình 4.16. Bi u

: Nhóm d ng s ng c a các loài cây nhu m màu th c ph m ............... 54

Hình 4.17. Bi u

: T l b ph n s d ng c a các loài cây nhu m màu th c ph m ...... 55


v

DANH M C CÁC C M, T

VI T T T

ATVSTP

An toàn v sinh th c ph m

FAO

T ch c l

H ND

H i ông nhân dân

IUCN

T ch c b o t n qu c t

IRRI

T ch c nông nghi p th gi i

IPGRI– CARES

Trung tâm sinh thái nông nghi p

NCCT

Ng

PCCR

Phòng ch ng cháy r ng

UBND

ng th c th gi i

i cung c p tin

y ban nhân dân


vi

M CL C
PH N 1. M
1.1.

U ................................................................................................ 1

tv n

..................................................................................................... 1

1.2. M c tiêu nghiên c u ...................................................................................... 2
1.3. Ý ngh a c a

tài .......................................................................................... 2

1.3.1. Trong h c t p và nghiên c u khoa h c .................................................... 2
1.3.2. Trong th c ti n s n xu t .......................................................................... 3
PH N 2. T NG QUAN CÁC V N

NGHIÊN C U ..................................... 4

2.1. C s khoa h c .............................................................................................. 4
2.1.1. Khái ni m v ch t nhu m màu ................................................................ 4
2.1.2. Ý ngh a ch t màu nhu m ......................................................................... 4
2.2. Nh ng nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam................................................. 5
2.2.1. Trên th gi i ............................................................................................ 5
2.2.2. Nghiên c u

Vi t Nam......................................................................... 11

2.3. T ng quan i u ki n t nhiên - kinh t - xã h i c a khu v c nghiên c u...... 17
2.3.1. Khái quát i u ki n t nhiên - kinh t - xã h i
huy n M

ng Kh

th tr n M

ng Kh

ng Kh

PH N 3.
3.1.

IT
it

3.1.1.

xã Thanh Bình, huy n

ng, t nh Lào Cai ......................................................................... 18

2.3.3. Khái quát i u ki n t nhiên - kinh t - xã h i
M

ng,

ng, t nh Lào Cai............................................................... 17

2.3.2. Khái quát i u ki n t nhiên - kinh t - xã h i
M

ng Kh

xã Lùng Vai, huy n

ng, t nh Lào Cai ......................................................................... 19
NG, N I DUNG, PH

NG PHÁP NGHIÊN C U ........ 21

ng và ph m vi nghiên c u ................................................................ 21
it

ng nghiên c u ........................................................................... 21

3.1.2. Ph m vi nghiên c u .............................................................................. 21
3.2.

a i m và th i gian .................................................................................. 21

3.2.1.

a i m ti n hành nghiên c u ............................................................. 21

3.2.2. Th i gian ti n hành nghiên c u ............................................................. 21
3.3. N i dung nghiên c u ................................................................................... 21


vii

3.4. Ph

ng pháp nghiên c u ............................................................................. 22

3.4.1. Ph

ng pháp lu n.................................................................................. 22

3.4.2. ph

ng pháp thu th p thông tin ............................................................. 22

3.4.3. Ph

ng pháp x lý thông tin ................................................................. 25

PH N 4. K T QU NGHIÊN C U .................................................................. 26
4.1. Danh l c các loài cây nhu m màu th c ph m t i khu v c nghiên c u ......... 26

4.2.

c i m hình thái, sinh thái và công d ng c a các loài cây nhu m màu th c

ph m .................................................................................................................. 28
4.2.1. Mu i - Rhus chinensisMuell.................................................................. 28
4.2.2. Lá n n - Macaranga denticulate ............................................................. 29
4.2.3. Gai -Boehmeria nivea(L.) Gaudich ........................................................ 31
4.2.4. Cây Nhót - Elaeagnus latifolia L. .......................................................... 32
4.2.5. Ngh

en - Curcuma zedoaria Rosecoe ................................................. 35

4.2.6. Trám en - Canarium tramdeum Dai & Yakovl. ................................... 36
4.2.7. Sau sau - Liquidambar formosana Hance .............................................. 37
4.2.8. Lúc lác - Oroxylum indicum(L) Vent. ................................................... 38
4.2.9. C m - Peristrophe bivalvis (L.) Merr ..................................................... 39
4.2.10. G c - Momordica cochinchinensis (Lour.) Spreng. .............................. 42
4.2.11. M ng t i - Basella rubra Lin. .............................................................. 43
4.2.12. Ngh vàng - Curcuma longa L. ............................................................ 44
4.2.13. M t mông hoa - Buddleia officinalis Maxim. ...................................... 45
4.2.14. G ng - Zingiber officinale (Willd.) Roscoe ......................................... 46
4.2.15. D a th m - Pandanus amaryllifoliusRoxb. .......................................... 48
4.2.16. Ng i c u - Artemisia vulgris L. ........................................................... 49
4.2.17. Gi ng - Alpinia officinarum Hance ..................................................... 50
4.3.

c i m v s d ng các loài cây nhu m màu th c ph m ........................ 51

4.3.1. Các loài cây

M

ng Kh

c s d ng làm cây nhu m màu th c ph m

huy n

ng .............................................................................................. 51


viii

4.3.2.
ph m

c i m d ng s ng, kinh nghi m s d ng các loài cây nhu m màu th c
3 xã c a huy n M

ng Kh

ng ......................................................... 53

4.4. So sánh tình hình s d ng các loài cây nhu m màu th c ph m t i khu v c
nghiên c u v i các t nh Yên Bái, Thái Nguyên .................................................. 55
4.5.

xu t bi n pháp phát tri n cây nhu m màu th c ph m ............................. 57

Ph n 5. K T LU N VÀ KI N NGH ................................................................ 58

5.1. K t lu n ....................................................................................................... 58
5.2. Ki n ngh ..................................................................................................... 59
TÀI LI U THAM KH O ................................................................................... 60


1

Ph n 1
M
1.1.

U

tv n
Ch t nhu m màu t nhiên là nh ng ch t màu s n có trong th c v t t nhiên

và ít

ch i

i v i ng

i s d ng. Ngoài ra ch t màu t nhiên l i d ki m, giá

thành r , cách s d ng không ph c t p và th c ph m không ch d ng l i
dinh d

ng mà nó còn bao hàm c giá tr th m m và an toàn cho ng

không gây ra nh ng mùi v l cho s n ph m.

quan cao v ph

giá tr

i s d ng

t o cho th c ph m có tính c nh

ng di n màu s c, hi n nay ngành công nghi p th c ph m ch y u

ch t màu t ng h p (m c dù có m t s ch t ã

c c p phép s d ng). Nh ng lâu

nay các nhà ch bi n m i ch s d ng ch y u các ch t màu t ng h p mà ít quan
tâm, t n d ng các ch t màu s n có trong t nhiên. Mà h u h t ch quan tâm t i
ph m màu công nghi p.
Ph m màu công nghi p là ch t ph gia th c ph m

c s d ng r t nhi u

trong ch bi n th c ph m. Nó là m t trong nh ng ch tiêu ánh giá ch t l

ng c m

quan th c ph m và góp ph n làm t ng c m giác ngon mi ng, kích thích s thèm n,
m c dù nó không ph i là th c ph m có giá tr dinh d

ng. Tuy nhiên n u quá l m

d ng ph m màu, ho c ch y theo l i nhu n, s d ng các ph m màu ngoài danh m c
cho phép s d ng

ch bi n các

làm th c ph m ( c bi t là các ph m màu t ng

h p) s r t có h i

n s c kh e con ng

i, có th gây ng

lâu dài tích l y cao có th gây ung th h i
an toàn

n s c kh e con ng

iv nb

c c p tính và s d ng

n tính m ng con ng

i. Hi n nay, v n

e d a b i s hình thành b i các s n

ph m ph b t l i khác. M t khác, các ch t màu th c ph m hi n nay ch y u
nh p t n

c ngoài v i giá thành cao nên hi u qu kinh t không

c

c cao.

Khác v i ch t màu t ng h p, ch t màu t nhiên là nh ng ch t màu s n có
trong th c v t t nhiên và không gây
thiên nhiên không có

c tính

c. Do ó vi c l a ch n ph m màu trong

t o màu cho th c ph m ang là xu h

chu ng. Vì v y, vi c tìm ra m t lo i ph m màu t nhiên v a
kh e, v a có

b n màu cao áp ng

ng

c a

p, v a có l i cho s c

c nh ng yêu c u c a ng

i s d ng, ang


2

c các nhà khoa h c quan tâm. Các ch t màu th c ph m t nhiên còn ch a các
thành ph n ho t tính sinh h c khác nh : Các vitamin, các axit h u c , glycozit, các
ch t th m, các nguyên t vi l

ng.

Làm ph m màu th c ph m t cây c là m t truy n th ng có t lâu
ng

i dân Vi t nói chung c ng nh c ng

s n v t,

ng th i là "bí quy t" lâu

dùng t o màu cho món n u
th c

y nt

dinh d

ng các dân t c thi u s nói riêng. ây là

i c a ng

i dân

màu góp cùng h

ng và r t riêng cho quê h

a ph

ng loài cây

phong phú và a d ng

ng

làm ra

cs n

ng v t o nên nh ng tác ph m m

ng Vi t. V a có th m m cao và giá tr

ng, là nét v n hoá riêng trong m th c c a các c ng
Hi n nay s l

ic a

ng dân t c.

c s d ng làm ph m màu th c ph m r t

các vùng mi n,

góp ph n b xung vào t p oàn cây

làm ph m màu th c ph m t i các t nh phía B c Vi t Nam. Nên chúng tôi ch n
tài “Nghiên c u

c i m hình thái, sinh thái và s d ng cây làm ph m màu

th c ph m t i huy n M

ng Kh

ng t nh Lào Cai”.

1.2. M c tiêu nghiên c u
Xác

nh

c các

c i m sinh thái h c c a nh ng loài cây s d ng làm

ph m màu th c ph m 3 xã trong khu v c nghiên c u.
Xác

nh

c giá tr s d ng và vùng phân b c a loài cây làm nhu m màu

xu t

c bi n pháp b o t n các loài cây nhu m màu th c ph m t i

ng Kh

ng, t nh Lào Cai.

th c ph m.

huy n M

1.3. Ý ngh a c a

tài

1.3.1. Trong h c t p và nghiên c u khoa h c
+ T ng c

ng n ng l c nghiên c u, ào t o c a Tr

i h c Thái Nguyên.

ng

i h c Nông Lâm -

tài góp ph n t o i u ki n cho các cán b tr , sinh viên tham

ra nghiên c u khoa h c, t o ra s n ph m ph c v phát tri n kinh t xã h i khu v c
mi n núi phía B c. Góp ph n s d ng hi u qu h th ng thi t b nghiên c u c a tr
i h c Nông Lâm Thái Nguyên.

ng


3

+ Qua quá trình th c hi n

tài giúp cho sinh viên hi u bi t h n ki n th c

th c ti n s n xu t nh m nâng cao ki n th c và k n ng cho b n thân

th c hi n

t t công vi c sau này.
+ Giúp cho sinh viên có i u ki n v n d ng nh ng ki n th c ã h c vào th c t .
+ K t qu nghiên c u s là ng d ng cho các nghiên c u ti p theo s n xu t ch t
nhu m màu th c ph m có ngu n g c th c v t qui mô công nghi p.
+ Ngu n gen cây nhu m màu th c ph m l u gi s là ngân hàng cho các nghiên
c uv

a d ng sinh h c và các nghiên c u khác trong công ngh sinh h c.

1.3.2. Trong th c ti n s n xu t
+ Góp ph n

y m nh và phát tri n s n xu t cây nhu m màu th c ph m, l u

gi , b o t n và phát huy v n ki n th c b n

a c a ng

i dân vùng núi phía B c

+ a d ng hóa các s n ph m hàng hóa t cây tr ng b n
+B

c

u

nh h

a

ng cho công nghi p th c ph m trong vi c t o ngu n

cung c p b n v ng v ph m màu th c ph m an toàn, gia t ng ch t l

ng các s n

ph m th c ph m trong công nghi p ch bi n th c ph m.
+ Góp ph n xóa ói gi m nghèo và phát tri n kinh t xã h i c a t nh Lào Cai
nói riêng và các t nh mi n núi phía B c nói chung.

4

Ph n 2
T NG QUAN CÁC V N

NGHIÊN C U

2.1. C s khoa h c
2.1.1. Khái ni m v ch t nhu m màu
Ph m màu là ch t ph gia th c ph m

c s d ng r t nhi u trong ch bi n

th c ph m. Là m t trong 5 ch tiêu ánh giá ch t l

ng c m quan th c ph m và góp

ph n làm t ng c m giác ngon mi ng, kích thích s thèm n, m c dù các ch t màu
này không ph i là th c ph m có giá tr dinh d

ng.

Ch t màu t nhiên là nh ng ch t màu s n có trong th c v t t nhiên và
không gây. Ch t màu t nhiên d ki m, giá thành r , cách s d ng không ph c t p
và không gây ra nh ng mùi v l cho s n ph m (Tr n Minh Tâm, 2010). Theo tác
gi Nguy n V n Chinh (2002), ngoài ch t màu, các ch t màu th c ph m t nhiên
còn ch a các thành ph n ho t tính sinh h c khác nh : các vitamin, các axit h u c ,
glycozit, các ch t th m, các nguyên t vi l

ng.

Tóm l i: Các ch t làm ph m màu th c ph m t cây c là m t truy n th ng
có t lâu

i c a ng

nói riêng.

ây là s n v t,

làm ra

i dân Vi t nói chung c ng nh c ng
ng th i là "bí quy t" lâu

c s n dùng t o màu cho món n u

nh ng tác ph m m th c

y nt

ng các dân t c thi u s

i c a ng

i dân

màu góp cùng h

ng và r t riêng cho quê h

a ph

ng

ng v t o nên

ng Vi t.

2.1.2. Ý ngh a ch t màu nhu m
Nâng cao ch t l

ng s n ph m

b o

m

dùng ch t màu t ng h p và góp ph n nâng cao trình
Ch t nhu m màu

c s c kh e c a m i ng
dân chí cho ng

c hình thành trên ngu n tài nguyên

dân có th ít ph thu c vào ngu n cung c p t bên ngoài - có th

a ph

i khi

i dân.
ng, ng

i

t ti n và không

ph i lúc nào c ng phù h p v i h .
Qua ó có th b o t n các lo i tri th c b n
i

l i.

a và phong t c t p quán t nâu


5

2.2. Nh ng nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam
2.2.1. Trên th gi i
Th c ph m truy n th ng có th
m t

tn

c, m t dân t c. Chúng

m t dân t c trên con

c xem là m t nét v n hóa

c tr ng cho

c t o ra nh vào s tìm tòi, sáng t o c a m i

ng phát tri n. Nh ng món n truy n th ng còn ch a

trong nó nh ng thông i p, tín ng

ng và ni m tin c a con ng

ng

i.

Nghiên c u khai thác ngu n gen cây nhu m màu th c ph m nói riêng và s
d ng b n v ng ngu n gen th c v t là c s quan tr ng nh m nâng cao n ng su t và
tính b n v ng c a s n xu t nông lâm nghi p, góp ph n
và xóa ói gi m nghèo.

m b o an ninh l

ng th c,

a d ng di truy n hay bi n d di truy n là c s quan tr ng

c a vi c c i t o gi ng cây tr ng, nâng cao n ng su t ch t l

ng cây tr ng. Tuy

nhiên nhi u ngu n gen th c v t quan tr ng cho s phát tri n c a ngành nông lâm
nghi p trong t

ng lai ang b

e d a tuy t ch ng

các c p

khác nhau. Báo cáo

v tình tr ng l u gi ngu n gen trên th gi i c a t ch c FAO (1996) [9] t ng h p
t các báo cáo qu c gia thành viên cho th y tình hình suy thoái ngu n gen di n ra
r t nghiêm tr ng trên toàn th gi i

c bi t là

các n

c ang phát tri n.

quan tâm ó là vi c m t mát ngu n gen không th ph c h i

i u áng

c do s suy gi m, s

tuy t ch ng c a nhi u loài th c v t.
Các nghiên c u
tr ng

a ph

Thái Lan, Philipin và Malaysia cho th y nhi u gi ng cây

ng ã và ang b thay th b ng nh ng gi ng cây khác, cây nh p n i.

Báo cáo c a FAO (1996) [9] trích d n nghiên c u

Hàn Qu c cho th y 74% gi ng

c a 14 loài cây tr ng ph bi n trên trang tr i n m 1985 ã b thay th vào n m
1993. T i Châu Phi vi c suy thoái và phá h y r ng là nh ng nguyên nhân chính c a
vi c suy thoái ngu n gen. Báo cáo t h u h t các n

c

M La Tinh c ng cho th y

s suy gi m ngu n gen c a nh ng loài cây lâm nghi p có giá tr kinh t : Peru,
Côlômbia, Panama. Báo cáo c a B Nông nghi p M cho th y r ng 95% gi ng b p
c i, 91% gi ng ngô, 94%
Hi p h i các V

u

và 81% gi ng khoai tây ã không còn t n t i. Theo

n th c v t qu c t

(BGCI - Botanic Garden Conservation


6

International), kho ng 100.000 loài th c v t (t
th gi i) ang b

sinh h c có giá tr v n hóa,
d ng, qu n lý tài nguyên lâu
c p

ng 1/3 s loài th c v t trên

e d a tuy t ch ng.

Có s liên quan ch t ch gi a v n

ã

ng

v n hóa và a d ng sinh h c.

a d ng

c th hi n qua nh ng ki n th c kinh nghi m s

i c a ng

i dân. Công

c

a d ng sinh h c c ng

n i u này, do v y vi c m t mát a d ng sinh h c s d n

mát nh ng ki n th c, kinh nghi m lâu

i c a ng

i dân

a ph

ns m t

ng g n v i nh ng

loài sinh v t ó. Hi n nay ch a có m t h th ng theo dõi giám sát s suy gi m, m t
mát ngu n gen c ng nh nh ng ki n th c b n

a liên quan. Vi c suy thoái ngu n

gen s làm suy gi m ngu n nguyên li u di truy n cho các th h t

ng lai. Bên c nh

ó cánh c a cho nh ng l a ch n ti n hóa và phát tri n c a nhi u loài s

óng l i, s

n i u v gen là m t trong nh ng th m h a cho di truy n, ti n hóa và phát tri n.
Hi n nay nhi u qu c gia ã nh n ra t m quan tr ng c a vi c i u tra ánh giá
toàn di n các loài cây tr ng, các loài hoang dã, các h sinh thái và nh ng ki n th c
liên quan. Nh ng i u tra nh v y s giúp xây d ng chi n l

c qu n lý, l u gi và

m b o s cân b ng t i u gi a l u gi n i vi (In situ conservation) vi c thu th p
m u cho l u gi ngo i vi (Ex situ). B o t n n i vi và b o t n ngo i vi là hai ph

ng

th c duy trì b sung h tr cho nhau.
L u gi n i vi là hình th c lý t

ng

b o t n ngu n gen. Hình th c ph bi n

là vi c hình thành các khu b o v ngu n gen. Các khu b o v ngu n gen (protected
areas)

c coi là cái x

ng s ng c a b o t n a d ng sinh h c. Nh n l c c a các

qu c gia mà s khu b o t n trên toàn th gi i t ng nhanh trong nh ng n m g n ây.
Theo báo cáo c a T ch c b o t n qu c t (IUCN, 2003) [10] s khu b o t n trên toàn
th gi i tính

n n m 2003 là 102.102 khu, v i t ng di n tích

km2, chi m 11,5% di n tích b m t trái

c tính là 18,8 tri u

t t ng h n 100 l n so v i n m 1962, kho ng

h n 1.000 khu. Tuy nhiên ngo i tr m t s loài cây r ng thì nhi u loài cây tr ng, cây
hoang d i khác v n ch a

c chú ý b o t n úng m c do nhi u lý do khác nhau.

Nhi u qu c gia ã s d ng các khu b o t n
nh

l u gi các loài cây n qu hoang d i

c, Srilanka hay Braxin. Do t m quan tr ng c a nh ng loài cây l

ng th c,


7

th c ph m, cây thu c hoang d i

i v i nh ng c ng

ng nghèo, c n có nh ng n l c

h n n a trong vi c b o t n ngu n gen nh ng loài này.
H u h t ngu n gen các loài hoang d i quan tr ng v l

ng th c, th c ph m,

và cây thu c l i t n t i bên ngoài các khu b o t n nh trên các trang tr i, khu r ng,
hay các khu v c do con ng
c qu n lý b o v

i qu n lý. H u h t nh ng khu v c này hi n nay ch a

úng m c, nhi u khu v c không có ch s h u và là c a

chung, t do khai thác. Do v y ngu n gen b suy thoái nghiêm tr ng nhi u loài
m t v i nguy c tuy t ch ng.

i n hình là các loài cây d

c li u

i

c s d ng làm

cây nhu m m u th c ph m.
Tuy nhiên

nhi u n

c thì ng

i dân c ng tham gia vào vi c b o t n ngu n

gen thông qua vi c duy trì nh ng gi ng

a ph

ng truy n th ng.

ây là hình th c

b o t n trên trang tr i, trong ó coi tr ng ki n th c và kinh nghi m c a ng
a ph

ng. Nh n th y

c t m quan tr ng c a ph

i dân

ng th c b o t n ngu n gen

này, nhi u qu c gia ã xây d ng d án duy trì ngay trên trang tr i (on - farm
conservation). Tuy nhiên các d án ch y u t p trung duy trì các loài cây nông

nghi p nh lúa, ngô, rau,
úng m c

n các loài cây d

u

trên v

n, trang tr i h gia ình, ch a quan tâm

c li u có giá tr kinh t và v n hoá.

Ch có m t s ít loài cây tr ng r ng
duy trì các b s u t p s ng

c l u gi ngo i vi, ch y u thông qua

c h tr b i các ch

ng trình b o t n và phát tri n

ngu n gen qu c t . Trong các báo cáo thì h u h t các qu c gia
ki n th c v ngu n gen các loài th c v t b n
nghiên c u phân lo i các lo i th c v t b n
có giá tr v v n hóa v i các c ng
chi n l

ng

a,

a ph

ng. Do ó vi c i u tra,

a là r t c n thi t,
a ph

u ch rõ vi c thi u

c bi t là nh ng loài

ng. Vi c i u tra s giúp

ra các

c b o t n nh m ng n ch n s tuy t ch ng c a nh ng loài ó, kéo theo s

m t i các giá tr v n hóa t t

p c a các c ng

ng

a ph

ng.

Tình hình s d ng m t s loài th c v t làm cây nhu m màu th c ph m

trên th gi i
Th c ph m truy n th ng có th
m t

tn

c, m t dân t c. Chúng

c xem là m t nét v n hóa

c tr ng cho

c t o ra nh vào s tìm tòi, sáng t o c a m i


8

m t dân t c trên con

ng phát tri n. Nh ng món n truy n th ng còn ch a

trong nó nh ng thông i p, tín ng

ng và ni m tin c a con ng

ng

i.

Ch t nhu m màu nói chung và ch t nhu m màu th c ph m nói riêng ã

ng

i dân các n

m u

c

c trên th gi i s d ng vào cu c s ng t th i xa x a. M t ch t

c s d ng cho th c ph m nh t thi t ph i h i

ba tiêu chu n v m t y t

c a ch t ph gia th c ph m:
+ Nhu m th c ph m thành màu theo m c ích, phù h p v i công ngh ch
bi n th c ph m.
+ Không có

c tính (g m c

c tính c p, bán c p và tr

ng di n)

+ Không là nguyên nhân ho c tác nhân gây b nh.Ngoài ra, do yêu c u riêng
c a th c ph m, các ch t nhu m màu trong l nh v c này không gây mùi l và làm
thay

i ch t l

ng th c ph m. Hi n nay, nghiên c u các ch t nhu m màu cho th c

ph m trên th gi i

c t p trung vào các h

ng ch y u sau ây:

- i u tra, phát hi n và nghiên c u chi t tách các ch t nhu m màu th c ph m
t nguyên li u t nhiên, nh ng ch y u t th c v t.
c bi t quan tâm, b i ch t màu thu
Theo h

c th

ây là h

ng nghiên c u

c

ng có tính an toàn cao, giá thành h .

ng nghiên c u này nhi u ch t màu ã

c s n xu t và

(Ch t nhu m m u tím thu t cây c m tím, ch t nhu m m u

a vào ng d ng

thu t hoa c a cây

i u nhu m, ch t indigotine nhu m màu vàng thu t lá cây Ch m...)
- Nghiên c u bán t ng h p ch t nhu m màu t các h p ch t thu nh n t th c
v t.

ây là h

ng nghiên c u có nhi u tri n v ng, có th s n xu t nhi u ch t màu

khác nhau. Tuy nhiên giá thành s n ph m cao và òi h i công ngh ph c t p. M c dù
v y, hi n nay nhi u ch t màu ang s d ng

c s n xu t theo h

ng này (Beta

Carotenal, Beta - apro - carotenal...). Các ch t nhu m màu th c ph m bán t ng h p
th

ng thu c h Carotene, ho c nhóm monoazo.
- Nghiên c u s n xu t ch t nhu m m u th c ph m b ng công ngh sinh h c:

là h

ng nghiên c u ang

c tri n khai

m ts n

c có trình

k thu t cao,

các nhà nghiên c u ang th nghi m thu nh n ch t nhu m màu t nuôi c y mô m t
s loài th c v t (Aralia armata,...), ho c s d ng m t s h men, m t s loài vi


9

khu n

chuy n hoá h p ch t h u c thành ch t màu. Tuy nhiên, h

c u này cho t i nay ch a

t

c k t qu th c t .

- T ng h p các ch t vô c không có
ây là h

ng nghiên c u

ng nghiên

c tính

nhu m màu cho th c ph m.

c ti n hành t lâu. M c dù v y, các ch t vô c có th

s d ng cho th c ph m còn r t h n ch . Hi n nay các ch t vô c

c phép s d ng

cho th c ph m m i ch có m t s oxít s t: FeO(OH)xH2O (m u
(m u en), FeO(OH).xH2O (m u vàng),…. Xu h

), FeO.Fe2O3

ng hi n nay c a th gi i là h n

ch các ch t nhu m màu có ngu n g c vô c trong công nghi p th c ph m.
Do nh ng tiêu chu n ch t ch v m c

an toàn, cho t i nay th gi i m i ch th a

nh n 73 h p ch t (ho c d ch chi t, ph c ch t) là ch t nhu m màu cho th c ph m. Trong s
này m t s h p ch t ch

c phép s d ng trong m t s qu c gia nh t nh.

Hi n nay có m t s lo i cây cho ch t nhu m màu th c ph m
khai thác v i s l
“Cutch”, là n

ng l n

m t s n

c. M t vài s n ph m trong s

c chi t s y khô c a cây Acacia catechu. L

n

c kho ng 1.500 t n/n m. N

c c ng s n xu t nh ng v i s l

Thái lan), n

ó nh

ng s n xu t hàng n m

trên th gi i c a Cutch kho ng 6.000 - 9.000 t n/n m, trong ó l
nh p kh u gi a các n

c tr ng và

ng

c xu t -

c s n xu t chính là

n Ð (các

ng ít h n là Pakistan, Bangladesh, Myanmar và

c nh p kh u chính là Pakistan. Tr

c ây, vào nh ng n m gi a c a

th p k 70, hàng n m các nhà máy công nghi p c a n Ð
g nguyên li u. Trong th i gian t 1988 - 1993, n Ð

ã s d ng t i 63.000 t n

ã xu t sang Pakistan 1.000 -

1.300 t n/n m. Ngoài Cutch ra, còn có m t s n ph m t nhiên khác c ng
xu t và s d ng v i s l
orellana). L

ng l n, ó là Annatto (

c l y t cây Ði u nhu m - Bixa

ng s n ph m trên th gi i hàng n m kho ng 10.000 t n, l

ph m tham gia m u d ch kho ng 7.000 t n. N
Annatto là Peru và Kenya, các n
ông Âu. M t s cây khác

cs n

ng s n

c xu t kh u chính các s n ph m

c nh p kh u chính là M , Nh t và m t s n

c tr ng

c

làm nguyên li u s n xu t các ch t màu th c

ph m là: Indigofera tinctoria, Tagetes erecta, Lawsonia inermis, Curcuma longa,
Crocus sativus, Gardenia jasminoides, Medicago sativa, ... Riêng

vùng Andhra

Pradesh c a

i nhi u: Bixa

n Ð các cây sau

c tr ng v i s l

ng t

ng


10

orellana (1.200 ha), Indigofera tinctoria (800 ha), Tagetes erecta (120 ha) và
Lawsonia inermis (20 ha). Bên c nh vi c s d ng các ch t m u thu
cách truy n th ng thì ngày nay ng

c b ng các

i ta còn áp d ng các k thu t hi n

i

t ng

nhanh quá trình t ng h p t nhiên. Trên th gi i trong nh ng n m g n ây, nhi u
nghiên c u m i ã áp d ng công ngh sinh h c trong vi c nâng cao s n l
h p các ch t màu t nhiên. Các ph

ng pháp m i ch y u d a vào vi c nuôi c y t

bào các loài th c v t, vi sinh v t ã xác
công nghi p th c ph m, d
m t ph

ng t ng

nh là có các thành ph n s c t

c trong

c ph m và m ph m. Ajinomoto C. (1995) [13] ã cho ra

ng pháp i u ch m u

t nhiên b ng cách nuôi cây mô s n c a các cây

thu c chi Aralia ( loài cho k t qu t t nh t là Aralia cordata ). Ch t m u này
t ng h p trong bóng t i, ch t m u
Kondo

a ra ph

c ti t ra môi tr

ng nuôi c y. N m 1995,

ng pháp s n xu t anthraquinone t m t s cây thu c h cà phê

(Rubiaceae). T bào

c nuôi trong môi tr

ng có ngu n Cacbon I, mu i vô c và

mu i Canxi (Canxi chloride ho c Canxi nitrate) v i n ng
akane

c c t thành nh ng m nh nh và

ng l n anthraquinone

Narisu- Keshohin, 1991
mô c a lá cây O i h

c s n xu t ra

a ra ph

5- 90mM/l. Lá Rubia

a vào m t môi tr

5,8, các mu i vô c (3 mM/l CaCl2), vitamin, 2,4- D, kinetin,
S nl

các n ng

ng nuôi c y có pH
ng mía và th ch...

CaCl2 t 5- 90 mM/l.

ng pháp s n xu t ch t m u b ng cách nuôi c y

ng (Lavandula angustifolia). Nuôi t bào trong i u ki n có

ánh sáng thì cho hi u su t cao h n. V i ph

d ng v y l n v i hi u su t cao. Ph

ng pháp này s n ph m

ng pháp s n xu t màu

vào n m 1990. Màu

hoa rum

ng ki m, ch t màu

t nhiên, có màu s c
không ch

c ti n hành

N m 1997, Casenkov O. I. [15]
ph m màu

xu t

ng nuôi c y. Ch t m u này là m u

nh. Các nghiên c u v ch t màu th c ph m t nhiên

i v i các loài th c v t mà còn

các t bào vi sinh v t. M t s chi

c

c i u ch b ng cách nuôi mô s n hoa rum trong

c ti t vào môi tr

p và n

c t o ra

hoa rum b ng nuôi

tr ng mô s n H ng hoa (Carthamus tinctorius), Mitsui- Eng. Shipbldg

môi tr

c

c nghiên c u

iv i

c quan tâm nhi u là Aspergillus, Pseudomonas...
a ra m t ph

ng pháp i u ch ch t nhu m th c

t các nguyên li u th c v t. Theo ph

ng pháp này các nguyên li u

11

th c v t ph i

c nghi n nát và t y trùng, sau ó ngâm trong môi tr

b i Aspergillus, cu i cùng chúng
thành ph n môi tr

ng

c ch n l c và cô

c. Nguyên li u th c v t là

nuôi c y các loài thu c chi Trichoderma (t t nh t là

Trichoderma koningi và Trichoderma longibrachiatum). S d ng ph
môi tr

ng

c

d ng Pseudomonas

ng lên men

n gi n hoá và hi u su t ch t màu

ng pháp này,

c t ng lên áng k . Cùng s

s n xu t ra các s n ph m màu, House - Food (1991) ã ch ra

m t s dòng có th cho ra s n ph m v i hi u su t cao. Các dòng ó là FERM BP2933, FERM BP - 2932. Trong dung d ch nuôi c y Linsmaier - Skoog n u có thêm
m t lo i th c v t nh t

nh và mu i s t thì chúng có th cho t i trên 400 ug s n

ph m/ml. Ch t màu ferropyrimine có th thu tr c ti p t môi tr
th c v t

ng nuôi c y. Loài

c ch n có th thu c các h nh : Liliaceae, Cruciferae, Polygonaceae,

Leguminosae, Solanaceae và Gesneriaceae. S d ng các ch t màu th c ph m do có
quan h tr c ti p
vùng lãnh th

n s c kho và tính m ng con ng

i. Vì v y

nhi u qu c gia và

ã ban hành lu t v s d ng ch t màu trong th c ph m. Trong các B

lu t v ch t màu th c ph m, các ch t màu có ngu n g c là s c t th c v t (ch t màu
t nhiên)

c quy

nh u tiên.

Tóm l i, hi n nay nghiên c u ch t màu th c ph m trên th gi i
tâm r t l n

nhi u qu c gia v i nhi u h

c quan

ng nghiên c u m i. Trong các h

nghiên c u ó, tìm ki m và chi t tách ch t màu t th c v t v n

ng

c u tiên hàng

u trong các nghiên c u.
2.2.2. Nghiên c u
Nh n th c

Vi t Nam
c t m quan tr ng c a b o t n a d ng sinh h c, Chính ph

Vi t Nam ã có nhi u n l c trong b o t n. Trong ó áng chú ý ph i k
xây d ng và phê duy t k ho ch hành

ng a d ng sinh h c (BAP) n m 1995.

BAP là c s pháp lý và th c ti n cho vi c l u gi ngu n gen
c nh ó thì Vi t Nam c ng ã phê chu n Công
m t s công

c qu c t khác liên quan

n vi c

Vi t Nam. Bên

c a d ng sinh h c, Agenda 21 và

n b o t n a d ng sinh h c.

Vi t Nam là 1 trong 10 trung tâm a d ng sinh h c toàn c u. Theo ánh giá
c a các nhà khoa h c trên th gi i và

Vi t Nam thì Vi t Nam

ng th 16 trên th


12

gi i v m c

giàu a d ng sinh h c. Vi t Nam có 14.624 loài th c v t (L u Ng c

Trình, 1996) [6] trong ó 150 loài cho tinh b t, 130 loài cho qu , 900 loài tinh d u,
450 loài cây cho d u béo, 90 loài l y s i, 1.000 loài cho g , 3.800 cây thu c, 200
loài cây cho ch t m u, h n 200 loài cây ch a ch t
v khác. Vi t Nam

c và hàng tr m loài cây cho gia

c coi là ngu n g c c a nhi u loài cây tr ng. Tuy nhiên a

d ng sinh h c Vi t Nam c ng ang b

e d a b i nhi u nguyên nhân khác nhau nh

kinh t , xã h i, sinh h c. Trong ó nhi u gi ng, loài cây tr ng

a ph

suy thoái,

ng trình d án v

i m t v i nguy c tuy t ch ng. Vì v y mà nhi u ch

ng ang b

b o t n a d ng sinh h c nói chung và b o t n ngu n gen nói riêng ã và ang

c

tri n khai v i s h tr c a Chính ph và các t ch c qu c t .
Th nh t là d án b o t n n i vi các gi ng cây tr ng
chè - v i - nhãn, cây có múi (chanh, cam, b

i,

a ph

ng (lúa, khoai s ,

u) do Qu môi tr

ng toàn c u tài

tr , th c hi n t i m t s t nh Mi n B c Vi t Nam. M c tiêu c a d án là b o t n 6
nhóm cây tr ng
và ã

t

a ph

ng quan tr ng. D án

c th c hi n t n m 2002

c nh ng k t qu quan tr ng trong vi c

gi m thi u nh ng m i e d a
ng v

c nh m

i v i s suy thoái c a các gi ng cây tr ng a ph

Các k t qu chính c a d án là ã xác nh
cao n ng l c cho a ph

a ra nh ng chi n l

n 2005
ng.

c 8 vùng quan tr ng v ngu n gen, nâng

ánh giá và b o t n phát tri n ngu n gen.

Ti p theo là d án v b o t n n i vi tài nguyên di truy n th c v t Vi t Nam,
c th c hi n t 1999

n 2003 [3]. Các

Nông nghi p I Hà N i,

i h c Hu ,

i tác tham gia d án bao g m

i h c C n Th ,

ih c

i h c Tây Nguyên, và

VASI. M c tiêu c a d án là nâng cao n ng l c cho các t ch c trong vi c l p k
ho ch và th c hi n các ch

ng trình b o t n a d ng sinh h c nông nghi p. Bên

c nh ó d án c ng khuy n khích vi c s d ng và s tham gia c a các c ng
a ph

ng trong b o t n. D án ã

t

c nh ng k t qu nh t

nâng cao n ng l c, nh n th c v b o t n cho các

ng

nh trong vi c

i tác và t ch c tham gia

(Nguy n Th Ng c Hu , et al., 2007) [4]. D án ã cho th y vai trò quan tr ng c a

ng

i dân

a ph

tr ng quan tr ng.

ng, các c ng

ng trong vi c b o t n ngu n gen nhi u loài cây


13

D án c a Vi n Tài nguyên Di truy n th c v t qu c t (IPGRI) t 1996-2003
[16] nghiên c u v vai trò c a v
án nghiên c u t i 5

n h gia ình

i b o t n a d ng sinh h c. D

a i m trên th gi i trong ó có Vi t Nam. T i Vi t Nam d

án ã nghiên c u t i 04 i m: Mi n b c, Mi n trung,
b . D án ã kh ng

nh

c t m quan tr ng c a v

ông Nam b , và Tây Nam
n gia ình

i v i vi c b o

t n ngu n gen th c v t trên các trang tr i. Các loài cây tr ng trong v
có giá tr kinh t và chúng th
N m 1996,

n là các loài

ng không t n t i trong các khu b o t n.

i h c Nông Lâm Hu th c hi n d án b o t n ngu n gen cây

lúa do Vi n nghiên c u lúa qu c t (IRRI) tài tr và VASI i u ph i.

c s tài

tr c a B Ngo i giao Italia, VASI th c hi n d án qu n lý ngu n gen th c v t trên
trang tr i d a vào c ng

ng. Pha 1 d án

2001 - 2004 trên 3 vùng sinh thái

c th c hi n t 1994 - 1995, pha 2 t

phía B c Vi t Nam. D án ã thành công,

c

bi t nó ã ch ra r ng vi c l u gi nguôn gen ch th c s b n v ng và phù h p n u
các giá tr to l n c a ngu n gen th c s góp ph n nâng cao

i s ng cho c ng

D án b o t n trên trang tr i ngu n gen th c v t t i c ng

ng do Tr

ng.
ng

i h c C n Th th c hi n t n m 1991 do CEARICE tài tr nh m b o t n và phát
tri n ngu n gen cây lúa t i

ng B ng Sông C u long. D án ã thành công trong

vi c s u t m các m u gen cây lúa tr
quan
ã

c khi chúng bi n m t do các chính sách liên

n công nghi p hóa nông nghi p. Sau 3 n m th c hi n d án, 1.000 m u gen
c thu th p

b o t n trong ngân hàng gen. Bên c nh ó 517 dòng lúa c ng

c cung c p cho nông dân gieo tr ng và ánh giá.
V l u gi n i vi thì Vi t Nam ã

t

c nhi u thành công trong vi c xây

d ng h th ng các khu l u gi , ây là hình th c b o t n ngu n gen lý t
n m 2004 thì Vi t Nam ã thành l p
27 V

n qu c gia. Theo k ho ch

b o t n trong ó có 32 V

ng.

n

c t ng c ng 128 khu b o t n trong ó có
n 2010 thì Vi t Nam s có t ng c ng 133 khu

n qu c gia v i di n tích kho ng trên 2 tri u ha chi m

kho ng 6,2% di n tích lãnh th . H th ng khu b o t n Vi t Nam ã góp ph n quan
tr ng vào vi c b o t n ngu n gen

ng th c v t.

14

Trong lâm nghi p thì các d án b o t n ngu n gen cây r ng do Vi n Khoa
h c Lâm Nghi p th c hi n t n m 1988. Các d án th

ng ch t p trung vào nh ng

loài u tiên v m t khoa h c, kinh t , tr ng r ng. Ph

ng pháp l u gi ch y u là

l u gi ngo i vi, m t ph n là l u gi n i vi. Còn nhi u loài cây c n
t n

c bi t là nh ng cây thu c, nh ng cây quan tr ng v i c ng

nh ng cây có giá tr v n hóa truy n th ng lâu

i.

V l u gi ngo i vi thì Vi t Nam c ng

t

v i các hình th c l u gi nh : V
c uh

loài cây b n

n th c v t l n (V

a và m t s v

Phú Th , các v

a ph

ng,

n th c v t, ngân hàng gen, các tr m
iv iv

n th c v t thì hi n

n Bách th o) Hà N i v i hàng tr m

n th c v t nh h n

n cây thu c do Vi n d

ng

c m t s thành t u quan tr ng

ng v t, tr m nghiên c u b o t n th y s n.

nay Vi t Nam có m t v

v

n thú, v

c chú ý b o

Tr ng Bom

ng Nai, C u Hai

c li u qu n lý. Trong ó áng chú ý là các

n cây thu c ang l u gi b o t n kho ng 100 loài cây thu c quý trong t ng s

g n 4.000 loài c n

c l u gi b o t n (Võ V n Chi, 1999) [1].

Ngu n tài nguyên di truy n cây r ng Vi t Nam bao g m kho ng 12.000 loài
cây, trong ó kho ng 2.300 loài có th s d ng làm th c n cho ng
m t s m c ích kinh t khác. V tài nguyên cây thu c
4.000 loài, trong ó 120 loài cây
gian,
th

c bi t là trong các c ng

ng

c

i, gia súc, và

Vi t Nam có kho ng g n

c s d ng ph bi n trong các bài thu c dân
ng dân t c thi u s

c p trong các sách y h c ph

ng

Mi n núi. Kho ng 700 loài

ông, trong ó có nhi u loài cây

thu c r t quý nh Sâm Ng c linh. Có th nói Vi t Nam là m t trong nh ng n

c có

tài nguyên di truy n cây thu c phong phú và a d ng trên th gi i.
Trong 20 - 30 n m g n ây tài nguyên di truy n th c v t
nh ng thay

i l n. Quá trình này phát tri n theo hai h

ng:

Vi t Nam ã tr i qua
a d ng phong phú h n

ho c suy thoái h n. Ngu n gen th c v t a d ng h n do s phát tri n nông nghi p và
trao

i v n hóa, trong ó nhi u loài cây tr ng có giá tr kinh t

Nam nh :

i u, Thanh Long, Nho, Avocado. Bên c nh ó hi n t

c du nh p vào Vi t
ng xói mòn gi ng

cây tr ng c ng x y ra do canh tác chuyên canh trong Cách m ng Xanh, do áp l c dân s
d n

n phá r ng

m r ng

t canh tác. Do nhi u nguyên nhân khác nhau n a mà

ngu n gen nhi u loài cây tr ng b suy thoái nghiêm tr ng.


15

Vi c b o t n

Vi t Nam m i ch chú ý

n nh ng cây nông nghi p ph

bi n, cây lâm nghi p có giá tr khoa h c và nguy c p, cây thu c có giá tr cao và quí
hi m. Trong khi ó nhi u loài cây khác ít ho c ch a

c chú

do nhi u nguyên

nhân khác nhau.
Kinh nghi m s d ng tài nguyên th c v t c a nhân dân ta r t phong phú và
a d ng d

i nhi u hình th c vào các m c ích khác nhau nh : Làm l

th c ph m, xây d ng, ch m sóc s c kho , th m m , làm c nh.
m c ích nhu m màu th c ph m, các cây dùng
th c v t có th dùng tr c ti p ho c

ng th c,

c bi t ph i k

n

nhu m màu g m t t c các loài

c ch bi n thành các s n ph m dùng

nhu m màu cho các lo i th c ph m.
T lâu, các nhà khoa h c ã ti n hành chi t tách các ch t nhu m màu th c
ph m t th c v t. Tuy nhiên hi n v n còn ph i s d ng nhi u ch t màu
h p b ng con

ng hoá h c. Khi ch t màu nhu m công nghi p

d ng r ng rãi trong sinh ho t c a nhân dân thì ng

c t ng

c em vào s

i ta ã phát hi n ra các nh

c

i m c a s n ph m ch t màu công nghi p vì chúng có th gây nên các tác d ng ph
(chúng có th là tác nhân gây ung th , r i lo n th n kinh, tiêu hoá ho c ng
t vong...). Vì v y trong nh ng n m g n ây con ng

i càng th y

c gây

c tính u vi t

c a các s n ph m t nhiên và ã quan tâm nghiên c u các ch t nhu m màu có
ngu n g c th c v t
d

c ph m, m ph m (Anthony, 2002) [14].
V

i u tra c b n mang tính li t kê các loài th c v t cho màu nhu m m i

ch có 2 công trình
l

s d ng chúng nh t là trong ngành công nghi p th c ph m,

c ti n hành. L u

àm C , Tr n Minh H i (1995) [2] ã s

c ánh giá các cây nhu m màu nói chung th

ng g p

n

c ta, và ghi nh n

Vi t Nam có trên 200 loài cây cho ch t nhu m màu thu c 57 chi, thu c 28 h . G n
ây, L u

àm C và cs (2003) [3] ã i u tra phát hi n 114 loài cây

th s d ng

nhu m màu th c ph m

d ng và phong phú (

Vi t Nam. V i h th c v t

c tính có kho ng 11.000

c ho c có
Vi t Nam a

n 12.000 loài) ch c ch n ây s là

ngu n nguyên li u cho ch t nhu m màu a d ng và phong phú v ch ng loài, vì v y
ây m i ch là b

c nghiên c u kh i

u.