Phát triển văn hóa nhà trường cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục.PDF

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN KHOA HỌC GIÁO DỤC VIỆT NAM
------------------

VŨ THỊ QUỲNH

PHÁT TRIỂN VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG
CAO ĐẲNG SƢ PHẠM VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG
TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC

Chuyên ngành : Quản lý giáo dục
Mã số

: 9.14.01.14

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS Nguyễn Dục Quang
2. PGS.TS Đặng Quốc Bảo

HÀ NỘI - 2018


iii

MỤC LỤC
Trang

LỜI CAM ĐOAN ..................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
MỤC LỤC ........................................................................................................... iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... viii
DANH MỤC CÁC BẢNG ..................................................................................ix
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ...............................................................xi
MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1
2. Mục đích nghiên cứu .......................................................................................... 2
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ................................................................... 3
4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài............................................................. 3
5. Giả thuyết khoa học ........................................................................................... 3
6. Nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................................... 3
7. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu ................................................. 3
8. Những luận điểm cần bảo vệ .............................................................................. 5
9. Những đóng góp mới của luận án ...................................................................... 6
10. Cấu trúc luận án................................................................................................ 6
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG
CAO ĐẲNG SƢ PHẠM TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ................7
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ...................................................................... 7
1.1.1. Những nghiên cứu về Văn hóa nhà trường .................................................. 7
1.1.2. Những nghiên cứu về phát triển VHNT .....................................................13
1.2. Các khái niệm cơ bản của đề tài ................................................................16
1.2.1. Văn hóa tổ chức..........................................................................................16
1.2.2. Nhà trường .................................................................................................17
1.2.3. Văn hóa nhà trường ....................................................................................18


iv

1.2.4. Quản lý nhà trường.....................................................................................18
1.2.5. Phát triển văn hóa nhà trường ....................................................................19
1.3. Đặc trƣng văn hóa nhà trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm vùng đồng bằng sông

Hồng .....................................................................................................................21
1.3.1. Đặc trưng văn hóa vùng đồng bằng Sông Hồng ........................................21
1.3.2. Những đặc điểm cơ bản của trường Cao đẳng sư phạm ............................23
1.3.3. Vai trò của văn hóa đối với các trường Cao đẳng Sư phạm ............................26
1.3.4. Các thành tố của văn hóa nhà trường Cao đẳng Sư phạm .........................28
1.3.5. Định hình những giá trị văn hóa cốt lõi để phát triển văn hoá trong nhà
trường cao đẳng sư phạm .....................................................................................37
1.4. Bối cảnh đổi mới giáo dục và yêu cầu đặt ra đối với công tác phát triển
văn hóa nhà trƣờng cao đẳng sƣ phạm ............................................................39
1.4.1. Bối cảnh hiện nay .......................................................................................39
1.4.2. Yêu cầu đặt ra đối với công tác phát triển văn hóa nhà trường .................40
1.5. Phát triển văn hóa nhà trƣờng cao đẳng sƣ phạm...................................41
1.5.1. Tầm quan trọng của phát triển VHNT cao đẳng sư phạm .........................41
1.5.2. Ma trận các thành tố và chức năng quản lý trong phát triển văn hóa nhà
trường ...................................................................................................................42
1.5.3. Nội dung phát triển văn hóa nhà trường ....................................................43
1.5.4. Xây dựng Bộ tiêu chí đánh giá văn hóa nhà trường cao đẳng sư phạm ....55
1.6. Các yếu tố ảnh hƣởng tới công tác phát triển văn hóa nhà trƣờng .......58
1.6.1. Năng lực của cán bộ quản lý nhà trường ...................................................58
1.6.2. Cơ sở vật chất, thiết bị trong nhà trường ...................................................59
1.6.3. Chất lượng của đội ngũ cán bộ, giảng viên trong nhà trường ....................59
1.6.4. Đặc điểm của sinh viên sư phạm................................................................60
1.6.5. Quá trình xã hội hóa giáo dục ....................................................................60
1.6.6. Xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế .......................................61
1.6.7. Sự phát triển của khoa học công nghệ thông tin và truyền thông ..................61


v

1.6.8. Sự tác động của kinh tế - xã hội .................................................................62

Kết luận chương 1 ...............................................................................................63
Chƣơng 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG Ở
CÁC TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG
HỒNG TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC .....................................64
2.1. Khái quát vài nét về các trƣờng Cao đẳng sƣ phạm trong địa bàn
nghiên cứu ...........................................................................................................64
2.1.1. Trường cao đẳng sư phạm Trung ương ......................................................64
2.1.2. Trường cao đẳng sư phạm Hà Tây .............................................................65
2.1.3. Trường Cao đẳng sư phạm Bắc Ninh.........................................................66
2.1.4. Trường Cao đẳng sư phạm Thái Bình ........................................................66
2.2. Tổ chức nghiên cứu thực trạng ..................................................................67
2.2.1. Mục đích khảo sát ......................................................................................67
2.2.2. Đối tượng, địa bàn và khách thể khảo sát ..................................................67
2.2.3. Nội dung khảo sát.......................................................................................68
2.2.4. Phương pháp khảo sát ................................................................................69
2.2.5. Kết quả khảo sát .........................................................................................69
2.3. Thực trạng văn hóa nhà trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm vùng đồng bằng
sông Hồng ............................................................................................................70
2.3.1. Thực trạng nhận thức về tầm quan trọng của văn hóa nhà trường ..................70
2.3.2. Thực trạng tầm quan trọng và mức độ biểu hiện các thành tố của văn hóa nhà
trường cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng ............................................71
2.3.3. Đánh giá tầm quan trọng và mức độ biểu hiện về các thành tố của văn hóa
nhà trường Cao đẳng sư phạm .............................................................................80
2.4. Thực trạng phát triển văn hóa nhà trƣờng Cao đẳng Sƣ phạm vùng
đồng bằng sông Hồng .........................................................................................81
2.4.1. Nhận thức về tầm quan trọng của phát triển VHNT Cao đẳng Sư phạm ...........81


vi

2.4.2. Thực trạng đánh giá trách nhiệm của các thành viên trong phát triển văn hóa
nhà trường cao đẳng sư phạm.................................................................................83
2.4.3. Thực trạng về vai trò của cán bộ quản lý trong phát triển VHNT ...................84
2.4.4. Thực trạng các nội dung phát triển văn hóa nhà trường cao đẳng sư phạm
vùng đồng bằng sông Hồng..................................................................................86
2.4.5. Thực trạng nhận thức về vai trò xây dựng tiêu chí VHNT trong các
trường cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng ......................................101
2.4.6. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động phát triển VHNT .....103
2.5. Đánh giá thực trạng ..................................................................................104
Kết luận chương 2 .............................................................................................109
Chƣơng 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG Ở CÁC
TRƢỜNG CAO ĐẲNG SƢ PHẠM VÙNG ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG
TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC.................................................110
3.1. Nguyên tắc đề xuất giải pháp ...................................................................110
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống toàn diện của cấu trúc văn hóa .............110
3.1.2. Nguyên tắc đảo bảo tính kế thừa và tính hội nhập ...................................110
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo mức độ khả thi........................................................111
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính toàn diện ..........................................................112
3.2. Đề xuất các giải pháp phát triển văn hóa nhà trƣờng trƣờng cao đẳng
sƣ phạm vùng đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục ......113
3.2.1. Giải pháp 1: Tổ chức nâng cao nhận thức cho các lực lượng giáo dục về
tầm quan trọng của phát triển VHNT.................................................................113
3.2.2. Giải pháp 2: Tổ chức xác định các giá trị văn hóa cốt lõi phù hợp với sự
phát triển của nhà trường cao đẳng sư phạm trong bối cảnh mới ......................116
3.2.3. Giải pháp 3: Triển khai xây dựng bộ tiêu chí đánh giá văn hóa nhà trường
Cao đẳng sư phạm ..............................................................................................120
3.2.4. Giải pháp 4: Tổ chức xây dựng mô hình phòng ban, khoa chuyên môn điển
hình về văn hóa ở trường cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng ............122

vii

3.2.5. Giải pháp 5: Phát triển văn hóa trong học tập và rèn luyện cho sinh viên
hướng đến xây dựng trường học thân thiện, sinh viên tích cực .........................124
3.2.6. Giải pháp 6: Triển khai xây dựng môi trường sư phạm thông qua việc kiến
tạo “nhà trường học tập” trong phát triển văn hóa nhà trường ..........................128
3.2.7. Giải pháp 7: Tăng cường huy động các nguồn lực trong phát triển văn hóa
nhà trường cao đẳng sư phạm trong bối cảnh đổi mới giáo dục ........................131
3.3. Mối quan hệ của các giải pháp .................................................................134
3.4. Kết quả khảo nghiệm và thử nghiệm các giải pháp ...............................135
3.4.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết và mức độ khả thi của hệ thống giải
pháp phát triển văn hóa nhà trường Cao đẳng Sư phạm vùng đồng bằng sông
Hồng ...................................................................................................................135
3.4.2. Thử nghiệm tác động thực tế của giải pháp .............................................141
Kết luận chương 3 ............................................................................................148
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ..................................................................149
1. Kết luận ..........................................................................................................149
2. Khuyến nghị ...................................................................................................150
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ LIÊN
QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ĐÃ CÔNG BỐ ..........................................153
PHỤ LỤC


viii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
CBQL

Cán bộ quản lí

CĐSP

Cao đẳng sư phạm

CNH, HĐH
ĐBSH
GD
GD&ĐT

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
Đồng bằng sông Hồng
Giáo dục
Giáo dục và đào tạo

GV

Giảng viên

NV

Nhân viên

NT

Nhà trường

QLGD

Quản lý giáo dục

QLNT

Quản lý nhà trường

SV

Sinh viên

SP

Sư phạm

VH

Văn hóa

VHNT

Văn hóa nhà trường


ix

DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1. Kết quả nhận thức về tầm quan trọng của VHNT ...............................70
Bảng 2.2. Tầm quan trọng và mức độ biểu hiện của bầu không khí trong
VHNT Cao đẳng sư phạm ....................................................................................72
Bảng 2.3. Tầm quan trọng và mức độ biểu hiện về văn hóa quản lý trong
VHNT Cao đẳng sư phạm ....................................................................................73

Bảng 2.4. Tầm quan trọng và mức độ biểu hiện hành vi văn hóa của giảng
viên trong VHNT Cao đẳng sư phạm .................................................................74
Bảng 2.5. Tầm quan trọng và mức độ biểu hiện hành vi văn hóa của sinh
viên trong VHNT Cao đẳng sư phạm ..................................................................75
Bảng 2.6. Tầm quan trọng và mức độ biểu hiện về văn hóa ứng xử trong
VHNT Cao đẳng sư phạm ....................................................................................76
Bảng 2.7. Tầm quan trọng và mức độ biểu trong văn hóa môi trường và cảnh
quan trong nhà trường sư phạm ...........................................................................77
Bảng 2.8. Tầm quan trọng và mức độ biểu hiện về giá trị văn hóa trong
VHNT Cao đẳng sư phạm ....................................................................................79
Bảng 2.9. Nhận thức về vai trò của phát triển VHNT cao đẳng sư phạm ...........82
Bảng 2.10. Thực trạng đánh giá trách nhiệm của các thành viên trong phát
triển VHNT ..........................................................................................................83
Bảng 2.11. Thực trạng về vai trò của cán bộ quản lý nhà trường trong phát
triển VHNT ..........................................................................................................84
Bảng 2.12. Thực trạng phát triển bầu không khí trong văn hóa trường cao
đẳng sư phạm .......................................................................................................86
Bảng 2.13. Thực trạng phát triển văn hóa quản lý trong trường CĐSP...............88
Bảng 2.14. Thực trạng phát triển văn hóa giảng dạy trong trường cao đẳng sư
phạm .....................................................................................................................90
Bảng 2.15. Thực trạng phát triển văn hóa học tập trong trường cao đẳng sư phạm ...91


x

Bảng 2.16. Thực trạng phát triển văn hóa ứng xử trong trường CĐSP ...............93
Bảng 2.17. Thực trạng phát triển cảnh quan và môi trường sư phạm trong
trường CĐSP ........................................................................................................95
Bảng 2.18. Thực trạng phát triển các giá trị văn hóa cốt lõi của trường cao
đẳng sư phạm .......................................................................................................97

Bảng 2.19. So sánh tầm quan trọng và mức độ thực hiện các nội dung phát
triển văn hóa nhà trường ở trường cao đẳng sư phạm .........................................99
Bảng 2.20. Thực trạng nhận thức vai trò xây dựng tiêu chí VHNT trong các
trường CĐSP vùng đồng bằng sông Hồng .........................................................101
Bảng 2.21. Mức độ cần thiết về các tiêu chuẩn trong tiêu chí đánh giá VHNT
cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng .................................................102
Bảng 2.22. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động .............................103
phát triển VHNT.................................................................................................103
Bảng 3.1. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết của các giải pháp phát triển
văn hóa nhà trường.............................................................................................137
Bảng 3.2. Kết quả khảo nghiệm về mức độ khả thi của các giải pháp phát
triển VHNT ở trường CĐ sư phạm ....................................................................139
Bảng 3.3. Tổng hợp kết quả khảo nghiệm giữa tính cần thiết và mức độ khả
thi của các giải pháp phát triển VHNT cao đẳng sư phạm ................................140


xi

DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ

1. Danh mục biểu đồ
Trang

Biểu đồ 2.1: So sánh mức độ nhận thức về các thành tố trong VHNT cao
đẳng sư phạm .................................................................................................. 80
Biểu đồ 2.2: So sánh mức độ biểu hiện của các thành tố VHNT trong
trường Cao đẳng Sư phạm............................................................................... 81
Biểu đồ 2.3. Đánh giá mức độ quan trọng và mức độ thực hiện của các nội
dung phát triển VHNT ở trường CĐ sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng ........100
2. Danh mục sơ đồ

Trang
Sơ đồ 1.1. Ba mức độ thể hiện của văn hóa nhà trường …………………..…...30
Sơ đồ 1.2. Ba mức độ thể hiện của văn hóa nhà trường……………………….31
Sơ đồ 3.1. Mối quan hệ giữa các giải pháp phát triển VHNT cao đẳng sư
phạm vùng đồng bằng sông Hồng......................................................................135


1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong chiến lược phát triển giáo dục và đào tạo, Cương lĩnh Đại hội Đảng toàn
quốc lần thứ XI chỉ rõ“Giáo dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển
nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây
dựng nền văn hóa và con người Việt Nam..." [15, tr.6]. Trong những năm qua chất
lượng đào tạo của các trường đại học và cao đẳng trong cả nước nhìn chung đã được
cải thiện đáng kể, dần dần từng bước đáp ứng nhu cầu nhân lực của xã hội, song một
thực tiễn đặt ra, hầu hết các trường tập trung mở rộng quy mô đào tạo, chưa thực sự
quan tâm đến chất lượng giáo dục. Hơn nữa, mặt trái của nền kinh tế thị trường đã ảnh
hưởng tiêu cực đến một số hoạt động sư phạm trong nhà trường. Tất cả những yếu tố
trên đang hàng ngày, hàng giờ trực tiếp tác động đến quá trình hình thành và phát
triển nhân cách của học sinh - sinh viên.
Nhà trường là một thiết chế chuyên biệt của xã hội, nơi diễn ra những hoạt động
sư phạm, nơi truyền bá những nét đẹp văn hóa một cách khuôn mẫu và bài bản nhất.
VHNT tạo ra một môi trường quản lý ổn định, giúp cho nhà trường thích nghi với môi
trường bên ngoài, tạo ra sự hòa hợp bên trong. VHNT sẽ giúp cho nhà trường thực sự
trở thành một trung tâm văn hóa giáo dục, là nơi hội tụ sức mạnh trí tuệ và lòng nhân ái
trong xã hội, góp phần tạo nên một sản phẩm giáo dục toàn diện. Do đó, VHNT có vai
trò to lớn trong việc thay đổi và phát triển nhà trường. VHNT có ảnh hưởng không chỉ
tới hiệu quả hoạt động của nhà trường mà còn là công cụ quan trọng để thực hiện đổi
mới tổ chức, quản lý giáo dục trong nhà trường.

Phát triển văn hóa nhà trường tích cực là giải pháp quan trọng để nâng cao chất
lượng giáo dục. Phát triển văn hóa nhà trường giúp gìn giữ và phát huy những giá trị văn
hóa cốt lõi của một nhà trường, duy trì những giá trị truyền thống tốt đẹp và ngăn chặn
được những ảnh hưởng tiêu cực từ phía môi trường xã hội. Vậy muốn phát triển văn hóa
nhà trường đạt kết quả cao cần có quá trình quản lý phù hợp. Tuy nhiên thực tiễn trong
quá trình quản lý tại các nhà trường còn gặp rất nhiều hạn chế về nội dung cũng như cách
thức hoạt động. Điều này cản trở các nhà trường tạo nên một văn hóa đặc trưng.


2
Trường Cao đẳng Sư phạm (CĐSP) nằm trong hệ thống trường Đại học, Cao
đẳng, đào tạo nên những thầy cô giáo cho bậc Mầm non, Tiểu học và Trung học cơ sở.
Trường CĐSP phải luôn quán triệt mục tiêu đào tạo của bậc giáo dục đại học là: “Đào
tạo người học có phẩm chất chính trị, đạo đức, có ý thức phục vụ nhân dân, có kiến
thức và năng lực thực hành nghề nghiệp tương xứng với trình độ đào tạo, có sức
khỏe, đáp ứng yêu cầu xây dựng bảo vệ Tổ quốc”. Một trong những nhiệm vụ trọng
tâm của nhà trường đó là đào tạo giảng viên giảng dạy và có khả năng làm tốt công tác
giáo dục học sinh. Vì vậy bên cạnh việc trang bị kiến thức chuyên môn và khả năng
nghiệp vụ sư phạm nhà trường còn phải thực hiện tốt việc giáo dục sinh viên để trở
thành những nhà giáo mẫu mực sau khi tốt nghiệp. Ngay từ khi còn học tập và rèn
luyện tại nhà trường cao đẳng sư phạm, sinh viên phải hoàn thiện cho minh được nhân
cách “mô phạm” của người thầy giáo. Chính vì thế vấn đề xây dựng và phát triển một
văn hóa nhà trường tích cực có tác động rất lớn tới việc đạt được mục tiêu đào tạo của
nhà trường. Tuy nhiên do sự thay đổi của mục tiêu giáo dục trong giai đoạn mới đòi hỏi
mỗi nhà trường phải tạo nên thương hiệu đặc trưng của mình. Bên cạnh đó những tác
động từ phía môi trường bên ngoài làm cho đạo đức người dạy, người học xuống cấp,
hiện tượng tiêu cực trong nhà trường diễn ra thường xuyên điều này đòi hỏi phải có
những biện pháp khắc phục. Chính vì thế việc phát triển văn hóa nhà trường ổn định và
đặc trưng là một đòi hỏi cấp thiết. Nhận thức được tính cần thiết từ mặt lý luận và thực
tiễn trong vấn đề phát triển văn hóa nhà trường, tác giả đã lựa chọn đề tài:“Phát triển

văn hóa nhà trường Cao đẳng Sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh
đổi mới giáo dục”.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn phát triển văn hóa nhà trường
(VHNT) ở trường Cao đẳng sư phạm đề tài đề xuất các giải pháp phát triển văn hóa
nhà trường CĐSP, góp phân nâng cao chất lượng giáo dục- đào tạo, đáp ứng yêu cầu
của xã hội hiện nay.


3
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: VHNT ở các trường Cao đẳng sư phạm.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Phát triển VHNT ở Trường Cao đẳng Sư phạm.
4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu của đề tài
+ Đề tài nghiên cứu công tác phát triển VHNT của chủ thể quản lý là Hiệu trưởng
của nhà trường Cao đẳng Sư phạm.
+ Tiến hành khảo sát thực trạng tại CĐSP Thái Bình, CĐSP Bắc Ninh, CĐSP
Hà Tây, Cao đẳng sư phạm trung ương.
+ Tổ chức thực nghiệm sư phạm tại trường CĐSP Hà Tây.
5. Giả thuyết khoa học
Trong bối cảnh đổi mới căn bản toàn diện giáo dục, VHNT là yếu tố tác động
lớn đến chất lượng giáo dục của nhà trường. Tuy nhiên tại các nhà trường nghiên cứu,
công tác phát triển VHNT đang còn gặp một số hạn chế nhất định. Nếu vận dụng
phương thức quản lý theo nội dung và hoạt động để phát triển VHNT CĐSP thông
qua việc đề xuất hệ thống giải pháp đảm bảo đồng bộ, tính thực tiễn và tính khả thi,
đồng thời bằng cách xây dựng Bộ tiêu chí làm công cụ đánh giá VHNT thì sẽ tạo nên
được một VHNT đặc trưng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo tại các
trường CĐSP, đáp ứng mục tiêu phát triển trong giai đoạn đổi mới giáo dục hiện nay.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
6.1. Nghiên cứu cơ s lý luận về phát triển văn hóa nhà trường

các trường Cao

đẳng Sư phạm.
6.2. Đánh giá thực trạng phát triển VHNT

các trường Cao đẳng Sư phạm vùng

đồng bằng sông Hồng.
6.3. Đề xuất giải pháp phát triển VHNT

các trường Cao đẳng Sư phạm vùng

đồng bằng sông Hồng.
7. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp luận
Đề tài sử dụng các cách tiếp cận như:
- Tiếp cận cấu trúc 3 mức độ biểu hiện của văn hóa tổ chức: Thực tế các thành tố
của VHNT Cao đẳng sư phạm có thể được cấu trúc đôi chút khác nhau, nhưng chủ yếu


4
đều theo 3 mức độ thể hiện (Hiện thực, giá trị và nhất trí cơ bản) và việc xác định các
thành tố cơ bản của VHNT Cao đẳng sư phạm sẽ được nghiên cứu theo ba mức độ này.
- Tiếp cận giá trị truyền thống: Văn hóa nhà trường CĐSP hiện nay đều được
hình thành và phát triển trên cơ sở các giá trị văn hóa truyền thống. Chính vì thế khi
thực hiện phát triển VHNT mà cụ thể là việc xây dựng các giá trị cốt lõi đề tài sẽ dựa
trên những giá trị truyền thống của dân tộc và của nhà trường sư phạm để thực hiện.
- Tiếp cận quan điểm hệ thống: Văn hóa nhà trường là một dạng của VHTC
chính vì thế nó mang đặc trưng của văn hóa tổ chức. Mặt khác nhà trường CĐSP cũng

là một bộ phận nằm trong hệ thống giáo dục quốc dân. Chính vì vậy, công tác phát
triển VHNT ở trường CĐSP cũng là một hệ thống bao gồm nhiều khâu, nhiều nội
dung, nhiều thành tố có quan hệ biện chứng với nhau và với việc phát triển các hoạt
động VHNT ở các trường, cơ sở giáo dục khác.
- Tiếp cận chức năng hoạt động quản lý. Hoạt động phát triển VHNT của chủ
thể quản lý (Hiệu trưởng) được thực hiện thông qua các chức năng cơ bản quản lý (lập
kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, đánh giá). Trong nghiên cứu của đề tài sử dụng
ma trận kết nối giữa các thành tố VHNT với các chức năng quản lý để phát triển
VHNT Cao đẳng sư phạm.
Trong đó văn hóa nhà trường cao đẳng sư phạm được tiếp cận chủ yếu theo cấu
trúc 3 mức độ biểu hiện của văn hóa tổ chức, phát triển VHNT được tiếp cận theo
chức năng và nội dung các hoạt động quản lý.
7.2. Phương pháp nghiên cứu
7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
Phân tích, tổng hợp, khái quát hóa các vấn đề lý luận trong các công trình
nghiên cứu khoa học liên quan đến đề tài. Các văn kiện của Đảng, pháp luật của Nhà
nước, các văn bản chỉ đạo của ngành Giáo dục, sách, báo tạp chí... liên quan đến vấn
đề lý thuyết về phát triển VHNT để làm cơ sở lý luận cho đề tài.
7.2.2 Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
7.2.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi
Tác giả sử dụng các bộ phiếu điều tra bảng câu hỏi cho các nhóm đối tượng:
Cán bộ quản lý nhà trường, giảng viên, nhân viên và sinh viên.


5
7.2.2.2. Phương pháp quan sát
Phương pháp này nhằm ghi chép lại về không gian giáo dục và đào tạo trong
nhà trường; Cùng với đó là những thái độ, hành vi giao tiếp, tác phong ứng xử, làm
việc giữa cán bộ quản lý với GV, giữa GV với GV, giữa GV với sinh viên, giữa sinh
viên với sinh viên.

7.2.2.3. Phương pháp phỏng vấn
Thực hiện phỏng vấn sâu các cấp lãnh đạo trong nhà trường như Hiệu trưởng,
thành viên trong Ban giám hiệu, các lãnh đạo khoa, phòng ban và giảng viên phụ
trách công tác Đoàn trong nhà trường.
Thực hiện phỏng vấn trên từng nhóm sinh viên trong nhà trường để nhằm đưa
ra một bức tranh cụ thể hơn về thực trạng văn hóa làm việc giữa nhà quản lý- nhân
viên - giảng viên – sinh viên.
7.2.3. Phương pháp toán thống kê toán học
Sử dụng phần mềm xử lý số liệu (SPSS) và phương pháp thống kê để xử lý số
liệu thu thập được từ phiếu khảo sát.
7.2.4. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Để chứng minh tính hợp lí, khả thi của các giải pháp đề xuất, chúng tôi sử dụng
2 phương pháp: Khảo nghiệm (thăm dò ý kiến của các chuyên gia về các giải pháp) và
tiến hành thử nghiệm một vài giải pháp trong khuôn khổ thời gian, điều kiện nghiên
cứu luận án tiến sĩ cho phép.
8. Những luận điểm cần bảo vệ
- VHNT cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng phải được xây dựng trên
cơ sở hệ thống lý luận về văn hoá, VHNT, phù hợp với bản sắc văn hoá Việt Nam nhưng
vẫn thể hiện được đặc trưng rõ nét của nhà trường sư phạm trong vùng văn hóa đồng
bằng sông Hồng.
- Phát triển VHNT ở trường CĐSP vùng đồng bằng sông Hồng theo quan điểm
tiếp cận các chức năng quản lý và nội dung hoạt động là con đường hữu hiệu để tạo nên
một văn hóa nhà trường đặc trưng.
- Bộ tiêu chí đánh giá VHNT không chỉ là thước đo để đánh giá VHNT trong
trường cao đẳng sư phạm một cách chính xác, khách quan mà nó còn định hướng cho
các hoạt động phát triển VHNT toàn diện và đặc trưng.


6
- Các giải pháp phát triển VHNT thể hiện được vai trò của chủ thể quản lý của

cán bộ quản lý nhà trường, đồng thời cần thiết phải thực hiện đồng bộ các giải pháp
trong đó chú ý đến tính phù hợp, tính thực tiễn để đạt được hiệu quả quản lý cao nhất
trong phát triển VHNT.
9. Những đóng góp mới của luận án
- Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần làm sáng tỏ, phong phú thêm lý luận về
VHNT, phát triển VHNT và đặc trưng của VHNT nhà trường cao đẳng sư phạm vùng
đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.
- Khẳng định tính đặc trưng và định hướng của những giá trị VHNT trong nhà
trường Cao đẳng sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng.
- Đánh giá thực trạng phát triển VHNT ở các trường cao đẳng sư phạm vùng đồng
bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay.
- Đề xuất được hệ thống các giải pháp phát triển VHNT nhằm duy trì và phát
triển VHNT ổn định và bền vững. Mặt khác góp phần nâng cao chất lượng đào tạo tại
các trường Cao đẳng Sư phạm vùng đồng bằng sông Hồng đáp ứng yêu cầu đổi mới
giáo dục hiện nay.
- Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá VHNT Cao đẳng sư phạm phù hợp với
lý luận và thực tiễn đào tạo.
10. Cấu trúc luận án
Ngoài phần mở đầu và kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục. Luận
án bao gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về phát triển văn hóa nhà trường cao đẳng sư phạm
trong bối cảnh đổi mới giáo dục.
Chương 2: Thực trạng phát triển văn hóa nhà trường ở các trường cao đẳng sư
phạm vùng đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục.
Chương 3: Giải pháp phát triển văn hóa nhà trường ở các trường cao đẳng sư
phạm vùng đồng bằng sông Hồng trong bối cảnh đổi mới giáo dục.


7
Chƣơng 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN VĂN HÓA NHÀ TRƢỜNG CAO ĐẲNG
SƢ PHẠM TRONG BỐI CẢNH ĐỔI MỚI GIÁO DỤC
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Nh ng nghiên cứu về Văn hóa nhà trường
* Nghiên cứu về văn hoá
Người đầu tiên mở đường cho nghiên cứu khoa học về văn hóa có thể kể đến
Edward B. Tylor với tác phẩm nổi tiếng “Văn hóa nguyên thủy”. Theo ông, văn hóa
hay văn minh theo nghĩa rộng về dân tộc học nói chung được hình thành từ tri thức, tín
ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp, tập quán cùng một số năng lực và thói quen [76].
Cho đến gần 40 năm sau, từ khi cuốn sách “Văn hóa nguyên thuỷ” ra đời, năm 1909
thuật ngữ Văn hóa mới được khẳng định bởi Willhelm Ostwald - nhà khoa học và triết
học Đức. Thuật ngữ này dùng chỉ cho môn học mới mà ông gọi là “Khoa học về các
hoạt động văn hóa" tức là hoạt động đặc biệt của con người.
Các nhà lý luận Mác xít Xô Viết sau này vào những năm 60 của thế kỷ 20 đã
phát triển thêm mở rộng về khái niệm văn hóa và văn hóa được xem là một dạng hoạt
động của con người. Phần lớn những thành tố của văn hóa được nghiên cứu và thuộc
về cấu trúc của ý thức xã hội bị quy định bởi sự tồn tại của xã hội.
Văn hóa được quan tâm nhiều bắt đầu từ cuối thập kỷ 40 của thế kỷ 20 với sự
ra đời của tổ chức Giáo dục, khoa học và văn hóa của Liên hiệp quốc (UNESCO). Là
một tổ chức hoạt động với mục đích thắt chặt sự hợp tác giữa các quốc gia về giáo
dục, khoa học và văn hóa để đảm bảo sự tôn trọng công lý, luật pháp, nhân quyền và
tự do cơ bản cho tất cả mọi người không phân biệt chủng tộc, nam nữ, ngôn ngữ, tôn
giáo (Công ước thành lập UNESCO). Nhưng văn hóa ở đây đề cập chủ yếu tới các di sản
thế giới [dẫn theo 22].
Từ những năm 90 của thế kỷ 20, văn hóa mới là mối quan tâm của nhiều nhà
khoa học giáo dục, nhiều quốc gia trên thế giới. Xuất hiện nhiều nhà nghiên cứu cơ sở


8
lý luận của việc phát triển văn hóa trong đó bao gồm Chủ nghĩa Mác - Lênin; các lý

thuyết phương đông, các lý thuyết phương tây về văn hóa. Các nhà nghiên cứu có cách
tiếp cận và phương pháp nghiên cứu văn hóa khác nhau, đề cập đến nhiều khái niệm
khác nhau. Trong lĩnh vực nghiên cứu, các nhà văn hóa học thường hay đặt đối lập giữa
ba lĩnh vực nhận thức văn hóa học. Theo E.A.Ô-rơ-lô-va đặt đối lập nhận thức lý luận
về văn hóa không chỉ với triết học mà với cả lịch sử. Ông cho rằng: Tiếp cận Triết học
nghiên cứu văn hóa thường mang tính chất tiên nghiệm (siêu hình) và không được kiểm
tra bằng thực nghiệm, còn tiếp cận sử học lại bị hạn chế bởi sự miêu tả các sự kiện và
không vượt ra khỏi cấp độ giải thích [dẫn theo 57].
Vì thế, trong các khoa học về văn hóa, cho đến nay, đã có sự đóng góp của
nhiều lĩnh vực khác nhau như: nhân học, xã hội học, tâm lý học, ngôn ngữ học, v.v..
mà trước hết và chủ yếu là hai lĩnh vực: Nhân học và Xã hội học. Tất cả các lĩnh vực
này, từ nhiều khía cạnh khác nhau đều nghiên cứu các hiện tượng văn hóa cũng bằng
nhiều cách tiếp cận khác nhau.
* Nghiên cứu về văn hóa tổ chức
Khái niệm “Văn hóa tổ chức” (organisational culture) xuất hiện lần đầu tiên
trên báo chí Mỹ vào khoảng thập niên 1960 và chính thức trở thành một khái niệm
trong Khoa học tổ chức - Quản lí, xuất hiện ở Âu Mỹ từ những năm 80 của thế kỷ
XX, hiện nay là một khái niệm tiêu biểu và được phổ biến rộng rãi. [34].
Theo tác giả Louis (1980) qua nghiên cứu, tác giả đã đưa ra văn hóa tổ chức là
một tập hợp những quan niệm chung của một nhóm người. Những quan niệm này
phần lớn được các thành viên hiểu ngầm với nhau và chỉ thích hợp cho tổ chức của
riêng họ. Các quan niệm này sẽ được truyền cho các thành viên mới.
Hay một quan niệm khác của Schwatz and Davis (1981) khi nhắc tới văn hóa tổ
chức được nghiên cứu như là một hình thức của các tín ngưỡng và tham vọng của các
thành viên trong một tổ chức. Những tín ngưỡng và tham vọng này tạo nên một quy
tắc chung ảnh hưởng mạnh mẽ đến việc hình thành các hành vi cá nhân và nhóm
người trong tổ chức.


9

Các nghiên cứu này phản ánh những quan niệm rất khác nhau về văn hoá nói
chung và văn hóa tổ chức nói riêng. Ta có thể thấy có 2 luồng ý kiến: một cho rằng văn
hoá là một cách nói ẩn dụ và bên kia cho rằng văn hoá là một thực thể khách quan.
Theo tác giả Farmer (1990) thì văn hóa của một tổ chức có thể được hiểu như
tổng hòa các giả thiết được cho là đúng, các niềm tin và giá trị mà các thành viên của tổ
chức ấy cùng chia sẻ và được diễn đạt thông qua cách nói ngắn gọn “làm gì, làm như
thế nào, và ai sẽ làm việc ấy”. Tuy nhiên, thành viên của một tổ chức thường coi văn
hóa ấy là đương nhiên và không thực sự biết đánh giá tác động của nó đến các quyết
định, hành vi, sự truyền thông giao tiếp, hay xem xét những biên giới có tính cấu trúc
và biểu tượng của văn hóa tổ chức cho đến khi những lực lượng bên ngoài kiểm nghiệm
nó. Theo Farmer, “sự thất bại trong việc hiểu biết những cách thức tương tác giữa văn
hóa tổ chức và chiến lược tạo ra những thay đổi đã dự định cũng đồng nghĩa với sự thất
bại của chính những chiến lược ấy” [78].
Ở Việt Nam, văn hóa đã xuất hiện từ lâu đời trong đời sống của con người.
Văn hóa là cái không thể nắm bắt, nhận diện nhưng đã và đang hiện hữu trong đời
sống hàng ngày, trong phong tục tập quán, trong giao tiếp, ứng xử, trong cung cách
làm việc của mỗi tổ chức..., trong xã hội Việt Nam. Bản chất và nội dung của VHNT
đã được xây dựng và bồi đắp trong các nhà trường ở Việt Nam từ xa xưa và trở
thành truyền thống quý báu của dân tộc ta như: “Kính thầy yêu bạn”, “Tôn sư trọng
đạo”, “Uống nước nhớ nguồn”,...
Chủ tịch Hồ Chí Minh lúc sinh thời đã rất quan tâm đến giáo dục đạo đức cho
thế hệ trẻ để họ trở thành những người “vừa hồng vừa chuyên”, Bác mong muốn thế hệ
trẻ phải được giáo dục để trở thành những con người mới xã hội chủ nghĩa...
Tác giả Phạm Quang Huân trong nghiên cứu Văn hóa- Hình thái cốt lõi của văn
hóa nhà trường đã đề cập đến tổ chức nhà trường là một tổ chức hành chính – sư
phạm. Đó là một thế giới thu nhỏ với những cơ cấu, chuẩn mực, quy tắc hoạt động,
những giá trị, điểm mạnh và điểm yếu riêng do những con người cụ thể thuộc mọi thế
hệ tạo lập. Tác giả khẳng định VHNT chính là văn hóa tổ chức. Với tư cách là một tổ
chức, mỗi nhà trường đều tồn tại, dù ít hay nhiều, một nền văn hoá nhất định.[31]

10
Tác giả Nguyễn Viết Lộc trong bài viết “Văn hóa tổ chức Đại học Quốc gia Hà
Nội trong bối cảnh đổi mới và hội nhập” đã phân tích các khái niệm và các yếu tố cấu
thành văn hóa tổ chức, văn hóa tổ chức của một trường đại học. Tác giả đã khái quát
hóa các đặc trưng cơ bản của văn hóa tổ chức để đưa ra những vấn đề đặc biệt quan tâm
và mô hình tham khảo cho quá trình xây dựng văn hóa tổ chức của Đại học Quốc gia
Hà Nội trong bối cảnh đổi mới và hội nhập.
Tác giả Phạm Hiệp với bài viết Văn hóa tổ chức trong cải cách giáo dục đại
học. Tác giả nhấn mạnh vai trò của văn hóa tổ chức trong cải cách giáo dục. Đó là giải
pháp quan trọng nhất trong cải cách giáo dục ở các trường đại học. Văn hóa tổ chức
bao gồm 6 thành tố như: Sự tương tác giữa cán bộ trong trường đại học; Sự tương tác
giữa các nhà Lãnh đạo, GV và công nhân viên; sự tương tác giữa các sinh viên; sự
tương tác giữa cán bộ và sinh viên trong nhà trường; sự tương tác giữa cán bộ của
trường đại học với xã hội bên ngoài; sự tương tác giữa các sinh viên của trường đại
học với xã hội bên ngoài. Khi cải cách giáo dục diễn ra đồng thời phải cải cách 6
thành tố đó trong văn hóa.
Văn hóa tổ chức qua những nghiên cứu của các tác giả trong nước nhấn mạnh ở
đặc trưng cơ bản của văn hóa trong một tổ chức. Các cách quan niệm này đã đơn giản
hóa văn hóa tổ chức khiến cho chúng ta có những cách nhìn nhận rõ ràng hơn. Tuy
nhiên những hướng nghiên cứu này không đi sâu vào nghiên cứu bản chất thực sự của
văn hóa tổ chức. Một số khái niệm về văn hóa tổ chức của các tác giả có sự đồng nhất.
Các tác giả mới dừng lại ở mức độ hiểu, nhận biết nhưng chưa có sự thực nghiệm văn
hóa tổ chức vào thực tiễn để đánh giá tầm quan trọng của nó đối với sự phát triển của
một tổ chức nhất định.
* Nghiên cứu về văn hóa nhà trường
Thuật ngữ “Văn hóa nhà trường” (School culture) là một khái niệm mới xuất
hiện gần đây. Nội dung của “Văn hóa học đường” bao hàm nội dung của “Trường học
thân thiện” do Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) đề xướng từ những thập kỷ
cuối thế kỷ XX.

Nghiên cứu của Edgar Henry Shein (1996), (culture-the missing concept in
organization studies); theo quan niệm của ông, VHNT cũng chính là văn hóa tổ chức.


11
Ông đã chỉ ra văn hóa nhà trường bao gồm: những quá trình và cấu trúc hữu hình
(Artifacts), hệ thống giá trị được tuyên bố (Espoused values), những quan niệm chung
(basic underlying assumption).
Nghiên cứu của Rexford Brown đã đưa ra các tài liệu dẫn chứng về sự phát
triển của các trường đại học tại Mỹ trong 20 năm. Ông khẳng định nếu muốn cải
thiện chất lượng một trường học phải thay đổi cấu trúc và nền văn hóa của trường
đó. Ông cũng chỉ ra rằng, trường học không phải là một doanh nghiệp, trường học
phức tạp hơn nhiều các tổ chức xã hội và chính trị. Trong đó, con người rất đa
dạng, có nhiều văn hóa xung đột vì có thể học sinh thuộc những dân tộc khác nhau,
vùng miền khác nhau, ngôn ngữ địa phương khác nhau và khác nhau cả thói quen
và đặc điểm truyền thống văn hóa vì vậy xây dựng VHNT là một việc đặc b iệt
quan trọng [dẫn theo 84].
Nghiên cứu của Philips, G & Wagner (2003), đã đưa ra đặc điểm của VHNT và
quá trình đánh giá VHNT (School culture assessment) [dẫn theo 85].
Nhà trường có một nền văn hóa tích cực, lành mạnh là yếu tố giáo dục toàn
diện sinh viên và các trường cần có một công cụ cần thiết để phát triển và đánh giá
nền văn hóa nhà trường. Nhà trường cũng phải chịu trách nhiệm về đánh giá chất
lượng văn hóa của họ. Sức mạnh của nền văn hóa lành mạnh, tích cực sẽ dẫn nhà
trường đi đến thành công. Thành tích học tập của sinh viên sẽ được nâng lên, hành vi
của sinh viên được cải thiện thông qua chuyển đổi văn hóa. Tác giả đưa ra các điều
kiện để xây dựng văn hóa nhà trường tích cực, lành mạnh:
+ Nhà trường phải có những biện pháp tích cực trong giáo dục để đi đến thành
công. Trường, lớp học phải tiếp cận cách đánh giá phát triển con người một cách toàn
diện bao gồm: các kỹ năng sáng tạo, khả năng giải quyết vấn đề, làm việc theo nhóm,
sự tôn trọng, chuẩn mực về đạo đức, khả năng ra quyết định, cam kết về nhân quyền

và công bằng xã hội.
+ Các nhà giáo dục phải có một sự hiểu biết toàn diện về những gì thuộc văn
hóa nhà trường. Một nền văn hóa học tích cực được hình thành và vun trồng suốt quá
trình phát triển của nhà trường.


12
+ Nhà trường cần phải có bộ công cụ để đánh giá và phải chịu trách nhiệm về
nền văn hóa đó.
Các nghiên cứu về VHNT thì đã chỉ ra nội hàm của khái niệm VHNT, những
đặc trưng cơ bản của một VHNT. Hơn nữa một số nghiên cứu đã xác định được cách
thức phát triển VHNT thông qua những hoạt động cụ thể. Bản chất của VHNT đó là các
giá trị về tinh thần và vật chất, các mối quan hệ trong và ngoài nhà trường, các đặc
trưng tạo nên thương hiệu và uy tín của nhà trường đó.
VHNT là một khái niệm mới xuất hiện trong những năm gần đây ở nước ta và
đã được nghiên cứu rộng rãi, tuy nhiên, chỉ là nghiên cứu ở một số khía cạnh cụ thể và
đơn lẻ như văn hóa giao tiếp, văn hóa ứng xử, văn hóa học đường,...
Tác giả Phạm Minh Hạc nhấn mạnh đến việc phát triển VHNT thông qua cách
tiếp cận và nghiên cứu về văn hóa học đường. Giáo dục giá trị được thể hiện qua ba
mặt của văn hóa học đường: cơ sở vật chất, môi trường giáo dục và giao tiếp ứng xử.
Xây dựng một hệ giá trị trong nhà trường để mọi thành viên đồng thuận lấy đó làm
mục tiêu đạo đức xã hội, giáo dục nhân cách hay chúng ta còn gọi là dạy người bên
cạnh dạy chữ và dạy nghề. [21]
Trong những năm gần đây, quan điểm về đổi mới, phát triển Giáo dục và Đào
tạo đã được Đảng ta đề ra từ Đại hội toàn quốc lần thứ VI và ngày càng cụ thể, hoàn
thiện để sát hợp với thực tiễn và tiếp tục được khẳng định trong báo cáo chính trị tại
Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI (2011). Ngày 14 – 05 – 2011 Bộ Chính trị khóa XI
ban hành chỉ thị số 03-CT/TW về tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm
gương đạo đức Hồ Chí Minh. Một trong những nội dung chủ yếu của Chỉ thị đó là
“Coi trọng việc giáo dục đạo đức, lối sống cho thế hệ trẻ”. Phong trào “Xây dựng

trường học thân thiện, sinh viên tích cực” được phát động vào đầu năm học 20082009 của Bộ GD&ĐT (Chỉ thị số 40/2008/CT-BGDĐT, ngày 22/7/2008). Ban chấp
hành trung ương khóa VII đã khẳng định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, thể
hiện tầm cao và chiều sâu về trình độ phát triển của một dân tộc, là sự kết tinh những
giá trị tốt đẹp trong quan hệ giữa người với người, với xã hội và với thiên nhiên. Đây


13
là một trong những bước đi đầu tiên tiếp cận hiện đại trong giáo dục, đó là phát triển
văn hóa nhà trường.
Từ năm 2008 đến 2010 theo sự chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Học viện
Quản lý giáo dục Việt Nam đã hợp tác với Học Viện Giáo dục Singapore tổ chức
chương trình bồi dưỡng Hiệu trưởng trường phổ thông theo hình thức liên kết Việt
Nam- Singapore giai đoạn 2008- 2010. Nội dung chương trình có 7 chuyên đề, trong đó
có chuyên đề 3 “Văn hóa nhà trường” được rất nhiều nhà Lãnh đạo đánh giá cao về tầm
quan trọng của VHNT và được coi là một trong những yếu tố hàng đầu làm nên sự
thành công trong việc nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường. [29]
Những nghiên cứu của các tác giả trong nước cũng đã bước đầu khẳng định vai
trò của nó đối với hoạt động phát triển của nhà trường. Văn hóa nhà trường gắn liền
với từng hoạt động của nhà trường, chi phối đến đời sống tâm lý của các thành viên
trong nhà trường. Tuy nhiên tất cả những quan niệm này chỉ dừng lại ở việc phân tích
các đặc điểm của văn hóa tổ chức trong nhà trường mà chưa đi sâu vào việc ứng dụng
và thực nghiệm ở bất kỳ trường nào ở Việt Nam. Hay nói cách khác mới dừng lại ở
việc mô tả về VHNT mà chưa phân tích sâu vào bản chất, tiêu chí cụ thể của một
VHNT, chưa thay đổi được hệ thống giá trị và quan điểm tồn tại trong VHNT.
1.1.2. Nh ng nghiên cứu về phát triển VHNT
Phát triển văn hóa nhà trường không phải chuyện ngày một ngày hai mà cần có
những bước đi phù hợp. Có nhiều mô hình được các nhà nghiên cứu đề xuất. Mô hình
xây dựng văn hóa nhà trường dựa trên cơ sở mô hình xây dựng văn hóa tổ chức gồm các
bước cụ thể do hai tác giả Julie Heifetz & Richard Hagberg đề xuất [80]
Julie Heifetz & Richard Hagberg, hai nhà nghiên cứu khoa học giáo dục đã chỉ

ra đâu là giá trị cốt lõi làm cơ sở cho xây dựng VHNT thành công. Các giá trị cốt lõi
phải là các giá trị không phai nhòa theo thời gian và là linh hồn của nhà trường. Bên
cạnh đó cũng yêu cầu thường xuyên đánh giá văn hóa nhà trường và thiết lập các chuẩn
mực mới, những giá trị mới mang tính thời đại; đặc biệt là các giá trị học tập không
ngừng và thay đổi thường xuyên. Việc truyền bá các giá trị mới cho mọi thành viên trong
nhà trường cần được coi trọng song song với việc duy trì những giá trị, chuẩn mực tốt đã


14
xây dựng được và lọc bỏ những chuẩn mực, giá trị cũ lỗi thời hoặc gây ra ảnh hưởng tiêu
cực cho tiến trình phát triển của văn hóa nhà trường.
Theo các nghiên cứu của Hill và Jones (1995), nếu quản lý hay xử lý tốt thì văn
hóa nhà trường sẽ là công cụ hữu ích nhất cho việc kiểm soát/ quản lý nhân viên trong
nhà trường, vì trong thực tế, nhân viên nhà trường không chỉ bị quản lý hoàn toàn bởi các
quy định và thủ tục bên ngoài, mà chỉ bị quản lý chủ yếu bởi hệ thống các giá trị bên
trong và chính giá trị của văn hóa nhà trường có khả năng tạo ra các nguyên tắc hành vi
của các thành viên trong nhà trường. Chính vì thế nghiên cứu đã khẳng định vai trò của
phát triển văn hóa nhà trường trong việc tạo ra đọng lực làm việc cho các thành viên
trong nhà trường.
Ở Việt Nam, một số bài báo và công trình nghiên cứu của tác giả như:
Nguyễn Thị Mỹ Lộc, Phạm Thành Nghị, Nguyễn Tiến Hùng, Phạm Quang Huân,
Phan Thị Hoa Hương, Lê Hiển Dương, Trần Quốc Thành… tập trung vào phân tích
những quan niệm của các tác giả nước ngoài về văn hóa nhà trường và đưa ra một
số giải pháp phát triển văn hóa nhà trường hiện nay ở Việt Nam thông qua các vấn
đề sau:
- Vai trò của người quản lý trong việc kiến thiết và phát triển môi trường văn
hóa lành mạnh và hiệu quả.
- Xác định văn hóa nhà trường đóng vị trí then chốt để nhà trường đạt được
mục tiêu trong thời kỳ hội nhập thông qua việc hình thành khả năng tư duy chiến lược
của nhà trường. Những giá trị văn hóa sẽ giúp cho nhà trường tạo dựng khả năng thích

ứng với môi trường được đào tạo. Và đồng thời nó tạo ra sự gắn kết các con người
trong tổ chức nhà trường để đạt được kết quả mong muốn;
- Phân tích vấn đề quản lý sự phát triển văn hóa nhà trường chính là tác động
để tạo ra sự dịch chuyển các cấp độ của văn hóa nhà trường;
- Khái niệm về văn hóa nhà trường trong một tổ chức học hỏi;
- Các kiểu văn hóa nhà trường phổ thông;
Tác giả Phạm Minh Hạc nhấn mạnh đến việc xây dựng văn hóa nhà trường hay
còn gọi là văn hóa học đường bằng giáo dục giá trị được thể hiện qua ba mặt của văn


15
hóa nhà trường: Cơ sở vật chất, môi trường giáo dục và giao tiếp ứng xử. Xây dựng
một hệ giá trị trong nhà trường để mọi thành viên đồng thuận lấy đó làm mục tiêu đạo
đức xã hội, giá trị nhân cách hay chúng ta còn gọi là dạy người bên cạnh dạy chữ và
dạy nghề. Nghiên cứu của tác giả Phạm Minh Hạc đã định hướng cho việc xây dựng
và phát triển VHNT trên bình diện phát triển văn hóa vật chất và phát triển văn hóa
tinh thần.
Tác giả Nguyễn Tiến Hùng với đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ: Lý luận
phát triển VHNT phổ thông đã làm rõ khung lý luận về phát triển VHNT phổ thông
thông qua khái niệm/thuật ngữ và mối quan hệ giữa văn hóa và bầu không khí nhà
trường, vai trò, các đặc trưng cơ bản và quy trình phát triển VHNT phổ thông. Đây là
nghiên cứu có tính nền tảng, tạo cơ sở lý luận vững chắc cho hướng nghiên cứu về
phát triển VHNT ở Việt Nam. [30]
Nghiên cứu của tác giả Lê Thị Ngọc Thúy (2012), Quản lý nhà trường Tiểu
học Việt Nam theo tiếp cận văn hóa tổ chức đã tiếp cận dưới góc độ VHNT như là
một dạng của văn hóa tổ chức và một trong những tiêu chí để đánh giá hiệu quả của
nhà trường. Quản lý nhà trường theo quan điểm tiếp cận văn hóa tổ chức là một
hướng quản lý mới có tác dụng rất tích cực nhằm nâng hiệu quả nhà trường.[57]
Kết luận: Nhìn chung, VHNT là khái niệm đã được các tác giả nước ngoài
nghiên cứu rất sâu và sử dụng nó để thay đổi và phát triển nhà trường. Dù có nhiều

cách tiếp cận và quan niệm khác nhau nhưng họ đều đi đến được sự đồng thuận nhất
định đó là muốn phát triển được VHNT cần phải có quá trình, có sự lãnh đạo ảnh
hưởng của cán bộ quản lý nhà trường và có sự tham gia của tất cả các thành viên trong
nhà trường. Ở nước ta, quan điểm VHNT còn khá mới mẻ với các nhà nghiên cứu và
các lực lượng giáo dục mặc dù đều công nhận VHNT là một trong các tiêu chí để làm
tăng tính hiệu quả trường học. Chính vì thế các nghiên cứu về xây dựng hay phát triển
VHNT cũng chỉ là những cách tiếp cận theo một quan điểm của một tác giả nước ngoài.
Chưa có sự tổng hợp và áp dụng mang tính đặc thù trong phát triển VHNT ở từng cấp
bậc, loại hình đào tạo của nhà trường. Phát triển VHNT chưa thực sự trở thành một
nhiệm vụ quan trọng của nhà quản lý ở trường học. Nếu có những nghiên cứu sâu hơn