Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học loài Muồng trắng (Zenia insignis) làm cơ sở cho việc bảo t ồn tại Khu bảo tồn thiên nhiên Phia Oắc – Phia Đén tỉnh Cao Bằng (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM

TR

PHAN TH LIÊN

NGHIÊN C U M T S

C I M SINH H C LOÀI MU NG TR NG

(ZENIA INSGNIS) LÀM C

S

CHO VI C B O T N T I KHU B O T N

THIÊN NHIÊN PHIA O C – PHIA

ÉN T NH CAO B NG

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

: Chính quy

Chuyên ngành

: Lâm Nghi p

Khoa

: Lâm nghi p

Khóa h c

: 2011 – 2015

Thái Nguyên, n m 2015

IH C


I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM

TR

PHAN TH LIÊN

NGHIÊN C U M T S

C I M SINH H C LOÀI MU NG TR NG

(ZENIA INSGNIS) LÀM C

S

CHO VI C B O T N T I KHU B O T N

THIÊN NHIÊN PHIA O C – PHIA

ÉN T NH CAO B NG

KHÓA LU N T T NGHI P
H

ào t o

: Chính quy

Chuyên ngành

: Lâm Nghi p

L p

: 43 LN - N02

Khoa

: Lâm nghi p

Khóa h c

: 2011 – 2015

Giáo viên h

IH C

ng d n : Th.S NGUY N TU N HÙNG

Thái Nguyên, n m 2015


i

L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u khoa h c c a b n thân tôi.
Các s li u và k t qu nghiên c u là quá trình i u tra trên th c

a hoàn toàn trung

th c, ch a công b trên các tài li u, n u có gì sai tôi xin ch u hoàn toàn trách nhi m.

Thái Nguyên, n m 2015
XÁC NH N C A GVHD

NG

Th.S. Nguy n Tu n Hùng

I VI T CAM

Phan Th Liên

XÁC NH N C A GV CH M PH N BI N

Giáo viên ch m ph n bi n xác nh n sinh viên
ã s a ch a sai sót sau khi H i
(Ký, h và tên)

ng ch m yêu c u!

OAN


ii

L IC M

N

Trong su t th i gian th c t p t t nghi p tôi ã có d p h th ng l i v n
ki n th c ã

ch c

tr

ng trong nh ng n m qua,

ng th i ã rút ra

c nh ng kinh nghi m th c t .

hoàn thành

c b n lu n v n t t nghi p này tr

lòng bi t n sâu s c t i th y giáo h

ng d n: Th c s Nguy n Tu n Hùng trong

th i gian qua th y ã t n tình ch b o ph
thí nghi m và t o i u ki n

c tiên tôi xin bày t

ng pháp nghiên c u, phân tích k t qu

tôi th c hi n báo cáo t t nghi p này.

Tôi c ng xin bày t lòng bi t n t i Ban Giám Hi u, Ban ch nhi m
khoa Lâm Nghi p, cùng các th y, các cô ã h t lòng d y d , truy n

t nh ng

ki n th c quý báu cho tôi trong su t 4 n m qua.
Nhân d p này tôi c ng xin c m n toàn th th y cô giáo trong khoa
Lâm nghi p, các c p chính quy n và bà con nhân dân Huy n Nguyên Bình,
Ban giám

c và l c l

ng ki m lâm KBT Phia O c Phia én, huy n Nguyên

Bình, t nh Cao B ng ã giúp tôi hoàn thành báo cáo t t nghi p này.
Tôi xin chân thành c m n
Thái Nguyên, n m 2015
Sinh viên th c hi n

Phan Th Liên


iii

DANH M C CÁC B NG
B ng 4.1. Th ng kê s hi u bi t c a ng
B ng 4.2:B ng o

m kích th

B ng 4.3. T ng h p

i dân v loài cây Mu ng tr ng ..... 26

c trung bình c a thân, lá, hoa, qu ............. 27

tàn che c a các OTC có Mu ng tr ng phân b ........ 30

B ng 4.4. Công th c t thành sinh thái t ng cây g ...................................... 30
B ng 4.5. Công th c t thành cây tái sinh .................................................... 31
B ng 4.6. Ngu n g c tái sinh c a loài Mu ng tr ng ..................................... 32
B ng 4.7. M t

tái sinh c a loài Mu ng Tr ng t i khu v c i u tra .......... 33

B ng 4.8. Ch t l

ng cây tái sinh ................................................................. 34

B ng 4.9. B ng t ng h p

che ph TB c a cây b i n i có loài Mu ng tr ng

phân b ......................................................................................... 35
B ng 4.10. B ng t ng h p

che ph TB c a th m t

i n i có loài Mu ng

tr ng phân b ................................................................................ 36
B ng 4.11.

c i m phân b

ai cao c a loài Mu ng tr ng ........................ 37

B ng 4.12.

c i m phân b c a Mu ng tr ng theo tr ng thái r ng ........... 37

B ng 4.13. T n su t xu t hi n c a loài Mu ng tr ng trong OTC .................. 38
B ng 4.14. Ph u di n

t c a loài Mu ng tr ng............................................ 39

B ng 4.15. T ng h p s li u tác
B ng 4.16. M c

ng c a con ng

i và v t nuôi ................. 40

ch t phá các loài cây g quý hi m nh : ......................... 41


iv

DANH M C CÁC HÌNH
Hình 4.1. Hình nh thân Mu ng tr ng .......................................................... 28
Hình 4.2. Hình nh lá Mu ng tr ng .............................................................. 28
Hình 4.3. Hình nh hoa Mu ng tr ng ........................................................... 29
Hình 4.4. Hình nh qu Mu ng tr ng ........................................................... 29


v

DANH M C CÁC CH
VQG
DSH

V

VI T T T

n qu c gia

a d ng sinh h c

IUCN

Liên minh qu c t b o t n thiên nhiên và tài nguyên
thiên nhiên ( International Union for Conservation of
Nature and Natural Resources)

BTTT

B o t n thiên nhiên

OTC

Ô tiêu chu n

ODB

Ô d ng b n

QLBVR

Qu n lý b o v r ng

NC

Nghiên c u

CTTTTS

Công th c t thành tái sinh

CTTT

Công th c t thành


vi

M CL C
PH N 1. M
1.1.

U................................................................................................... 1

tv n

............................................................................................................ 1

1.2.. M c tiêu nghiên c u........................................................................................... 2
1.3. Ý ngh a c a

tài ................................................................................................ 2

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u ............................................. 2
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n s n xu t .................................................... 3

PH N 2. T NG QUAN V N

NGHIÊN C U ............................................. 4

2.1. C s khoa h c c a nghiên c u .......................................................................... 4
2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam................................................ 7
2.2.1. L ch s phát tri n và tình hình nghiên c u trên th gi i ................. 7
2.2.2. Nghiên c u

Vi t Nam................................................................. 8

2.3. i u ki n c s c a a ph

ng n i ti n hành chuyên

...............................10

2.3.1. i u ki n t nhiên khu v c nghiên c u ....................................... 10
2.3.2. i u ki n dân sinh kinh t - xã h i .............................................. 13
2.3.3. Tình hình s n xu t nông nghi p................................................... 14
PH N 3.
3.1.

it

3.3. Ph

IT

NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U18

ng và ph m vi nghiên c u ....................................................................18
ng pháp nghiên c u ..................................................................................18

3.3.1. Ph

ng pháp k th a ................................................................... 18

3.3.2. Ph

ng pháp nghiên c u c th ................................................... 19

3.4. Ph

ng pháp phân tích và x lý s li u............................................................21

3.4.1. T thành t ng cây g ................................................................... 21
3.4.2. T thành cây tái sinh ................................................................... 23
3.4.3. Ngu n g c tái sinh....................................................................... 24
3.4.4. M t

cây tái sinh ...................................................................... 24


vii

3.4.5. Ch t l

ng cây tái sinh ................................................................ 24

PH N 4. K T QU VÀ PHÂN TÍCH NGHIÊN C U ...................................25
4.1.

c i m s d ng và s hi u bi t c a ng i dân v loài Mu ng tr ng ..........25

Mu ng Tr ng là cây g nh ....................................................................................26
4.2.

c i m v phân lo i c a loài trong h th ng ................................................26

4.3.M t s
4.3.1.

c i m hình thái n i b t c a loài cây Mu ng tr ng. ........................27
c i m hình thái loài cây Mu ng tr ng .................................... 27

4.3.2 M t s
4.4.

c i m sinh thái n i loài Mu ng tr ng phân b ............. 29

c i m phân b c a loài ................................................................................36
4.4.1.

c i m phân b theo ai cao .................................................... 37

4.4.2.

c i m phân b theo tr ng thái r ng ........................................ 37

4.4.3 T n su t xu t hi n c a loài Mu ng tr ng trong OTC .................... 38
4.4.4.
4.5. S tác

c i m

t n i loài cây nghiên c u phân b . ........................... 38

ng c a con ng i và v t nuôi

n khu v c nghiên c u v loài cây

Mu ng tr ng .............................................................................................................40
4.6

xu t bi n pháp k thu t phát tri n và b o t n loài ........................................41
4.6.1. Bi n pháp qu n lý s d ng: ......................................................... 41
4.6.2.

xu t bi n pháp b o t n ........................................................... 42

PH N 5. KI N NGH VÀ K T LU N .............................................................44
5.1. K t lu n..............................................................................................................44
5.2. Ki n ngh ...........................................................................................................45
TÀI LI U THAM KH O ....................................................................................46


1

PH N 1
M
1.1.

U

tv n
Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia

én thu c

Thành Công, Quang Thành, Phan Thanh, V Nông, H ng
th tr n T nh Túc huy n Nguyên Bình, t nh Cao B ng,

a ph n các xã
o, Ca Thành và

c xác l p t i Quy t

nh s 194/CT ngày 09 tháng 8 n m 1986 c a Ch t ch H i

ng B tr

ng

v vi c Quy nh các khu r ng c m, trong ó có r ng Phia O c – Phia én.
Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia

én là n i l u gi

sinh h c cao và là n i ph c h i, l u gi các ngu n gen

a d ng

ng th c v t ph c v

nghiên c u khoa h c, phát tri n d ch v , du l ch sinh thái, i u ti t ngu n
n

c, b o v

t ai ch ng xói mòn, r a trôi, s t l

t, góp ph n b o t n và

phát tri n b n v ng trong khu v c. Tuy nhiên, trong su t th i gian dài ch a
c quy ho ch nên ch a i u tra, ánh giá t ng h p tài nguyên thiên nhiên,
kinh t - xã h i c a vùng, các ch
v ng ch a

ng trình, d án v b o t n và phát tri n b n

c th c hi n, nh ng tác

ng b t l i t i r ng, ch t phá r ng

di n ra ngày m t m nh h n, a d ng sinh h c ã và ang b suy gi m áng k
c v s l
ang

ng và ch t l

ng tr

ng, nhi u loài

ng, th c v t quý hi m,

c nguy c tuy t ch ng. R ng tr nên nghèo v tr l

thành th c v t, khu h
th i gian dài t n m 1986

ch u
ng và t

ng v t ã b xâm h i m t cách nghiêm tr ng trong
n nay. Các loài thú l n, các loài

ng v t

ch u

không còn th y xu t hi n.
Do ó, vi c quy ho ch b o t n và phát tri n b n v ng Khu b o t n
thiên nhiên Phia O c - Phia én là r t c n thi t nh m ánh giá chính xác th c
tr ng ngu n tài nguyên thiên nhiên,
xác

c bi t là tài nguyên a d ng sinh h c;

nh và khoanh vùng các h sinh thái, các loài

ng, th c v t quý hi m,


2

c h u ang

ng tr

c nguy c tuy t ch ng.

nh công tác b o t n, b o v nh ng giá tr
Vi t Nam là m t trong 10 qu c gia

xu t các gi i pháp, ho ch

a d ng sinh h c.
Châu Á và m t trong 16 qu c gia

trên th gi i có tính a d ng sinh h c cao. Tuy nhiên Vi t Nam c ng ang ph i
i m t v i m t th c tr ng r t áng lo ng i ó là s suy thoái nghiêm tr ng v
môi tr

ng và tài nguyên a d ng sinh h c, e d a cu c s ng c a các loài sinh

v t và cu i cùng là nh h

ng

n s phát tri n b n v ng c a

ng n ng a s suy thoái
b o t n và hi n nay c n
v t

DSH

tn

c.

Vi t Nam ã ti n hành công tác

c có kho ng 219 khu b o t n. M c dù các loài th c

c b o t n cao nh v y, nh ng nh ng nghiên c u v các loài th c v t

Vi t Nam hi n nay còn r t thi u. Ph n l n các nghiên c u m i ch d ng l i
m c mô t

c i m hình thái,

nh danh loài mà ch a i sâu nghiên c u

nhi u v các

c tính sinh h c, sinh thái h c, gây tr ng và b o t n loài.

Vì v y tôi ti n hành th c hi n

tài t t nghi p : Nghiên c u m t s

c i m sinh h c loài Mu ng tr ng (Zenia insignis) làm c s cho vi c b o
t n t i Khu b o t n thiên nhiên Phia O c – Phia én t nh Cao B ng.
1.2.. M c tiêu nghiên c u
- Nghiên c u m t s

c i m hình thái và sinh thái c a cây Mu ng

tr ng (Zeniainsignis) t i khu b o t n thiên nhiên Phia O c – Phia
Cao B ng. Làm c s
1.3. Ý ngh a c a

én t nh

xu t m t s bi n pháp b o t n loài Mu ng tr ng.
tài

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u
Qua vi c nghiên c u và th c hi n

tài này s giúp tôi làm quen

v i công vi c nghiên c u khoa h c, bên c nh ó còn c ng c

cl

c

ng ki n

th c chuyên môn ã h c, có thêm c h i ki m ch ng nh ng lý thuy t ã h c
trong nhà tr
ph

ng úng theo ph

ng pháp nghiên c u, b

c

ng châm h c i ôi v i hành. N m

c các

u ti p c n và áp d ng ki n th c ã

ch c


3

trong tr

ng vào công tác nghiên c u khoa h c. Qua quá trình h c t p và

nghiên c u

tài t i khu b o t n Phia O c – Phia

tích l y thêm

én t nh Cao B ng, tôi ã

c nhi u ki n th c và kinh nghi m th c t trong vi c gieo

m cây gi ng.

ây s là nh ng ki n th c r t c n thi t cho quá trình nghiên

c u, h c t p và làm vi c sau này.
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n s n xu t
Vi c nghiên c u và ánh giá
tr ng nh m

c i m sinh h c c a m t s loài Mu ng

xu t m t s bi n pháp b o t n loài.

Thành công c a

tài có ý ngh a r t quan tr ng trong vi c gi gìn, b o

t n và phát tri n loài cây Mu ng tr ng quý này góp ph n vào phát tri n n n
kinh t - xã h i c a huy n Nguyên Bình , t nh Cao B ng c ng nh toàn b
khu v c mi n núi phía b c.

4

PH N 2
T NG QUAN V N

NGHIÊN C U

2.1. C s khoa h c c a nghiên c u
Hi n nay, do nhi u nguyên nhân khác nhau làm cho ngu n tài ngu n tài
nguyên

DSH trên th gi i c ng nh c a Vi t Nam ã và ang b suy gi m.

Nhi u h sinh thái và môi tr
loài và d

i loài ang

g n. Yêu c u
các loài

ng s ng b thu h p di n tích và nhi u Taxon

ng tr

c nguy c b tuy t ch ng trong m t t

t ra là ph i tìm hi u, nghiên c u các

ng th c v t

t

ó có th

ng lai

c i m sinh h c c a

xu t các gi i pháp nh m b o t n

chúng m t cách có hi u qu .
V c s sinh h c
Nghiên c u

c i m sinh h c c a loài h t s c c n thi t và quan tr ng,

ây là c s khoa h c cho vi c b o v và s d ng h p lý ngu n tài nguyên
thiên nhiên, ng n ng a suy thoái các loài nh t là nh ng loài
quý hi m, ng n ng a ô nhi m môi tr
quan h gi a con ng

ng, th c v t

ng...là c s khoa h c xây d ng m i

i và th gi i t nhiên.

V c s b ot n
kh c ph c tình tr ng trên Chính ph Vi t Nam ã

ra nhi u bi n

pháp, cùng v i các chính sách kèm theo nh m b o v t t h n tài nguyên
DSH c a

tn

c. Tuy nhiên, th c t

ang

t ra nhi u v n

liên quan

n b o t n DSH c n ph i gi i quy t nh quan h gi a b o t n và phát tri n
b n v ng ho c tác

ng c a bi n

i khí h u

i v i b o t n DSH.

D a trên các tiêu chu n ánh giá tình tr ng các loài c a sách
chính ph Vi t Nam c ng công b Sách

Vi t Nam [3],

y công tác b o v tài nguyên sinh v t thiên nhiên.
h c

h

th gi i,

ng d n, thúc

ây c ng là tài li u khoa

c s d ng vào vi c so n th o và ban hành các qui

nh, lu t pháp c a


5

Nhà n

c v b o v tài nguyên sinh v t thiên nhiên, tính a d ng sinh h c và

môi tr

ng sinh thái. Các loài

c x p vào 9 b c theo các tiêu chí v m c
suy thoái (rate of decline), kích th c qu n th

e d a tuy t ch ng nh t c

(population size), ph m vi phân b (area of geographic distribution), và m c

phân

tách qu n th và khu phân b (degree of population and distribution fragmentation).
+ Tuy t ch ng (EX): Là m t tr ng thái b o t n c a sinh v t
nh trong Sách

IUCN. M t loài ho c d

c quy

i loài b coi là tuy t ch ng khi có

nh ng b ng ch ng ch c ch n r ng cá th cu i cùng ã ch t.
+ Tuy t ch ng trong t nhiên (EW): là m t tr ng thái b o t n c a sinh
v t. M t loài ho c d
kh o sát k l

ng

i loài b coi là tuy t ch ng trong t nhiên khi các cu c
sinh c nh ã bi t và ho c sinh c nh d

oán, vào nh ng

th i gian thích h p (theo ngày, mùa, n m) xuyên su t vùng phân b l ch s

c a loài

u không ghi nh n

c cá th nào. Các kh o sát nên v

th i gian thích h p cho vòng s ng và d ng s ng c a
cá th c a loài này ch còn

c tìm th y v i s l

t khung

n v phân lo i ó. Các
ng r t ít trong sinh c nh

nhân t o và ph thu c hoàn toàn vào ch m sóc c a con ng

i.

+ C c kì nguy c p (CR): là m t tr ng thái b o t n c a sinh v t. M t
loài ho c nòi

c coi là c c k nguy c p khi nó ph i

tuy t ch ng trong t nhiên r t cao trong m t t

i m t v i nguy c

ng lai r t g n.

+ Nguy c p (EN): Là m t tr ng thái b o t n c a sinh v t. M t loài b coi
là Nguy c p khi nó ph i
cao trong m t t

i m t v i nguy c tuy t ch ng trong t nhiên r t

ng lai r t g n nh ng kém h n m c c c k nguy c p.

+ S p nguy c p (VU): Là m t tr ng thái b o t n c a sinh v t. M t loài ho c
nòi b

ánh giá là s p nguy c p khi nó không n m trong 2 b c CR và Nguy c p

(EN) nh ng ph i
t

ng lai không xa.

i m t v i nguy c tuy t ch ng trong t nhiên cao trong m t


6

+S pb
nòi b

e d a: là m t tr ng thái b o t n c a sinh v t. M t loài ho c

ánh giá là S p b

e d a khi nó s p ph i

ch ng trong t nhiên cao trong m t t

i m t v i nguy c tuy t

ng lai không xa.

+ Ít lo ng i (Least Concern) - Ic: Bao g m các taxon không
ph thu c b o t n ho c s p b

e d a.

+ Thi u d n li u (Data Deficient) - DD: M t taxon
d n li u khi ch a

c coi là

thông tin

có th

c coi là thi u

ánh giá tr c ti p ho c gián ti p v

nguy c tuy t ch ng, c n c trên s phân b và tình tr ng qu n th .
+ Không

c ánh giá (Not Evaluated) - NE: M t taxon

không ánh giá khi ch a

c

c coi là

i chi u v i các tiêu chu n phân h ng.

D a vào tiêu chu n ánh giá tình tr ng các loài c a IUCN và các tài li u
k th a c a Khu b o t n thiên nhiên Phia O c – Phia
b o t n thiên nhiên Phia O c – Phia

én cho th y: t i Khu

én t n t i r t nhi u loài

c x p vào các c p b o t n CR, EN, VU,… c n
ngu n gen quý giá cho a d ng sinh h c

ng, th c v t

c b o t n nh m gìn gi

Vi t Nam nói riêng và th gi i nói

chung. Cho nên vi c nghiên c u m t s loài th c v t quý hi m
cây Thông tre lá ng n t i Xã Ca Thành và

xu t các ph

c bi t là loài

ng th c b o t n

các loài th c v t quý hi m nói chung và loài Thông tre lá ng n nói riêng,
nh m tránh kh i s mai m t c a các loài th c v t quý hi m và ngu n gen c a
chúng là i u h t s c c n thi t.

ây là c s khoa h c

u tiên giúp tôi ti n

n nghiên c u và th c hi n khóa lu n.
công tác b o t n có th

t

c k t qu cao v i m t loài nào ó thì

vi c i tìm hi u k tình hình phân b , hi n tr ng n i phân b là i u c p thi t nh t.
xã Ca Thành, Khu b o t n thiên nhiên Phia O c – Phia
m ts

c i m sinh h c loài Thông tre lá ng n, th ng kê s l

tr ng và
hai

én, tôi i tìm hi u
ng, tình hình sinh

c i m sinh thái h c c a loài t i a bàn nghiên c u. ây là c s th

tôi th c hi n nghiên c u c a mình.


7

2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam.
2.2.1. L ch s phát tri n và tình hình nghiên c u trên th gi i
G. N. Baur (1964) ã nghiên c u các v n

v c s sinh thái nói chung và v

c s sinh thái h c trong kinh doanh r ng nói riêng, trong ó i sâu nghiên c u c u trúc
r ng, các ki u x lý v m t lâm sinh áp d ng cho r ng m a t nhiên. T
ra các nguyên lý tác

ó tác gi

a

ng x lý lâm sinh c i thi n r ng. [1]

P. Odum (1971) [6] ã hoàn ch nh h c thuy t v h sinh thái trên c s
thu t ng h sinh thái (ecosystem) c a Tansley (1935). Khái ni m sinh thái
c làm sáng t là c s

nghiên c u các nhân t c u trúc trên quan i m

sinh thái h c. Công trình nghiên c u c a R. Catinot (1965) [7], J. Plaudy
(1987) [8] ã bi u di n c u trúc hình thái r ng b ng các ph u

r ng, nghiên

c u các c u trúc sinh thái thông qua vi c mô t phân lo i theo các khái ni m
d ng s ng, t ng phi n.
Các lo i nghiên c u v cây Mu ng tr ng là m t loài rau
h Fabaceae. Loài này có
d a vì m t môi tr
Sách

u thu c

Trung Qu c và Vi t Nam. Chúng hi n ang b

e

ng s ng.

IUCN hay g i t t là Sách

(ti ng Anh là IUCN Red List of

Threatened Species, IUCN Red List hay Red Data List) [2] là danh sách v tình
tr ng b o t n và a d ng c a các loài
sách này

ng v t và th c v t trên th gi i. Danh

c giám sát b i Liên minh B o t n Thiên nhiên Qu c

t (International Union for Conservation of Nature and Natural Resources,
IUCN).
Vulnerable A2acd; B2ab(ii,iii,iv,v) ver 3.1.
vi t t t (VU A2acd; B2ab(ii,iii,iv,v)
The IUCN Red List of Threatened Species (2014)
/>

8

2.2.2. Nghiên c u

Vi t Nam

Theo k t qu nghiên c u c a tác gi Tr n Ng Ph
ra nh ng

c i m c u trúc c a th m th c v t r ng mi n B c Vi t Nam trên

c s k t qu
1961

ng (1970)[9] ã ch

i u tra t ng quát v tình hình r ng mi n B c Vi t Nam t n m

n 1965. Nhân t c u trúc

u tiên mà ông nghiên c u là t thành và

thông qua ó m t s quy lu t phát tri n c a h sinh thái r ng

c phát hi n

và ng d ng ngoài th c ti n s n xu t. Ngoài ra tác gi còn nh n xét “ R ng t
nhiên d

i tác

ng c a con ng

i khai thác n

thì k t qu cu i cùng là s hình thành

t tr ng,

ng r y l p i l p l i nhi u l n
i núi tr c. N u chúng ta

th m th c v t hoang dã t nó ph t tri n l i thì sau m t th i gian dài tr ng cây
b i, tr ng c s chuy n d n lên nh ng d ng th c bì cao h n thông qua quá
trình tái sinh t nhiên và cu i cùng r ng s có th ph c h i g n gi ng d ng
ban

u.
T n m 1962 - 1967 C c i u tra quy ho ch r ng (nay là Vi n i u tra

quy ho ch r ng) ã i u tra tái sinh t nhiên trên m t s vùng thu c t nh
Qu ng Bình, Hà T nh, Ngh An, Yên Bái và Qu ng Ninh v i s t v n c a
chuyên gia Hà C Trung - Trung Qu c. Ph

ng pháp ti n hành là i u tra khu

tiêu chu n i n hình c a các tr ng thái r ng, trên c s s d ng ô i u tra
2.000 m2 di n tích o

m tái sinh 100-125 m2 k t h p v i i u tra theo

tuy n. D a vào các tài li u ã thu th p ngoài r ng, các tác gi ti n hành phân
tích, tính toán nh ng ch tiêu cây

ng và cây tái sinh, phân chia các lo i hình

th c v t r ng và d a trên c s

ó nh n xét th c tr ng r ng, ánh giá tình

hình tái sinh t nhiên và

xu t bi n pháp kinh doanh.

Thái V n Tr ng (1978) [5] ã xây d ng quan ni m “Sinh thái phát sinh
qu n th ” trong th m th c v t r ng nhi t

i và v n d ng

xây d ng bi u

phân lo i th m th c v t r ng Vi t Nam. Theo tác gi m t công trình nghiên
c u v th m th c v t mà không

c p

n hoàn c nh thì ó là m t công trình


9

hình th c, không có l i ích th c ti n. Trong các nhân t sinh thái thì ánh sáng
là nhân t quan tr ng kh ng ch và i u khi n quá trình tái sinh t nhiên c
r ng nguyên sinh và r ng th sinh.
- Nghiên c u liên quan
H

u

(danh

n cây Mu ng tr ng

pháp

khoa

h c:

Fabaceae),

tên

ng

gh a: Leguminosae (hay Fabaceae sensu lato) là m t h th c v t trong b

u.

ây là h th c v t có hoa l n th ba, sau h Phong Lan và h Cúc, v i kho ng
730 chi và 19.400 loài.[3][4]Các loài a d ng t p trung nhi u trong các phaân h
Trinh N (Mimosoideae) và phân h

u (Faboideae), và chúng chi m kho ng

9,4% trong t ng s loài th c v t hai lá m m th c s .

c tính các loài trong h

này chi m 16% các loài cây trong vùng r ng m a nhi t
h này c ng có m t nhi u
M và châu Phi. Cho

i Nam M . Ngoài ra,

các r ng m a và r ng khô nhi t

i

châu

n nay v n còn nh ng tranh cãi v vi c h này bao g m 3

phân h hay tách các phân h c a nó thành các h riêng bi t. Có r t nhi u thông
tin v d li u phân t và hình thái h c ch ng minh h
i m này

c xem xét không ch

cp

u là m t h

n ngành.Quan

t ng h p khi so sánh các nhóm khác nhau

trong h này và các quan h h hàng c a chúng mà còn d a trên các k t qu phân tích
v phát sinh loài g n ây d a trên ADN. Các nghiên c u này xác nh n r ng h
m t nhóm

n ngành và có quan h g n g i v i các h trong b

u là

u là h Vi nTrí

(Polygalaceae), h Suyên bi n (Surianaceae), và h Quillajaceae.
D a trên các tiêu chu n ánh giá tình tr ng các loài c a IUCN, chính

ph Vi t Nam c ng công b Sách

Vi t Nam

h

ng d n, thúc

y công

tác b o v tài nguyên sinh v t thiên nhiên. ây c ng là tài li u khoa h c d

c

s d ng vào vi c so n th o và ban hành các quy

c

nh, lu t pháp c a Nhà n

v b o v tài nguyên sinh v t thiên nhiên, tính a d ng sinh h c và môi tr
sinh thái. y

ng


10

Mu ng tr ng Zeniainsignis cây g nh , cao 15 - 20 m, Lá kép lông
chim m t l n l có 19 – 27 lá chét, m c cách,hình mác thuôn tròn

u, dài 5 - 9 cm, r ng 1,5 – 3 cm h i có lông
có màu nh t h n,
cung gân

m td

g c nh n

m t trên ph

y lông và

i có 6 – 20 ôi b c 2 dính li n v i nhau b i các

mép cu ng lá chúng dài 25 – 45 cm, có lông ch y u

kèm là th chai to d n. C m hoa là chùy th a
hung hung. Hoa l

t n cùng ph

g c, lá

y lông màu

ng tính có 5 lá ài to không b ng nhau dài 10 – 12 mm,

r ng 5 – 6mm có lông

m t ngoài. Cánh hoa 5, hình tr ng ng

c, dài 8 – 12

mm,r ng 5 – 6 mm, nh 4, ch nh t do và có lông. B u có cu ng dài 4 mm
ph n mang noãn dài 6 mm, có lông

2 mép.Qu hình b u d c thuôn, dài 10 –

15 cm, r ng 3 – 4 cm khô t m khi chín, có m t cánh r ng 5 mm
trong m i qu th

b ng,

ng có 4 h t ph n hình tròn, d t dài 9 mm, r ng 7 mm màu

nâu en bóng. M c r i rác trong r ng r m nhi t
cao 500 - 2000m. Phân b

i th

ng xanh, m a m,

: Vi t

Nam (Cao B ng, Tuyên Quang, Qu ng Ninh, B c Giang, Qu ng Tr ,
à N ng), Hà Giang, Trung Qu c. Loài có ngu n gen hi m; dùng
dùng thông th

ng, cây có dáng

p có th tr ng làm cây

óng

ng ph hay cây

che bóng cho m t s cây công nghi p nh Cà phê, Chè... [19]
2.3. i u ki n c s c a

a ph

ng n i ti n hành chuyên

2.3.1. i u ki n t nhiên khu v c nghiên c u
2.3.1.1. V trí

a lý

Xã Ca Thành là m t xã vùng cao

c bi t khó kh n c a huy n Nguyên

Bình, xã n m v phía tây c a huy n, cách th tr n Nguyên Bình 36km và cách
th xã Cao B ng 81 km v phía tây, có di n tích t nhiên là 8714 ha và có v
trí

a lý nh sau :
- Phía ông giáp xã Vu Nông và Yên L c.
- Phía b c giáp xã Yên L c và huy n B o L c.

11

- Phía tây giáp xã Mai Long và th tr n T nh Túc.
- Phía nam giáp xã B ng Thành,huy n Pác N m,t nh B c K n.
2.3.1.2. i u ki n khí h u, th y v n
a hình: Ph n l n di n tích xã Ca Thành là các núi á vôi v i
ph c t p, chia c t m nh, xen k gi a nh ng d i
t

ng

i b ng ph ng.

i núi có

cao và

a hình

i núi là các thung l ng

d c l n.

Khí h u: Xã Ca Thành n m trong vùng khí h u nhi t

i gió mùa mang

c thù c a khí h u mi n núi phía b c. Mùa ông có khí h u gió mùa ông
b c th i v

giá, s

em theo khí h u l nh kèm theo m a phùn gây ra hi n t

ng mu i và tuy t,

m không khí th p. Mùa hè nóng, l

ng b ng

ng m a và

m cao, ôi khi có l c xoáy c c b và m a á x y ra.
Khí h u có hai mùa rõ r t : mùa m a và mùa khô.
- Mùa m a t tháng 5

n tháng 10 khí h u nóng m và m a nhi u.

- Mùa m a t tháng 1

n tháng 4 n m sau có nhi t

Nhi t

th p và ít m a.

.

- Nhi t

trung bình trong n m kho ng 220C.

- Nhi t

cao nh t trong n m là 360C.

- Nhi t

th p nh t trong n m là 00C.

Th y v n:

a bàn xã ch có m t con sông nh do ngu n t xóm N c

Soa, Khu i Ng a ch y qua xã t phía T nh Túc sang huy n B o L c.
ngu n n

c cung c p ch y u cho s n xu t và sinh ho t c a ng

2.3.1.3.

c i m

a hình,

i dân

t ai

Khu b o t n thiên nhiên Phia O c-Phia

trung bình và núi cao m p mô l

én ch y u là ki u

n song t o thành nh ng gi i

ã vôi và b chia c t b i nhi u khe su i.
phía b c và tho i d n xu ng

ây là

d cl n.

a hình

a hình

t xen k núi
a cao nh t

phía nam. Là n i phát nguyên c a nhi u con

su i chính c a huy n Nguyên Bình nh : sông Nhiên, sông N ng, sông Th


12

D c (m t nhánh c a sông b ng)… Quá trình ki n t o
tiêu vùng chính:
thành:

a hình núi

a hình vùng núi á

2.3.1.4.

c i mh

t phân b ch y u

a ch t ã chia thành 2
xã Thành Công, Quang

xã Phan Thanh, th tr n T nh túc, Ca thành.

ng th c v t

* V th c v t: Khu b o t n thiên nhiên Phia O c-Phia
thái r ng kín th

ng xanh cây lá r ng m c n nhi t

i

én là h sinh

phía B c Vi t Nam

có giá tr b o t n cao. T i ây có nhi u loài cây g quý, các lo i cây có giá

tr d

c li u. Các loài Lan hài và Tu c ng là nh ng

it

ng quan tr ng

c a công tác b o t n trong khu v c.
*V

ng v t:

Theo k t qu nghiên c u s b c a t ch c BirdLife n m 2000 ã ghi
nh n t ng s 222 loài

ng v t có x

ng s ng, trong ó có 87 loài thú thu c

26 h : 90 loài chim thu c 37 h và 14 b (trong ó b S có s loài nhi u
nh t 48 loài): 17 loài l
không x

ng c ; 28 loài bò sát và hang ngàn loài

ng s ng, côn trùng,

ng v t nhuy n th ,

ng v t

ng v t

t.

2.3.1.5. i u ki n giao thông, th y l i
* Giao thông
Xã Ca thành ã có
xã i các thôn
n n
t c

u b ng

ng giao thông
ng

n trung tâm xã, t trung tâm

t, tuy nhiên do

a ch t kém b n v ng nên hi n t

ng

t,

ng s t l , th m chí tr

ng không có kh n ng kh c ph c ngay. Hi n nay

d c cao,
t núi gây

i m t s thôn

trong xã ph i i b . Vi c giao l u v n hoá, hàng hoá g p nhi u khó kh n,
không mu n nói là cách bi t v i bên ngoài. Xã ã chú tr ng xây d ng
ng liên thôn, xã, nh ng

ng h p, d c, l y l i vào mùa m a i l i r t

khó kh n.
* Thu l i
Trên các khu v c canh tác nông nghi p i u ki n ngu n n
khó kh n, nh ng do ch a

c

c không

u t nên h th ng thu l i ch a phát tri n.


13

Ng

i dân

a ph

ng th

ng

p các phai

p nh làm h th ng t ch y

ph c v s n xu t và sinh ho t. Các công trình t t o này ch t n t i
mùa khô,

n mùa m a chúng b n

th ng th y l i
b o an ninh l

c cu n trôi và r t c n

c trong

u t cho h

t ng n ng su t cây tr ng, t ng v trên di n tích ã có,
ng th c, góp ph n cho ng

m

i dân tham gia vào công cu c b o

t n a d ng sinh h c.
2.3.2. i u ki n dân sinh kinh t - xã h i
2.3.2.1. Tình hình dân c kinh t
* Dân s
Xã

c chia thành 11 xóm hành chính v i t ng s là 449 h dân.

- T l h nghèo: T ng s h nghèo c a xã là 230 h , chi m 51,22 %
t ng s h .
- Thành ph n dân t c: Ph n l n ng

i dân c a xã thu c dân t c Tày,

Mông và Dao cùng s ng xen k . Trong ó dân t c Mông chi m 36,5 %, dân
t c Tày và dân t c Dao chi m 63,4 %.
- Lao

ng c a xã ch y u là lao

ng nông nghi p chi m 97%, còn l i

là các cán b và giáo viên
2.3.2.2. Tình hình v n hóa xã h i
*V YT
Xã có tr m y t và cán b y t , nh ng ch a áp ng
nhân dân

a ph

ng và c n t ng c

h n nhu c u c a ng

ng cán b y t tuy n xã

c nhu c u c a
áp ng t t

i dân. Các d ch b nh l n không x y ra do làm t t công

tác phòng b nh.
* V Giáo D c
Giáo d c: Toàn xã có 13 i m tr

ng v i t ng s 41 l p, trong ó có 5 l p

m m non, 32 l p ti u h c va 4 l p trung h c c s .


14

2.3.3. Tình hình s n xu t nông nghi p
2.3.3.1. Tình hình phát tri n ngành tr ng tr t
Di n tích

t nông nghi p chi m t l quá nh so v i t ng di n tích.

t tr ng lúa, màu bình quân 383m2/kh u. S n ph m tr ng tr t ch

Trong ó
y u là lúa n

c, ngô, lúa n

Ru ng n

c

ng, s n…

c phân b n i th p g n khu dân c , ven su i và m t s

di n tích nh ru ng b c thang. N ng su t lúa th p do k thu t canh tác ch a
cao ph thu c nhi u vào i u ki n t nhiên, gi ng ch a
n

ng

c canh tác trên các s

n

i núi th p. Do

c c i thi n. Lúa

t d c và hoàn toàn ph

thu c vào i u ki n t nhiên nên n ng su t không cao và b p bênh. Di n tích
lúa n

ng th

ng không n

nh do s du canh qua nhi u vùng khác nhau

quanh các i m dân c .
Các lo i rau màu th

ng nh Ngô, S n…

c tr ng trên n i

b ng ph ng nh ng không có i u ki n khai hoang ru ng n
ru ng n
r y

c ch h n 1sào/ng

b sung ngu n l

i, ch y u là 1 v , ng

ng th c. Di n tích

tn

t cao,

c. Do di n tích

i dân ph i làm n

ng

ng rãy hi n nay tuy không

cao nh ng n u luân chuy n hàng n m thì di n tích r ng b chuy n

i s t ng

nhanh áng k .
2.3.3.2. Tình hình phát tri n ch n nuôi
Ch n nuôi trong khu v c ch a phát tri n và ch a
Thành ph n àn gia súc t

ng

gà… Ng a là v t nuôi quan tr ng
có

i

i v i ng

i dân vùng cao, trong khi ch a

ng ti n v n chuy n h u hi u. Có

ã xây d ng ao nuôi cá, tuy nhiên s h ch n nuôi cá không nhi u.

a s ch là các ao t m th i, ch a có k thu t ch n nuôi cá t t.
nhiên

ut .

n gi n, ch y u là trâu, bò, ng a, l n,

ng giao thông thì ng a còn là ph

m ts h

c trú tr ng

a ph

i u ki n t

ng r t thu n l i cho phát tri n ch n nuôi gia súc, gia c m.

Tuy nhiên, ch n th rông gia súc

c xem nh là m t m i e d a. Trâu và


15

Bò th rông quanh n m và ch

a v nhà vào mùa s n xu t. Gia súc ch n th

trong khu b o t n không ch t các thôn có ranh gi i v i khu b o t n, th m trí
c t các xã lân c n.
2.3.3.3. Tình hình phát tri n lâm nghi p
Tr

c ây lâm s n chính do ng

các loài

ng v t

i dân khai thác t r ng ch y u là g ,

ph c v làm nhà và làm ngu n th c ph m, ôi khi tr

thành hàng hoá. T khi thành l p khu b o t n, th c hi n giao
(m t s thôn), l c l
v r ng thì hi n t
x y ra th

ng ki m lâm ã c m b n cùng ng

t giao r ng

i dân tham gia b o

ng khai thác g và s n b n thú r ng b a bãi không còn

ng xuyên, công khai nh tr

c. Hi n nay ng

i dân ch y u thu

hái ngu n lâm s n ngoài g ph c v nhu c u t i ch .
Ho t
thôn, ng

ng khai thác c i un: G c i là ch t

i dân th

t ch y u

vùng nông

ng l y cành khô, cây khô t Khu b o t n,

c i khô thì sau nh ng l n i l y c i h
l n sau l i có c i khô. Ngoài l

u ch t m t s cây t

c bi t

có

i trong khu v c

ng c i do các thôn n m trong và giáp khu

b o t n khai thác ra thì hàng n m l

ng c i do các thôn khác trong xã vào

Khu b o t n khai thác c ng r t l n. Chính vì th c n thi t ph i có các ho t
ng nh m h n khai thác v i s l

ng c i un l n thông qua xây d ng các

lo i b n un c i ti n ti t ki m c i.
Ho t

ng khai thác g : Hi n t i còn m t s ít ng

vào khu b o t n ch t ch m g
tìm m i k h c a l c l
c ng

ây là ho t
ng

ng ki m lâm

gia d ng cho gia ình, và

tiêu th . Các loài cây g th

ng

i dân khai thác nh Bách Vàng, Trai, Dâu r ng Thi t sam gi lá

ng n... vi c khai thác
nh h

làm nhà, óng

i dân v n lén lút

c th c hi n ngay trong r ng và v n chuy n v nhà.

ng khai thác tài nguyên trái pháp lu t và không b n v ng làm
n vi c b o t n tài nguyên r ng. H u h t các thôn

thác nh ng do có s tuyên truy n, qu n lý ch t ch c a l c l

u có khai

ng Ki m lâm


16

nên ho t

ng này ngày m t gi m d n. Ho t

n ng l c qu n lý c a l c l

ng ki m lâm

m ng: M ng, n m, m c nh
ch nh ng ng

c ng

c làm t t h n khi

c t ng lên. Ho t

i dân thu hái

ng khai thác

s d ng và bán, không

i dân s ng trong khu b o t n thu hái mà c nh ng ng

ngoài vùng

i dân

m vào KBT khai thác.

Cây thu c: Ng

th

ng này s

i dân

ng thu hái các lo i th o d

a ph
c

ng

c bi t là ng

i dân t c thi u s

dùng cho m c ích ch a b nh. Nhìn

chung vi c thu hái cây thu c c a các th y lang là không nhi u và không nh
h

ng l n

c a ng

ns

a d ng sinh h c, s b n v ng vì nó ph thu c vào nhu c u

i b nh i tìm th y lang. M t tác nhân l n gây nh h

ng

n s ph c

h i c a các lo i cây thu c là chi n d ch thu mua cây thu c quý nh Ba kích,
Sâm cau, Sâm trâu, khúc kh c, Hoàng

ng, huy t

tay buôn, h gom hàng và chuy n i tiêu th
Qu c. S n b t

u là

it

ng b

i này s n b n b ng nhi u cách khác nhau: súng s n t

t trên m t

hi n nay th

n i khác ho c bán sang Trung

ng v t r ng: T t c các loài thú, rùa, r n

s n b n. Nh ng ng
ch , b y

ng, T m g i,...c a các

t, b y thòng l ng và b y b ng èn ánh sáng. Các loài

ng b s n b t ho c gài bãy là ch n, hon, sóc, dúi, c y, h

u, nai,

r n, rùa và các loài chim...
2.3.3.4. Nh n xét chung v nh ng thu n l i và khó kh n c a

a ph

ng

* Thu n l i
- Khu b o t n có h th ng ban qu n lý v i s l
cao do v y vi c b o t n

ng l n và ch t l

ng

c duy trì và phát tri n t t, óng góp l n vào công

tác b o t n a d ng sinh h c cho khu b o t n.
-

a hình ph c t p hi m tr do v y vi c khai thác trái phép và các ho t

ng làm suy gi m giá tr

a d ng sinh h c ít.

- Khu b o t n Phia O c-Phia én huy n Nguyên Bình t nh Cao B ng có di n
tích

t ai r ng l n và tính ch t

thu n l i cho s

t còn t t do v y ây là m t trong nh ng i u ki n

a d ng v thành ph n loài và h sinh thái c a a ph ng.