Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học của loài cây Bát giác liên (Podophyllum tonkinense Gagnep) làm cơ sở cho việc bảo tồn loài thực vật quý hiếm tại khu bảo tồn thiên nhiên Phia Oắc Phia Đén tỉnh Cao Bằng (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------

HOÀNG QU C ANH

“NGHIÊN C U M T S

C I M SINH H C C A LOÀI CÂY BÁT

GIÁC LIÊN (Podophyllum tonkinense Gagnep) LÀM C

S

CHO VI C

B O T N LOÀI TH C V T QUÝ HI M T I KHU B O T N THIÊN
NHIÊN PHIA O C - PHIA ÉN - T NH CAO B NG”

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

: Chính Quy

Chuyên ngành : Lâm Nghi p
Khoa

: Lâm Nghi p

Khóa h c

: 2011-2015

Thái Nguyên, n m 2015

IH C


I H C THÁI NGUYÊN
TR
NG
I H C NÔNG LÂM
---------------------

HOÀNG QU C ANH

“NGHIÊN C U M T S

C I M SINH H C C A LOÀI CÂY BÁT

GIÁC LIÊN (Podophyllum tonkinense Gagnep) LÀM C

S

CHO VI C

B O T N LOÀI TH C V T QUÝ HI M T I KHU B O T N THIÊN
NHIÊN PHIA O C - PHIA ÉN - T NH CAO B NG”

KHÓA LU N T T NGHI P

H

ào t o

IH C

: Chính Quy

Chuyên ngành : Lâm Nghi p
Khoa

: Lâm Nghi p

Khóa h c

: 2011-2015

Gi ng viên h

ng d n: ThS. Nguy n Tu n Hùng

Thái Nguyên, n m 2015


i

L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là
li u

tài nghiên c u c a b n thân tôi, các s

c thu th p khách quan và trung th c. K t qu nghiên c u ch a
c s d ng công b trên tài li u nào khác. N u sai tôi xin hoàn toàn ch u

trách nhi m.
Thái Nguyên, n m 2015
XÁC NH N C A GVHD

ThS. Nguy n Tu n Hùng

NG

I VI T CAM OAN

Hoàng Qu c Anh

XÁC NH N C A GIÁO VIÊN CH M PH N BI N
Xác nh n sinh viên ã s a theo yêu c u
c a h i ng ch m Khóa lu n t t nghi p!


ii

L IC M

N

Sau m t th i gian h c t p và nghiên c u t i tr

ng

i h c Nông Lâm

Thái Nguyên, tôi ã trang b cho mình ki n th c c b n v chuyên môn d
s gi ng d y và ch b o t n tình c a toàn th th y cô giáo.

i

c ng c l i

nh ng khi n th c ã h c c ng nh làm quen v i công vi c ngoài th c t thì
th i gian th c t p t t nghi p là kho ng th i gian r t quan tr ng vì m i sinh
viên

u có i u ki n, th i gian ti p c n i sâu vào th c t , c ng c l i ki n

th c ã h c, h c h i kinh nghi m, ph

ng pháp nghiên c u, trau d i ki n

th c, k n ng c a th c t vào trong công vi c.
Xu t phát t nguy n v ng c a b n thân,

c s nh t trí c a nhà tr

ng

và Ban ch nghi m khoa Lâm nghi p, tôi v th c t p t i Khu b o t n thiên
nhiên Phe O c - Phe

én t nh Cao B ng v i

tài là “Nghiên c u m t s

c i m sinh h c c a loài cây Bát giác liên (Podophyllum tonkinense
Gagnep) làm c s cho vi c b o t n loài th c v t quý hi m t i khu b o
t n thiên nhiên Phia O c - Phia én - t nh Cao B ng”.
Sau m t th i gian nghiên c u, tôi ã hoàn thành khóa lu n t t nghi p. Có
c k t qu này tr

c h t tôi xin bày t lòng bi t n sâu s c

n s giúp

t n tình c a ThS. Nguy n Tu n Hùng trong su t quá trình th c hi n

tài.

Nhân d p này tôi c ng xin c m n toàn th th y cô giáo trong khoa Lâm
nghi p, các c p chính quy n và bà con nhân dân Huy n Nguyên Bình, Ban
giám

c và l c l

ng ki m lâm Khu b o t n, huy n Nguyên Bình, t nh Cao

B ng ã giúp tôi hoàn thành khóa lu n này.
Tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, n m 2015
Sinh viên
Hoàng Qu c Anh


iii

DANH M C CÁC B NG TRONG KHÓA Lu N
B ng 4.1. S hi u bi t c a ng
B ng 4.2. o

m kích th

B ng 4.3. T ng h p

i dân v loài cây Bát giác liên ..................... 28

c lá cây Bát giác liên.......................................... 31

tàn che n i có loài Bát giác liên ................................ 32

B ng 4.4. T ng h p CTTT c a 3 OTC 2, 18 và 19 ........................................ 33
B ng 4.5. Ngu n g c tái sinh cây Bát giác liên .............................................. 34
B ng 4.6. M t
B ng 4.7. Ch t l

tái sinh cây Bát giác liên .................................................... 35
ng tái sinh cây Bát giác liên .............................................. 35

B ng 4.8. T ng h p

che ph cây b i n i có loài cây Bát giác liên ........... 36

B ng 4.9. T ng h p

che ph th m t

i n i có Bát giác liên ..................... 37

B ng 4.10. K t qu t ng h p i u tra ph u di n

t....................................... 38

B ng 4.11. Phân b loài cây Bát giác liên theo tr ng thái r ng...................... 39
B ng 4.12. Phân b theo

cao c a loài Bát giác liên ................................... 39

B ng 4.13. T ng h p s tác

ng trung bình c a con ng

i và v t nuôi trên

các tuy n o trong KBT thiên nhiên Phia O c – Phia én ............ 41

iv

DANH M C CÁC HÌNH TRONG KHÓA LU N
Hình 4.1. R cây Bát giác liên......................................................................... 30
Hình 4.2. Thân ng m Bát giác liên ................................................................. 30
Hình 4.3. M t trên lá Bát giác liên .................................................................. 31
Hình 4.4. M t d

i lá Bát giác liên ................................................................ 31

Hình 4.5. Hoa Bát giác liên ............................................................................. 32
Hình 4.6. Q a cây Bát giác liên ...................................................................... 32


v

DANH M C CÁC T
CTTT
DSH

VI T T T

: Công th c t thành
: a d ng sinh h c

IUCN

: Liên minh b o t n thiên nhiên qu c t

KBT

: Khu b o t n

LSNG

: Lâm s n ngoài g

NN&PTNT

: Nông nghi p và phát tri n nông thôn

ODB

: Ô d ng b n

OTC

: Ô tiêu chu n

UBND

: U ban nhân dân


vi

M CL C
Ph n 1 M
U ............................................................................................. 1

1.1.
t v n .............................................................................................. 1
1.2. M c tiêu c a tài .................................................................................. 2
1.3. Ý ngh a c a tài.................................................................................... 2
1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c..................................................................... 2
1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n ..................................................................... 3
Ph n 2 T NG QUAN TÀI LI U .................................................................. 4
2.1. C s khoa h c........................................................................................ 4
2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam .................................... 7
2.2.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i ................................................... 7
2.2.2 Tình hình nghiên c u Vi t Nam .................................................... 8
2.3. i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i khu v c nghiên c u ...................... 13
2.3.1. i u ki n t nhiên c a khu v c nghiên c u ................................... 13
2.3.2. i u ki n dân sinh, kinh t -xã h i ................................................. 14
2.3.3. Nh n xét chung v nh ng thu n l i và khó kh n c a a ph ng . 16
Ph n 3
I T NG, N I DUNG VÀ PH NG PHÁP NGHIÊN C U ......18
3.1. i t ng và ph m vi nghiên c u ....................................................... 18
3.2. a i m và th i gian ti n hành ............................................................ 18
3.3. N i dung nghiên c u ............................................................................. 18
3.3.1. c i m s d ng và s hi u bi t c a ng i dân a ph ng v loài
cây Bát giác liên ........................................................................................ 18
3.3.2. c i m phân lo i và b o t n c a loài .......................................... 18
3.3.3. Các c i m hình thái n i b t c a loài: R , thân, lá, hoa và qu c a
cây Bát giác liên ........................................................................................ 18
3.3.4. M t s
c i m sinh thái c a loài cây Bát giác liên ..................... 18
3.3.5. Nh ng tác ng c a con ng i và v t nuôi t i sinh c nh và loài cây
nghiên c u trong khu b o t n ................................................................... 19
3.3.6.

xu t m t s bi n pháp phát tri n và b o t n loài cây Bát giác liên ....19
3.4. Ph ng pháp nghiên c u ...................................................................... 19


vii

3.4.1. Ph
3.4.2. Ph
3.4.3. Ph

ng pháp i u tra thu th p s li u ............................................ 19
ng pháp b trí thí nghi m ....................................................... 20
ng pháp x lí s li u ............................................................... 23

Ph n 4. K T QU VÀ PHÂN TÍCH K T QU ....................................... 27
4.1. c i m s d ng và s hi u bi t c a ng i dân a ph ng v loài cây
Bát giác liên ................................................................................................. 27
4.1.1. S hi u bi t c a ng i dân a ph ng v loài cây Bát giác liên .. 27
4.1.2. c i m s d ng n i b t c a loài cây Bát giác liên ...................... 29
4.2. c i m v phân lo i và b o t n c a loài ........................................... 29
4.3. Các c i m hình thái n i b t c a loài ................................................ 29
4.3.1. c i m hình thái r , thân cây ...................................................... 29
4.3.2. c i m hình thái lá cây ............................................................... 30
4.3.3. c i m hình thái hoa, qu ........................................................... 31
4.4. M t s
c i m sinh thái c a loài cây Bát giác liên............................ 32
4.4.1.
tàn che n i có loài phân b ....................................................... 32
4.4.2. c i m t thành t ng cây cao ...................................................... 33
4.4.3. c i m tái sinh c a loài cây Bát giác liên ................................... 34

4.4.4. c i m v các loài cây b i n i loài cây Bát giác liên phân b ... 36
4.4.5. c i m th m t i n i loài cây Bát giác liên phân b ................. 37
4.4.6. c i m t n i loài cây Bát giác liên phân b ............................ 37
4.4.7. c i m phân b loài .................................................................... 39
4.5. Nh ng tác ng c a con ng i và v t nuôi t i sinh c nh và loài cây
nghiên c u trong khu b o t n ...................................................................... 40
4.6.
xu t m t s bi n pháp phát tri n và b o t n loài cây Bát giác liên. 43
Ph n 5. K T LU N VÀ KI N NGH ........................................................ 45
5.1 K t Lu n ................................................................................................. 45
5.2 Ki n ngh ................................................................................................ 46
TÀI LI U THAM KH O


1

Ph n 1
M
1.1.

U

tv n
N

c ta n m trong khu v c có khí h u nhi t

i gió mùa, vì v y th c

v t r ng và lâm s n ngoài g r t a d ng và phong phú. Có r t nhi u loài cây,

các loài lâm s n ngoài g quý hi m, nhi u loài

c b o t n trong sách

chúng có giá tr r t cao và nhi u tác d ng: Làm nhà, làm d

,

c li u, cây c nh,

trang s c…
R ng

n

c ta có di n tích l n và a d ng, nó không nh ng có tác

d ng ch ng xói mòn, l l t, b o v

t, b o v môi tr

ng sinh thái và b o

t n a d ng sinh h c… mà còn góp ph n l n vào vi c xây d ng các vùng
mi n v n hóa riêng.
cu c s ng ng

Vi t Nam, h n 80% dân s s ng

i dân còn g p nhi u khó kh n, s n xu t ch y u b ng các

ngành nông lâm nghi p.
t l cao, trình

các vùng nông thôn,

c bi t là

mi n núi, do t l nghèo ói còn chi m

v n hóa còn th p cu c s ng ng

i dân s ng ch y u ph

thu c vào r ng và các s n ph m t r ng. Vì v y, h không ng ng tác
vào ngu n tài nguyên r ng
r ng b a bãi,

tn

áp ng nhu c u cu c s ng c a h : ch t phá

ng làm r y, khai thác trái phép g và lâm s n ngoài g

làm cho di n tích r ng ngày càng suy gi m gây nh h
d ng sinh h c và suy thái môi tr
tr

ng

ng không nh t i a

ng sinh thái. M t khác, do nhu c u c u th

ng v các s n ph m t r ng ngày càng cao, trong khi ó công tác qu n

lý, b o v còn y u kém nên m t s loài b khai thác r t nhi u ang

ng tr

c

nguy c b tuy t ch ng, th m chí m t s loài ã b tuy t ch ng hoàn toàn
không còn kh n ng tái t o. Do ó vi c b o v và phát tri n r ng ang
ng và Nhà N

c ta r t quan tâm và chú tr ng và

c

u t ngày càng nhi u

vào công tác b o t n và phát tri n ngu n tài nguyên r ng.


2

Khu b o t n thiên nhiên Phia O c - Phia

én - huy n Nguyên Bình –

t nh Cao B ng là m t trong s nh ng khu b o t n có ch a r t nhi u loài

ng

th c v t và có tính a d ng sinh h c cao, khu b o t n này có r t nhi u loài cây
quý hi m c n ph i b o v , trong ó có loài cây Bát giác liên.
gen quý hi m có giá tr cao. Thân r , lá ho c c cây
ch a r n c n, ung nh t, gi i
nhi u

u

ây là ngu n

c dùng làm thu c

c, tiêu phù…loài hi n nay b khai thác r t

làm thu c ho c b m t i do n n tàn phá r ng nên s l

ng còn r t ít

trong khu b o t n nên c n có nh ng bi n pháp b o v phù h p
ngu n gen quý

b ot n

ph v cho công tác nghiên c u và b o t n.

mb o

c tính a d ng sinh thái và b o t n ngu n gen quý,

hi m tôi ti n hành th c hi n

tài “Nghiên c u m t s

c i m sinh h c

c a loài cây Bát Giác Liên (Podophyllum tonkinense Gagnep) làm c s
cho vi c b o t n loài th c v t quý hi m t i khu b o t n thiên nhiên Phia
O c - Phia én - t nh Cao B ng”.
1.2. M c tiêu c a
- Xác nh
- Xác

nh

tài
c các

c i m hình thái n i b t c a loài cây Bát giác liên

c các

c tính sinh thái và

xu t m t s bi n pháp b o

v và phát tri n loài cây Bát giác liên.
1.3. Ý ngh a c a

tài

1.3.1. Ý ngh a trong khoa h c
- Giúp cho sinh viên th c hành c ng c l i nh ng ki n th c ã h c trên
l p

áp d ng vào th c t . Thông quá quá trình h c h i kinh nghi m và ki n

th c c a cán b , ng

i dân

a ph

viên, nâng cao n ng l c, k n ng
- K t qu c a

ng s giúp b sung ki n th c cho sinh
hoàn thành t t công vi c c a mình.

tài nghiên c u có th làm c s cho gi ng viên và sinh

viên ti p t c nghiên c u khoa h c chuyên sâu v tìm hi u m t s
sinh thái và tình hình phân b c a loài cây Bát giác liên.

c i m

3

1.3.2. Ý ngh a trong th c ti n
- K t qu nghiên c u c a

tài s là c s cho vi c xây d ng các bi n

pháp b o t n và phát tri n loài cây Bát giác liên trong khu v c b o t n m t
cách thích h p.
- Giúp cho ng

i dân và cán b ki m lâm nh n th c

tr ng c a vi c b o t n loài cây Bát giác liên trong
-

a ra

i s ng và nghiên c u.

c nh ng c s sinh thái h c c a loài cây Bát giác liên t i

khu v c nghiên c u, t o ti n
b o t n.

c t m quan

cho vi c gây tr ng loài cây này trong khu

4

Ph n 2
T NG QUAN TÀI LI U

2.1. C s khoa h c
Hi n nay, do nhi u nguyên nhân khác nhau làm cho ngu n tài ngu n tài
nguyên

DSH trên th gi i c ng nh c a Vi t Nam ã và ang b suy gi m.

Nhi u h sinh thái và môi tr
loài và d

i loài ang

g n. yêu c u
các loài

ng s ng b thu h p di n tích và nhi u Taxon

ng tr

c nguy c b tuy t ch ng trong m t t

t ra là ph i tìm hi u, nghiên c u các

ng th c v t

t

ó có th

ng lai

c i m sinh h c c a

xu t các gi i pháp nh m b o t n

chúng m t cách có hi u qu .
V c s sinh h c
Nghiên c u

c i m sinh h c c a loài h t s c c n thi t và quan tr ng,

ây là c s khoa h c cho vi c b o v và s d ng h p lý ngu n tài nguyên
thiên nhiên, ng n ng a suy thoái các loài nh t là nh ng loài
quý hi m, ng n ng a ô nhi m môi tr
quan h gi a con ng

ng, th c v t

ng...Là c s khoa h c xây d ng m i

i và th gi i t nhiên.

V c s b ot n
kh c ph c tình tr ng trên Chính ph Vi t Nam ã

ra nhi u bi n

pháp, cùng v i các chính sách kèm theo nh m b o v t t h n tài nguyên
DSH c a

tn

c. Tuy nhiên, th c t

ang

t ra nhi u v n

liên quan

n b o t n DSH c n ph i gi i quy t nh quan h gi a b o t n và phát tri n
b n v ng ho c tác

ng c a bi n

i khí h u

i v i b o t n DSH …

D a trên các tiêu chu n ánh giá tình tr ng các loài c a sách
chính ph Vi t Nam c ng công b Sách

Vi t Nam,

h

th gi i ,

ng d n, thúc

y

công tác b o v tài nguyên sinh v t thiên nhiên. ây c ng là tài li u khoa h c
c s d ng vào vi c so n th o và ban hành các quy

nh, lu t pháp c a Nhà


5

n

c v b o v tài nguyên sinh v t thiên nhiên, tính a d ng sinh h c và môi

tr

ng sinh thái. Các loài

c x p vào 9 b c theo các tiêu chí v m c

e

suy thoái (rate of decline), kích th c qu n th

d a tuy t ch ng nh t c

(population size), ph m vi phân b (area of geographic distribution), và m c

phân

tách qu n th và khu phân b (degree of population and distribution fragmentation).
+ Tuy t ch ng (EX).
+ Tuy t ch ng trong t nhiên (EW).
+ C c kì nguy c p (CR).
+ Nguy c p (EN).
+ S p nguy c p (VU).
+S pb

e d a ( LR).

+ Ít lo ng i: Least Concern ( LR/lc).
+ Thi u d n li u: Data Deficient ( DD)
+ Không

c ánhgiá: NotEvaluated( NE)[2].

b o v và phát tri n cá loài
ban hành Ngh
nh quy

ng th c v t quý hi m Chính ph

nh s 32/ 2006/N -CP ngày 30 tháng 03 n m 2006. Ngh

nh các loài

ng th c v t quý, hi m g m hai nhóm chính:

+ Nhóm I: Nghiêm c m khai thác, s d ng vì m c ích th
g m nh ng loài th c v t r ng,
môi tr

ã

ng v t r ng có giá tr

ng ho c có giá tr cao v kinh t , s l

ng m i

c bi t v khoa h c,

ng qu n th còn r t ít trong t

nhiên ho c có nguy c b tuy t ch ng cao.
Th c v t r ng,

ng v t r ng Nhóm I

c phân thành:

- Nhóm IA: G m nh ng loài th c v t r ng.
- Nhóm IB: G m nh ng loài

ng v t r ng.

+ Nhóm II: H n ch khai thác, s d ng vì m c ích th
nh ng loài th c v t r ng,

ng m i, g m

ng v t r ng có giá tr v khoa h c, môi tr

ng


6

ho c có giá tr cao v kinh t , s l

ng qu n th còn ít trong t nhiên ho c có

nguy c tuy t ch ng.
Th c v t r ng,

ng v t r ng Nhóm II

c phân thành

- IIA: G m các loài th c v t r ng.
- IIB: G m các loài ông v t r ng[7].
D a vào tiêu chu n ánh giá tình tr ng các loài c a IUCN và các tài
li u k th a c a Khu b o t n thiên nhiên Phia O c – Phia

én cho th y: t i

Khu b o t n thiên nhiên Phia O c – Phia én t n t i r t nhi u loài
v t

c x p vào các c p b o t n CR, EN, VU,… c n

gi ngu n gen quý giá cho a d ng sinh h c

c b o t n nh m gìn

Vi t Nam nói riêng và th gi i

nói chung. Cho nên vi c nghiên c u m t s loài th c v t quý hi m
loài cây Bát giác liên và

xu t các ph

ng, th c

c bi t là

ng th c b o t n các loài th c v t

quý hi m nói chung và loài Bát giác liên nói riêng, nh m tránh kh i s mai
m t c a các loài th c v t quý hi m và ngu n gen c a chúng là i u h t s c
c n thi t. ây là c s khoa h c

u tiên giúp tôi ti n

n nghiên c u và th c

hi n khóa lu n.
công tác b o t n có th

t

c k t qu cao v i m t loài nào ó thì

vi c i tìm hi u k tình hình phân b , hi n tr ng n i phân b là i u c p thi t nh t.
xã Ca Thành, Khu b o t n thiên nhiên Phia O c – Phia
m ts

c i m sinh h c loài Bát giác liên, th ng kê s l ng, tình hình sinh

tr ng và
hai

én, tôi i tìm hi u

c i m sinh thái h c c a loài t i a bàn nghiên c u. ây là c s th

tôi th c hi n nghiên c u c a mình. Nh ng do nh ng gi i h n c a

tài và

n ng l c c a b n thân còn h n ch nên tôi ch a phân tích ánh giá m t cách c
th mà ch có th ti n hành tìm hi u và ánh giá khái quát
pháp b o t n và phát tri n loài.

a ra nh ng bi n

7

2.2. Tình hình nghiên c u trên th gi i và Vi t Nam
2.2.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i
Chi Podophyllum là m t chi thân th o s ng lâu n m trong gia ình h
Hoàng m c ,

c mô t nh là m t chi c a Linnaeus n m 1753. Trong quá

kh , m t s loài ã

c bao g m trong chi này, nh ng t t c nh ng m t ã

c chuy n giao cho chi khác ( Dysosma , pilea và Sinopodophyllum ). M t
trong nh ng loài còn l i là Podophyllum peltatum, v i tên g i ph
bi n mayapple, gi ng cây
Nó

c M , gi ng cây

m t g c duy nh t. Thân cây m c cao
ô lá lên

n 20-40 cm,

ng phát tri n

cây có ngu n g c t

n 30-40 cm, v i palmately thùy chi c

ng kính 3-9 v i nông

c t thùy sâu. Các cây sinh

ng b t ngu n t m t ng m leo thân r , m t s loài trông chi này th

có m t lá
th

t.

c lan r ng trên h u h t phía ông Hoa K và ông nam Canada.
Podophyllum là th c v t r ng, th

tr

c hoang dã, và chanh m t

ng

n và không s n xu t b t k hoa ho c trái cây , trong khi hoa

ng m c m t ôi ho c nhi u lá cây h n v i 1-8 hoa

nh. Nh ng bông hoa có màu tr ng, màu vàng ho c màu

nách lá gi a

,

ng kính 2-6

cm v i 6-9 cánh hoa, và phát tri n thành m t lo i trái cây màu xanh lá cây,
màu vàng ho c màu

th t dài 2-5 cm.

T t c các b ph n c a cây, ngo i tr trái cây, r t
nh ng trái cây, m c dù không nguy hi m

c h i. Ngay c

c h i, có th gây ra ch ng khó

tiêu khó ch u.
Các cây có ch a ch t ( podophyllotoxin hay podophyllin)

c s d ng

nh m t thanh luy n và làm kìm t bào. Posalfilin là m t lo i thu c có ch a
podophyllin và axit salicylic

c dùng

i u tr các m n cóc plantar .

Ngoài ra các loài trong chi Podophyllum c ng
c nh cho lá và hoa h p d n[12].

c tr ng làm cây


8

Tên g i ti ng Trung c a chi này là Q y c u (Dysosma) có hoa n vào
tháng 3-5.
Qu chín có th
s l

n

cv is l

ng l n các trái cây

c

ng ít, m c dù khi

c. Thân r , cành, lá và r c ng r t

Podophyllum có ch a podophyllotoxin , trong ó có
nh ng có th

c tiêu th v i
c h i.

c tính cao n u tiêu th ,

c s d ng nh m t lo i thu c bôi ngoài da.

Trên th gi i chi này phân b nhi u

Trung Qu c và

ông Nam

Á[13].
2.2.2 Tình hình nghiên c u
Vi t Nam
vùng

Vi t Nam

c coi là m t trong nh ng trung tâm a d ng sinh h c c a

ông Nam Á, nhi u nhà khoa h c ã nh n

nh r ng r ng Vi t Nam là

m t trong top 10 qu c gia châu Á có ngu n tài nguyên thiên nhiên phong phú.
Vi t Nam

c th gi i công nh n là 1/16 qu c gia trên th gi i có tính a

d ng sinh h c cao, trong ó có h
nhi t

ng th c v t hoang dã i n hình c a r ng

i. Trên th c t , vi c b o t n, b o v r ng

c c c a Vi t Nam

i v i vi c b o v môi tr

c d ng là óng góp tích

ng và a d ng sinh h c trên

toàn c u, nh ng ang b chính con ng

i tàn phá và h y di t.

nh ng thành qu

c ã có nhi u chính sách, b lu t,

ch

ó

ng và Nhà n

t

c

ng trình d án nh m qu n lí b o v và phát tri n ngu n tài nguyên r ng.
Các nghiên c u v b o t n
C th là lu t qu n lí b o v và phát tri n r ng n m 1994, tháng 7/1993

lu t

t ai ra
Sách

i quy

nh c th các i u kho n chính sách v

Vi t Nam l n

trong th i gian t 1992

u tiên

c so n th o và chính th c công b ,

n 1996 và n m 2007, ã th c s phát huy tác d ng,

c s d ng có hi u qu trong các ho t
b o v ngu n tài nguyên

t ai.

ng th c v t

ng nghiên c u gi ng d y, qu n lý,
n

c ta, áp ng yêu c u phát tri n


9

khoa h c công ngh , b o t n a d ng sinh h c, tài nguyên sinh v t, môi
tr

ng thiên nhiên n

c ta trong giai o n v a qua.

Vi t Nam ã có nh ng cam k t và hành
và phát tri n ngu n tài nguyên

l nh v c b o t n c a Vi t Nam là s ra

c Th t

nh m quy nh các loài
Ngh

c th hi n

i. Ba m c quan tr ng nh t trong
i c a Ngh

nh 48/2002/N -CP (2002) và Ngh

32/2006 CP

qu n lý, b o t n

ng th c v t hoang dã. i u này

b ng m t lo t các v n b n, chính sách ã ra

Ngh

ng c th

nh 18/H BT (1992),

nh 32-CP (2006). Ngh

nh

ng Chính ph ban hành ngày 30 tháng 3 n m 2006
ng th c v t nguy c p quý hi m c n

nh này, các loài th c v t

c b o v . Theo

c chia thành 2 nhóm; nhóm Ia là nhóm

thu c di n nghiêm c m khai thác, s d ng vì m c ích th

ng m i, nhóm IIa là

nhóm b h n ch khai thác s d ng. Nhóm Ia có 15 loài và t t c các loài trong
hai chi: Lan kim tuy n (Anoectochilus spp.), chi Lan hài (Paphiopedilum spp.).
Nhóm IIa có 37 loài và và t t c các loài trong hai chi: Tu (Cycas spp.) và chi
Lan m t lá (Nervilia spp.)[7].
n n m 2008, h th ng KBT thiên nhiên c a Vi t Nam g m 164 khu
r ng

c d ng (bao g m 30 V n qu c gia, 69 khu d tr thiên nhiên, 45 khu b o

v c nh quan, 20 khu nghiên c u th c nghi m khoa h c) và 03 KBT bi n ch a
ng các h sinh thái, c nh quan
tích trên 2,26 tri u ha,
t ng p n

c tr ng v i giá tr

a d ng sinh cao, v i di n

i di n cho h u h t các h sinh thái quan tr ng trên c n,

c và trên bi n. Tuy nhiên hi u qu công tác b o v và phát tri n

ngu n tài nguyên r ng ch a mang l i hi u qu thi t th c, tác

ng c a ng

i dân

t i ngu n tài nguyên r ng là r t l n, nhi u v vi ph m lâm lu t v n x y ra, hàng
ngàn ha r ng v n ang b tàn phá, các ho t

ng buôn bán

hi m ngày càng tr nên gay g t

n nguy c tuy t ch ng cao[1].

Các m i e d a

y nhi u loài

ng th c v t quý

i v i tài nguyên th c v t hi n nay là r t l n không

lo i tr các KBT và VQG.

ánh giá m c

tác

ng c a con ng

i ã có


10

nhi u tài li u ã

c p t i. B công c xác

nh r ng có giá tr b o t n cao

Vi t Nam ã khuy n cáo nên ánh giá theo các tiêu chí chính sau:
- M t loài, thay

i qu n xã.

- M t r ng, tình tr ng manh mún.
- T ng

l ng

-S nl

ng lâm s n ngoài g gi m sút

- M t i nh ng
Ch

ng tr m tích, t n su t h n hán nhi u h n.

a i m có t m quan tr ng

ng trình h tr Lâm nghi p xã h i, 2000, Bài gi ng B o t n a

d ng sinh h c ã
dài h n. Tác
n cho

a ra con ng

i có th gây nên các tác

ng ng n h n ho c

ng t c th i nh ch n th quá m c có th làm m t ngu n th c

ng v t hoang dã. Tác

ng lâu dài làm m t i s tái sinh t nhiên

c a các loài cây thân g và lau s y chi m u th . C ng nh

i v i các d ng

i u tra khác, i u quan tr ng là chúng ta ph i hi u sâu s c các m c tiêu ánh
giá tác

ng c a con ng

i và v t nuôi lên các sinh c nh. Ch khi ó ta m i

thu th p thông tin m t cách chính xác và k p th i
M t chi n l

c qu n lý KBT hoàn ch nh bao g m vi c giám sát m c

nhi u sinh c nh" do tác
trong t

lên k ho ch qu n lý.

ng c a con ng

i

d báo

cm c

"qu y
tác

ng

ng lai và th c thi các bi n pháp ch ng l i[1] .
ng tr

c th c tr ng trên

ng và nhà n

c ta ã

t ra m c tiêu

i

v i công tác qu n lí b o v r ng là: R ng ph i có ch , h n ch tình tr ng phá
r ng,

tn

ng làm r y,

tài nguyên r ng v i tr

a ng

i dân tham gia vào công tác b o v ngu n

ng trình phát tri n kinh t xã h i

tn

c theo h

ng

b n v ng.
Nghiên c u v sinh thái, phân lo i
- Ý ngh a c a nghiên c u sinh thái loài h t s c c n thi t và quan tr ng,
ây là c s cho vi c b o v và s d ng h p lý ngu n tài nguyên thiên nhiên,

11

Ng n ng a suy thoái các loài nh t là nh ng loài
ng n ng a ô nhi m môi tr

ng, th c v t quý hi m,

ng.

Khi nghiên c u sinh thái các loài th c v t, Lê M ng Chân (2000) ã
nêu tóm t t khái ni m và ý ngh a c a vi c nghiên c u. Sinh thái th c v t
nghiên c u tác
trên m t

t

ng qua l i gi a th c v t v i ngo i c nh. M i loài cây s ng
u tr i qua quá trình thích ng và ti n hoá lâu dài,

hoàn c nh

s ng khác nhau các loài th c v t thích ng và hình thành nh ng

c tính sinh

thái riêng, d n d n nh ng
cây

c tính

c di truy n và tr thành nhu c u c a

i v i hoàn c nh.
Con ng

sóc, nuôi d

i tìm hi u

c tính sinh thái c a loài cây

gây tr ng, ch m

ng, s d ng và b o t n các loài cây úng lúc, úng ch

th i l i d ng các

c tính y

c i t o t nhiên và môi tr

ng

ng Lê M ng Chân

(2000). Cây Bát giác liên là m t loài cây quý hi m có giá tr cao c n

c

nghiên c u b o v và ch m sóc nh m l u gi và phát tri n ngu n gen cây

r ng[6].
Vi t Nam là m t trong nh ng n
nhanh nhi u loài

c có t c

ng th c v t ang

ng tr

suy gi m v i t c

r t

c nguy c tuy t ch ng trong ó

có r t nhi u loài quý hi m không ch

Vi t Nam mà trên c th gi i, hi n nay

v i s tác

i v i cái l i ích tr

ng m nh m c a con ng

c m t mà ã quên

h t i t t c nh ng gì mà thiên nhiên ã mang l i cho chúng ta, s c p bách
nh v y tôi ã ti n hành nghiên c u t i xã Ca Thành, KBT thiên nhiên Phia

O c – Phia

én, t nh Cao B ng, t i KBT này nhi u khu r ng nhi u loài

th c v t b tàn phá và khai thác không th
nghiên c u
r t

ng

ng ti c. Chính vì v y v n

c tính sinh h c nh m b o t n các loài quý hi m là m t v n

c chú ý nó ch là giúp m t ph n nh vào công tác b o t n, qua ho t

ng này s giúp ta duy trì và b o t n

c thêm m t loài th c v t ang b


12

khai thác nhi u ch còn l i s l
nhi u loài cây khác c ng s

ng ít, hy v ng sau k t qu nghiên c u này,
c nghiên c u và b o t n.

Vi t Nam nh n th c

c t m quan tr ng c a các loài th c v t b n

hoang d i h u ích, ngay t nh ng n m
nghiên c u c a Pháp ã

c p, xác

u th k XX, Lecomte - m t nhà
nh

c nhi u loài th c v t b n

hoang d i h u ích có giá tr trong cu n “Th c v t chí
D

ng” trong ó có

a

i c

ng

a
ông

Vi t Nam.

T t L i (1991)[5] trong “Nh ng cây thu c và v thu c Vi t Nam” tái b n l n 3 có s a

i b sung ã mô t nhi u loài th c v t b n

a hoang d i

h u ích làm thu c, trong ó có nhi u bài thu c hay. Ngoài ra tác gi và các
c ng s

ã

a ra

nh ngh a, phân lo i các loài th c v t b n

a hoang d i

h u ích, gi i thi u v m t s nhóm các loài th c v t b n

a d i h u ích có

giá tr

a hoang d i h u

Vi t Nam, t ch c và qu n lý các loài th c v t b n

ích, nh ng thu n l i, khó kh n trong quá trình phát tri n các loài th c v t b n
a hoang d i h u ích.
*Các nghiên c u v loài cây Bát giác liên.
*

c i m nh n d ng:

Cây thân th o s ng nhi u n m, cao 30-50 cm. Thân r thô, g m nhi u
c c t o thành chu i, m c ngang. Thân th
r ng 20-30 cm, cu ng lá ính g n

ng mang 1-2 lá, có cu ng. Phi n lá

gi a, có 6-8 thu nông, thu tam giác

r ng ho c d ng tr ng, nh thu nh n, mép lá có r ng c a nh . Hoa g m 5-9 cái,
màu nâu tím, có cu ng, m c

g n g c lá, r xu ng. Hoa có 6 lá ài, m t ngoài

có lông. Cánh hoa 6, hình thuôn, tròn

u. Nh 6, ng n h n cánh hoa. B u thuôn,

u nhu to. Qu m ng, hình b u d c ho c hình tr ng. H t nhi u, nh .
*Sinh h c và sinh thái:
Mùa hoa tháng 3-5, qu tháng 5-8. Nhân gi ng t nhiên t h t. Ph n
trên m t

t l i hàng n m vào mùa ông,

n

u mùa xuân n m sau t thân

13

r m c lên ch i thân m i. Cây
nhi u mùn, g n khe su i, d
r ng núi á vôi,

c bi t a m, a bóng, th
i tán r ng kín th

ng m c trên

ng xanh m,

t

c bi t là

cao t 800-1200 m.

*Phân b
Trong n

c: Lai Châu, Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Cao B ng , B c

K n (Ch Rã), L ng S n (núi Khau Khú), Thái Nguyên, Hà Tây (núi Ba Vì),
Hoà Bình ( à B c, Ch B ).
Th gi i: Trung Qu c (Qu ng Tây, Vân Nam).
*Giá tr :

Ngu n gen hi m (hoa m c d
u

i lá)

Vi t Nam. Thân r , lá ho c c cây

c dùng làm thu c ch a r n c n, ung nh t, gi i

c, tiêu phù... R và

thân r c ng có berberin[14].
2.3. i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i khu v c nghiên c u
2.3.1. i u ki n t nhiên c a khu v c nghiên c u
2.3.1.1. V trí

a lý

Xã Ca Thành là m t xã vùng cao

c bi t khó kh n c a huy n Nguyên

Bình, xã n m v phía tây c a huy n, cách th tr n Nguyên Bình 36km và cách
th xã Cao B ng 81 km v phía tây, có di n tích t nhiên là 8714 ha và có v
trí

a lý nh sau :
- Phía ông giáp xã Vu Nông và Yên L c.
- Phía b c giáp xã Yên L c và huy n B o L c.
- Phía tây giáp xã Mai Long và th tr n T nh Túc.

- Phía nam giáp xã B ng Thành,huy n Pác N m,t nh B c K n.

2.3.1.2.

a hình và th nh

ng

Ph n l n di n tích xã Ca Thành là các núi á vôi v i
chia c t m nh, xen k gi a nh ng d i
b ng ph ng.

i núi có

cao và

a hình ph c t p,

i núi là các thung l ng t

d c l n.

ng

i


14

2.3.1.3. Khí h u th y v n

Xã Ca Thành n m trong vùng khí h u nhi t

i gió mùa mang

c thù

c a khí h u mi n núi phía b c. Mùa ông có khí h u gió mùa ông b c th i v
em theo khí h u l nh kèm theo m a phùn gây ra hi n t
mu i và tuy t,

m không khí th p. Mùa hè nóng, l

ng b ng giá, s

ng m a và

ng

m cao,

ôi khi có l c xoáy c c b và m a á x y ra.
Khí h u có hai mùa rõ r t : mùa m a và mùa khô.
- Mùa m a t tháng 5

n tháng 10 khí h u nóng m và m a nhi u.

- Mùa khô t tháng 1

n tháng 4 n m sau có nhi t

* Nhi t

:

- Nhi t

trung bình trong n m kho ng 220C.

- Nhi t

cao nh t trong n m là 360C.

- Nhi t

th p nh t trong n m là 00C.

th p và ít m a.

a bàn xã ch có m t con sông nh do ngu n t xóm N c Soa, Khu i
Ng a ch y qua xã t phía T nh Túc sang huy n B o L c.
cung c p ch y u chó s n xu t và sinh ho t c a ng

ây là ngu n n

c

i dân[11].

2.3.2. i u ki n dân sinh, kinh t -xã h i
* Dân s và lao

Xã

ng:

c chia thành 11 xóm hành chính v i t ng s là 449 h dân.

- T l h nghèo: T ng s h nghèo c a xã là 230 h , chi m 51,22 %
t ng s h .
- Thành ph n dân t c: Ph n l n ng

i dân c a xã thu c dân t c Tày,

Mông và Dao cùng s ng xen k . Trong ó dân t c Mông chi m 36,5 %, dân
t c Tày và dân t c Dao chi m 63,4 %.
- Lao

ng c a xã ch y u là lao

là các cán b và giáo viên.

ng nông nghi p chi m 97%, còn l i


15

* Ho t

ng s n xu t nông lâm nghi p:

- Tr ng tr t

+ Tr ng lúa: di n tích tr ng lúa là 115,5 ha. Do khí h u và
ch canh tác

c m t v lúa trong n m (t tháng 6

canh tác ch y u theo t p quán

a ph

n tháng 10). K thu t

ng, ít áp d ng khoa h c k thu t vào

s n xu t. S n ph m t canh tác ch y u là ph c v nhu c u l
ph

a hình nên

ng th c t i

a

ng và ch n nuôi.
+ Tr ng ngô: Di n tích tr ng ngô là 280,98 ha. Ch y u là canh tác

n

ng r y,

a hình d c và ngu n n

thu c vào ngu n n
+ Tr ng
n

ng r y

ct

c m a nên n ng su t

ut

t

ng, hoàn toàn ph

c còn th p ( 20,4 t /ha ).

ng: di n tích tr ng

t d c, l n á và ngu n n

nên n ng su t ch

i không ch

ut

ng là 0,7 ha. Ch y u là

c hoàn toàn ph thu c vào n

t 10 t /ha.

+Tr ng dong gi ng: di n tích tr ng dong gi ng là 3 ha.
d c, có ph n t

cm a

ng

i b ng ph ng, ngu n n

m a. Canh tác ch y u là

ct

bán và m t ph n nh là

a hình

t

i ph thu c vào n

c

n.

- Ch n nuôi:
+ Ch n nuôi trong khu v c ch a
Thành ph n gia xúc, gia c m t i khu v c t

c phát tri n và trú tr ng
ng

i

ut .

n gi n chú y u là trâu,

bò, l n, gà... Công tác thú ý ch a phát tri n trong nh ng n m g n ây d ch
b nh phát tri n m nh khi n các loài gia xúc gia c m m c b nh, ch t gây ra
nh ng thi t h i nh t

nh cho ng

i dân nên các h ch n nuôi nh l và quy

mô l n ã gi m xu ng rõ r t.
- Lâm nghi p:
T ng di n tích
ph c t p. Ho t

t lâm nghi p là 7345,69 ha có

a hình d c và chia c t

ng s n xu t lâm nghi p còn kém. Ng

i dân còn ít quan tâm

n tr ng và b o v r ng. Ch có r ng trúc là

c tr ng m i hàng n m. Tuy


16

nhiên c ng ang có xu h

ng gi m do qu

gi m nhi u so v i nh ng n m tr

t không còn nhi u và giá trúc

c.

* C s h t ng:
C s h t ng c a xã còn kém phát tri n. Tuy nhiên, trong nh ng n m g n
ây,

c

ng và Nhà n c

u t quan tâm xây d ng các công trình nh m

ng liên thôn,nâng c p các phân tr

ng, tr m y t xã

d ng các kênh m ng th y l i ph c v t
tr ng lúa ) và các công trình cung c p n

c kiên c hóa và xây

i tiêu 10,5 ha (chi m 10% di n tích

c sinh ho t cho ng i dân.

* V n hóa xã h i:
- Giáo d c: Trong nh ng n m qua
a ph

c s quan tâm c a

ng, toàn xã xây d ng

ng và Nhà

n

c và các c p chính quy n

c 13 i m

tr

ng v i t ng s 41 l p, trong ó có 5 l p m m non, 32 l p ti u h c va 4

l p trung h c c s . T l h c sinh i h c ngày càng t ng, h c sinh ch y u là
ng

i dân t c thi u s , vùng sâu vùng xa i l i còn khó kh n nên tình tr ng

ngh h c còn nhi u.
- Y t : Công tác y t
n m g n ây, các tr m y t

ã có nh ng chuy n bi n tích c c trong nh ng
c biên ch 4 cán b , 1 bác s ,1 y s và 1 n hô

sinh v i nhi m v ch y u là khám và c p phát thu c cho ng

i dân trong

a bàn xã. Tuy nhiên các thi t b ph c v cho công tác y t còn r t nhi u h n
ch [9].
2.3.3. Nh n xét chung v nh ng thu n l i và khó kh n c a

a ph

ng

* Thu n l i:
-

c s quan tâm c a B NN&PTNN và chính quy n

các c p, ban qu n lý khu b o t n và s nh n th c úng
các loài

ng th c v t quý hi m

n c a ng

a ph

ng

i dân nên

c b o v và phát tri n m t cách b n v ng.

- Các h sinh thái r ng t nhiên còn nguyên v n thu n l i cho vi c phát
tri n du l ch sinh thái và nghiên c u khoa h c.