Nghiên cứu một số đặc điểm lâm học của loài Nghiến Excentrodendron tonkinense (Gagnep) chang Miau, 1978 tại vườn Quốc gia Ba Bể tỉnh Bắc Kạn (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

---------------------------

NGUY N QU C VI T

NGHIÊN C U M T S

C I M LÂM H C C A LOÀI

NGHI N EXCENTRODENDRON TONKINENSE (GAGNEP)
CHANG & MIAU, 1978 T I V

N QU C GIA BA B

T NH B C K N

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t
Chuyên ngành
L p
Khoa
Khóa

IH C

: Chính quy
: Qu n lý tài nguyên r ng
: K42 - QLTNR
: Lâm nghi p
: 2010 – 2014

Thái nguyên, n m 2015


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

---------------------------

NGUY N QU C VI T

NGHIÊN C U M T S

C I M LÂM H C C A LOÀI

NGHI N EXCENTRODENDRON TONKINENSE (GAGNEP)
CHANG & MIAU, 1978 T I V

N QU C GIA BA B

T NH B C K N

KHÓA LU N T T NGHI P

H ào t
Chuyên ngành
L p
Khoa
Khóa
Gi ng viên HD

IH C

: Chính quy
: Qu n lý tài nguyên r ng
: K42 - QLTNR
: Lâm nghi p
: 2010 – 2014
: TS. H Ng c S n

Thái nguyên, n m 2015


L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a b n thân. Các s
li u k t qu nêu trên là trung th c và ch a
c ai công b trong b t k công
trình nào
b o v lu n án t t nghi p i h c. Các hình nh trong công trình
là c a tôi.

Thái Nguyên, ngày
Xác nh n c a GVHD

Ng

ch i

n m 2015

i vi t cam oan

(Ký, ghi rõ h và tên)

ng ý cho b o v k t qu
Tr

tháng

ng khoa h c!

(Ký, ghi rõ h và tên)

TS. H Ng c S n

Nguy n Qu c Vi t

XÁC NH N C A GIÁO VIÊN CH M PH N BI N
Giáo viêm ch m ph n bi n xác nh n sinh viên
ã s a ch a sai sót sau khi h i
(Ký, h và tên)

ng ch m yêu c u!


L IC M

N

Trong quá trình h c t p c ng nh hoàn thành lu n v n, tôi
quan tâm giúp

c a ban giám hi u, các th y cô giáo thu c Tr

ng

c s
ih c

Nông lâm Thái Nguyên. Nhân d p này cho tôi xin chân thành c m n v s
giúp

quý báu ó.
c bi t tôi xin g i l i bi t n sâu s c

Lâm nghi p – Tr
h

ng

n TS. H Ng c S n - Khoa

i h c Nông lâm – Thái Nguyên. V i t cách ng

ng d n khoa h c, ã t n tình giúp

,h

i

ng d n tôi trong quá trình hoàn

thành lu n v n này.
Tôi c ng xin c m n Ban Giám

cV

n Qu c gia Ba B , T nh B c

K n là n i tôi tham gia thu th p s li u ngo i nghi p

hoàn thành lu n

v n này.
Cu i cùng tôi xin c m n b n bè sinh viên, ng
ã

ng viên giúp

i thân trong gia ình

tôi trong su t quá trình h c t p và hoàn thành lu n v n.

Vì i u ki n th i gian, nhân l c và nh ng khó kh n khách quan nên
b n lu n v n này không th tránh kh i nh ng thi u sót. Tôi r t mong nh n
c ý ki n óng góp c a các th y cô giáo, b n bè

lu n v n

c hoàn

thi n h n.
Xin chân thành c m n
Thái Nguyên, ngày

tháng

n m 2015

Sinh viên

Nguy n Qu c Vi t


DANH M C B NG

B ng 4.1. C u trúc m t
B ng 4.2. M t

Nghi n phân b t i các tuy n i u tra

VQG Ba B . ... 32

tái sinh r ng t nhiên n i có loài

Nghi n phân b t i VQG Ba B ................................................................................ 36
B ng 4.3 H s t thành t ng cây cao ....................................................................... 37
B ng 4.4 C u trúc t thành t ng cây tái sinh n i Nghi n
phân b

VQG Ba B

cao 415 m xã Nam M u............................................... 37

B ng 4.5 C u trúc t thành t ng cây tái sinh n i Nghi n
phân b

VQG Ba B

cao 350 m tuy n Khang Ninh ...................................... 38

B ng 4.6 C u trúc t thành t ng cây tái sinh n i Nghi n
phân b

VQG Ba B

cao 560 m tuy n Cao Th

ng ..................................... 38

B ng 4.7 Công th c t thành t ng cây tái sinh

n i có Nghi n phân b t i VQG Ba B ..................................................................... 39


DANH M C CÁC HÌNH

Hình 4.1. Hình nh cây Nghi n ................................................................................. 29
Hình 4.2. Hình lá c a cây Nghi n ............................................................................. 30
Hình 4.3. Qu c a Nghi n ......................................................................................... 30


DANH M C CÁC T

VI T T T

CTTT

: Công th c t thành

D1.3

:

ng kính 1,3m

D1.3TB

:

ng kính 1,3m trung bình

OTC

: Ô tiêu chu n

ODB

: Ô d ng b n

HvnTB

: Chi u cao vút ng n trung bình

Hvn

: Chi u cao vút ng n

N/ha

: Cây trên ha

NN/ha

: Cây Nghi n trên ha

VQG

:V

n Qu c gia

M CL C
Ph n 1: M
1.1.

U..................................................................................................... 1

tv n

. ........................................................................................................ 1

1.2. M c tiêu nghiên c u.......................................................................................... 2
1.3.Ý ngh a khoa h c c a
Ph n 2: T NG QUAN V N

tài. .............................................................................. 3
NGHIÊN C U ................................................... 4

2.1. Trên th gi i ...................................................................................................... 4
2.1.1. Nghiên c u

c i m sinh h c c a loài cây ................................................... 4

2.1.2 .Nghiên c u

c i m sinh thái h c ................................................................ 5

2.1.3 Nghiên c u v cây Nghi n .............................................................................. 9
2.2.

Vi t Nam ..................................................................................................... 10

2.2.1. Nghiên c u

c i m sinh h c c a loài cây ................................................. 10

2.2.2 Nghiên c u

c i m sinh thái c a loài cây .................................................. 11

2.2.3. Nghiên c u v cây Nghi n ........................................................................... 13
2.3. Nh n xét, ánh giá chung ................................................................................ 13
2.4.T ng quan khu v c nghiên c u ........................................................................ 14
2.4.1. i u ki n t nhiên ........................................................................................ 14
2.4.2.

c i m kinh t xã h i ............................................................................... 18

2.4.3

c i m khu h th c v t ............................................................................. 19

Ph n 3.

IT

3.1.

ng nghiên c u, ph m vi nghiên c u.................................................... 21

it

NG, N I DUNG, PH

NG PHÁP NGHIÊN C U .............. 21

3.2. N i dung nghiên c u ....................................................................................... 21
3.2.1. Nghiên c u

c i m hình thái loài Nghi n trên

a bàn........................... 21

3.2.2. Nghiên c u

c i m sinh thái c a loài Nghi n t i VQG Ba B ................. 21

3.2.3. Nghiên c u

c i m tái sinh t nhiên c a Nghi n t i VQG Ba B ............ 21

3.2.4.

xu t m t s các gi i pháp b o v và gi i pháp phát tri n loài cây ......... 21

3.3. Ph

ng pháp nghiên c u................................................................................. 21

3.3.1. Ph

ng pháp k th a các tài li u có liên quan ............................................. 21

3.3.2. Ph

ng pháp thu th p s li u ....................................................................... 22

3.3.3. i u tra cây tái sinh...................................................................................... 26


3.4. Ph

ng pháp ph ng v n ng

i dân ................................................................ 26

Ph n 4: K T QU VÀ TH O LU N .................................................................. 29
4.1.
4.1.1.

c i m hình thái loài cây Nghi n ................................................................ 29
c i m hình thái thân, lá, cành, hoa, qu , h t .......................................... 29

4.1.2. Kêt qu nghiên c u v v t h u ..................................................................... 31
4.2.
4.2.1.

c i m sinh thái h c .................................................................................... 31
c i m r ng n i Nghi n phân b ............................................................. 31

4.2.2. C u trúc m t

............................................................................................ 32

4.2.3. C u trúc t ng th ,

tàn che ....................................................................... 33

4.2.4. C u trúc t thành r ng.................................................................................. 34
4.3.

c i m tái sinh t nhiên c a loài Nghi n t i VQG Ba B .......................... 36

4.3.1.

c i mm t

4.3.2.

c i m c u trúc t thành t ng cây tái sinh ............................................... 37

4.4.

t ng cây tái sinh ............................................................... 36

xu t m t s các gi i pháp b o v và gi i pháp phát tri n loài cây ............ 39

Ph n 5: K T LU N, T N T I VÀ KHUY N NGH ......................................... 41
5.1. K t lu n ........................................................................................................... 41
5.2. T n t i ............................................................................................................. 42

5.3. Khuy n ngh .................................................................................................... 42
Tài li u tham kh o .................................................................................................. 42


1

Ph n 1
M
U
1.1.

tv n
Con ng

i thiên nhiên luôn có m i quan h bi n ch ng tác

l n nhau. R ng là y u t c b n c a môi tr

ng, gi vai trò quan tr ng trong

vi c phòng h , duy trì cân b ng sinh thái, b o v
ngu n gen, các ngu n lâm

ng qua l i

a d ng sinh h c b o t n

c s n khác, ph c v nhu c u c a con ng

nhiên r ng trên th gi i c ng nh

i tuy

Viêt Nam ang b suy thoái nghiêm tr ng,

theo s li u c a Mauran (1943), t ng di n tích r ng Vi t Nam là 14,3 tri u ha,
n u em so sánh v i s li u c a vi n i u tra quy ho ch r ng n m 1992,1993
là 9,3 tri u ha thì sau 50 n m tài nguyên r ng n

c ta b gi m 5 tri u ha

(trung bình 100000 ha/n m). R ng b gi m sút nhanh chóng c v s l
ch t l

ng. Nhi u loài cây quý hi m có giá tr

ng và

ã b bi n m t, nhi u khu r ng

l n ã b bi n m t, nhi u khu r ng l n ã b chia c t thành nhi u m ng nh
hay b khai thác quá m c làm m t c u trúc r ng.
Tr
ch tr

c tình tr ng ó

ng và Nhà n

c ta ã và ang th c hi n nhi u

ng, chính sách và bi n pháp nh m b o v và phát tri n v n r ng nh :

D án tr ng khoanh nuôi 5 tri u ha r ng, d án 372, d án Vi t Nam Hà Lan,
661.
Song công tác c a chúng ta m i ch chú ý
n ch t l

ng các cây

Keo, B ch

c ch n th

và ch t l

ng nhanh nh :

a r t ít ho c n u có thì v n

c i m c u trúc, k t c u lâm ph n t nhiên,

h c, sinh thái h c c a loài ch a

ng mà ch a chú ý

ng là các loài sinh tr

àn, M .v.v… còn các loài cây b n

nghiên c u

ns l

c i m sinh v t

c quan tâm úng m c làm cho n ng su t

ng th p.

Nghi n “Excentrodendron tonkinense (Gagnep) chang & Miau, 1978”
cây thu c h

ay Tiliaceace,b bông Malvales, cây g l n phân b và m c


2

trên các vùng núi á vôi thu c các t nh phía b c nh : B c K n, Cao B ng,
Tuyên Quang, L ng S n, Hòa Bình, S n La… ây là loài quý hi m (nhóm 2).
G màu nâu

, c ng, th th ng , vân

b máy và

xây d ng, c ng th

p, ít co rút, dùng

ng dùng

óng thuy n làm

làm th t và các b t

ng m

ngh cao c p. Tuy nhiên vi c m r ng xúc ti n tái sinh t nhiên loài này còn
h n ch do thi u thông tin nghiên c u v

c i m c u trúc và các quy lu t

k t c u lâm ph n t nhiên.
Huy n Ba B là m t huy n mi n núi c a t nh B c K n là n i phân b t
nhiên c a loài Nghi n. Tuy nhiên chúng th
không nhi u do vi c khai thác c a ng
c a lâm t c không ki m soát

ng phân b r i rác v i s l

i dân

a ph

c làm cho s n l

ng ph c v
ng ch t l

i s ng, và

ng b t

gi m. Do vi c ph c h i và phát tri n Nghi n là r t c n thi t.

ng

u suy

góp ph n nh

vào vi c b o t n và phát tri n loài cây này,

c s nh t trí c a Khoa Lâm

nghi p, ban giám hi u nhà tr

ng d n cùng s ti p nh n c a

Ban qu n lý V
c u

ng, th y giáo h

n qu c gia (VQG) Ba B , t nh B c K n, tôi ti n hành nghiên

tài: “Nghiên c u m t s

c

i m lâm h c c a loài Nghi n

Excentrodendron tonkinense (Gagnep) chang & Miau, 1978 t i v

n Qu c

gia Ba B - t nh B c K n”.
1.2 . M c tiêu nghiên c u
+ M c tiêu chung
Nh m cung c p thông tin v

c i m lâm h c c b n c a loài

Nghi n t i VQG Ba B , t nh B c K n làm c s
và phát tri n loài cây này

xu t các gi i pháp b o t n

Ba B va Vi t Nam.

+ M c tiêu c th
- Xác

nh

c nh ng

c i m c b n v hình thái và v t h u c a loài

Nghi n Ba B .
- Xác

nh

cm ts

c i m sinh thái và phân b ,

sinh c a loài Nghi n t i khu v c nghiên c u.

c i m tái


3

-B

c

u

xu t các gi i pháp b o t n và phát tri n loài cây này

Ba

B và Vi t Nam.
1.3. Ý ngh a khoa h c c a

tài.

- V m t khoa h c: B sung các thông tin khoa h c và là c s khoa
h c cho các nhà qu n lý b o t n.
- V

m t th c ti n: c

s

th c hi n nghiên c u loài Nghi n

( Excentrodendron tonkinense (Gagnep) chang & Miau, 1978) làm c s
xu t h

ng b o t n loài và giám sát a d ng sinh h c t i V

B , t nh B c K n.

n Qu c gia Ba


4

Ph n 2
T NG QUAN V N

NGHIÊN C U

2.1. Trên th gi i
2.1.1. Nghiên c u

c i m sinh h c c a loài cây

Vi c nghiên c u

c i m sinh h c c a loài cây trong ó có

hình thái và v t h u ã

c th c hi n t lâu trên th gi i.

ây là b

c i m
c

u

tiên, làm ti n

cho các môn khoa h c khác có liên quan. Có r t nhi u công

trình liên quan

n hình thái và phân lo i các loài cây. Nh ng nghiên c u này

u tiên t p chung
Có th k

u tiên vào nh ng mô t phân lo i các loài các nhóm loài,

n m t vài công trình r t quen thu c liên quan

n các n

c lân

c n nh : Th c v t chí Hong Kong (1861), Th c v t chí Austraylia (1866),
Th c v t chí r ng Tây B c và vùng trung tâm n

(1874), Th c v t chí n

7 t p (1872 - 1897), Th c v t chí Mi n

i n (1877), Th c v t chí

Malaysia ( 1892 - 1925), Th c v t chí H i Nam ( 1972 – 1977), Th c v t chí
Vân Nam (1977), Th c v t chí Qu ng

ông Trung Qu c (9 t p). S ra

c a các th c v t chí ã góp ph n làm ti n
thái, phân lo i c ng nh
Nga, t 1928

i

cho công tác nghiên c u v hình

ánh giá tính a d ng c a các vùng mi n khác nhau.

n n m 1932

c xem là th i k m

u cho th i k

nghiên c u h th c v t c th . Tolmachop A.I cho r ng “Ch c n i u tra trên
m t di n tích

l n

có th bao chùm

nh ng không có s phân hóa m t
Tolmachop A.I ã
i m th

a ra nh n

a lý”. Ông g i ó là h th c v t c th .

nh s loài

h th c v t c th

vùng nhi t

ng là 1500 - 2000 loài.

V v t h u h c: Ho t

sinh d

c s phong phú c a n i s ng

ng sinh h c có tính ch t chu kì c a các c quan

ng và c quan sinh s n. Chu kì v t h u c a cùng 1 loài phân b

vùng sinh thái khác nhau th

ng có s phân hóa rõ r t.

các

i u này có ý ngh a

c n thi t trong nghiên c u sinh thái cá th loài và công tác ch n t o gi ng.


5

Các công trình nh nêu trên c ng ã ít nhi u nêu ra các
hoa, qu và các

c tr ng v t h u c a t ng loài, nhóm loài.

2.1.2. Nghiên c u

c i m sinh thái h c

Vi c nghiên c u

c i m sinh h c, sinh thái c a loài cây làm

bi n pháp k thu t lâm sinh tác
kinh doanh r ng r t

xu t

ng phù h p nh m nâng cao hi u qu trong

c các nhà khoa h c quan tâm nghiên c u. Theo ó các

lý thuy t v h sinh thái, c u trúc, tái sinh r ng
nghiên c u

c i m v chu kì

c v n d ng c th trong

c i m c a 1 loài c th nào ó.

Odum E.P 1971 [1] ã hoàn ch nh h c thuy t v h sinh thái, trên c s
thu t ng h sinh thái (ecosystem) c a Tansley A.P (1935). Ông ã phân chia
ra sinh thái h c qu n th và sinh thái h c cá th . Sinh thái h c cá th nghiên
c u t ng cá th sinh v t ho c t ng loài, trong ó chu kì s ng, t p tính c ng
nh kh n ng thích nghi v i môi tr

ng

Lacher. W (1978) ã ch rõ v n

c

c bi t chú ý.

c n nghiên c u trong sinh thái th c

v t nh : S thích nghi v i các i u ki n dinh d
nh p i u khí h u (d n theo Nguy n Th H

ng khoáng, nhi t

c thù c a h sinh thái

r ng, ó là s xu t hi n m t th h cây con c a nh ng cây thân g
n i còn hoàn c nh r ng. Hi u qu c a tái sinh r ng,
ng cây con,

c xác

nh h

ng

n phát tri n cây con, còn

ng ó không rõ ràng.

trên m t

i v i r ng nhi t

n v di n tích và m t

tái sinh th

nh ng

nh b i m t,

c i m phân b .

Vansteenis (1956) [3] cho r ng, trong r ng nhi t
sáng ã làm nh h

m,

ng Giang 2009) [2].

Tái sinh là m t quá trình sinh h c mang tính

t thành, c u trúc tu i, ch t l

,

i s thi u h t ánh

i v i s n y m m thì

i, s l

ng

n v loài cây

ng khá l n. vì v y khi nghiên

c u tái sinh r ng t nhiên c n ph i ánh giá chính xác tình hình tái sinh r ng
và có bi n pháp tác

ng phù h p.

C u trúc r ng là hình th c bi u hi n bên ngoài c a nh ng m i quan h
qua l i bên trong gi a th c v t r ng v i nhau và gi a chúng v i môi tr

ng


6

s ng. Nghiên c u c u trúc r ng
trong c a qu n xã, t
Hi n t

bi t

ó có c s

xu t các bi n pháp tác

ng thành t ng là m t trong nh ng

hình thái qu n th th c v t là c s
Ph

ng pháp v bi u
x

pháp ó v n

c s d ng nh ng nh

c tr ng c b n v c u trúc

ng c a r ng do David và P.W Risa

ng và s d ng l n

ng th ng

ng phù h p.

t o nên c u trúc t ng th .

m tc t

(1933-1934)

x p theo h

c nh ng m i quan h sinh thái bên

u tiên

Guyan,

n nay ph

c i m là ch minh h a

ng

c cách s p

ng trong m t di n tích có h n. Cusen (1951) ã kh c

ph c b ng cách v m t s d i k nhau và

a l i m t hình t

ng b ng không

gian 3 chi u.
Sampion Gripfit (1948) khi nghiên c u r ng t nhiên
m nhi t

i

n

và r ng

Tây Phi. ã ki n ngh phân c p cây r ng thành 5 c p. Richards

P.W (1952) phân r ng

Nigeria thành 6 t ng, t

ng ng v i chi u cao là 6-

12m, 12 - 18m, 18 - 24m, 24 - 30m, 30 - 36m, 36 - 42m, nh ng th c ch t ây
ch là các l p chi u cao. Odum E.P (1971) nghi ng s phân t ng r ng r m
n i có

cao d

i 600m

Puecto Rico và cho r ng không có s t p chung

kh i tán

m t t ng riêng bi t nào c .

Richards P.W (1968) [4] ã i sâu vào nghiên c u c u trúc r ng m a
nhi t

i v m t hình thái. Theo tác gi , i m

là tuy t

i b ph n

c bi t c a r ng m a nhi t

u thu c cây thân g và có nhi u t ng. Ông nh n

i
nh:

“R ng m a th c s là m t qu n l c hoàn ch nh và c u kì nh t v m t c u t o
và phong phú nh t v m t loài cây”.
Nh v y, nghiên c u v t ng cây th theo chi u cao còn mang tính c gi i,
nên ch a ph n ánh

c s phân t ng ph c t p c a r ng t nhiên nhiêt

i.

Vi c nghiên c u c u trúc r ng t nhiên ã và ang chuy n t mô t
nh tính sang

nh l

ng v i s h tr c a th ng kê toán h c và tin h c.

Rollet B.L (1971) ã bi u di n m i quan h gi a chi u cao và
b ng các hàm h i quy, phân b các
b ng các d ng phân b xác su t.

ng kính ngang ng c,

ng kính
ng kính tán


7

Balley (1972) [5] s d ng hàm weibull

mô hình hóa c u trúc

ng

kính thân cây loài thông,… Tuy nhiên, vi c s d ng các hàm toán h c c ng
không ph n ánh h t

c m i quan h sinh thái gi a các cây r ng v i nhau và

gi a chúng v i các hoàn c nh xung quanh, nên các ph
c u trúc này không

c v n d ng trong

Các nghiên c u
cây tr ng

a ph

ng pháp nghiên c u

tài.

Thái Lan, Philipin và Malaisia cho th y nhi u gi ng

ng ã và ang b thay th b ng nh ng gi ng cây khác, cây

nh p n i. Báo cáo c a FAO (1996) trích d n nghiên c u

Hàn Qu c cho th y

74% gi ng c a 14 loài cây tr ng ph bi n trên trang tr i 1985 thì ã b thay
th vào n m 1993. T i Châu Phi thì vi c suy thoái và phá h y r ng là nh ng
nguyên nhân chính c a vi c suy thoái ngu n gen. Báo cáo t h u h t các n

c

M La tinh c ng cho th y s suy gi m ngu n gen c a nh ng loài cây lâm
nghi p có giá tr kinh t .
C u trúc r ng là hình th c bi u hi n bên ngoài c a nh ng m i quan h
qua l i bên trong gi a th c v t r ng v i nhau và gi a chúng v i môi tr
s ng. Nghiên c u c u trúc r ng
trong c a qu n xã, t

bi t

ó có c s

ng

c nh ng m i quan h sinh thái bên

xu t các bi n pháp tác

ng phù h p vào

r ng là r t c n thi t.
Trong m t th i gian dài, v n

duy trì và i u ti t r ng ã

lu n và có r t nhi u quan i m khác nhau,
ng x lý
và

i v i r ng t nhiên nhi t

c th nghi m

c bi t là vi c

i. Nhi u ph

c bàn

xu t các tác

ng th c lâm sinh ra

nhi u n i trên th gi i nh ph

i

ng th c ch t c i thi n

(RIF, 1927).
Baur G.N(1962) [6] ã nghiên c u v v n

c s sinh thái h c kinh

doanh r ng m a nói riêng, trong ó ã i sâu nghiên c u các nhân t c u trúc,
các ki u x lý v m t lâm sinh áp d ng cho r ng m a t nhiên. Theo tác gi ,
các ph

ng th c s lý

u có hai m c tiêu rõ r t: “M c tiêu th nh t làm c i

thi n r ng nguyên sinh v n th

ng h n loài và không

ng tu i b ng cách


8

ào th i nh ng cây quá thành th c và vô d ng
cho các loài cây còn l i sinh tr

t o không gian thích h p

ng. M c tiêu th hai là t o l p tái sinh b ng

cách xúc ti n tái sinh, th c hi n tái sinh nhân t o ho c gi i phóng l p cây tái
sinh s n có ang

tr ng thái ng

thay th cho nh ng cây ã l y ra kh i

r ng trong khai thác ho c trong ch m sóc nuôi d
tác gi này

a ra nh ng t ng k t h t s c phong phú v các tác

lâm sinh nh m em l i r ng c b n là
ph

ng r ng sau ó”. T

u tu i, r ng không

ó,

ng x lý

u tu i và các

ng th c x lý r ng m a.
T vi c v n d ng các lí lu n v sinh thái, tái sinh, c u trúc r ng trên,

nhi u nhà khoa h c trên th gi i ã v n d ng vào nghiên c u

c i m sinh

h c, sinh thái cho t ng cây. M t vài công trình nghiên c u có th k t i nh :
Trung tâm Nông lâm k t h p th gi i (World Agroforestry centre, 2006),
Anon (1996), Keble và Sidiyasa (1994) ã nghiên c u
thu c (Schima Wallichii) và ã mô t chi ti t v

c i m c a loài V i

c i m hình thái thân, lá,

hoa, qu , h t c a cây này, góp ph n cung c p c s cho vi c gây tr ng và
nhân gi ng loài V i thu c trong các d án tr ng r ng ( d n theo Hoàng V n
Chúc, 2009) [7].
Tian – XiaoRui trong công trình nghiên c u v kh n ng ch ng ch u
l a c a m t s loài cây tr ng r ng ã rút ra k t lu n, V i thu c (S Wallichii),
Castanopsis hystrix và Myrica Rubra có s c ch ng l a t t nh t trong t ng s
12 loài cây nghiên c u.
V i thu c là loài cây a sáng, biên
phía

sinh thái r ng, phân b r i rác

ông Nam Châu Á. V i thu c xu t hi n

nam Thái Lan) và c

nhi u vùng r ng th p ( phía

các vùng cao h n (Nepal) c ng nh các vùng có khí

h u l nh. Là cây b n

a c a Trung Qu c, Lào, Myanma, Nepal,

n

,

Brunei, Papua New Guinea, Thái Lan, Phillipines, và c Vi t Nam (World
Agoforestry Centre, 2006). V i thu c th
th p

n núi cao, phân b

ng m c thành qu n th t n i

r ng th sinh, n i

ng c , cây b i, và ngay c

t


9

n i ng p n

c có

m n nh . V i thu c có th m c trên nhi u lo i

thành thành ph n c gi i và
c n

n

t phì nhiêu, t

phì khác nhau. T

tc nc ix

ng x u khô

i t t, có th th y V i thu c xu t hi n n i

V i thu c là loài cây tiên phong sau n

tv i

m l y.

ng r y (Laos Tree Seed project, 2006)

(d n theo Hoàng V n Chúc, 2009) .
Theo Khamleck (2004) H D có phân b khá r ng v i kho ng 900
loài chúng tìm th y

c

ông B c bán c u, c n nhi t

ch a có tài li u nào công b chúng
loài phân b t p chung
Châu Phi và

Châu Á,

vùng nhi t
c bi t

i và nhi t

i xong

i Châu Phi. H u h t các

Vi t Nam v i 216 loài và ít nh t

a Trung H i ch có 2 loài ( D n theo Tr n H p, 2002) [8].

Nh v y v i các công trình nghiên c u v lí thuy t sinh thái tái sinh c u
trúc r ng t nhiên c ng nh

c i m sinh h c, sinh thái

cây nh trên ã làm sáng t nh ng
i nói chung. ó là c s

i v i m t s loài

c i m c u trúc, tái sinh c a r ng nhi t

l a ch n cho h

ng nghiên c u c a lu n v n.

2.1.3. Nghiên c u v cây Nghi n
Tên g i, phân lo i
Nghi n có tên khoa h c ( Excentrodendron tonkinense (Gagnep) chang
& Miau, 1978) h

ay Tiliaceace, b bông Malvales.

c i m chung c a h

này là ch y u là cây b i và cây thân g ph n l n các h phân b
nhi t

i và c n nhiêt

i, ít th y

các vùng ôn

i trên toàn th gi i. Thân h

này có nh a dính nh t và v nhi u s i, các b ph n non th
hình ng, phân cành cao, g c có
b nh vè, chi u cao vút ng n có th
t trên 33 - 40m,
ng kính thân cây 80
- 115 cm, v n t s n sùi, cành non không có lông nh n và ch nên s n sùi khi
v già, cu ng lá dài t 2 - 5 cm .


30

Hình 4.2 Hình lá c a cây Nghi n
- Lá màu xanh, lá hình tr ng, r ng c 10 - 12 x 7 - 10cm, mép nguyên,
ngân bên t 5 - 7 ôi, trong ó có 3 gân g c, cu ng lá dài t 3 - 5 cm cu ng
không phình. Khi lá r ng s chuy n sang màu vàng , r ng nhi u vào tháng 11

Hình 4.3 Qu c a Nghi n


31

- Hoa màu tr ng vàng
chuông,

n tính, hoa

c có

ng kính 1,5cm, ài hình

u x 5 thùy sâu dài 15cm, cánh hoa 5 dài 1,3cm, nh hoa 25 x p

thành 5 bó, ch nh dài 1 - 1,3cm, bao ph n hình b u d c dài 3mm. Qu màu
xanh dài 3 - 4cm chia làm 5 c nh cu ng qu dài 3 - 5cm qu khô t m ,
ng kính 1,8cm.
Có 2 nh p i u sinh tr
2 - 3, nh p mùa thu th

ng trong n m, nh p mùa xuân th

ng vào tháng

ng vào tháng 6 - 7.

4.1.2. Kêt qu nghiên c u v v t h u
Nghi n là loài th

ng xanh là cây g th

ng xanh có chu kì s ng khá

dài trên cây nên không có mùa r ng lá rõ ràng nh ng chúng r ng lá nhi u
nh t là vào tháng 11 - 12.
Mùa ra hoa tháng 2 - 3 mùa qu chín tháng 6 - 7. Có nh p i u sinh
tr

ng trong n m, nh p mùa xuân th

th

ng vào tháng 6 - 7. Cây 4 tu i b t

tháng 3 và chín t tháng 6
4.2.
4.2.1.

ng vào tháng 2 - 3, nh p mùa thu
u cho qu nón. Nón hình thành trong

n tháng 7.

c i m sinh thái h c
c i m r ng n i Nghi n phân b
Nghi n là loài cây i n hình c a vùng núi á vôi, r ng th

m a mùa á nhi t

i và r ng th

r ng m a mùa á nhi t
nhi t

i chia làm hai lo i là: R ng th

i trên núi á vôi và r ng th

t, r ng th

i trên núi
mt

ng

i trên núi
ng

ng xanh m a mùa nhi t

ng m a hàng n m trên 1378mm, mùa khô h n ba

i hàng tháng trên 80%, nhi t

nh t 26 - 360C, tháng l nh nh t 06 - 150C, nhi t
nhi t

ng xanh m a mùa á

i chia làm hai lo i là r ng th

i trên núi á vôi và r ng th

t, vùng có l

i, trong vùng

ng xanh m a mùa á nhi t

ng xanh m a mùa nhi t

xanh m a mùa nhi t
tháng,

ng xanh m a mùa nhi t

ng xanh

trung bình tháng nóng
th p nh t tuy t

i 060C,

trung bình n m là 22 - 390C.
R ng th

ng xanh m a mùa á nhi t

b trên các d i núi á

i trên núi á vôi ch y u phân

cao trên 700m, R ng th

ng xanh m a mùa á


32

nhi t

i trên núi

t thành ph n cây r ng phong phú, g m nhi u loài nh :

inh (Polyscias fruticosa), Trai lý (Garcinia fagraeoides), Nghi n
(Excentrodendron tonkinense (Gagnep)Chang & Miau,1978), Ké (Xanthium
strumarium),… R ng th
r ng c a ki u ph này khá
t ng cây b i và t ng th m t

ng xanh m a mùa nhi t

i trên núi

t C u trúc

n gi n, phân làm 3 t ng: M t t ng cây g , m t
i. R ng th

ng xanh m a mùa nhi t

á vôi ki u r ng này v i di n tích, phân b ch y u

i trên núi

các d i núi á vôi.

4.2.2. C u trúc m t
M t

th

là ch tiêu ph n ánh s l

ng tính cho 1ha

nhiên có m t

ng cá th trên m t

n v di n tích,

i v i th c v t r ng. M t loài cây nào ó trong r ng t

t ng cây cao càng l n thì ch ng t loài ó chi m u th

trong lâm ph n, có vai trò quan tr ng trong h sinh thái.
Vi c phân tích c u trúc m t
ph n khoanh vùng
trúc m t

loài Nghi n có ý ngh a quan tr ng góp

b o t n loài. T ng h p k t qu

i u tra xác

nh c u

r ng t nhiên n i có loài Nghi n phân b t i các tuy n i u tra t i

b ng 4.1
B ng 4.1. C u trúc m t Nghi n phân b t i các
tuy n i u tra VQG Ba B

TT

Tuy n i u tra

M t
cây/ha

Nam M u

Loài Nghi n

730

M t
Cây/ha
47

D1.3TB
(cm)
102,2

HvnTB
(m)
35,2

Khang Ninh

823

33

100,3

34,6

Cao Th

840

53

98,3

34,8

1
2
ng

3
K t qu t i b ng 4.1 cho th y m t

r ng trung bình n

(720 – 840 cây/ha) trong ó loài Nghi n l i là loài có u th

nh khá cao

các vùng núi á


33

vôi nên m t

c a chúng khá t p chung 33-53 cây/ha.và bi n

ng c a ch s

D1.3TB (D1.3 trung bình) và HvnTB (Hvn trung bình) không cao ch ng t Nghi n
sinh tr

ng t

ng

i n

4.2.3. C u trúc t ng th ,

nh.
tàn che

* C u trúc t ng th
T ng th là ch tiêu c u trúc hình thái theo chi u th ng

ng c a lâm

ph n. C u trúc t ng th ph n ánh s phân chia ánh sáng c a các nhóm qu n
th cây r ng khác nhau v

c tính sinh thái, v kh n ng sinh tr

ng, v m c

thành th c, nó mô ph ng m t lo t các m i quan h gi a các t ng r ng v i
nhau, gi a các cây cao và cây th p, gi a cây a sáng và cây ch u bóng, gi a
cây cùng loài hay khác loài, gi a cây cùng tu i hay khác tu i.
- Theo k t qu

i u tra t ng cây cao các lâm ph n i u tra th hi n rõ c u

trúc r ng thành 4 t ng, c th nh sau:
- T ng trên cùng g m ph n l n các loài Nghi n, B

, Lát Hoa vv... v i

chi u cao trung bình là 28 m t ng này x p xít nhau và liên t c.
- T ng th 2 g m các loài cây g nh nh : D , ch o, v i… v i chi u cao
trung bình là 22 - 25m có chu vi thân t 50 - 250cm, t ng này x p xít nhau liên t c.
- T ng 3 g m cây tái sinh và cây b i v i chi u cao trung bình là 3 - 10m.
T ng này không liên t c r t th a th t.
- T ng 4 là t ng th p nh t, g m các loài thân th o và cây tái sinh nh
phát tri n bao g m : Gu t, D

ng x , Ri ng Dong các loài c a h

Acanthaceae, Taccaceae caryota so (Arecaceae)vv ... v i chi u cao trung bình
t 0,5 - 2 m
Trong các loài cây ã i u tra, cây Nghi n có m t
o n tái sinh
trên cùng có

n giai o n tr

c 4 t ng t giai

ng thành. Nghi n hi n ang chi m v trí t ng

c i m a sáng m nh

giai o n tr

ng thành, chi u cao


34

trung bình c a loài cây này lên t i 27 - 32 m v i
ng t 80 - 115 cm.
t t

ng kính trung bình dao

ng th i hai loài cây này c ng có kh n ng ch u bóng

giai o n còn nh nên chúng

c phân b

u

c 4 t ng th .

tàn che

*

R ng khu v c nghiên c u có
ngh a ti u hoàn c nh t
sinh d

i tán r ng,

Tuy nhiên

ng

tàn che r t cao (0,82), i u này

i t t là i u ki n thu n l i cho nhi u loài cây tái

c bi t là nh ng loài cây a bóng trong giai o n nh .

tàn che l n là i u ki n b t l i cho nhi u loài cây a sáng.

Cây b i th m t
núi, X t, Tr ng

i

khu v c bao g m các loài: R ng cá, Mua

a, Hoa á... v i chi u cao trung bình là 1,25 m,

bình quân là 29,87%. Các loài th m t
dong, D

ng

t, Cau
che ph

i nh : C ba c nh, C tre, Sa nhân, Lá

ng x g ,... v i chi u cao bình quân là 0,23 m. V i chi u cao và

che ph c a t ng cây b i, th m t
c ng nh kh n ng sinh tr

i nh v y s

nh h

ng t i s c n y m m

ng và phát tri n c a cây tái sinh

4.2.4. C u trúc t thành r ng
Trong

i s ng c a sinh v t nói chung và th c v t r ng nói riêng m i

loài có m t trung tâm phân b t i thích, s phân b r ng hay h p tùy thu c
vào kh n ng ch ng ch u c ng nh biên

sinh thái c a loài. Th c t cho

th y s t n t i c a loài cây, kh n ng phân b t i thích ph thu c vào c y u
t bên trong c ng nh

i u ki n bên ngoài, gi a các loài trong cùng i u ki n

s ng. S t n t i c a các loài này lúc thì h tr
tranh

i khác

cùng t n t i, khi thì c nh

lo i tr nhau.

Nghiên c u loài cây i kèm v i Nghi n nh m xác
khoa h c trong vi c gây tr ng hai loài này trong t
phát tri n chúng. K t qu

t

nh chính xác c s

ng lai nh m b o t n và

c s lo i tr nh ng i m b t l i, quan h

c nh tranh gi a các loài s ng trong cùng m t i u ki n l p
t i a m t có l i, giúp cho cây r ng sinh tr

a, phát huy

ng và phát tri n t t.

c


35

B ng 4.2 H s t thành t ng cây cao
Khu v c

OTC
1

H s t thành
3,69LK + 1.6 MQ + 1,38 MT + 1,25NG + 1,25HD +
0,83VO + 0,83TH

Nam M u
2

2,23MQ + 1,64MT + 1,49HD + 1,26LK + 1,2VO +
0,9BD + 0,44NG

3

2,13LK + 1,63TH + 1,5MQ + 1,37HD + 1,25VO +
1MT + 0,87LH + 0,25NG

1
Khang
Ninh

2,53MQ + 2,44LK + 1,33BD + 1,2MT + 1,2VO +
1,1HD + 0,4NG

2

2,23MQ + 1,7MT + 1,51LK + 0,95HD + 0,85BD + 0,85
TL + 0,85LH + 0,32NG

3

2,81LK + 1,7MT + 1,53HD + 1,41MQ + 1,15LH +
0,89BD + 0,51NG

Cao

Th

1
ng

2,27LK + 1,63HD + 1,62MQ + 1,51VO + 1,4MT +
0,93LH + 0,7NG

2

3,18LK + 2,2MT + 1,83MQ + 1,21BD + 0,97VO +
0,61NG

3

3,6LK + 1,78MQ + 1,7MT + 1,42BD + 0,95HD +
0,95TL + 0,6NG

MQ:Mùng quân BD: B
NG: Nghi n

MT: M y tèo HD: Hu ay

VO: V i LH: Lát Hoa TH: Thung TR: Trám

TL: Trai lí SO : S i

LK: Loài khác

Qua i u tra, quan sát tr c ti p chúng tôi có nh ng k t lu n sau

ph n loài cây i kèm v i loài Nghi n nh sau:

i v i thành


36

M t s loài r t hay g p ó là nh ng loài:Trai Lý (Garcinia fragoides),
Lát Hoa(Chukrasia taburaris) và m t s loài Thung (Tetrameles amdifolia) có
các loài Trám Tr ng (Syzygium sp), Mùng quân (Flacourtia jangomas (Lour).
Raeusch) , M y Tèo (Streblus acrophyllus Blume), Hu ay (Trema orientalis),
V i (Cleistocalyx operculatus), S i (Líthocorpus zissus Champ.Ex .Benth),
(Styrax tinkinensis (Pirre) Craib. Ex Hardw)... ây là nh ng loài

B
th

ng g p m i khi có Nghi n xu t hi n và c ng là thành viên chính r t hay

g p m i khi tham gia vào công th c t thành r ng h n giao v i Nghi n. K t
qu này c ng cho th y s h n giao c a m t s loài cây phân b trên các
núi cao và là c s
4.3

nh

xu t bi n pháp tái sinh Nghi n v i các loài cây khác.

c i m tái sinh t nhiên c a loài Nghi n t i VQG Ba B

4.3.1.

c i mm t

t ng cây tái sinh

Vi c i u tra cây tái sinh loài Nghi n có ý ngh a r t l n trong vi c

a

ra k ho ch b o t n, phát tri n loài cây này do v y trong t t c các tuy n i u
tra chúng tôi

u xác

k t qu tìm ki m

nh ây là khâu công vi c quan tr ng nh t. Tuy nhiên

c 3 tuy n i u tra

u phát hi n có r t ít cây tái sinh d

i

tán r ng t i t t c các i m phân b .
B ng 4.3. M t

tái sinh r ng t nhiên n i có loài

Nghi n phân b t i VQG Ba B
STT

Tuy n i u tra

cao
(m)
415

N/ha
(cây)
4960

NN/ha
(cây)
160

1

Nam M u

2
3

Khang Ninh

350

4800

80

0,17

Cao Th

560

3784

160

0,4

ng

Qua B ng trên ta th y m t
dao

Ki
0,32

tái sinh c a Nghi n trong t nhiên cao

ng t 80 – 160 cây/ha.
N ng l c tái sinh t nhiên c a r ng ph thu c vào r t nhi u y u t khác

nhau: Nh kh n ng gieo gi ng c a t ng cây m , b ng h t, cây m cây con,