Đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp trồng và phát triển cây Thảo Qủa tại huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu (Khóa luận tốt nghiệp)

I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

P
Tên

XÚ PO

tài:
ÁNH GIÁ TH C TR NG VÀ
XU T GI I PHÁP
TR NG VÀ PHÁT TRI N CÂY TH O Q A
NG TÈ, T NH LAI CHÂU
T I HUY N M

KHÓA LU N T T NGHI P

IH C

H ào t o
: Chính quy
Chuyên ngành : Qu n lý tài nguyên r ng
Khoa
: Lâm nghi p
Khóa h c
: 2011 - 2015

Thái nguyên, n m 2015


I H C THÁI NGUYÊN
TR

NG

I H C NÔNG LÂM

P

Tên

XÚ PO

tài:
ÁNH GIÁ TH C TR NG VÀ
XU T GI I PHÁP
TR NG VÀ PHÁT TRI N CÂY TH O Q A
NG TÈ, T NH LAI CHÂU
T I HUY N M

KHÓA LU N T T NGHI P

IH C

H ào t o
: Chính quy
Chuyên ngành

: Qu n lý tài nguyên r ng
Khoa
: Lâm nghi p
L p
: K43 - QLTNR - N02
Khóa h c
: 2011 - 2015
Gi ng viên h ng d n : TS. H Ng c S n

Thái nguyên, n m 2015


i

L I CAM OAN

Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a b n thân tôi, các s
li u và k t qu nghiên c u trình bày trong

tài

c thu th p khách quan và

trung th c. N u sai tôi xin hoàn toàn ch u trách nhi m.

Thái Nguyên, ngày tháng n m 2015

Xác nh n c a giáo viên h

TS. H Ng c S n

ng d n

Ng

i vi t cam oan

P Xú Po

Xác nh n c a giáo viên ch m ph n bi n


ii

L IC M

cs

N

ng ý c a Ban Giám hi u nhà tr

ng tr

ng

i h c Nông

Lâm Thái Nguyên, Ban ch nhi m khoa Lâm Nghi p và giáo viên h
tôi ã ti n hành nghiên c u

tài: “ ánh giá th c tr ng và

pháp tr ng và phát tri n cây Th o Q a t i huy n M

ng d n

xu t gi i

ng Tè, t nh Lai

Châu”.
Qua quá trình h c t p, làm vi c và nghiên c u, tôi ã n l c h c t p và
làm vi c nghiêm túc

hoàn thành

tài t t nghi p. Bên c nh nh ng thu n

l i, tôi ã g p không ít khó kh n, tuy v y v i s giúp

c a các anh, ch và

các cô, chú trong phòng Nông Nghi p và Phát Tri n Nông Thôn huy n
M

ng Tè cùng v i các h gia ình trong các xã ã t o m i i u ki n cho tôi

thu th p s li u liên quan
thành

n

tài nghiên c u. Tôi xin g i l i c m n chân

n Ban Ch nhi m Khoa Lâm nghi p tr

ng

i h c Nông Lâm Thái

Nguyên và các th y cô giáo trong khoa Lâm nghi p ã t n tình ch b o cho tôi
nh ng ki n th c trong su t 4 n m theo h c.
chân thành nh t
b o giúp

c bi t, tôi xin g i l i c m n

n th y giáo TS. H Ng c S n ã t n tình h

cho tôi trong su t quá trình th c hi n

tài

ng d n, ch

em hoàn thành

tài này m t cách t t nh t.
M c dù h t s c c g ng nh ng th i gian có h n và n ng l c b n thân

còn h n ch nên
mong nh n

tài này không tránh kh i nh ng thi u sót nh t

cs

nh. Tôi r t

óng góp c a các th y giáo, cô giáo và các b n

c hoàn thi n h n.
Tôi xin chân thành c m n!
Thái Nguyên, n m 2015
Sinh viên

tài


iii

P Xú Po
DANH M C CÁC B NG

B ng 2.1: T ng h p trung bình y u t th i ti t t i huy n M

ng Tè............. 16

B ng 2.2: C c u loài cây tr ng ch y u và n ng su t bình quân .................. 18
B ng 2.3: T ng h p tình hình ch n nuôi t i các xã c a huy n M

ng Tè ..... 19

B ng 4.1: T ng h p di n tích tr ng cây Th o Q a t i các
xã huy n M

ng Tè ........................................................................................ 31

B ng 4.2: S qu trung bình trong b i Th o Q a t
các

ng ng v i

tàn che .................................................................................................. 33

B ng 4.3:

tàn che n i tr ng Th o Q a

qua i u tra ph ng v n h gia

c xác inh

nh ................................................................. 33

B ng 4.4: S qu trung bình trong b i Th o Q a t ng ng v i
B ng 4.5: S qu trung bình trong b i Th o Q a

các v trí

cao a hình 34
a hình ........... 34

B ng 4.6: Phân tích i m m nh, i m y u, c h i ......................................... 36
và thách th c i m m nh................................................................................ 36
B ng 4.7: Thu nh p c a h gia ình do Th o Q a mang l i .......................... 41
B ng 4.8: Phân c p

cao

B ng 4.9: Phân c p hàm l

a hình cho tr ng Th o Q a ............................... 45
ng mùn c a l p

t m t cho tr ng Th o Q a .... 46

B ng 4.10: Phân c p

dày t ng

t cho tr ng Th o Q a ............................. 47

B ng 4.11: Phân c p

tàn che t ng cây cao cho tr ng Th o Q a ................ 48


iv

DANH M C CÁC HÌNH
Hình 3.1: S

các b

c nghiên c u c a

............................................................25


v

DANH M C CÁC T

VI T T T

ANQP

: An ninh qu c phòng

DT

: Di n tích

D1.3

:

ng kính

D

:

ng kính

Dla

:

ng kính lá

Hvn

: Chi u cao cây

KHKT

: Khoa h c k thu t

LSNG

: Lâm s n ngoài g

MUN

: Mùn

v trí 1 mét 3

NN&PTNT : Nông nghi p và phát tri n nông thôn
NS

: N ng su t

Rla

: Chi u r ng lá

TN

: T nhiên

TC

:

TB

: Trung bình

Ws

:

SWOT

:

tàn che

m
i m m nh, i m y u, c h i và thách th c


vi

M CL C

PH N 1. M
1.1.

U ........................................................................................... 1

tv n

................................................................................................... 1

1.2. M c tiêu nghiên c u................................................................................... 2
1.2.1. M c tiêu chung ........................................................................................ 2
1.2.2. M c tiêu c th ........................................................................................ 3
1.3. Ý ngh a c a

tài ....................................................................................... 3

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c ...................................... 3
1.3.2. Ý ngh a th c ti n ..................................................................................... 3
PH N 2. T NG QUAN V

TÀI NGHIÊN C U ..................................... 4

2.1. C s khoa h c ........................................................................................... 4
2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n

c ................................................ 9

2.2.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i .......................................................... 9
2.2.2. Tình hình nghiên c u trong n

c.......................................................... 11

2.3. T ng quan khu v c nghiên c u ................................................................ 15
2.3.1. i u ki n t nhiên ................................................................................. 15
2.3.2. i u ki n kinh t xã h i ........................................................................ 18
2.3.3. H n ch .................................................................................................. 21
2.3.4. Nh n xét ánh giá thu n l i, khó kh n c a i u ki n t nhiên
kinh t xã h i
PH N 3.

IT

i v i vi c gây tr ng cây Th o Q a ....................................... 22
NG, N I DUNG VÀ PH

NG PHÁP

NGHIÊN C U ................................................................................................ 23
3.1.

it

ng nghiên c u............................................................................... 23

3.2. N i dung nghiên c u ................................................................................ 23
3.2.1. ánh giá th c tr ng phát tri n r ng tr ng cây Th o Q a trong
kinh t h gia ình t i huy n M

ng Tè ......................................................... 23


vii

3.2.2. Phân tích nh ng thu n l i khó kh n, c h i thách th c........................ 23
3.2.3. ánh giá hi u qu mô hình tr ng Th o Q a d
giai o n 2007

n 2013 t i huy n M

3.2.4. Tình hình tiêu th s n ph m t i
3.2.5.

i tán r ng

ng Tè ............................................... 23
a bàn và t nh Huy n M

ng Tè ...... 24

xu t m t s gi i pháp góp ph n nâng cao n ng su t, hi u qu

cây Th o Q a g n li n v i vi c qu n lý b n v ng tài nguyên r ng
t i huy n M
3.3. Ph

ng Tè ........................................................................................ 24

ng pháp nghiên c u.......................................................................... 24

3.3.1. Ph

ng pháp ti p c n ............................................................................ 24

3.3.2. Ph

ng pháp c th ............................................................................... 25

PH N 4. K T QU VÀ PHÂN TÍCH K T QU NGHIÊN C U.............. 28
4.1. Th c tr ng phát tri n tr ng cây Th o Q a t i

a bàn nghiên c u .......... 28

4.1.1. Quá trình phát tri n r ng tr ng cây Th o Q a t i huy n M

ng Tè .... 28

4.1.2 Th c tr ng phát tri n tr ng cây Th o Q a giai o n 2007 - 2013
t i huy n M

ng Tè ........................................................................................ 31

4.1.3. ánh giá các y u t

nh h

ng t i phát tri n r ng tr ng cây Th o Q a

......................................................................................................................... 32
4.1.4. ánh giá nh h

ng c a c ch chính sách h tr cho phát tri n

r ng tr ng cây Th o Q a ................................................................................ 35
4.2. Phân tích nh ng thu n l i khó kh n, c h i thách th c trong vi c tr ng
và phát tri n cây Th o Q a ............................................................................. 36
4.3. ánh giá hi u qu mô hình tr ng cây Th o Q a giai o n 2007 - 2013
t i huy n M

ng Tè ........................................................................................ 37

4.3.1. N ng su t, s n l

ng Th o Q a ............................................................ 37

4.3.2. Ch t l

ng th o qu .............................................................................. 38

4.3.3. Th tr

ng tiêu th ................................................................................ 39

4.3.4. ánh giá hi u qu kinh t ...................................................................... 39


viii

4.4. Nghiên c u tình hình tiêu th s n ph m cây Th o Q a
t i huy n M

ng Tè ........................................................................................ 43

4.5. M t s gi i pháp nâng cao sinh tr
t i huy n M

ng và n ng su t c a Th o Q a

ng Tè ........................................................................................ 44

4.5.1. L a ch n l p
4.5.2. i u ch nh
4.5.3. C i thi n

a tr ng Th o Q a ......................................................... 44
tàn che nâng cao sinh tr
m

ng và n ng su t Th o Q a... 48

t b ng bi n pháp d n n

c truy n th ng ................ 49

4.5.4. V m t k thu t ..................................................................................... 49
4.5.5. V m t qu n lý ....................................................................................... 50
PH N 5. K T LU N, T N T I, KI N NGH ............................................ 51
5.1. K t lu n .................................................................................................... 51
5.2. T n t i ...................................................................................................... 52
5.3. Ki n ngh .................................................................................................. 52
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................... 54


1

PH N 1
M
1.1.

U

tv n
Trong nh ng n m g n ây, vai trò c a r ng ngày càng

rõ h n bao gi h t. R ng cung c p g và lâm
c u cu c s ng c a hàng tri u
ngu n n

c, b o v

c nh n th c

c s n quý ph c v cho nhu

ng bào mi n núi. R ng là n i nuôi d

t ch ng xói mòn, làm s ch môi tr

ng

ng và mang l i v n

hóa, tinh th n. Tuy nhiên, cùng v i s phát tri n c a xã h i, s bùng n c a
dân s th gi i, r ng ngày càng b thu h p v di n tích, gi m sút v ch t
l

ng. Nguyên nhân ch y u c a m t r ng là s can thi p thi u s hi u bi t

c a con ng

i. V i i u ki n s ng nghèo ói ng

i ta ã khai thác r ng m t

cách quá kh n ng ph c h i c a nó. Ngoài ra, c ng có nh ng nguyên nhân
liên quan t i tính không h p lý c a các bi n pháp k thu t lâm sinh ho c
nh ng bi n pháp v kinh t xã h i thi u khoa h c ã làm t ng nh ng tác
tiêu c c

ng

n r ng.

Nhi u nghiên c u g n ây ã ch ra r ng m t trong nh ng gi i pháp t t
nh t cho b o v và phát tri n r ng là kinh doanh lâm s n ngoài g . Nó cho
phép t o

c ngu n thu nh p kinh t

khi v n b o v và phát tri n
nh n

cs h

n

nh cho ng

i dân mi n núi trong

c r ng. Kinh doanh lâm s n ngoài g

ng ng tích c c c a ng

ang

i dân mi n núi.

Th o Q a là lo i cây lâm s n ngoài g có thân th o, s ng lâu n m d
tán r ng. Chi u cao trung bình có th
làm d
ã

t

n 2-3m. H t Th o Q a

i

c dùng

c li u và th c ph m có giá tr . Trong nh ng n m g n ây Th o Q a
c xu t kh u ra n

c ngoài v i s n l

ng hàng tr m t n m i n m. Nó ã

tr thành ngu n thu nh p quan tr ng c a nhi u h gia ình vùng cao
huy n M

ng Tè.

các


2

Th o Q a c ng là loài cây ch có th sinh tr
n ng su t cao khi s ng d
òi h i ng

i tán r ng. Do ó,

ng, phát tri n và cho

tr ng và phát tri n Th o Q a

i dân ph i b o v và phát tri n r ng. Vì v y Th o Q a ã

c

ánh giá nh m t y u t quan tr ng v a góp ph n phát tri n kinh t xã h i
vùng cao,v a góp ph n phát tri n b o v r ng. V i nh n th c trên, nhà n
ã có ch tr

ng khuy n khích các

a ph

ng gây tr ng Th o Q a.nhà n

c
c

không ch tuyên truy n v giá tr kinh t và sinh thái c a Th o Q a, mà còn
quy ho ch vùng s n xu t Th o Q a, xây d ng các mô hình trình di n, cho vay
v n gây tr ng và cho phép xu t kh u Th o Q a vv..
Tuy nhiên, do ch a hi u bi t

y

v

c i m sinh thái c a Th o

Q a mà vi c gây tr ng r ng và phát tri n loài cây này ang g p không ít khó
kh n. Trong m t s tr
thích h p ng

ng h p,do gây tr ng trên i u ki n l p

i ta ã làm gi m sinh tr

Trong m t s tr

ng h p khác ng

a không

ng và n ng su t c a Th o Q a.

i ta l i m tán r ng m t cách quá m c.

i u này v a làm gi m n ng su t c a Th o Q a, v a làm gi m kh n ng
phòng h r ng.
góp ph n gi i quy t t n t i trên tôi th c hi n
tr ng và
M

xu t gi i pháp tr ng và phát tri n cây Th o Q a t i huy n

ng Tè, t nh Lai Châu” trên c s

ó

xu t nh ng gi i pháp lâm sinh

nh m nâng cao n ng su t c a Th o Q a
nh ng

tài “ ánh giá th c

a ph

huy n M

ng Tè m t trong

ng n m trong vùng quy ho ch phát tri n Th o Q a hi n nay.

1.2. M c tiêu nghiên c u
1.2.1. M c tiêu chung
Tìm hi u th c tr ng s n xu t Th o Q a t i huy n M ng Tè, t nh Lai Châu.
Trên c s

ó rút ra nh ng k t lu n và

xu t m t s gi i pháp úng

n có c s khoa h c và nh ng c ch chính sách nh m thúc
Th o Q a.

y tr ng cây


3

1.2.2. M c tiêu c th
H th ng hóa c s lý lu n và th c ti n s n xu t Th o Q a t i huy n
M

ng, t nh Lai Châu.
ánh giá hi u qu kinh t , xã h i môi tr

ng, tính b n v ng c a ngh

tr ng Th o Q a.
Tìm ra nh ng thu n l i, khó kh n trong vi c s n xu t Th o Q a.
a ra m t s gi i pháp nh m kh c ph c khó kh n và thúc

y ngh

tr ng Th o Q a.
1.3. Ý ngh a c a

tài

1.3.1. Ý ngh a trong h c t p và nghiên c u khoa h c
C ng c ki n th c t c s

n chuyên ngành ã h c trong tr

ng, làm

quen v i ph

ng pháp khoa h c, ng d ng ki n th c trong th c ti n, nâng

cao trình

ph c v công tác sau này.

Rèn luy n k n ng thu th p và x lý s li u, vi t báo cáo.
Giúp hi u thêm v quá trình xu t kh u, tình hình kinh t xã h môi tr

ng

hi n nay.
1.3.2. Ý ngh a th c ti n
Nh n th y

c nh ng gì ã làm

tr ng Th o Q a t i huy n t

ó có h

K t qu nghiên c u c a

c và ch a làm

ng i úng.

tài giúp cho

tri n tích c c ngh tr ng Th o Q a.

c khi tri n khai

a ph

ng có

nh h

ng phát


4

PH N 2
T NG QUAN V

TÀI NGHIÊN C U

2.1. C s khoa h c
Khái ni m v lâm s n ngoài g
Tr

c ây, ng

i ta coi g là s n ph m chính c a r ng, còn các lâm s n

khác nh song, mây, d u, nh a, s i, l

ng th c, th c ph m, d

c khai thác, nên th

c li u v.v...

do có kh i l

ng nh l i ít

ng coi là s n ph m ph

c a r ng. Ng

i ta g i chúng là lâm s n ph (minor forest products) ho c

c

s n r ng (special forest products). Trong nh ng th p k g n ây, r ng b tàn
phá m nh, g tr nên hi m và s d ng ít d n, nhi u nguyên li u khác nh kim
lo i và các ch t t ng h p d n d n thay th g trong công nghi p và các ngành
khác. Trong khi ó các "Lâm s n ph "

c s d ng ngày càng nhi u h n và

v i nh ng ch c n ng a d ng h n. M t s nghiên c u g n ây ó cho th y

n u

c qu n lý t t thì ngu n l i t “Lâm s n ph ” hoàn toàn không nh ,

ôi khi còn l n h n c g . Vì v y,
ph " ng

kh ng

nh vai trò c a các "Lâm s n

i ta ó s d ng m t thu t ng m i thay cho nó là "Lâm s n ngoài

g " ("Non- timber forest products" hay "Non-wood forest products").
Các nhà khoa h c ã

a ra nh ng khái ni m khác nhau v lâm s n

ngoài g . Theo Jenne.H. de Beer (1992)[9] “Lâm s n ngoài g
toàn b
con ng

c hi u là

ng v t, th c v t và nh ng s n ph m khác ngoài g c a r ng

c

i khai thác và s d ng”. N m (1994)[12], trong h i ngh các chuyên

gia lâm s n ngoài g c a các n

c vùng Châu Á - Thái Bình D

ng h p t i

Bangkok, Thái Lan ã thông qua khái ni m v lâm s n ngoài g nh sau:
"Lâm s n ngoài g bao g m t t c các s n ph m c th , có th tái t o, ngoài
g , c i và than. Lâm s n ngoài g

c khai thác t r ng,

các cây thân g . Vì v y, các s n ph m nh cát, á, n

t r ng ho c t

c, du l ch sinh thái


5

không ph i là các lâm s n ngoài g ".
nh t, h i ngh do t ch c Nông l

có m t khái ni m chung và th ng

ng th gi i t ch c vào tháng 6/1999 ã

a ra khái ni m v lâm s n ngoài g nh sau: "Lâm s n ngoài g bao g m
nh ng s n ph m có ngu n g c sinh v t, khác g ,

c khai thác t r ng,

t

có r ng và các cây thân g ".
Sau nhi u n m nghiên c u v lâm s n ngoài g Jenne.H. de Beer
(1992)[9] ó b sung khái ni m lâm s n ngoài g . Theo ông "Lâm s n ngoài
g bao g m các nguyên li u có ngu n g c sinh v t, không ph i là g ,
khai thác t r ng

ph c v con ng

c

i. Chúng bao g m th c ph m, thu c,

gia v , tinh d u, nh a, nh a m , ta nanh, thu c nhu m, cây c nh,

ng v t

hoang dã ( ng v t s ng hay các s n ph m c a chúng), c i và các nguyên li u
thô nh tre, n a, mây, song, g nh và s i". Theo khái ni m này c a Jenne.H.
de Beer là
ây là ông ã

n gi n, d s d ng nh ng khác v i h u h t các khái ni m tr

c

a c i vào nhóm lâm s n ngoài g .

V giá tr c a lâm s n ngoài g
H u h t m i ng

i

u th a nh n lâm s n ngoài g nh m t y u t

quan tr ng cho phát tri n kinh t xã h i mi n núi.

Ghana, lâm s n ngoài g

có vai trò cung c p th c ph m, thu c ch a b nh, v t li u xây d ng,v.v...

ng

th i c ng chi m g n 90% ngu n thu nh p c a các h gia ình Falconer,
(1989) [11]. Lâm s n ngoài g c ng là m t b ph n c a r ng, n u lâm s n
ngoài g

c s d ng m t cách h p lý thì nó óng vai trò to l n trong quá

trình ph c h i và phát tri n r ng
g

các n

c ang phát tri n. Lâm s n ngoài

c các nhà nghiên c u coi nh m t y u t góp ph n b o t n r ng và

phát tri n b n v ng

mi n núi nhi t

(1989) [8]. Khi nghiên c u

i Clark, (1997) [10]; Mendelsohn,

l u v c sông Công gô

lu n:" S phát tri n c a lâm s n ngoài g là m t y u t

Cameroon, L.Clark k t
óng góp vào s b o

t n c a h sinh thái r ng". Trong nghiên c u c a mình, Mendelsohn (1989)


6

[8] ó cho th y ng

i ta có th g p m t ám s n ph m có giá tr r t cao. Peter

(1989) [14] ã tìm th y nh ng khu r ng v i 5 loài cây có giá tr kinh t cao
vùng Amazon c a Peru. Hàng n m chúng cho thu nh p t 200- 6000 USD/ha.
Myers (1986) [13]

cl

th b i ng

i

ng và không bao gi tính ra ti n m t. Rõ ràng là ng

dân

ng ã

a ph

a ph
t

ng kho ng 60% t ng s n ph m phi g

nh ch ng h n

i

c l i ích c b n c a h t nh ng khu r ng k c n.

i v i n n kinh t c a m t s n
kh ng

c tiêu

c vai trò c a lâm s n ngoài g

ó

c

Thái Lan trong n m 1987 ó xu t kh u lâm s n ngoài

g

t giá tr 23 tri u USD,

Indonesia c ng trong n m ó

t 238 tri u USD

và

Malaysia trong n m 1986 xu t kh u hàng hóa s n xu t t lâm s n ngoài

g

t x p x 11 tri u USD (Jenne.H.de Beer,1992[9]).

n

(1982) lâm

s n ngoài g chi m g n 40% giá tr lâm s n và 560% giá tr lâm s n xu t
kh u. Indonesia (1989) thu 436 tri u USD t lâm s n ngoài g (Lê Quý An,

1999[1]).

Lào c ng

ra m c tiêu

n n m 2000 có th thu h i 50% ngu n

l i c a r ng không ph i là g (C u l y trái
tr

ng h p l i ích thu

t, 1993[7]). Trong m t s

c t lâm s n ngoài g l n h n nhi u so v i thu

nh p t các s n ph m khác.
Nghiên c u v ti m n ng kinh t c a lâm s n ngoài g
cho th y có ít nh t 30 tri u ng
óng góp cho th tr
song mây. Nhi u n

i ch y u d a vào các s n ph m ngoài g ,

ng th gi i kho ng 3 t USD t các

n

, Trung Qu c ã và ang nghiên c u

s d ng h p lý các s n ph m ngoài g nh m nâng cao
a nh m b o v

gia d ng làm t

c trên th gi i nh Brazil, Colombia, Equado, Bolivia,

Thái Lan, Indonesia, Maylaysia,

b n

ông Nam Á

i s ng c a ng

a d ng sinh h c c a các h sinh thái r ng

R ng nh m t nhà máy quan tr ng

a ph

i dân
ng.

i v i xã h i và lâm s n ngoài g

là m t trong nh ng s n ph m quan tr ng nh t c a nhà máy này (Mendelsohn,
1992). Phân tích vai trò c a lâm s n ngoài g

vùng nhi t

i tác gi còn


7

nh n th y ý ngh a

c bi t c a nó v i vi c b o t n r ng. B i vì vi c khai thác

lâm s n ngoài g có th luôn
m b o cho r ng

c th c hi n v i s t n h i ít nh t

tr ng thái nguyên v n t nhiên. B ng vi c phát tri n kinh

doanh s n ph m ngoài g , r ng t nhiên có th
trong khi ng

n r ng,

i dân

này. Tác gi kh ng

a ph

c gi gìn nguyên v n,

ng v n có th thu

c l i ích t các khu r ng

nh r ng, vi c kinh doanh lâm s n ngoài g s ngày càng

c phát tri n nh m t y u t tri n v ng nh t cho qu n lý r ng b n v ng,
cho gi i quy t v n

môi tr

ng và phát tri n

Nh v y, các nghiên c u

u

vùng núi nhi t

a ra nh n

i.

nh lâm s n ngoài g có

m t vai trò to l n, nó không ph i là s n ph m "Ph ", mà là m t trong nh ng
s n ph m chính c a r ng, có ý ngh a

n quá trình phát tri n kinh t xã h i

mi n núi và góp ph n vào b o t n và phát tri n r ng. G n ây, nh ng phát
hi n m i v ti m n ng c a lâm s n ngoài g nh kh n ng ph c h i nhanh,
cho thu ho ch s m v i n ng su t kinh t cao và n

nh, có kh n ng kinh

doanh liên t c, phù h p v i quy mô h gia ình và

c bi t là vi c khai thác

chúng g n nh không t n h i

n r ng ó thúc

y nhi u nhà khoa h c tham

gia vào nghiên c u phát tri n lâm s n ngoài g . Ph n l n các nghiên c u
t p trung

các n

c nhi t

u

i, n i mà ti m n ng v lâm s n ngoài g phong

phú nh t, còn vi c khai thác g l i th

ng gây t n h i nhi u nh t

iv ih

sinh thái r ng.
V ki n th c b n

a

Hi n nay ã có nhi u công trình nghiên c u v ki n th c b n
quan

n lâm s n ngoài g . Các nghiên c u ch ra r ng, ki n th c b n

gây tr ng, phát tri n và s d ng lâm s n ngoài g c a ng

a liên
av

i dân là r t quan

tr ng trong quá trình qu n lý và s d ng lâm s n ngoài g m t cách h p lý.
B i vì ki n th c b n

a là nh ng k t qu nghiên c u ã

nghi m lâu ngày c a ng

i dân trên th c

a.

c úc k t và th


8

Khi nghiên c u v ki n th c b n
[11], tác gi

ã kh ng

a

nh: ki n th c b n

Ghana c a Facolner (1997)

a là nh ng ki n th c quí báu, có

giá tr trong quá trình gây tr ng phát tri n và s d ng h p lý tài nguyên lâm
s n ngoài g . Tuy nhiên,

nâng cao n ng su t và tính b n v ng trong quy

trình s d ng lâm s n ngoài g

òi h i c n có s k t h p gi a k t qu nghiên

c u khoa h c th c s v i ki n th c b n

Cách ti p c n có hi u qu nh t
ngoài g là thu nh n ki n th c b n
a có 3 khó kh n

a. Tuy nhiên, khi s d ng ki n th c b n

a

tm c

tin c y trong khoa h c,

ng chung chung, không c th ; Khái ni m loài lâm

a ph

Ki n th c b n

ánh giá ngu n tài nguyên lâm s n

cung c p thông tin

ó là: Các thông tin th
s n ngoài g

a.

ng th

m i

a ph

ng khác v i khái ni m trong sinh v t h c;
ng có khác nhau và m c

áp d ng khác

nhau. Vì v y, tác gi k t lu n “Trong nghiên c u lâm s n ngoài g ki n th c
b n

a r t quan tr ng tuy nhiên, c n k t h p nghiên c u ki n th c b n

nghiên c u th c

av i

a. K t qu các công trình nghiên c u v ki n th c b n

a

là ã ch ra t m quan tr ng c a nó trong quá trình s d ng b n v ng lâm s n
ngoài g . Tuy nhiên, các ki n th c b n
m c

a này có m t s h n ch ,

tin c y trong khoa h c. Vì v y,

c bi t là

phát tri n các mô hình lâm s n

ngoài g c n k t h p áp d ng ki n th c b n

a v i ki n th c hi n

i c a các

l nh v c liên quan”.
Cho

n nay phát tri n lâm s n ngoài g

n i dung c a chi n l

c xem là m t trong nh ng

c qu n lý r ng b n v ng theo h

ng "B o t n có khai

thác". Tuy nhiên, nh ng chính sách cho phát tri n lâm s n ngoài g th c s là
ch a

c chú ý úng m c. Bi u hi n c a nó m i d ng

phép khai thác lâm s n ngoài g

m c nhà n

c cho

h u h t các lo i r ng, k c r ng phông h ,

gi m thu v i các hàng hóa lâm s n ngoài g , t ng c

ng nghiên c u nh ng


9

ki n th c có liên quan

n lâm s n ngoài g , t ng c

ng ph c p cho nông

dân k thu t khai thác, ch bi n và tiêu th các lâm s n ngoài g v.v...
Ng

i ta nh n th y còn thi u nh ng nghiên c u

y

v k thu t,

chính sách cho phát tri n lâm s n ngoài g , trong ã có chính sách s d ng tài
nguyên, chính sách qu n lý c ng

ng, chính sách th tr

ng, chính sách ngân

hàng tín d ng, chính sách khoa h c công ngh , chính sách dân t c, chính sách
v gi i v.v... có liên quan

n phát tri n lâm s n ngoài g .

Trong nh ng n m g n ây, xu h

ng nghiên c u c a th gi i là các

nghiên c u nh m phát tri n b t k m t s n ph m nào luôn luôn ph i
nhìn nh n toàn di n. M t s n ph m
c u

y

c phát tri n không ch

c

c nghiên

v y u t k thu t mà c y u t xã h i. V k thu t phát tri n lâm

s n ngoài g , do tính a d ng c a lâm s n ngoài g , các nghiên c u k thu t
v lâm s n ngoài g ch y u t p trung vào m t s loài có giá tr kinh t cao.
S loài lâm s n ngoài g khác, k t qu nghiên c u k thu t ch y u d a trên

các ki n th c b n

a. Vì v y,

phát tri n lâm s n ngoài g m t nhu c u c p

thi t ó là c n ph i có nghiên c u

y

v k thu t

i v i m t s loài có

giá tr cao nh m phát tri n m r ng và t ng n ng su t.
2.2. Tình hình nghiên c u trong và ngoài n

c

2.2.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i
Th o Q a là loài cây lâm s n ngoài g có giá tr d
c con ng

i bi t

n t lâu.

Trung Qu c, Th o Q a

c li u và giá tr

c gây tr ng và

s d ng cách ây hàng tr m n m. Nh ng nh ng nghiên c u v Th o Q a còn
r t h n ch . K t qu nghiên c u Th o Q a ban

u

c trình bày trong cu n

sách v công d ng và giá tr c a m t s lo i cây d

c li u do các nhà y h c

c a Trung Qu c biên so n và xu t b n vào

u th k 19. N m 1968, m t s

nhà nghiên c u cây thu c t i Vân Nam, Trung Qu c ó xu t b n cu n sách


10

"K thu t gây tr ng cây thu c

Trung Qu c". Cu n sách ó

c p

n cây

Th o Q a v i m t s n i dung ch y u sau:
- Phân lo i Th o Q a: g m có tên khoa h c (Amomum tsao-ko Crevost
et Lemaire), tên h (Zingiberaceae).
- Hình thái: d ng s ng, thân, g c, r , lá, hoa, qu .
- Vùng phân b
-

Trung Qu c.

c i m sinh thái: khí h u và

t ai

- K thu t tr ng: Nhân gi ng, làm

t, tr ng, ch m sóc, phòng tr sâu

b nh h i.
- Thu ho ch và ch bi n: ph m ch t quy cách, bao gói, b o qu n.
- Công d ng: dùng làm thu c tr các b nh
ây là cu n sách t
quát và có h th ng v

ng

ng ru t, b nh hàn.

i hoàn ch nh ó gi i thi u m t cách t ng

c i m sinh v t h c, sinh thái h c, k thu t gây

tr ng, thu hái ch bi n và b o qu n. Tuy nhiên, ây là cu n sách vi t cho cho
nhi u loài cây d

c li u nên cây Th o Q a

d ng tóm t t c a b n h
v y, khi áp d ng
có nhi u thay

ng d n k thu t cho m t s vùng

Vi t Nam, m t s

i

c gi i thi u ng n g n d

i

Trung Qu c. Vì

c i m c ng nh bi n pháp k thu t

phù h p v i i u ki n

n

c ta.

ây v n là cu n sách

ghi l i m t cách h th ng nh ng ki n th c v cây Th o Q a.
Trong nh ng n m g n ây, khi con ng

i nh n th c

c t m quan

tr ng c a lâm s n ngoài g nói chung và Th o Q a nói riêng, m t s nhà khoa
h c ti p t c nghiên c u v Th o Q a. N m 1992[9], J.H. de Beer - m t
chuyên gia lâm s n ngoài g c a t ch c Nông l

ng th gi i - khi nghiên

c u v vai trò và th tr

ng c a lâm s n ngoài g

ó nh n th y giá tr to l n

i v i vi c t ng thu nh p cho ng

i dân s ng trong khu v c

c a Th o Q a

vùng núi n i có phân b Th o Q a nh m xoá ói gi m nghèo,
y u t thúc

ng th i là

y s phát tri n kinh kinh t xã h i vùng núi và b o t n phát tri n


11

tài nguyên r ng. V nhu c u th tr

ng c a Th o Q a là r t l n, ch tính riêng

Lào, hàng n m xu t kh u kho ng 400 t n sang Trung Qu c và Thái Lan.
ây là công trình nghiên c u t ng k t v vai trò Th o Q a

i v i con ng

xã h i c ng nh tình hình s n xu t buôn bán và d báo th tr

i,

ng, ti m n ng

phát tri n c a Th o Q a.
N m 1996, Ti n Tín Trung, m t nhà nghiên c u v cây thu c dân t c
t i vi n V sinh d ch t công c ng Trung Qu c biên so n cu n sách "B n th o
b c tranh màu Trung Qu c". Cu n sách ã mô t t i h n 1000 loài cây thu c
Trung Qu c, m t trong s

ó là Th o Q a. N i dung

c p là:

- Tên khoa h c.
-M ts

c i m sinh v t h c và sinh thái h c c b n.

- Công d ng và thành ph n hóa h c c a Th o Q a.
Nhìn chung, n i dung có liên quan
c pt

ng

i ng n g n, nó cho bi t m t s

ph n các ch t ch a trong Th o Q a nh ng

n Th o Q a trong cu n sách
c i m c b n v t l thành
c p r t ít

n

c i m sinh thái

c ng nh bi n pháp k thu t gây tr ng và phát tri n Th o Q a.
ã

c p

n

ây tác gi

c i m phân lo i c a Th o Q a, công d ng, phân b , m t s

c i m sinh v t h c và sinh thái h c c a Th o Q a. Tác gi c ng trình bày
k thu t nhân gi ng, tr ng, ch m sóc b o v , thu hái, ch bi n, tình hình s n
xu t và buôn bán Th o Q a trên th gi i.
2.2.2. Tình hình nghiên c u trong n

c

Vi t Nam n m trong khu v c nhi t

i gió mùa, m và là m t trong

nh ng n i phân b t nhiên c a Th o Q a. T lâu
ki m và khai thác Th o Q a

i, nhân dân ta ó bi t tìm

làm th c n, thu c ch a b nh và coi Th o

Q a là cây "truy n th ng". Theo tài li u c a Pháp, thì công trình
c p

n Th o Q a là công trình nghiên c u v h th c v t

Lecomte et al g m 7 t p v i tên cu n sách "Th c v t chí

ông D
ic

u tiên
ng c a
ng

ông


12

D

ng". Tác gi

ó th ng kê

c toàn

ông d

ng có h n 7000 loài th c

v t, trong ó 1350 loài cây thu c n m trong 160 h th c v t mà Th o Q a là
m t trong nh ng loài cây có giá tr cao.
N m 1999 [3], khi nghiên c u nh ng cây thu c và v thu c Vi t Nam,
tác gi

T t L i ó cho r ng: Th o Q a là loài cây thu c

c tr ng

n

c

ta vào kho ng n m 1890. Trong Th o Q a có kho ng 1-1.5% tinh d u màu
vàng nh t, mùi th m, ng t, v nóng cay d ch u có tác d ng ch a các b nh
ng ru t.
Th o Q a

ây là m t công trình nghiên c u kh ng
n

nh công d ng c a

c ta. Tuy n i dung nghiên c u v Th o Q a c a công trình

còn ít, nh ng nó ã ph n nào m ra m t tri n v ng cho vi c s n xu t và s
d ng Th o Q a trong y h c

n

c ta. Vào nh ng n m 1960

1980, m t s nhà khoa h c khi nghiên c u v cây thu c
n Th o Q a. Do Th o Q a là cây "truy n th ng", có

n

n nh ng n m
c ta có

c thù riêng khác v i

m t s loài lâm s n ngoài g là có ph m vi phân b h p, chúng
ch y u d

i tán r ng

c p

c tr ng

các t nh phía B c nh Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang

nên các nhà khoa h c ít quan tâm. Các công trình nghiên c u liên quan còn
t n m n. N m 1982[4],

oàn Th Nhu công b k t qu nghiên c u c a mình

v "B o v , khai thác ngu n tài nguyên cây thu c thiên nhiên và phát tri n
tr ng cây thu c trên
Q a là cây d
nhiên cho
Q ad

t r ng

Vi t Nam". Trong ó tác gi k t lu n: Th o

c li u quý và thích nghi t t

i u ki n d

i tán r ng, tuy

n nay v n ch a có nghiên c u nào v k thu t gây tr ng Th o

i tán r ng. N m 1994, nh n th c

kinh t xã h i c a ng

c ti m n ng nâng cao

i s ng

i dân vùng núi t ngh r ng.T nh Lào Cai ã xác

Th o Q a là loài cây giá tr cao c n

nh

c phát tri n. S Nông nghi p và phát

tri n nông thôn t nh Lào Cai ó ph i h p v i các nhà khoa h c t i Trung tâm
nghiên c u lâm

c s n ti n hành t ng k t các kinh nghi m gây tr ng, thu hái

và ch bi n b o qu n Th o Q a trong nhân dân. Sau g n 2 n m i u tra thu


13

th p, t ng h p k t h p v i m t s k t qu nghiên c u trong và ngoài n
b nh
h

ng d n k thu t t m th i gây tr ng Th o Q a ra

ng d n là: xác

mô t m t s

c,

i. N i dung b n

nh tên khoa h c loài Th o Q a phân b trong

a ph

ng,

c i m sinh v t h c, sinh thái h c c b n, k thu t nhân

gi ng, tr ng, ch m sóc và thu hái.

tr ng và thu hái Th o Q a

n

ây là b n h

ng d n k thu t v gây

c ta. Do ch y u là t ng k t kinh nghi m

trong nhân dân và k th a m t s k t qu nghiên c u trong n

c và trên th

gi i cho nên các bi n pháp k thu t nh ch n vùng tr ng, i u ki n l p

a

tr ng, nhân gi ng, ch n gi ng, tr ng v.v... còn ch a c th , v n mang tính
ch t

nh tính. Các c n c

v tr ng, m t

xác

tr ng v.v...

nh i u ki n l p

a tr ng thích h p, th i

nâng cao n ng su t và tính n

nh c a mô

hình tr ng Th o Q a còn nhi u thi u sót nên hi u qu c a mô hình th
nghi m còn th p và ch a

m b o tính b n v ng. Vì v y, th c ch t b n h

ng

d n k thu t này ch là t m th i c n nghiên c u b sung, hoàn thi n.
Trong công trình " a d ng sinh h c có m ch vùng núi cao Sa Pa", các
tác gi Nguy n Ngh a Thìn, Nguy n Th Th i (1998) [2] ã phân lo i lâm s n
ngoài g theo h th ng sinh thái và th ng kê
có giá tr làm thu c

a ph

ng. Các tác gi

c t p oàn ông

o th c v t

a ra m t s loài cây làm

thu c có th m nh c a khu v c không ch có giá tr s d ng mà còn có giá tr
xu t kh u, t ng thu nh p nh c hoàng liên, Th o Q a, c x
óc n

c,v.v... Trong

c bi t chú tr ng phát tri n cây Th o Q a. Bên c nh m t s nghiên

c u v hình thái và sinh thái,
trong l nh v c y d

phát hi n ti m n ng công d ng c a Th o Q a

c, m t s công trình nghiên c u v thành ph n hoá h c

nh : công trình v thành ph n hoá h c c a Th o Q a, công trình ã
m t cách khái quát v vai trò c a Th o Q a
ph

i v i ng

ng, tình hình gây tr ng, s n xu t, ti m n ng th tr

Th o Q a t i m t s

a ph

ng

n

i dân c ng nh

a ra
a

ng và hi u qu c a

c ta. Công trình này ã v nên m t b c


14

tranh khái quát v hi n tr ng và xu h

ng phát tri n c a Th o Q a

ng th i cho th y ti m n ng v Th o Q a

n

n

c ta.

c ta r t l n nh ng trong quá

trình phát tri n và m r ng gây tr ng Th o Q a cho n ng su t cao còn g p
m t s khó kh n. Khó kh n l n nh t là v l nh v c k thu t nh khi phát tri n
m r ng c n tr l i m t s câu h i: Th o Q a

nào cho n ng su t ch t l
N m 2000,
tán r ng c a ng

c tr ng

ng cao nh t và không nh h

ng

âu và nh th
n b o t n r ng.

áp ng yêu c u v k thu t gây tr ng cây

cs nd

i

i dân, C c Khuy n Nông và Khuy n Lâm biên so n tài li u

"Tr ng cây nông nghi p, d

c li u và

cs nd

i tán r ng". N i dung tài

li u ã nêu giá tr kinh t ,

c i m hình thái, sinh thái, phân b và k thu t

tr ng, ch m sóc, thu ho ch và ch bi n Th o Q a d

i tán r ng.

Trong nh ng n m g n ây c ng xu t hi n m t s tài li u có trình bày
nh ng thông tin v Th o Q a nh "M t s

c i m c b n c a h th c v t

Vi t Nam" (1999) [2] c a tác gi Lê Tr n Ch n; N m 1990[5], khi nghiên c u
v giá tr c a lâm s n ngoài g

i v i ng

i dân

Sa Pa, Nguy n T p ã k t

lu n: nh tr ng Th o Q a mà h u h t các gia ình
Van, Sa Pa, Lào Cai ã tr nên gi u có. Tr

thôn Seo Mi T xã T

c ây, n u tr ng lúa n

gia ình ch thu kho ng 1 t n lúa/n m, giá tr kho ng 2 tri u

ng m i
ng. Nay

chuy n sang tr ng Th o Q a, m i gia ình hàng n m thu bình quân 2-3 t
qu , t

ng

lúa tr

c ây.

ng v i giá tr 20 - 40 tri u

ng, g p 10-20 l n giá tr c a tr ng

Nhìn chung nh ng nghiên c u v Th o Q a ã cho th y ây là loài cây
lâm s n ngoài g có giá tr c n

c phát tri n nh m t y u t góp ph n phát

tri n kinh t xã h i, xoá ói gi m nghèo và b o v r ng

m t s t nh mi n

núi phía B c Vi t Nam. Tuy nhiên, k t qu nghiên c u v Th o Q a ch y u
thông qua i u tra nhanh và mang tính ch t c a nh ng t ng k t kinh nghi m
là chính. Nh ng

c i m hình thái, sinh thái, phân b v.v... ch y u phát hi n

15

m c

nh tính. Vì v y, các h

không c th , ch a áp ng

ng d n k thu t th

ng có tính ch t g i ý,

c yêu c u c a s n xu t hi n nay.

2.3. T ng quan khu v c nghiên c u
2.3.1. i u ki n t nhiên
2.3.1.1. V trí
M

a lý, hành chính

ng Tè là huy n vùng cao biên gi i c a t nh Lai Châu, n m phía tây

b c Vi t Nam, cách trung tâm t nh l h n 180 Km v phía tây b c (theo

ng

b t nh l 127, qu c l 12, qu c l 4D):

- Phía B c giáp Trung Qu c.
- Phía Nam giáp huy n N m Nhùn, t nh Lai Châu
- Phía ông giáp huy n Sìn H , t nh Lai Châu
- Phía Tây giáp huy n M

ng Nhé, t nh i n Biên

Di n tích t nhiên c a huy n là 366.953,21 ha, là huy n phía tây b c
c a T qu c, giáp t nh Vân Nam Trung Qu c v i 130,292km
nên M

ng Tè có v trí

ng biên gi i

c bi t quan tr ng v ANQP và b o v ch quy n

biên gi i Qu c gia.
Là khu v c

u ngu n xung y u và c c k quan tr ng c a Sông

con sông có giá tr l n v thu
B c b , nên M
Huy n M

i n và cung c p n

c cho vùng

tn

c.

n v hành chính tr c thu c g m các xã Bum

N a, Bum T , Kan H , Ka L ng, Mù C , M

ng Tè, N m Khao, Pa

V S , Tá B , Tà T ng, Thu L m, Vàng San, và m t Th Tr n M
2.3.1.2.

ng b ng

ng Tè có v trí quan tr ng v phát tri n kinh t c a
ng Tè có 14

à,

, Pa

ng Tè.

a hình

Do ch u nh h

ng l n c a ho t

ng ki n t o

a hình huy n M

ng

Tè r t ph c t p, m c

chia c t sâu và ngang r t m nh m b i các dãy núi

cao và ch y dài theo h

ng Tây B c - ông Nam, trong ó ph bi n

a hình

núi cao và trung bình.

cao trung bình 900 - 1500m so v i m t n

c bi n,