Đánh giá thực trạng và sử dụng các loài thực vật rừng dùng làm thuốc của người Dao tại xã Vũ Chấn – huyện Võ Nhai – tỉnh Thái Nguyên (Khóa luận tốt nghiệp)

--------------o0o--------------

I NGUYÊN

: Chính quy
Chuyên ngành
: K43- NLKH
Khoa
: 2011 2015


L

tài t t nghi p:

là công trình nghiên c u c a b

Nhai

s d ng thông tin t nhi u ngu n khác nhau, các thông tin có s

c

trích rõ ngu n g c.
ng s li u và k t qu nghiên c
này là trung th

tài

c s d ng trong b t c m t công trình nghiên

c u khoa h c nào khác. Các s li u trích d n t

c ghi rõ

ngu n g c.
Thái Nguyên,ngày
XÁC NH N C

TS Nguy n Th Thoa

tháng 05
i vi

Lý Th Bình

XÁC NH N C A GV CH M PH N BI N
(ký, h và tên)


i

. Công
,
,
.

Nguyên,
:

.

,

,

,

,
,
,
.

.
,
.
,

.
!
,
Sinh viên


ii

B ng 3.1: Tình hình s d ng các loài cây th c v t làm thu c.
B ng 3.2: Tình hình thu hái các loài th c v t làm thu c.
B ng 3.3: Gây tr ng các loài th c v t dùng làm thu c.
B ng 3.4: Thu th p bài thu c cây thu c dân gian.
4.2

.


iii

DANH M C HÌNH

4.1

. .........................................38


iv

..................................................................................................i
.......................................................................................................ii
................................................................................. iii
DANH M C HÌNH.............................................................................................iv
PH N 1. M
1.1.

tv

U ...............................................................................................1
. ......................................................................................................1

1.2.M

u........................................................................................3

1.3.M c tiêu nghiên c u.........................................................................................3
1.4.

tài.............................................................................................3

1.4.1.

c t p và trong nghiên c u khoa h c. ..................................3

1.4.2.Ý

c ti n..................................................................................4

PH N 2. T NG QUAN CÁC V

NGHIÊN C U..................................5

khoa h c................................................................................................5
2.2. Tình hình nghiên c

c. ....................................................6

2.2.1. Tình hình nghiên c u trên th gi i...............................................................6
2.2.2. Tình hình nghiên c

c.................................................................9

u ki n t nhiên, kinh t - xã h i t

n

huy n Võ Nhai

t nh

Thái Nguyên.........................................................................................................12
u ki n t nhiên. .....................................................................................12
, xã h i. ............................................................................15
u ki n t nhiên, kinh t - xã h

ng ...........21

2.4.1. Thu n l i. ...................................................................................................21
...................................................................................................22
PH N 3.

NG, N

U

..............................................................................................................................24
ng và ph m vi nghiên c u c

tài. ...............................................24

m, th i gian ti n hành........................................................................24


v

3.3. N i dung nghiên c u. ....................................................................................24
ghiên c u...............................................................................24
3.4.1. Ngo i nghi p. .............................................................................................24
3.4.2. N i nghi p. .................................................................................................29
PH N 4. K T QU NGHIÊN C
4.1. Nh ng loài th c v t r

................................30
i dân t

a bàn nghiên c u

s d ng làm thu c. ...............................................................................................30
4.2. Hi n tr ng khai thác và s d ng th c v t r ng làm thu c c

i dân t c

n. ..................................................................................................39
4.2.1. Hi n tr ng khai thác và s d ng ngu n tài nguyên cây thu c. ..................39
4.3.

.........................................50

4.4.
. .....................................................................................................................51
4.5. Nguyên nhân làm suy gi m ngu n tài nguyên cây thu c. ............................53
4.6. Gi i pháp b o t n, phát tri n và s d ng b n v ng nh ng loài th c v t làm thu c.
..............................................................................................................................54
5.

5.1

...................................................................58
. .........................................................................................................58

5.2 T n t i. ...........................................................................................................60
5.3

. ..........................................................................................................60
.................................................................................61


1

1.1.

tv

.

Vi

c coi là m t trong nh

giàu v

ng sinh h c,

g

Vi t Nam do s khác bi t l n v khí h u t vùng

o t i giáp vùng c n nhi

t o nên s

c thu

i, cùng v i s

ng v

ng v

ng

sinh h c cao.
V i 1,6 tri u ha r

c s n các nhà khoa h

7000 loài th c v

i là 1/2 cây lâm s n ngoài g , bao g m 3830

loài cây thu c, 186 loài th c v

c h u ch có

c h u ch có

Vi t Nam, 823 loài th c v t

i 3/4 di

c ta có nhi u ti

r ng (Vi

tt

c Li u, 2002) [14]. Vì v y Vi t

c cho là m t trong nh
ti

n lâm s n ngoài g

này không nh

ng sinh h c c a th gi i có
khu v c Châu Á. Ngu n tài nguyên

v ng ch c c a s t n t i c

thu c nhi u th h
Nam trong nh

i núi nên

i dân Vi t Nam

cho s phát tri n c a dân t c Vi t
p t i. Tuy nhiên thay vì b o t n ngu n tài nguyên

này, vô tình hay c

i dân Vi

c và

phí ph m ngu n tài nguyên s n có quý giá này.
b t k qu c gia nào, b t k th
m

i nào y h c dân gian luôn luôn có

ng hành cùng y h c bác h c. Y h c c truy n hay còn g i là y h c

dân gian s d ng nguyên li u ch y

ch a b nh là các lo i th

chính là nh ng cây c th c v t mà t

ng g p trong cu c s ng hàng ngày,

nh ng cây c

y l i có hi u qu rõ r t trong vi c ch a tr b nh. V y nên n u

chúng ta bi t cách khai thác và s d ng các loài th c v t làm thu c m t cách
h p lý s có nhi
phát tri n n n y h c c truy n c a dân t c ta.

c, m

ng th i k th a và


2

Hi n nay không ch có Vi t Nam mà nhi u qu c gia trên th gi
ng s d ng các lo i thu c làm t cây
c us d

c li u. Tuy nhiên v i nhu

c li u làm thu c ngày cà

loài th c v t này r t d

n nay các

c thu hái, t n ít công s c tìm ki m

i dân khai

thác m t cách b a bãi, ki t qu , không chú ý t i b o v tái sinh, d n làm m t
u loài th c v t quý, làm gi

c

, có loài

ng

tuy t ch ng. Vì th chúng ta c n nghiên c u thêm v các loài

th c v t này. T p h p nh ng ki n th

ng bi n pháp gây

gi ng, tr ng, b o v , khai thác và s d ng c
giáo d c cho m

a, tuyên truy n và

i nh t là l p tr v t m quan tr ng c a vi c b o t n tài

nguyên thiên nhiên, t
h

ib

có k ho ch phát tri n, qu n lý và s d ng

c li u thiên nhiên.
n là m t xã mi

Nguyên,

v t r ng
thu n nông

c a huy n Võ Nhai

t nh Thái

y có h sinh thái r

c

t phong phú

i dân

u ki n kinh t

, thu nh p th

u tr

iv

cao, bên c

y

i dân

i

i dân sinh s ng l i có ngu n tài nguyên cây

thu c s n có, d ki m, r ti n, không gây tác d ng ph mà hi u qu l i cao.
a ngu

t ph n không nh vào thu

nh p c

y ngu n tài nguyên r ng nói chung và

ngu n tài nguyên cây thu c nói riêng có vai trò quan tr ng v
mi n núi x

i dân

i dân

u bi t h

m

quan tr ng c a cây thu c.
Xu t phát t th c t
nhi m khoa Lâm Nghi
tài:
làm thu c c

cs

ng ý c a N

ng, c a Ban ch

ng d n tôi ti n hành nghiên c

n tr ng khai thác và s d ng các loài th c v t
i Dao t i xã

n

huy n Võ Nhai

dùng
t nh Thái


3

nh m th

c li

c s d ng t

tìm ra m t s gi i pháp phù h p nh m b o t n cây thu c, phát tri n các loài
c li u có giá tr .
1.2. M

u.
ánh giá th c tr ng khai thác và s d ng

ngu n tài nguyên th c v t r ng làm thu c c

i Dao t

n,

huy n Võ Nhai, t nh Thái Nguyên. T

ng ki n ngh , gi i pháp

nh m b o t n và phát tri n th c v t s d ng làm thu c t

n.

1.3. M c tiêu nghiên c u.
- Th

c nh ng loài th c v t r

i dân t

Ch n, huy n Võ Nhai, t nh Thái Nguyên khai thác, s d ng làm thu c.
-

c nguyên nhân làm suy gi m ngu n tài nguyên cây thu c.

-

xu t m t s gi i pháp nh m b o t n và phát tri n các loài th c v t

r ng làm thu c.
1.4.

tài.

1.4.1.

c t p và trong nghiên c u khoa h c.
Qua vi c th c hi

tài s giúp sinh viên v n d

th c mà sinh viên ti

c trong quá trình h c t p t
iv

i th c hi

c nh ng ki n
ng và nó có ý

tài giúp sinh viên làm

quen v i vi c nghiên c u khoa h c, c ng c nh ng ki n th
d ng lý thuy t vào th c t , bi

c, v n

p, phân tích, x lý thông

p c n và làm vi c v i c

ng thôn b

i

dân t c Dao.
tài sau khi hoàn thành có th làm tài li u tham kh o cho nh ng
nghiên c
c ac

cho vi c s d ng b n v ng ngu
ng.

c li u


4

1.4.2.

c ti n.
Trong quá trình ti n hành nghiên c
i dân

tài ta s tuyên truy n tr c ti p

c t m quan tr ng c a vi c khai thác và s d ng

h p lý th c v t r ng s d ng làm thu c nói riêng và khai thác tài nguyên r ng
nói chung, c n ph i khai thác
tài góp ph
th c v t r ng làm thu c, t n d

m b o b n v ng tài nguyên r ng.
c tr ng khai thác, s d ng các loài
c h t các b ph n s n ph m có ích t

cây th c v t s d ng làm thu c và t nh ng gi
s giúp chính quy
phát tri n nh ng loài cây thu c quý giá.

xu

cs
ng b o t n,


5

PH N 2

.

,
,

,

,

.
,

,

,

.X
,
.

.

.

,
.
Cây d

.
7000

3.830

(

) [15].

,

.

.
2
(
(Do

)
,

).

,


6

.
,

3

-

:

:C

,

, thân non.
,

,
:

,

hai,

,

-

.

,
:T

sao qua.

ng,

,
(Ngâ

), Nhân tr

.
),

(

, ngâm

c u ng h ng ngày,
,

,

,

(

,

,

, )

.
-

,

:

n,

,

2.2.1.1. Tình hình nghiên c u các loài th c v t s d ng làm thu c.
,
.

.

,
.


7

Trên

,
.
nh.

16

1955
.
.

1954

.
,

,

,

,
,

,

(D n theo

, 1996) [7].

1968

,
.

,

,

(d n theo

, thu

, 2002) [12].

1996,

,

c

1000
,

.

:

,

,
(D n theo

, 2002) [12].

1999,
L.S.depadua, N.

.H.M.J.
.
,

,

,
,

(D n theo

, 2002) [12].


8

Theo

(WWF)

70.000

35.000-

250.000
.
,
,

.
(WHO)

80%

(D n theo

,

2006) [11].

(TCN),

dân Babylon (Babilonians)

.

1550

.
: Hippocrat (460
370)

,
,

200

.
.

Aristot (384

370)

(370
.

.

(Demateria medica)

78
,
.

(121
,

200) sau công nguyên (SCN)

278) TCN
2 ông


9

.
(

,

, 1998) [9].

.

.

, cây, hoa,

,

,

,
.
4000 T

(TCN),

(

).
,
,

,
.

(2879) TCN
(

(
,

,

,

,

)

, cau, vôi)

,

,

. Theo

s
h

:

,

,

,C

,

(

,

,

,

,

, 1998) [9].
:

,

,
,

,
,
.

.

,
Nam. B

,

,


10

,
,
.

,

,
:

-

210

06

-

21

21

-

266

19

10

1978 (theo trang 10, 11, 12

1998).
(1997) [6],
(Amomum),

,
Amomum
.

(Zingiberaceae).

250

48

,

18

,

24

.

,
,

30

23

.
12

.
,

,

.
60

không tiêu,

,

,

p,

,

,

,
,

.
sinh,

,
,

nhân (D n theo

,

,
, 1997) [6].

,


11

1985,
1863

236

.

i trong
3000

3/4

,

.

(D n theo

,

. Trên

, 2002) [15].

(2003) [2],
,
,

,
,

.

(
,

,

)

.

.

,
c 29

.
:T
,

(

, Thiên

, 2003) [1].

2006

288

233 chi, 107

6

,
.

8
(Nguy

ng
, 2006) [11].

12

,

n.
,

,

,

,

becberin)

(

.
,

Q

,

(

),

,

,

,

,

.

.
.

.
, qua
(Theo
,

, 2006) [3].
-

2.3.1.1. V

a lý.
n là xã mi n núi n m

cc a

trung tâm huy n 37 km, có t ng di

tt

chính c

Phía B

ng, S ng M c.
ng.
ng.

Võ Nhai cách
a gi i hành


13

ng Nung.
n n m
c tính c

a hình trung du mi n núi B c B .

Là xã mi
chi

ti u vùng I thu c vùng núi c a huy n Võ Nhai

a hình b chia c t m nh b i h th

d

n t 25° tr lên, các dòng ch y t nhiên t o thành các

khe l ch và nh

h

m tn

t b ng s n xu t nông nghi p ch y u n m d c

c bi n. Do v y di

các khu su

cao trung bình t 300

500m so v i

m t l nh so v i di n tích t nhiên c a xã. B t

l i cho vi c phát tri

h t

yl

hóa trong và ngoài xã.

- Khí h u:
Là khu v c n m trong vùng khí h u Trung du mi n núi phía B c, mang

nh

n hình c a khí h u nhi
ng ngày nhi

khô hanh, cu

i gió mùa. Mùa hè nóng

quá cao ho

u
ng l nh

không khí cao.
nh ( t

n tháng 3), mùa hè

nhi u (t

n tháng 10).
a.

.
nh
8°C (tháng 6),

b.

.


14

tháng 6, 7, 8 và 9 do v

c.

d. Gió:

-

:


15

2.3.2.1.

.

-

:
t có ngu n g c l ch s phát tri
Ch n m

t trù phú, c

Theo th ng kê cho th

toàn xã là: 633 h v i 2.754 nhân

kh u. Xã có 10 xóm b n:
,

,

,

ng.

,

,

,

,

, Na Rang,

.

u

n là m t xã mi

i dân s ng

y u là dân t c: Tày, Dao, Kinh, Nùng, Cao Lan và Mông ph n l n các
dân t c

do trong vài ch

s

a bàn. M i dân t

n sinh

u có phong t c t p quán sinh ho t và kinh nghi m

s n xu t riêng t o nên n

ng v b n s c.
54

,
.

,
,

2

,
,

,

,c

,

,

,...

,
,

:
,

,

,

,

,...

.
,

b

.

1

,
,

: Ngô, Khoai,

.


16

3
, tre,

:N

,

,

.

.
- Th c tr ng phát tri
n là xã

:
a hình ph c t p nên s phân b

u, nh ng xóm g n tr
s

i có m

dân

ng chính.
3.2:

STT

Chia ra
các xóm

S

không tham
làm

1

Khe Cái

70

329

206

10

25

57

235

177

8

11

70

309

258

4

14

4

83

298

277

3

18

5

43

213

104

6

11

80

366

257

0

14

7

58

248

207

0

10

8

43

212

145

5

18

9

53

210

160

4

21

10

76

334

273

1

20

633

2.754

2.064

41

162

2
3

6

Na Cà

Na Rang

(Ngu n th

n)


17

+

Công tác giá

.

-

100%

:
c kh
c chú tr

u cho nhân dân, v sinh phòng d ch
ng xuyên t ch c công tác tiêm phòng các

b nh truy n nhi m cho các cháu, ph
i dân, làm t t công tác dân s k ho

ki n th c v b o v s c kh e cho
.

ch c khám,


18

ch a b nh và c p thu
n

i nghèo, t l

tu i và ph

c tiêm các lo i vacxin phòng b nh và u ng vitamin A.
Tr m y t trong nh

b yt

c xây d

mb ot

t

u tr

myt

c kh

u

t chu n qu

y t làm vi c t i tr

.

2.3.2.2. Kinh t .
a. T ng quát v th c tr ng phát tri n kinh t :
- Nh

có s l

và s quan tâm ch
nh

ng c

o c a UBND huy

c phát tri

ng u , UBND xã

, n n kinh t c

i s ng c a nhân dân t

c c i thi n.

- Hi n nay ngành nông nghi p v n chi m v trí ch
kinh t c

c u
c, k t h p v i

i hi u qu kinh t

-

p cho các h

c ngành ngh d ch v

ng và nâng d n quy mô, s
d ch v

c phát tri

ng

ng chuy n d ch t nông nghi p sang

i phát tri n t p trung t i trung tâm xã, ch y u là buôn bán

nh l nh m ph c v nhu c u t i ch c a nhân dân.
b. Th c tr ng phát tri n các ngành s n xu t:
Trong nh

p

dân tích c c chuy

ng, chính quy

o nhân

u cây tr ng v t nuôi, m r ng di n tích thâm canh

ng công tác khuy n nông, chuy n giao khoa h c k thu t
các h

n xu t g n li n v i tiêu th s n ph m,
ng lo i gi ng cây tr ng có giá tr kinh t cao vào s n xu

nh

n

ch.

c