Kinh nghiệm dạy Văn học nước ngoài trong chương trình Ngữ văn THCS

Một vài kinh nghiệm trong
dạy-học các loại thể
văn học nớc ngoài ở trung học cơ sở
Phần I
đặt vấn đề
Văn chơng nớc ngoài là một bộ phận quan trọng trong chơng trình Ngữ văn
trung học cơ sở gồm những sáng tác dân gian, văn thơ cổ điển, văn thơ hiện đại đợc
chọn và bố trí song song với chơng trình văn học dân tộc. Cùng với văn học dân tộc,
văn chơng nớc ngoài đã góp phần tạo điều kiện cho học sinh mở rộng tầm nhìn và khả
năng cảm thụ tinh hoa văn hoá nhân loại, hiểu biết thêm về cuộc sống và tài năng sáng
tạo của các dân tộc từ đó hiểu rõ hơn đất nớc, dân tộc và văn hoá dân tộc đồng thời
phát triển tinh thần quốc tế và ý thức về cộng đồng văn hoá nhân loại.
Đó là những sáng tác đợc chọn lọc trong kho tàng văn học của các dân tộc. Nói
rộng ra đó là tinh hoa văn hoá nhân loại đủ sức vợt qua sự thử thách khắc nghiệt của
thời gian, của không gian đến với chúng ta hôm nay. Ta bắt gặp ở đây những tác phẩm
đã thành mẫu mực của văn học thế giới từ các chuyện cổ tích nh Cây bút thần
(Trung Quốc), Ông lão đánh cá và con cá vàng (Nga) cho đến các tác phẩm văn
chơng nổi tiếng của các nhà văn lớn của các dân tộc cũng là của thế giới nh Đôn- ki-
hô-tê của (Xéc-van-tét), Cô bé bán diêm của (An-đéc-xen), Chiếc lá cuối cùng
của (OHen-ry), thơ của Lý Bạch, Đỗ Phủ; Truyện của Lỗ Tấn, A. Tôn-xtôi, Mô-pa-
xăng, Giắc Lơn-đơn, Ai-ma-tốp, các trích đoạn kịch cổ điển Pháp, Anh của Mô-li-e,
Sếc-xpia.
Nhìn chung đó là những tác phẩm rất giàu giá trị nhân bản, giàu tinh thần dân
tộc có tác dụng rất lớn trong việc giáo dục tình cảm cao đẹp, bồi dỡng tâm hồn trong
sáng và ý thức vơn tới điều thiện để phát triển và hoàn thiện nhân cách cho học sinh.
4
Đó còn là những tác phẩm có giá trị nghệ thuật lớn, đạt trình độ mẫu mực đợc viết ra
bởi tài nghệ bậc thầy của các nhà văn xuất sắc.
Tuy nhiên trong thực tế dạy và học tác phẩm văn chơng nớc ngoài ở trung học
cơ sở hiện nay gặp rất nhiều khó khăn mà trớc hết khó khăn lớn nhất là khoảng cách
khá lớn về không gian và thời gian, về lịch sử và tâm lý. Đứng trớc nhiều tác phẩm văn

chơng nớc ngoài, nhiều giáo viên nhất là học sinh cảm thấy vô cùng xa lạ. Nếu không
đợc giải thích, hớng dẫn thì trong tiếp cận khó mà hiểu, cảm nổi.
Ví dụ: Đánh nhau với cối xay gió ( Trích Đôn-ki-hô-tê của Xéc- van-tét) dẫu
là tác phẩm rất hay nhng đợc viết ra cách đây hàng bốn trăm năm, từ thời trung cổ về
tầng lớp hiệp sĩ giang hồ đã lỗi thời, về phong cách sinh hoạt của quí tộc thời trung cổ
Châu Âu với những tập tục lề thói cách cảm, cách nghĩ hoàn toàn xa lạ với chúng ta.
Khó khăn lớn thứ hai là chúng ta dạy và học văn chơng nớc ngoài trong điều
kiện tài liệu, sách vở phục vụ cho tham khảo còn khan hiếm. Nhiều tác phẩm anh chị
em giáo viên mới đợc nghe lần đầu tiên. Nhiều tác phẩm anh chị em nghe tên nhng cha
đợc một lần đợc nhìn tận mắt. Hầu hết tác phẩm đợc đa vào chơng trình anh chị em chỉ
biết đợc qua sách giáo khoa, qua tóm tắt, qua trích đoạn. khó khăn này không phải một
sớm một chiều mà khắc phục đợc.
Trớc những thực trạng khó khăn trong việc tiếp cận, việc dạy và học các tác
phẩm văn chơng nớc ngoài nh vậy, với tấm lòng yêu nghề, yêu bộ môn và trong thực tế
giảng dạy nhiều năm tôi đã cùng nhiều đồng nghiệp tìm ra những hớng dạy, bàn cách
khắc phục những khó khăn trên để góp phần nâng cao hiệu quả của các giờ học văn.
Trong khuôn khổ của đề tài này, tôi xin mạnh dạn góp thêm Một vài kinh nghiệm
trong dạy-học các loại thể văn học nớc ngoài ở THCS .
Phần II
5
Giải quyết vấn đề
I, Điều tra thực trạng trớc khi nghiên cứu:
Trớc khi nghiên cứu và thực nghiệm đề tài này tôi đã cùng với các đồng nghiệp
trong nhóm Ngữ văn của nhà trờng tiến hành khảo sát các tiết dạy và học phần văn học
nớc ngoài trong chơng trình đối với các khối lớp 6, 7, 8,9 trong các năm học: 2002-
2003; 2003-2004; 2004-2005; 2005-2006.
1. Hình thức và nội dung khảo sát:
Tập trung vào mảng kiến thức thuộc phần văn học nớc ngoài đã dạy thực tế trong
chơng trình ở các khối 6, 7, 8, 9 của 4 năm học: 2002-2003, 2003-2004,2004-2005;
2005-2006.

+ Thông qua các buổi sinh hoạt tổ, nhóm chuyên môn, qua dự giờ đồng nghiệp,
thăm lớp rút kinh nghiệm và đánh giá chất lợng, kết quả của các tiết dạy và học từ đó
rút ra những phơng pháp và biện pháp chung trong dạy và học các loại thể văn học nớc
ngoài.
+ Sử dụng phiếu học tập với những câu hỏi trắc nghiệm để kiểm tra việc nắm kiến
thức bài học, sự hiểu biết của học sinh về các tác giả, tác phẩm văn học nớc ngoài.
+ Tiến hành cho học sinh làm các bài kiểm tra viết để đánh giá tổng quát khả năng
cảm thụ, phân tích những giá trị nghệ thuật và nội dung của các tác phẩm văn học nớc
ngoài.
2, Kết quả khảo sát:
Khối Lớp Sĩ số Giỏi Khá TB Yếu
SL (%) SL (%) SL (%) SL (%)
6
6A 39 0 0 13 33,3 22 56,4 4 10,3
6B 40 0 0 11 27,5 24 60,0 5 12,5
7
7A 39 0 0 15 38,4 21 54,0 3 7,6
7B 41 0 0 12 29,2 22 54,0 6 16,8
8
8A 39 1 2,6 14 36,0 22 56,4 2 5,0
6
8B 38 0 0 10 26,3 24 63,0 4 10,7
9
9A 42 1 2,4 20 48 21 49,6 0 0
9C 32 0 0 10 31,3 16 50 6 18,7
Qua thực tế và kết quả khảo sát tôi nhận thấy rằng:
+ Sự hiểu biết của học sinh về các tác giả cũng nh các tác phẩm văn học nớc ngoài
đợc học trong chơng trình còn rất hạn chế.
+ Khả năng tiếp thu và cảm nhận những tác phẩm văn chơng nớc ngoài cha cao.
+ Kỹ năng phân tích và cảm thụ những giá trị đặc sắc về nghệ thuật và nội dung các

tác phẩm văn chơng nớc ngoài còn hời hợt và cha sâu sắc. Vì vậy số bài đạt điểm khá
cha cao.
+ Kỹ năng phân tích các yếu tố ngôn ngữ, các biện pháp nghệ thuật, chi tiết, hình
ảnh, nhân vật trong các tác phẩm văn học n ớc ngoài của học sinh còn lúng túng.
+ ở một vài giáo viên sự hiểu biết về phong tục, tập quán sinh hoạt, quan niệm
thẩm mĩ của dân tộc đó sản sinh ra tác phẩm cha thật sâu sắc, cha có điều kiện đọc
trọn vẹn các tác phẩm có đoạn trích đợc dạy.
II, Phơng pháp và biện pháp tiến hành.
Nhìn một cách tổng thể toàn bộ phần văn học nớc ngoài trong chơng trình ngữ
văn THCS, ta có thể phân loại các tác phẩm văn học nớc ngoài theo đặc trng loại thể
thành những mảng sau:
1, Truyện cổ dân gian:
Bao gồm 2 tác phẩm chính đó là Cây bút thần sáng tác dân gian của Trung
Quốc; Ông lão đánh cá và con cá vàng của A-lếch - xan-đrơ Xéc-ghê-ê-vích Pu-
skin, đại thi hào Nga kể lại bằng 205 câu thơ trên cơ sở của truyện dân gian Nga, Đức.
2, Thơ Đờng:
Một số bài thơ Đờng có nội dung trữ tình xã hội, về tình cảm quê hơng, về thiên
nhiên của các tác giả: Lí Bạch, Hạ Tri Chơng, Đỗ Phủ
7
3, Truyện ngắn:
Bao gồm một số đoạn trích của các tác phẩm: Đánh nhau với cối xay gió của
Xéc-van-tét, Cô bé bán diêm của An-đéc-xen, Chiếc lá cuối cùng của Ơ. Hen-ry,
Hai cây phong của Ai-Ma-Tốp, Cố h ơng của Lỗ Tấn, Con chó bấc của Giắc-
lơn-đơn, Những đứa trẻ của Gor-ki, Rô-bin-xơn ngoài đảo hoang của Đi-phô, Bố
của Xi-mông của Mô-pa-xăng
4, Kí:
Lòng yêu n ớc của Ê-ren-bua
5, Kịch:
Trích đoạn kịch cổ điển Pháp Ông Giuốc-đanh mặc lễ phục của Mô-li-e.
6, Thơ trữ tình hiện đại:

Bao gồm một số bài thơ trữ tình của Nga, ấn Độ .
Qua việc phân loại nh vậy để có cái nhìn tổng quát toàn bộ chơng trình phần văn
học nớc ngoài, từ đó đề ra những phơng pháp, biện pháp dạy cụ thể cho từng loại thể
một cách hợp lý cũng nh việc vận dụng nguyên tắc tích hợp trong dạy và học một cách
phù hợp hơn.
III, Những công việc thực tế đã làm và kết quả đạt đợc.
1. Những nguyên tắc chung:
1a. Muốn dạy tốt các tác phẩm văn chơng nớc ngoài phải trực tiếp tiếp xúc với tác
phẩm:
Có thể coi đây là một yêu cầu nghiêm ngặt đối với giáo viên và học sinh khi dạy
học tác phẩm văn chơng. Nhng với các tác phẩm văn chơng nớc ngoài thì đây là một
yêu cầu khá cao song phải tìm mọi cách mà thực hiện cho đợc. Có thể tổ chức cho tổ,
nhóm chuyên môn chia nhau tìm đọc, trao đổi với nhau. Cũng có thể tổ chức báo cáo
trong sinh hoạt chuyên môn hoặc có thể tổ chức ngoại khoá cho học sinh. Nếu không
đọc đợc tác phẩm thì cũng phải đợc nghe, đợc kể, đợc thảo luận về tác phẩm mà mình
phải dạy và học.
1b. Tìm hiểu những vấn đề liên quan đến tác phẩm:
8
Sự hiểu biết về tác giả, về thời đại, về đất nớc đó sản sinh ra tác phẩm, những
đặc sắc về thiên nhiên, về tập tục xã hội nhất là về tâm lý dân tộc sẽ giúp ta hiểu và
cảm tác phẩm văn chơng nớc ngoài rất nhiều. Những điều đó không dễ gì có đơc nếu
chúng ta không tìm tòi học hỏi.
Chúng ta sẽ không cảm và hiểu tốt đoạn trích Đánh nhau với cối xay
giótrong Đôn-ki hô tê của Xéc-van-tét nếu ta không hiểu biết gì về đất nớc Tây Ban
Nha thời trung cổ, sự tan giã của ý thức hệ phong kiến và sự hình thành của ý thức hệ
t sản.
Vì vậy việc tìm đọc các tài liệu có liên quan trên các tạp chí, các sách báo rất
cần thiết đối với giáo viên và học sinh nhất là giáo viên trong việc dạy học tác phẩm
văn chơng, nhất là tác phẩm văn chơng nớc ngoài.
1c. Muốn dạy tốt tác phẩm cần hiểu đúng tác phẩm:

Muốn dạy tốt văn bản thì phải hiểu đúng nó, tìm hiểu nó đúng trong vị trí tác
phẩm, hiểu đợc toàn bộ tác phẩm và dụng ý nghệ thuật của tác giả từ đó mới lựa chọn
đợc vấn đề và cách hớng dẫn học sinh tìm hiểu, khám phá và lĩnh hội cho phù hợp với
trình độ học sinh. Đây là một yêu cầu cao song với tác phẩm văn chơng nớc ngoài thì
việc hiểu đúng tác phẩm là một yêu cầu quan trọng. Con chó Bấc (trong sách văn 7
cũ, và là tác phẩm đợc dạy trong ngữ văn 9 hiện nay) là một văn bản hay nhng rất xa lạ
đối với giáo viên và học sinh THCS.
Hầu nh anh chị em chỉ mới biết đợc nhà văn Giắc-lơn-đơn và Tiếng gọi nơi
hoang dã qua một đoạn trích không trọn vẹn trong sách giáo khoa. Cũng vì vậy mà
cha hiểu đợc tinh thần của văn bản cũng nh cha hiểu sâu sắc tác giả và nội dung toàn
bộ tác phẩm. Thực ra, đây chỉ là một đoạn trích trong tác phẩm Tiếng gọi nơi hoang
dã của Giắc-lơn-đơn một nhà văn Mỹ nổi tiếng thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX. Tiếng
gọi nơi hoang dã là một kiệt tác của nhà văn nhằm chứng minh: mâu thuẫn giữa sự
tạn bạo dã man của cái gọi là văn minh và sự tự do của loài vật sống hoang dã trong
thiên nhiên. Kiệt tác này đợc nhà văn viết từ 1903.
Truyện kể về số phận của con chó Bấc bị bắt cóc mang đi khỏi trang trại của một
ngời chủ giàu có ở Ca-li-phoóc-ni-a, và bị ném vào vùng Bắc cực hoang dã trong cuộc
9
săn vàng của con ngời. Thiên nhiên nguyên thuỷ, sự nghiệt ngã tàn bạo của môi trờng
đã đánh thức và làm phát triển mạnh mẽ trong đáy sâu thẳm của nó những bản năng
thú dữ của tổ tiên nó. Nó đã sống với đủ hạng ngời phần lớn họ là những kẻ độc ác, tàn
bạo đối với thú vật. Chỉ có một ngời là chiếm đợc thiện cảm của nó bằng lòng nhân
đạo và tình thơng yêu rộng lớn. Đó là Giôn Thoóc Tơn.
Truyện toát lên một nhân sinh quan rõ rệt: Lòng thơng yêu loài vật, ông cho rằng
chỉ có trên cơ sở một tình thơng yêu vô hạn đối với loài vật mới chiến thắng đợc những
con vật, thậm chí là những con vật dữ tợn.
Tình yêu thơng thực sự và nồng nàn đến mức cuồng nhiệt dấy lên trong lòng con
chó Bấc thì đến Giôn Thoóc Tơn mới khơi dậy đợc những điều đáng tìm hiểu là vì sao
mà Bấc yêu thơng Giôn Thoóc Tơn đến mức có những hành động đep đẽ thế? Bởi vì
con ngời này đã cứu sống nó. Nhng hơn thế nữa, con ngời này là một ông chủ lý tởng.

Anh chăm sóc chó của mình nh thể chính nó là con cái của anh vậy.
Có đọc toàn bộ tác phẩm ta mới thấy hết tình thơng yêu thực sự của Giôn Thoóc
Tơn đối với loài vật mà cụ thể là đối với con chó Bấc trong sự so sánh với bao nhiêu
ông chủ trớc đó, trong bối cảnh khốc liệt của cuộc hành trình dai dẳng dài dặc trên
những con đờng ngập tuyết, trong cơn tuyệt mệnh của đàn chó Chính đây mới là
phần cốt yếu của tác phẩm, mới là dụng ý nghệ thuật của tác giả. Chỉ có trên cơ sở tình
yêu vô hạn đối với loài vật mới chiến thắng đợc những con vật. Nội dung của tác phẩm
là thế, t tởng của tác phẩm cũng là thế nhng nếu chỉ dựa vào tên của văn bản, qua hai
chiến công của con chó, nhiều ngời chỉ thấy nổi lên hình ảnh Con chó Bấc mà thôi.
2, Những công việc thức tế đã làm:
Dạy học tác phẩm văn chơng nớc ngoài cũng là dạy-học tác phẩm văn chơng nói
chung. Đó cũng là tác phẩm văn chơng dân gian, văn chơng cổ điển và văn chơng hiện
đại Đó cũng là tác phẩm trữ tình và tự sự. Dạy học tác phẩm văn ch ơng nớc ngoài
cũng đến phải vận dụng các phơng pháp và biện pháp dạy học tác phẩm văn chơng nói
chung nhng với tác phẩm văn chơng nớc ngoài, do những đặc điểm, những khó khăn
nh đã nói ở trên nên ta cần vận dụng những hình thức, biện pháp sao cho hợp lý và đạt
đợc hiệu quả giờ dạy.
10
2a. Tìm hiểu bối cảnh lịch sử và hoàn cảnh sáng tác tác phẩm:
Tác phẩm văn chơng bao giờ cũng mang trên mình dấu ấn của một thời lịch sử
nhất định. Vì vậy việc tìm hiểu bối cảnh lịch sử và hoàn cảnh sáng tác bao giờ cũng là
một yêu cầu có tính nguyên tắc. Dạy học tác phẩm văn chơng nớc ngoài thì việc tìm
hiểu bối cảnh lịch sử và việc sáng tác thật là việc vô cùng quan trọng. Vì đây là những
điều rất xa lạ đối với học sinh. Sự phụ thuộc của tác phẩm văn chơng vào hoàn cảnh
lịch sử sẽ rất khó giải thích cho học sinh nếu nh không gắn liền với những điểm phân
tích, đánh giá chung với hoàn cảnh cuộc sống và hoạt động sáng tác của nhà văn. Có
nh thế mới giúp học sinh có điều kiện tìm hiểu sâu tác phẩm.
Ví dụ: Dạy học bài: Thạch Hào lại( Kẻ lại ở thạch hào) của Đỗ Phủ mà không đả
động gì đến hoàn cảnh xã hội, đến sự biến An Lộc Sơn và Sử T Minh (755-763) và sự
phức tạp của các mâu thuẫn trong xã hội đơng thời của Trung Quốc thì cũng khó mà

hiểu đợc một cách đúng đắn bài thơ này.
Hoặc có hiểu sâu sắc bối cảnh lịch sử của nông thôn Trung Quốc sau cách mạng
Tân Hợi ta mới thấm thía nỗi hiu quạnh của Lỗ Tấn ,trong khi dạy Cố h ơng (Ngữ
văn 9), mới thấy rõ ràng nhà văn đã thông qua việc tờng thuật chuyến về quê lần cuối
cùng của nhân vật Tôi để lên án tội ác của chế độ phong kiến đối với nông dân, từ
đó đặt ra vấ đề con đờng đi của nông dân và của toàn xã hội để mọi ngời suy nghĩ.
2b. Tìm hiểu phong tục, tập quán sinh hoạt, quan niệm đạo đức, thẩm mĩ của dân
tộc đã sản sinh ra tác phẩm trong mối tơng quan với văn hoá dân tộc.
Để hiểu cảm đúng tác phẩm văn chơng nớc ngoài, giáo viên cần giúp học sinh
hiểu đợc phong tục, tập quán sinh hoạt cũng nh quan niệm đạo đức, thẩm mĩ của dân
tộc mà tác phẩm phản ánh trong mối tơng quan với nền văn hoá dân tộc mình.
Đặt tác phẩm văn học vào mối tơng quan văn học của hai dân tộc là để khai thác
đến cạn kiệt những t tởng hữu dụng cho đời sống tinh thần công dân tơng lai, kích
thích những truyền thống tốt đẹp hiện tại, để hiểu sâu sắc hơn nhân loại.
Cho đến nay, dạy học văn học phục hng Anh hay Tây Ban Nha trong nhà trờng
vẫn là vấn đề khó với thầy và trò. Thời đại phục hng ở Châu Âu, từ ý qua Pháp rồi đến
nhiều nớc. ở mỗi nớc lại có màu sắc riêng. Vì sao chàng Đôn- ki-hô-tê lại nói nhiều
11