XÁC ĐỊNH TIỀM NĂNG sản XUẤT và CUNG ỨNG GIỐNG lúa của NÔNG dân dự án bảo tồn đa DẠNG SINH học CỘNG ĐỒNG ở ĐỒNG BẰNG SÔNG cửu LONG

TR

NG

I H C C N TH

VI N NGHIÊN C U PHÁT TRI N
---

BSCL

---

NGUY N TH LOAN

XÁC NH TI M N NG S N XU T VÀ
CUNG NG GI NG LÚA C A NÔNG DÂN
ÁN B O T N A D NG SINH H C
NG
NG
BSCL

LU N V N T T NGHI P

N TH

- 2010

IH C

TR

NG

I H C C N TH

VI N NGHIÊN C U PHÁT TRI N
---

BSCL

---

NGUY N TH LOAN

XÁC NH TI M N NG S N XU T VÀ
CUNG NG GI NG LÚA C A NÔNG DÂN
ÁN B O T N A D NG SINH H C
NG
NG
BSCL

LU N V N T T NGHI P
IH C
Chuyên ngành: PHÁT TRI N NÔNG THÔN
Mã ngành: 52 62 01 01
Cán b h ng d n khoa h c
TS NGUY N H NG TÍNP

N TH

- 2010


I CAM OAN

Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a b n thân tôi. Các s li u, k t qu
trình bày trong lu n v n là trung th c và ch a t ng
li u nào tr

c ai công b trong b t k tài

c ây.

Tác gi lu n v n

Nguy n Th Loan

i


TR

NG

I H C C N TH

VI N NGHIÊN C U PHÁT TRI N
µ
Nh n xét và xác nh n c a cán b h

NG S N XU T VÀ CUNG
O T N

· ¸

ng d n

Chính sách, Vi n Nghiên c u Phát tri n

NG B NG SÔNG C U LONG

tài và B môn Kinh t - Xã h i -

BSCL v

tài: “XÁC

NH TI M

NG GI NG LÚA C A NÔNG DÂN D

A D NG SINH H C C NG

NG

BSCL” do sinh viên

Nguy n Th Loan l p PTNT CA0787A1-K33, Vi n NC Phát tri n
i h c C n Th th c hi n t 7/2010

BSCL-Tr

n 11/2010.

n Th , Ngày tháng

Nh n xét và xác nh n

n m 2010

Nh n xét và xác nh n

môn Tài nguyên - Cây tr ng

Cán b h

ii

ÁN

ng d n

ng


TR

NG

I H C C N TH

VI N NGHIÊN C U PHÁT TRI N
µ
i

NG B NG SÔNG C U LONG

· ¸

ng ch m báo cáo lu n v n t t nghi p ch ng nh n ch p thu n báo cáo v i

tài: “XÁC

NH TI M N NG S N XU T VÀ CUNG

NÔNG DÂN D

ÁN B O T N

NG GI NG LÚA C A

A D NG SINH H C C NG

NG

BSCL”. Do sinh viên Nguy n Th Loan l p PTNT CA0787A1- K33-Vi n Nghiên
u Phát tri n
o v tr

BSCL – Tr

ch i

ng

i h c C n Th th c hi n t 7/2010-11/2010 và

ng.
Ngày

Báo cáo lu n v n t t nghi p ã
Ý ki n h i

tháng

ch i

n m 2010

ng ánh giá m c

ng .............................................................................

....................................................................................................................
....................................................................................................................
....................................................................................................................
....................................................................................................................
....................................................................................................................
....................................................................................................................

n Th , Ngày

tháng

Ch t ch h i

3

m 2010
ng


TI U S

B N THÂN

Sinh viên th c hi n: Nguy n Th Loan
p: CA0787A1
MSSV: 4076514
Quê quán: Ph

ng V nh Hi p - Tp.R ch Giá - T nh Kiên Giang

tên cha: Nguy n V n Thành
tên m : Ph m Th

p

Quá trình h c t p:

Giai

n: 1994 – 1999

c c p I t i tr
Giai

ng B V nh Hi p

n: 1999 – 2003

c sinh c p II t i tr
Giai

ng THCS Chu V n An

n: 2003 – 2006

c sinh c p III t i tr
Giai

ng THPT Nguy n Trung Tr c

n: 2007 – 2011

Sinh viên l p PTNT - Vi n NC Phát tri n BSCL - Tr

ng

i h c C n Th

t nghi p k s chuyên ngành Phát tri n nông thôn khóa 33

4


IC MT
[\

[\

Trong su t quá trình h c t p c ng nh th i gian làm lu n v n t t nghi p, tôi ã g p
không ít khó kh n v

ng m c nh ng

c s giúp

, ch d y c a th y cô,

viên chia s c a ba m , anh ch , b n bè ã giúp tôi v

t qua

ng

c nh ng khó kh n

và hoàn thành nhi m v h c t p c a mình.
Thông qua lu n v n này tôi xin chân thành c m n:

•

Ba m , ng

i ã quan tâm lo l ng, ch m sóc,

ng viên tôi trong su t

quá trình h c t p v a qua.
•

m n Th y Nguy n H ng Tín và Cô Nguy n H ng Cúc ã t n tình

ng d n, ch d y tôi trong su t th i gian làm lu n v n.
•
thành t t
•

Các chuyên gia trong d án CBDC ã t n tình giúp

tôi hoàn

tài này.
m n Th y c v n h c t p Ph m H i B u ã quan tâm, dìu d t,

ng viên và giúp

tôi trong su t th i gian tôi b

c chân vào c ng tr

ng

c.
•

m n quí Th y Cô Vi n NCPT BSCL ã truy n

t ki n th c cho

tôi trong su t quá trình h c t p và sinh ho t t i Vi n.
Tôi xin chân thành c m n!

5

i


TÓM T T
tài: “XÁC

NH TI M N NG S N XU T VÀ CUNG

A NÔNG DÂN D
NG

NG

ÁN B O T N PHÁT TRI N

BSCL”

NG GI NG LÚA

A D NG SINH H C

c th c hi n b i sinh viên Nguy n Th Loan, l p

PTNT A1-K33, v i 3 m c tiêu là xác

nh tiêu chí cho ánh giá ti m n ng s n xu t

gi ng c a nông dân, nh ng óng góp c a h th ng s n xu t-cung ng gi ng nông
trong h th ng cung c p gi ng lúa chung
ng s n xu t gi ng lúa c a m t s c ng

BSCL và xây d ng b n

ti m

ng s n xu t gi ng (các t nh An Giang,

Sóc Tr ng, Ti n Giang).
tài

c th c hi n v i s

ng d ng và h tr c a qui trình phân tích th b c

(Analytical Hierarchy Process, AHP)

xác

nh tr ng s c a các tiêu chí xác

ti m n ng s n xu t gi ng c a nông dân và h th ng thông tin
Information System, GIS)

th hi n b n

a lý (Geographic

ti m n ng c a các t nh nghiên c u.

t qu nghiên c u cho th y h th ng gi ng c ng
trong vi c cung c p gi ng

nh

ng có vai trò r t quan tr ng

c bi t là các T gi ng ngày càng ho t

ng có hi u qu

n. T i 3 t nh th c hi n nghiên c u là An Giang, Sóc Tr ng và Ti n Giang ã
c nh ng thành t u áng k , nhi u CLB ã tr

t

ng thành và có ti m n ng s n

xu t và cung ng gi ng t t. Bên c nh ó, thông qua vi c li u thu th p s li u t
ng k t d án CBDC qua các giai
ti m n ng c a các t nh
trình

n và s

ánh giá c a các chuyên gia, b n

c xây d ng d a trên c s phân tích các c s d li u v

h c v n, kinh nghi m, di n tích s n xu t gi ng, tham gia các khóa t p hu n,

kh n ng qu n lý c a ban ch nhi m, m i quan h h p tác (ti p c n ngu n gi ng,
ti p c n thông tin), kh n ng ti p c n th tr

ng

u ra.

u này r t có ý ngh a

trong ti n trình phân tích ti m n ng này và r t h u ích cho các nhà qu n lý gi ng,
nhà qu n lý nông nghi p và nhà ho ch

nh chính sách gi ng có chi n l

p trong qu n lý công tác gi ng.

6

c thích


CL C
I CAM OAN ....................................................................................................... i
NH N XÉT VÀ XÁC NH N C A CÁN B H
NG D N................................ ii
ÁNH GIÁ C A H I
NG CH M LU N V N .............................................. iii
TI U S B N THÂN .............................................................................................. iv
I C M T ..............................................................................................................v
TÓM T T ................................................................................................................. vi
C L C................................................................................................................ vii
DANH SÁCH B NG ............................................................................................... ix
DANH SÁCH HÌNH...................................................................................................x
DANH SÁCH CH VI T T T ............................................................................... xi
Ch ng 1 .....................................................................................................................1
U.....................................................................................................................1
1.2 M C TIÊU NGHIÊN C U ..............................................................................2
1.2.1 M c tiêu t ng quát ......................................................................................2
1.2.2 M c tiêu c th ...........................................................................................2
1.3 PH M VI NGHIÊN C U ................................................................................2
1.3.1 Th i gian .....................................................................................................2
1.3.2 a di m......................................................................................................2
1.3.3
i t ng nghiên u .................................................................................3
1.4 C U TRÚC LU N V N .................................................................................3

Ch ng 2 .....................................................................................................................4
C KH O TÀI LI U ...........................................................................................4
2.1 S L C V NÔNG THÔN, NÔNG NGHI P VÀ NÔNG DÂN BSCL ..4
2.1.1 Nông thôn ...................................................................................................4
2.1.2 Nông nghi p................................................................................................6
2.1.3 Nông dân tham gia d án CBDC ................................................................8
2.2.1 M c tiêu c a d án....................................................................................10
2.2.2 Các l nh v c nghiên c u c a d án...........................................................10
2.2.3 M t s óng góp c a d án trong ch n, t o gi ng ...................................11
2.3. GI I THI U GIS VÀ AHP ...........................................................................13
2.3.1 Gi i thi u v GIS ......................................................................................13
2.3.2 Gi i thi u v AHP ....................................................................................15
2.4 GI I THI U S L
CV
A BÀN NGHIÊN C U ...............................16
2.4.1 V trí a lý ................................................................................................16
2.4.2
u ki n t nhiên.....................................................................................17
2.4.3
u ki n kinh t - xã h i .........................................................................18
Ch ng 3 ...................................................................................................................21
PH
NG PHÁP LU N VÀ PH
NG PHÁP NGHIÊN C U ...........................21
3.1 PH
NG PHÁP LU N .................................................................................21
3.2 PH
NG PHÁP NGHIÊN C U ...................................................................21
3.2.1 Ch n m và m u nghiên u .................................................................21
3.2.1.1 Ch n

m ..........................................................................................21
3.2.1.1 Ch n m u ...........................................................................................22

vii


3.2.2 Thu th p s li u ........................................................................................23
3.2.3 Phân tích s li u ........................................................................................23
3.2.4 Qui trình th c hi n nghiên c u ...................................................................... 23
Ch ng 4 ...................................................................................................................31
T QU VÀ TH O LU N ..................................................................................31
4.1 HI N TR NG S N XU T VÀ CUNG NG LÚA GI NG C A C NG
NG D ÁN CBDC
BSCL ........................................................................31
4.2 CÁC TIÊU CHÍ
C CH N CHO ÁNH GIÁ TI M N NG S N
XU T VÀ CUNG NG GI NG .........................................................................33
4.3 H TH NG PHÂN C P TI M N NG.........................................................35
4.4 K T QU
ÁNH GIÁ TR NG S CÁC TIÊU CHÍ...................................36
4.5 GIÁ TR TH C C A CÁC TIÊU CHÍ CÁC T NH ..................................38
4.6. K T QU PHÂN LO I XÁC NH TI M N NG S N XU T VÀ CUNG
NG GI NG ........................................................................................................40
4.6.1 Ti m n ng s n xu t gi ng c a các CLB t nh Sóc Tr ng ...................40
4.6.2 Ti m n ng s n xu t gi ng c a các CLB t nh Ti n Giang ....................43
4.6.3 Ti m n ng s n xu t gi ng c a các CLB t nh An Giang ........................45
4.7 ÁNH GIÁ CHUNG TI M N NG C NG
NG SXPP LÚA GI NG
BSCL ..................................................................................................................48
TH O LU N CHUNG ........................................................................................... 49

Ch ng 5 ...................................................................................................................51
T LU N VÀ KI N NGH ...................................................................................51
5.1 K T LU N .....................................................................................................51
5.2 KI N NGH .....................................................................................................52
TÀI LI U THAM KH O.........................................................................................53
PH L C ..................................................................................................................60

8


DANH SÁCH B NG
ng 3.1: Phân lo i t m quan tr ng t

ng

i ............................................................ 25

ng 3.2: Ma tr n so sánh c p ..................................................................................... 25
ng 3.5: Ch s ng u nhiên ng v i s nhân t (RI).................................................. 26
ng 3.4: Phân c p ti m n ng và chu n hóa giá tr cho tiêu chí “kinh nghi m”......... 27
ng 3.5: Phân c p ti m n ng và ch s ti m
ng 4.1: N ng l c s n xu t gi ng c a m ng l

ng...................................................... 28
i CBDC - BSCL, 2006-2009 ...... 32

ng 4.2: H th ng phân c p ti m n ng s n xu t và cung ng lúa gi ng ................... 35
ng 4.3: Tr ng s c a các tiêu chí ánh giá ti m n ng SXCU gi ng........................ 37
ng 4.4: Các thông s c a AHP................................................................................. 37
ng 4.5: Giá tr th t c a các tiêu chí

t nh Sóc Tr ng .............................................. 38

ng 4.6: Giá tr th t c a các tiêu chí t nh Ti n Giang............................................. 39
ng 4.7: Giá tr th t c a các tiêu chí

t nh An Giang ............................................... 40

ng 4.8: Phân lo i ti m n ng c ng

ng SXPP gi ng

t nh Sóc Tr ng................... 41

ng 4.9: Phân lo i ti m n ng c ng

ng SXPP gi ng

t nh Ti n Giang ................. 43

ng 4.10: Phân lo i ti m n ng c ng
ng 4.11: Phân h ng ti m n ng c ng

ng SXPP gi ng

t nh An Giang.................. 46

ng SXPP lúa gi ng

9

BSCL .................... 48


DANH SÁCH HÌNH
Hình 2.1: Bi u

dân s trung bình khu v c nông thôn BSCL 2003-2008............... 4

Hình 2.2: Bi u

giá tr s n xu t nông nghi p th c t

Hình 2.3: B n

BSCL 2003-2008 .............. 7

a lý BSCL .................................................................................. 17

Hình 2.4: Bi u

c c u dân t c

Hình 3.1: B n

các

Hình 3.2: Bi u

ti n trình xác

BSCL ................................................................ 19

m nghiên c u t i các t nh

BSCL ....................................... 22

nh ch s ti m n ng ............................................... 29

Hình 4.1: Nhà t o gi ng nông dân ............................................................................... 32
Hình 4.2: B n

ti m n ng c ng

ng SXPP gi ng t nh Sóc Tr ng .......................... 42

Hình 4.3: B n

ti m n ng c ng

ng SXPP gi ng t nh Ti n Giang ........................ 44

Hình 4.4: B n

ti m n ng c ng

ng SXPP gi ng t nh An Giang ........................... 47

10

DANH SÁCH CH

VI T T T

AHP (Analytical Hierarchy Process): Qui trình phân tích th b c
BUCAP (Biodiversity Use and Conservation Asia Program): Ch

ng trình b o t n

và khai thác a d ng sinh h c châu Á
CBDC (Community Biodiversity Development and Conservation): d án B o t n
phát tri n a d ng sinh h c
CLB: Câu l c b
BSCL:

ng b ng sông C u Long

FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations): T ch c L
th c và Nông nghi p Liên H p Qu c
FDI (Foreign Direct Investment):

u t tr c ti p t n

c ngoài

GIS (Geographic Information System): H t ng thông tin

a lý

HTX: H p tác xã
KT-XH: Kinh t - xã h i
NCPT BSCL: Nghiên c u phát tri n

ng b ng sông C u Long

NN&PTNT: Nông nghi p và Phát tri n nông thôn
SXCU: S n xu t và cung ng
SXPP: S n xu t và phân ph i
WTO (World Trade Organization): T ch c th

11

ng m i th gi i

ng


Ch

ng 1

U
1.1

TV N

n nay, Vi t Nam v n là qu c gia phát tri n kinh t d a vào nông nghi p, c bi t
là s n xu t lúa và th y s n. Trong l nh v c nông nghi p, lúa là cây tr ng ch l c
chi m di n tích và t s n l ng áng k . N m 2009, xu t kh u g o c a Vi t Nam

t
c g n 6 tri u t n, thu kho ng 2,5 t USD (T ng c c th ng kê, 2009).
ng b ng sông C u Long ( BSCL) là vùng s n xu t nông nghi p tr ng
mc a
Vi t Nam, óng vai trò c bi t quan tr ng trong m c tiêu an ninh l ng th c qu c
gia và duy trì kim ng ch xu t nh p kh u nông s n. Hàng n m, BSCL óng góp
kho ng 90% s n l ng g o xu t kh u toàn qu c (Thanh Tùng, 2009), h n 50% s n
ph m th y s n, cung c p nhi u d ch v ch bi n và xu t kh u các s n ph m nông
nghi p khác cho c n

c (Phan Huy Hi n và Tu n V , 2009).

c dù v y, BSCL hi n ang ph i i m t v i nhi u khó kh n trong s n xu t lúa,
ch ng h n nh th tr ng tiêu th b p bênh, giá thành s n xu t cao và d ch b nh,
thiên tai. H n n a, tình tr ng thi u lúa gi ng ch t l ng ph c v cho s n xu t là v n
ang
c quan tâm hàng u. Các nghiên c u g n ây cho th y nhu c u gi ng
cho s n xu t
BSCL ch
c áp ng kho ng 30%, bao g m h th ng s n xu t
lúa gi ng chính th ng (Vi n-Tr ng, Trung tâm gi ng, Tr m-Tr i) áp ng 8% và
th ng s n xu t gi ng nông h (kho ng 3.600 h p tác xã, t s n xu t, câu l c b )
cung c p 22% nhu c u cho s n xu t (Cao Phong và Nh t Chánh, 2009).
n m 2000, d án B o t n phát tri n a d ng sinh h c c ng ng (CBDC) do
Vi n NCPT BSCL ph i h p v i các c quan nông nghi p a ph ng và các
tr ng i h c th c hi n t i 13 t nh/thành
BSCL nh m t ng c ng n ng l c và
n ng cho nông dân v ch n t o và nhân gi ng, ng th i c i thi n ch t l ng
gi ng c a h th ng cung c p gi ng c ng ng.

1


Qua d án, nông dân ã s n xu t và cung ng m t l ng l n gi ng lúa ch t l ng
cho s n xu t, n m 2008 s n l ng gi ng lúa ã s n xu t và cung c p kho ng 83.659
n; áng k có 6.302 t n gi ng s n xu t t gi ng lúa do nông dân lai ch n (Hu nh
Quang Tín, 2009). Hi n nay, m ng l i nông dân d án ang ti p t c y m nh
ho t ng s n xu t và cung ng gi ng ch t l ng cho s n xu t lúa hàng hóa.
b i c nh trên, vi c ánh giá ti m n ng s n xu t và cung ng lúa gi ng c a h
th ng gi ng c ng ng
BSCL là r t c n thi t. Do v y,
tài “XÁC
NH
TI M N NG S N XU T VÀ CUNG NG GI NG LÚA C A NÔNG DÂN D
ÁN B O T N PHÁT TRI N A D NG SINH H C C NG
NG
BSCL”
c th c hi n.
1.2 M C TIÊU NGHIÊN C U
1.2.1 M c tiêu t ng quát
c tiêu t ng quát c a nghiên c u là ánh giá th c tr ng s n xu t và cung ng
(SXCU) lúa gi ng c a h th ng gi ng c ng ng
xác nh và xây d ng b n
ti m n ng s n xu t và phân ph i lúa gi ng c a nông dân
BSCL làm c s tham
chi u cho chính sách

u ti t và qu n lý công tác gi ng

BSCL.

1.2.2 M c tiêu c th
- Xác
-

nh tiêu chí cho ánh giá ti m n ng s n xu t gi ng c a nông dân

ánh giá nh ng óng góp c a h th ng SXCU gi ng nông h trong h
th ng cung c p gi ng lúa chung
BSCL

- Xây d ng b n
ti m n ng s n xu t gi ng lúa c a m t s c ng
xu t gi ng
BSCL

ng s n

1.3 PH M VI NGHIÊN C U
1.3.1 Th i gian
tài nghiên c u

c th c hi n t

7-11/2010

tài k th a c s d li u t d án CBDC n m 2000-2009
1.3.2

a di m

tài
c th c hi n
Tr ng và Ti n Giang)

BSCL (nghiên c u tr

2

ng h p t i các t nh: An Giang, Sóc


1.3.3
ng

it

ng nghiên c u

ng nông dân d án CBDC

3 t nh: An Giang, Sóc Tr ng và Ti n Giang.

1.4 C U TRÚC LU N V N
Lu n v n bao g m 5 ch
• Ch

ng

ng 1: M

u, gi i thi u khái quát v

nghiên c u và các m c tiêu c n
• Ch

ng 2: L
¾

l

t

tài, s c n thi t c a

tài

c trong nghiên c u.

c kh o tài li u v các v n

liên quan

c v nông thôn, nông nghi p và nông dân

n

tài bao g m:
BSCL;

¾ Gi i thi u v d án CBDC;
¾ Gi i thi u h th ng thông tin

a lý-GIS và qui trình phân tích th

c-AHP;
¾

l

c v v trí

a lý,

u ki n t nhiên và kinh t - xã h i

BSCL.
• Ch

ng 3: Ph

ng pháp lu n và ph

ng pháp nghiên c u. Mô t các b

c

th c hi n nghiên c u, thu th p và phân tích s li u.
• Ch

ng 4: Trình bày nh ng k t qu

trên nh ng k t qu
• Ch

t

c t nghiên c u và th o lu n

ó.

ng 5: Rút ra k t lu n chung sau quá trình nghiên c u và

ngh cho các nghiên c u ti p theo.

3

a ra các ki n


Ch

ng 2

C KH O TÀI LI U
2.1 S

L

C V NÔNG THÔN, NÔNG NGHI P VÀ NÔNG DÂN BSCL

2.1.1 Nông thôn
Vi t Nam có trên 77% dân s sinh s ng

khu v c nông thôn v i c c u ngành ngh

ch y u là s n xu t nông - lâm - ng nghi p, c ng nh ti u th công nghi p và d ch
( ào
c Th ng, 2009). Trong khi ó, theo T ng c c th ng kê (2009), dân s
trung bình khu v c nông thôn BSCL t ng d n u qua các n m 2003-2008
(Hình 2.1). Dân s
khu v c này n m 2003 là 13,54 tri u ng i, s l ng này t ng
n

n n m 2006 là 13,72 tri u ng

trong n m 2008. T c

i tr

c khi

t m c khá cao 13,9 tri u ng

t ng dân s bình quân kho ng t 30-90 nghìn ng

i/n m.

13,9

i

13,8

Tri u ng

13,7
13,6
13,5
13,4
13,3
2003

2004

2005

2006

2007

S b
2008

m

Hình 2.1: Bi u

dân s trung bình khu v c nông thôn BSCL 2003-2008
Ngu n: T ng c c th ng kê, 2009

4

i


n ây, di n m o nông thôn BSCL có nhi u chuy n bi n tích c c nh vào nh ng
thành t u phát tri n kinh t - xã h i áng k , các h th ng
ng giao thông, c s
t ng
c nâng c p và c i ti n, thu nh p bình quân u ng i khu v c nông thôn
ng
c nâng cao. T ó, cu c s ng, sinh ho t gia ình và nh ng phúc l i xã h i
khác khu v c này c ng
c c i thi n (Nguy n Qu c Thanh, 2008). Thu nh p bình
quân c a nông dân khu v c này t ng ã góp ph n vào vi c xóa ói gi m nghèo,
th là thu nh p bình quân c a h nông dân t ng t 11 tri u ng/h n m 2000 lên
16 tri u ng/h n m 2006 ã góp ph n gi m t l h nghèo xu ng t 14,5% n m
2001 còn 8,3% n m 2006 (Hoàng Dung, 2007)
Tuy nhiên, m t s n i thu nh p c a ng i nông dân v n còn th p, kho ng cách v
thu nh p gi a thành th và nông thôn
BSCL ngày càng l n. Theo Ph ng
Nguyên (2006), nhóm có thu nh p cao nh t thành th bình quân trên 1,32 tri u
ng/ng i/tháng, trong khi nhóm có thu nh p th p nh t nông thôn ch 158.000
ng/ng i/tháng. Nh v y chênh l ch gi a nhóm cao nh t thành th và nhóm
th p nh t nông thôn là 8,35 l n (n m 2002 là 8,2 l n).
t khác, tình tr ng lao ng nông thôn
o th p, t l th t th t nghi p t ng cao
n xã h i có xu h ng gia t ng. Theo
ng lao ng khu v c này ch a qua

thi u vi c làm, t l lao ng ã qua ào
ang là m i e d a l n nông thôn và t
Ph ng Nghi (2009) có n 85,67% l c
ào t o. Trong s lao ng ã qua ào t o

ch có 0,65% có ch ng ch ; 1% có b ng ngh , 0,48% có b ng s c p; 2,39% có
ng Trung h c chuyên nghi p; 2,57% có b ng cao ng, i h c và sau i h c và
7,24% có qua ào t o nh ng không có b ng c p ch ng ch .
Thêm vào ó, các c s d y ngh ch y u d y ngh ng n h n (s c p) và ch t l

ng

ào t o ch a áp ng yêu c u c a doanh nghi p s d ng lao ng. Nguyên nhân c
n nh t là công tác d y ngh cho lao ng nông thôn ch a có k ho ch, ch a xây
ng
c khung ch ng trình và các tiêu chí ch n ngh phù h p v i nhu c u phát
tri n kinh t - xã h i c a a ph ng, ch a g n v i vi c làm và yêu c u c a doanh
nghi p. Vi c h c ngh còn g p nhi u khó kh n do m t s quan ni m c a ng i dân
và c a nhà ho ch nh chính sách còn ch a h p lý, c ng nh cách ti p c n i v i
ng i h c khu v c nông thôn ch a phù h p.
Theo Tr n Bích Ph ng (2010), t i nhi u n i v n
d th a lao ng tr nên áng
báo ng. Tình tr ng thanh niên các làng quê không có vi c làm th ng xuyên
n n nhi u t n n xã h i; nhi u thanh niên ph i r i b làng quê lên thành ph tìm

5


vi c làm thuê; nhi u làng ngh truy n th ng mai m t y nhi u lao ng nông thôn

n tình c nh th t nghi p. Nh ng b t c p ó ã t n t i t nhi u n m nay
a bàn
nông thôn, làm lãng phí không nh ngu n lao ng tr
khu v c nông thôn.
Ngoài ra, v n
môi tr ng nông thôn là m t trong nh ng v n
c n ph i
c
quan tâm hi n nay, c bi t là tình tr ng môi tr ng nông thôn ang b xu ng c p
và ô nhi m tr m tr ng. Có r t nhi u nguyên nhân d n n tình tr ng này nh l m
ng và s d ng không h p lý các lo i hoá ch t trong s n xu t nông nghi p; tình
tr ng ch t th i sinh ho t ngày càng nhi u, ph ng th c ch n nuôi gia súc, gia c m
mang tính truy n th ng, thi u khoa h c. Ngoài các nguyên nhân trên thì nguyên
nhân khác là do nh n th c, ý th c b o v môi tr ng c a ng i dân sinh s ng
nông thôn ch a cao ( ào
c Th ng, 2009).
Nhìn chung, nông thôn ngày nay ã có nhi u ti n b v

t b c so v i tr

c th i k

i m i. Tuy nhiên, nông thôn v n t n t i không ít khó kh n nh thu nh p m t s
i v n còn th p, tình tr ng th t nghi p x y ra ngày càng nhi u, ch t l ng ngu n
nhân l c hi n nay còn r t th p so v i yêu c u, môi tr ng nông thôn ngày càng
xu ng c p tr m tr ng. ó là m t trong nh ng nguyên nhân d n n v n t n n xã
i x y ra ngày càng nhi u làm m t an ninh tr t t
khu v c này.
2.1.2 Nông nghi p
ÐBSCL thu c châu th sông Mê Kông có di n tích

t t nhiên g n 4 tri u ha,

chi m 12% di n tích c a c n c và ch y u là t nông nghi p (kho ng 3,2 tri u
ha). H ng n m, ÐBSCL cung c p h n 50% t ng s n l ng l ng th c và óng góp
n 90% l ng g o xu t kh u trong toàn qu c; thu ngo i t kho ng 1,5-2 t
USD/n m. S n xu t th y s n chi m h n 70% s n l ng c a c n c và óng góp
kho ng 80% l ng xu t kh u. Ngoài ra, ch n nuôi, tr ng tr t cây n trái và rau màu
ã cung c p kh i l ng l n cho th tr ng trong và ngoài n c. Vì v y, khu v c
này
c coi là n i có s n l ng lúa g o, s n l ng cây n trái, nuôi tr ng th y s n
n nh t trong c n

c (Phan Huy Hi n và Tu n V , 2009)

Theo T ng c c th ng kê (2009), giá tr s n xu t nông nghi p th c t
BSCL liên
c t ng trong nh ng n m g n ây (Hình 2.2). C th t n m 2003 n n m 2007,
giá tr s n xu t nông nghi p t ng t 57.847 t
ng lên 103.994 t
ng, bình quân
ng kho ng 5.000-20.000 t
ng/ n m.
155.704 t
ng t c là t ng h n 59.000 t
l n c a n n nông nghi p BSCL.

6

n n m 2008, giá tr này t ng m nh n

ng so v i n m 2007. ây là m t thành


160,00

1000 T

ng

140,00
120,00
100,00
80,00
60,00
40,00
20,00
0,00
2003

2004

2005

2006

2007

2008

m

Hình 2.2: Bi u

giá tr s n xu t nông nghi p th c t

BSCL 2003-2008

Ngu n: T ng c c th ng kê, 2009

Tuy nhiên, theo Hoàng Kim (2010) thì m c dù ngành nông nghi p ã t
nh ng thành t u quan tr ng nh ng v n còn t n t i nhi u khó kh n. BSCL

c
c

xem là “v a thóc; m tôm, cá” c a qu c gia, nh ng nh ng s n ph m này luôn ph i
gánh ch u nhi u tác ng c a thiên nhiên, th tr ng, do v y luôn ti m n nhi u r i
ro, b t l i, thi u tính n nh. Bên c nh ó, ngu n l i th y s n, nh t là khu v c ven
có nguy c c n ki t; ch t th i s n xu t, sinh ho t ch a
c x lý tri t , th i
tr c ti p xu ng kênh m ng ã làm ô nhi m và ch t l ng n c di n bi n x u i.
t khác, tình tr ng xâm nh p m n sâu vào n i ng; phèn hóa c c b ; m a l , h n
hán và nh t là trong u ki n nh h ng c a bi n i khí h u gây nh h ng rõ nét
và tác ng m nh n s n xu t nông nghi p. Ngoài ra, cho n nay BSCL v n có
xu h ng khai thác ti m n ng t nhiên nông nghi p hi n có; u t k t c u h t ng
giao thông,
n, th y l i còn h n ch ; s n ph m nông nghi p xu t kh u ch y u là
ng thô và s ch chi m t tr ng l n; v n u t cho phát tri n kinh t còn th p và
ch a thu hút
c v n u t tr c ti p n c ngoài (FDI), v n c a các thành ph n

kinh t khác trong n c u t phát tri n khu công nghi p, khu ch bi n nông lâm
n. Vì v y, ch a t o
c b c phát tri n t phá, t ng x ng v i ti m n ng, l i
th c a vùng t có tài nguyên sông, bi n a d ng và phong phú.
Theo Báo Sài Gòn Gi i Phóng (2008), các s n ph m lúa g o, th y s n, trái cây g n
ây ã
c nâng cao ch t l ng nh ng ch a
c ki m soát, d n n vi c t ng th
ph n và giá tr xu t kh u b nh h ng. Ví d nh tình hình xu t kh u tôm sú hi n

7


ang khó kh n vì v p ph i s c nh tranh quy t li t c a con tôm th chân tr ng
Trung Qu c và n
. Song song ó, vi c th c hi n h p ng bao tiêu s n ph m
gi a doanh nghi p v i nông dân m c r t th p. ây là nguyên nhân chính d n n
giá c nông s n, th c ph m còn b p bênh.
c bi t, Vi t Nam ã gia nh p WTO
nên nhi u doanh nghi p s n xu t kinh doanh nông s n
BSCL s g p khó kh n
trong c nh tranh vì ph i m c a th tr

ng.

Tóm l i, vùng t ÐBSCL ang có ti m n ng và l i th l n trong nông nghi p
nh ng ch a
c khai thác m t cách h p lý và b n v ng cho nên c n m t chi n
c quy ho ch t ng th theo h ng b n v ng và lâu dài mà trách nhi m tr c h t
là t phía Nhà n c, chính quy n a ph ng và các ngành, các c p có liên quan.

2.1.3 Nông dân tham gia d án CBDC
Theo Báo Nông nghi p Vi t Nam (2010), so v i tr c i m i kinh t h nông dân
ã có s thay i c n b n, ã tr thành n v t ch . H ã bi t chuy n i cây
tr ng v t nuôi
có hi u qu kinh t cao h n. Ng i dân ngày càng quan tâm n
nh ng ti n b khoa h c
áp d ng vào ng ru ng c a mình nh vi c tham gia các
p t p hu n, các ch ng trình khuy n nông, tham quan mô hình
h c h i kinh
nghi m l n nhau ngày càng nhi u, vi c s n xu t gi ng nông h ã và ang t n t i
t ph bi n trong s n xu t.
Theo TTXVN (2009), V i s giúp

c a Vi n NCPT

BSCL, nông dân huy n

Hòn
t (Kiên Giang) ã s n xu t thành công gi ng lúa m i - H 1, thay th t t
gi ng IR50404 ã thoái hóa và
c khuy n cáo ng ng s d ng. ây là gi ng ng n
ngày (92 ngày), th i gian sinh tr ng ch dài h n gi ng IR 50404 là 7 ngày, r t
thích h p
s n xu t 3 v /n m. Hi n nay, gi ng H 1 ang
c nông dân các xã
Ph ng Th nh, Láng Bi n, Thanh M , M H i ( ng Tháp), Tân An, Huy n H i
(Trà Vinh) tr ng thay th gi ng IR 50404. Gi ng lúa này c ng ang
c
ngh
công nh n gi ng qu c gia vì nh ng c tính thích nghi và ti m n ng n ng su t cao.

Bên c nh ó, phong trào nhân gi ng c ng ng An Giang r t phát tri n kh i
ngu n t cu i n m 2000 thông qua l p K n ng ch n t o gi ng lúa c ng ng. n
m 2004, công tác xã h i hóa gi ng lúa c a An Giang b t u phát tri n, phong
trào lai t o, ph c tráng và nhân gi ng lúa ã lan r ng. Nh ng nông dân có
u ki n
t ai và tâm huy t v i ngh
c t p h p l i thành các t , i s n xu t, cung
ng lúa gi ng. T ó, ã xu t hi n nhi u h nông dân s n xu t lúa gi ng cung c p
cho nhu c u t i a ph ng v i giá c phù h p.

8


n nay, ã có kho ng 25 gi ng lúa
c nông dân lai ch n. Nhi u T gi ng còn
mua thêm máy cày, máy c y, máy s y, máy g t p liên h p, máy phân lo i và làm
ch h t
nâng cao ch t l ng s n ph m. M t s T gi ng c ng ang h ng n
vi c “th ng m i hóa gi ng”, phát tri n thành trang tr i, t h p tác có ng ký kinh
doanh hay Công ty Gi ng (Thanh Tùng, 2010).
Trong th c t , d i s h ng d n c a các nhà khoa h c trong d án CBDC, nhi u
nông dân ã
c t p hu n k n ng lai t o và ch n l c gi ng lúa. M t s nông dân
gi i ã t lai t o ch n l c gi ng lúa t t ph c v tr c ti p cho s n xu t nh tr ng
p gi ng CLV1 c a nông dân Kim Suôl Sóc Tr ng, gi ng H 4 c a nông dân
Nguy n V n Tính Kiên Giang và nhi u nông dân Ti n Giang, An Giang, Trà
Vinh c ng ã lai t o thành công gi ng lúa cho k t qu t t các th nghi m t i m t
t nh BSCL. ây là m t h ng t t c n khuy n khích và qu n lý các gi ng ch n
o t ng i nông dân theo úng quy nh c a B NN&PTNT (Báo Nông nghi p
Vi t Nam, 2009)

t khác, theo Hu nh Quang Tín (2010), s l ng nông h tham gia và s n xu t
gi ng lúa ch t l ng trong m ng l i d án CBDC ngày càng nhi u. Trong giai
n 2006-2009, nông dân tham gia d án ã nh n
c nhi u B ng khen c a Nhà
c, UBND t nh, Gi y ch ng nh n s n xu t gi ng c a C c tr ng tr t, Ch ng nh n
B o t n phát tri n ngu n gen cây tr ng và Huân ch ng lao ng h ng 3 v s
phát tri n nông nghi p. Ngoài ra, h u h t nh ng nông h tham gia l p hu n luy n
“T ng c ng k n ng ch n t o gi ng” t d án này u tr thành nh ng nông dân
nòng c t có kh n ng s n xu t gi ng nguyên ch ng, gi ng xác nh n v i ch t l ng
c mb o
c c ng ng, c quan qu n lý gi ng c p t nh ch p nh n (Nguy n
ng Tín, 2005).
Tóm l i, nông nghi p - nông dân - nông thôn BSCL trong ó nông dân là ch th
óng góp quan tr ng trong chi n l c phát tri n kinh t - xã h i chung c a vùng.
u này kh ng nh nông nghi p v n là m t trong 3 ngành kinh t quan tr ng có
tính chi n l c c a t n c, b o m cu c s ng, an ninh l ng th c, n nh xã
i, y m nh xu t kh u. H n 20 n m i m i, nông nghi p, nông thôn phát tri n,
i s ng nông dân
c c i thi n, nh ng ây v n là khu v c còn nhi u khó kh n
thi t thòi nh t trong khi s óng góp c a nông dân trong s nghi p i m i vô cùng
to l n,
n hình là trong l nh v c ch n t o gi ng. Vì v y, d án CBDC
c thành
p nh m t ng c ng n ng l c và k n ng cho nông dân v ch n t o gi ng và giúp

9


nông dân phát huy vai trò c a mình trong c ng
d án này.

2.2 GI I THI U D

ÁN CBDC (GIAI

ng. Sau ây là gi i thi u s l

c

N 2006-2009)

án CBDC (Community Biodiversity Development and Conservation) t t i
Vi n NCPT BSCL - Tr ng i H c C n Th ,
c ph i h p th c hi n v i các
Trung tâm Gi ng cây tr ng/Nông nghi p, Trung tâm Khuy n nông, các tr ng
c, các Vi n nghiên c u và Trung tâm ki m nghi m gi ng cây tr ng Nam B .

i

2.2.1 M c tiêu c a d án
Theo Hu nh Quang Tín (2010), d án CBDC có các m c tiêu sau:
o Nâng cao n ng l c cho nông dân và các t ch c
và phát tri n ngu n tài nguyên di truy n cây tr ng;

a ph

ng v b o t n

o
a d ng hóa ngu n gi ng trong s n xu t nông nghi p h
xu t nông nghi p b n v ng;

o Khuy n khích s tham gia c a gi i trong ho t

ng t i s n

ng d án;

o Nghiên c u và thúc y các chính sách h tr nông dân th c hi n b o
n và a d ng sinh h c trong nông nghi p.
2.2.2 Các l nh v c nghiên c u c a d án
Theo Hu nh Quang Tín (2010), D án CBDC
c th c hi n trên c s c ng ng
trong phát tri n và b o t n a d ng ngu n tài nguyên cây tr ng trong s n xu t nông
nghi p.
thu n l i cho công tác qu n lý và tri n khai, d án chia ra các h p ph n
nghiên c u, m i h p ph n s th c hi n c l p hay liên k t nhau, c th các h p
ph n nh sau:
o Ch n - t o gi ng có s tham gia c a c ng

ng là h p ph n quan tr ng và

p trung nghiên c u v ph ng pháp và k thu t lai - ch n gi ng lúa c a nông dân.
ng c ng ki n th c và k n ng ch n gi ng cho nông dân và c i ti n qui trình
ch n gi ng lúa;
o Thi t l p m ng l

i nông dân tham gia ch n l c, s n xu t gi ng theo

nh

ng xã h i hóa công tác gi ng

BSCL và t ng c ng vai trò c ng ng trong
n xu t và phân ph i (SXPP) gi ng c a c ng ng trong SXPP gi ng. H p ph n
này nh m phát tri n các h th ng SXPP gi ng c a c ng ng,
c t p trung
nghiên c u ánh giá nhu c u gi ng trong dân, kh n ng cung c p gi ng c a các c

10


quan nhà n c và phát tri n mô hình s n xu t-cung ng gi ng
áp ng nhu c u
gi ng c a nông dân, s n xu t lúa gi ng ch t l ng (bao g m k thu t canh tác và
n xu t sau thu ho ch) và t ng c ng vai trò c a c ng ng trong SXPP gi ng;
o Phát tri n m i liên k t gi a nông dân - các c quan nông nghi p-nhà khoa
c c a Vi n - Tr ng trong nghiên c u và b o t n a d ng sinh h c t i a
ph ng;
o
n ng và t o
u ki n thu n l i cho ph n tham gia ho t ng d án.
p ph n này s tìm hi u vai trò c a N trong s n xu t và b o t n a d ng sinh h c
i nông h và h tr nhóm n tham gia ho t ng ch n t o gi ng lúa;
o Tìm hi u các chính sách gi ng và thúc

y c ch h tr nông dân th c hi n

o t n a d ng sinh h c và ti n trình công nh n gi ng c a nông dân. H p ph n này
t o c h i cho nông dân và nhà chính sách cùng ng i v i nhau
ch ra các
thành t u c a nông dân và v n
b t c p c a chính sách, ng th i tìm ra gi i pháp

phù h p và h tr c ng ng.
2.2.3 M t s

óng góp c a d án trong ch n, t o gi ng

Th ng l i t D án CBDC - BUCAP t i An Giang
Theo Phan Tr ng Ân (2009), trong khuôn kh h p tác gi a Vi n NCPT BSCLi h c C n Th và S NN&PTNT An Giang giai
n 2006-2009, D án CBDCBUCAP
c tri n khai t i a bàn t nh. N m 2004, toàn t nh ch có 64 T gi ng
(704 h nông dân), thì n n m 2006 có 177 T gi ng (2.353 h nông dân) và n m
2008 t ng lên 216 t nhân gi ng (3.339 h nông dân).
Huy n có nhi u T gi ng và thành viên tham gia là: Tho i S n (17 t ), Ch M i
(32 t ), Phú Tân (18 t ), Tân Châu (29 t ). Nhi u T gi ng trang b máy c y, g t
p liên h p, máy su t, máy s y, máy phân lo i và làm s ch h t gi ng và ch
ng
trong khâu SXPP k p th i v . V i k t qu này, An Giang ã làm công cu c trí th c
hóa nông dân, t phá trong vi c s n xu t gi ng lúa mà ít t nh, thành ph khác làm
c c ng nh
m l i công tác hu n luy n k thu t, i ng tham gia, m ng l i
nông dân s n xu t và kh n ng cung c p gi ng, các nghiên c u ng ru ng c a
nông dân An Giang.
t s nông dân ã qua l p k n ng ch n - t o gi ng lúa, có lòng am mê ã lai t o
và ch n ra gi ng lúa m i t i c ng ng b ng cách ch n gi ng t ngu n s n có
(ph c tráng gi ng), t lai t o ho c ch n l c t các ngu n v t li u phân ly (th h F2-

11


F5) do Vi n, tr ng cung c p.
n nay, toàn t nh ã có kho ng 25 dòng/gi ng lúa

c nông dân lai - ch n. Trong ó, 8 dòng lai NV1 và NV2 (t m t tên Núi
Voi1,2) do nông dân Tr n Thanh Hùng (T gi ng xã Núi Voi, huy n T nh Biên)
ch n t o; T gi ng xã Bình Phú (huy n Châu Phú) ã lai t o
c 3 dòng lai;
nông dân T gi ng xã Nh n M (huy n Ch M i) c ng lai t o
c 2 dòng lai
cho n ng su t và ph m ch t g o r t t t trình di n các huy n, th xã, thành ph
c u cho n ng su t khá cao, c ng ng ch p nh n ch n t o và gieo c y v i h n
6.000 ha.
Trong g n 4 n m qua, toàn t nh có m t s T gi ng ho t ng m nh ang h ng
n vi c “th ng m i hóa gi ng lúa”, phát tri n thành trang tr i, t h p tác có ng
ký kinh doanh hay công ty gi ng, nh : Trang tr i gi ng Hai Tr ng (huy n Tri
Tôn), T h p tác nông nghi p Th nh M Tây (huy n Châu Phú), Công ty Gi ng
Hùng Hanh (huy n Tho i S n), Công ty Gi ng Ch M i (huy n Ch M i). Ho t
ng gi ng ngày càng có hi u qu , v a áp ng nhu c u s n xu t, v a t ng thu
nh p cho nông dân. D án CBDC - BUCAP t i An Giang ã xã h i hóa công tác
gi ng và d n t i th ng m i hóa gi ng lúa g n k t ch t ch v i m i liên k t 4 nhà
mà An Giang kh i x ng, trong ó vai trò Nhà n c ã em l i s thành công cho
án
án CBDC - BUCAP sinh l i cho nông dân 21-30 t

ng/n m

Theo Hoàng Gia (2010), D án
c ti n hành th c hi n trong giai
n (20062009) các huy n Th Th a, Tân Tr , Thành ph Tân An và th i gian g n ây
c m r ng ra a bàn các huy n
c Hu , Tân Th nh, C n Giu c, V nh H ng.
n l ng gi ng cung ng h ng n m 14.000 -15.000 t n, trong khi ó nông dân s n
xu t gi ng và cung ng gi ng c ng ng th p h n giá th tr ng t 1.500-2.000

ng/kg; do ó, c tính s b làm l i cho xã h i m i n m 21-30 t
ch a k l i nhu n t vi c áp d ng “1 ph i -5 gi m”.

ng, ó là

th c hi n ch tr ng “xã h i hóa công tác gi ng”, các mô hình “S n xu t gi ng
lúa 3 c p c a t nh giai
n 2006-2008” và mô hình “Ph c tráng và s n xu t gi ng
lúa siêu nguyên ch ng 2006-2008” mang l i hi u qu trong quá trình th c hi n. H
th ng trong s n xu t gi ng lúa trong th tr ng ngày càng t ng, n m 2009 có g n
40% di n tích s n xu t s d ng gi ng xác nh n, góp ph n làm t ng s n l ng lúa
m 2009, t 2,2 tri u t n.

12