TÌM HIỂU KHÍA CẠNH mỹ học TRONG THƠ NGUYỄN DU QUA nét đệp ỨNG xử

Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

TR

NG

p ng x

Trang 1

I H C C N TH

KHOA KHOA H C CHÍNH TR

LU N V N T T NGHI P
TÀI: TÌM HI U KHÍA C NH M H C TRONG TH
QUA NÉT

Gi ng viên h

ng d n:

ThS. Nguy n Thanh S n

P

NGUY N DU

NG X

sinh viên th c hi n:

Tr n Th Huy n Trân
MSSV: 6096124

n Th , 30 tháng 10 n m 2012

GVHD: Nguy n Thanh S n

SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

p ng x

Trang 2

CL C
A. M
U .......................................................................................................... 1
1.Lí do ch n tài................................................................................................... 2
2. M c ích nghiên c u ........................................................................................... 3
3. i t ng ph m vi nghiên c u ........................................................................... 3
4. Ph ng pháp nghiên c u .................................................................................... 4
5. K t c u c a lu n v n .......................................................................................... 4
B. N I DUNG ................................................................................................... 5
Ch ng 1 : C S LÝ LU N NÉT D P NG X TRONG TH NGUY N DU
................................................................................................................................ 5
1.1. Các khái ni m ................................................................................................. 5
1.1.1. M h c và cái p .................................................................................. 5
1.1.2. Khái ni m ng x .................................................................................. 6

1.1.3. Khái ni m nét p ng x ...................................................................... 6
1.2. ng x
p ng x ti p h p nhi u y u t ng x
p ngo i lai ............... ..9
1.2.1. Ti p h p Nho giáo ............................................................................... ..9
1.2.2. Ti p h p Ph t giáo ............................................................................... 12
1.2.3. Ti p h p o giáo ............................................................................... 15
Ch ng 2: NGUY N DU VÀ TH NGUY N DU ......................................... 21
2.1. Nguy n Du .................................................................................................. 21
2.1.1. Th i i Nguy n Du ............................................................................. 21
2.1.2. Gia th và cu c i Nguy n Du ............................................................ 24
2.1.2.1 Gia th ......................................................................................... 24
2.1.2.2 Cu
i ...................................................................................... 26
2.2. Th Nguy n Du .......................................................................................... 28
2.2.1 Thanh hiên thi t p .................................................................................. 31
2.2.2 Nam trung t p ngâm .............................................................................. 34
2.2.3 B c hành t p l c .................................................................................... 34
Ch ng 3: Nh ng bi u hi n M h c trong th Nguy n Du qua nét p
ng x ................................................................................................................ 38
3.1. ng x
i v i b n thân ............................................................................. 38
3.2. ng x v i môi tr ng t nhiên ................................................................ 42
3.2.1. Thiên nhiên t i p h ng th ngâm v nh ................................... 43
3.2.2. Thiên nhiên k quái khi n con ng i ph i khi p s ........................... 47
3.3 ng x v i m i quan h xã h i .................................................................... 51
3.3.1. Vua chúa ............................................................................................ 51
3.3.2. Quan l i ............................................................................................. 55
3.3.3. Nh ng ng i nghèo kh ..................................................................... 60
3.3.4. Ng i hi n, ng i tài ......................................................................... 63

3.3.5. Ph n ............................................................................................... 68
3.4. ng x trong gia ình ................................................................................ 73
C. K T LU N ................................................................................................... 79
D.TÀI LI U THAM KH O ............................................................................. 84

GVHD: Nguy n Thanh S n

SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

p ng x

Trang 3

U
1. Lí do ch n

tài:

ng x

p là n n t ng tinh th n c a xã h i, v a là m c tiêu v a là

ng

c c a s phát tri n, là linh h n s c s ng c a m i qu c gia dân t c. Trong quá
trình d ng n

c và gi n

c ng x

p Vi t Nam là m t th c th ,

ng th i

hun úc nên tâm h n, khí phách, b n l nh Vi t Nam. Có th coi ây là m t lu n
m quan tr ng òi h i m t s

i m i trong nh n th c và ho t

ng th c ti n

a chúng ta.
Trong xu th hi n nay, Vi t Nam ang
ng x

p tiên ti n

m à b n s c ng x

à h i nh p v i ng x

trong quá trình xây d ng m t n n
p dân t c, Vi t Nam l i ang trên

p th gi i. M t m t m ra kh n ng to l n

các dân

c giao l u v n hóa, khoa h c, giáo d c, kinh t , xã h i v i nhau trên ph m vi
toàn c u t o

ng l c cho quá trình

dân t c, m t khác nó c ng
a c ch th tr

i m i và hi n

i hóa ng x

p c a các

a l i cho chúng ta nh ng thách th c m i. M t trái

ng ã len l i vào m i ngóc ngách c a xã h i, th m chí vào c

thành trì b n v ng nh t c a giá tr cá nhân khi n cho xã h i này

ng

uv i

i thách th c nh l i s ng ích k th c d ng, s b ng ho i, các giá tr tinh th n
truy n th ng… Chính s suy thoái v l i s ng

o

càng t ng làm phai nh t s tinh t trong ng x c a ng

c xã h i, có nguy c ngày
i Vi t Nam mà ngàn

n luôn nh c t i.

i
Vì

y, vi c nghiên c u ng x
ánh giá n n t ng tinh th n
tr m i giao l u ng x

p có m t ý ngh a r t to l n, giúp ta nhìn nh n,
con ng

i hi n nay s n sàng ón nh n nh ng giá

p mang l i.

Th Nguy n Du

c nghiên c u sâu s c trên nhi u bình di n, l ch s

nghiên c u vì th c a Ông vô cùng phong phú. Tuy nhiên, th Nguy n Du là
ng luôn n ch a nhi u

u m i m , vì v y khó có nh ng công trình nghiên

u th t tr n v n. Do ó, tác gi ch n
Nguy n Du qua nét

p ng x ”

GVHD: Nguy n Thanh S n

i

tài “tìm hi u khía c nh m h c trong th
nh n th c úng

n và hi u qu , góp ph n

SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

p ng x

Trang 4

làm rõ them nh ng óng góp v n hóa dân t c trong quá trình h i nh p hi n nay là
t nhi m v có ý ngh a v a c b n, v a c p bách c v lý lu n l n th c ti n.
2. M c ích nghiên c u:
Lu n v n b
trên ph

c

u th nghi m h

ng ti p c n giúp khám phá hi u bi t sâu h n

ng di n Mý h c góp ph n hi u thêm quan ni m s ng, n p s ng, l i hành

ng c a con ng

i trong xã h i

ph m c a Nguy n Du

ng th i m ra m t ph m vi r ng, các tác

a vào gi ng d y

c Trung h c c s và Trung h c ph

thông. Cùng v i ki t tác Truy n Ki u, Nguy n Du còn

l i ba t p th ch Hán

là Thanh Hiên thi t p, Nam trung t p ngâm và B c hành t p l c. Các thi t p này
không ch góp ph n làm nên di n m o th ca trung

i mà còn là ngu n t li u

giúp chúng ta tìm hi u th gi i n i tâm c a chính tác gi . Vì v y, vi c tìm hi u

th ch Hán c a Nguy n Du có ý ngh a quan tr ng

i v i vi c nghiên c u và

gi ng d y tác gia này. H n n a, vi c tìm hi u ng x

p ng x trong th ch

Hán c a Nguy n Du s
trong c ng
3.

it

ng ng

em

n nhi u hi u bi t cho con ng

i v nét ng x

i.

ng ph m vi nghiên c u:

Ti p thu nh ng thành t u có tr
n

sau:

it

ng kh o sát:

it

ng mà

c, lu n v n t p trung nghiên c u nh ng

tài kh o sát toàn b các bài th trong ba t p

th ch Hán c a Nguy n Du
Ph m vi kh o sát, nghiên c u:
Nguy n Du, t

tài ch chú tr ng kh o sát v th ch Hán c a

ó lu n v n c g ng ch ra và h th ng nh ng nét ng x tiêu bi u

mà ã tr thành chu n m c trong

i s ng c a ng

i Vi t.

T m c ích và ph m vi nghiên c u c a lu n v n chúng tôi c g ng tìm hi u th
ch Hán c a Nguy n Du t góc nhìn truy n th ng ng x

p c a dân t c Vi t

Nam.

GVHD: Nguy n Thanh S n

SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

4. Ph

p ng x

Trang 5

ng pháp nghiên c u:

- Ph

ng pháp l ch s : Kh o sát th ch Hán c a Nguy n Du theo th i gian

nh n di n nh ng nét ng x
- Ph

p ng x trong th ch Hán c a Nguy n Du.

ng pháp so sánh: So sánh ng x

Nguy n Du v i ng x

p ng x trong th ch Hán c a

p ng x c a m t s danh nhân ng x

sau ó

làm n i b t nh ng ng x th hi n rõ b n s c ng x

- Ph

ng pháp th ng kê: Th ng kê nh ng t ng quan tr ng

p tr

c và

p.
c Nguy n Du

d ng trong nh ng sáng tác c a ông nh m góp ph n làm rõ h n t t

ng, tình

m c ng nh nh ng l a ch n ng x c a ông.
5. K t c u c a lu n v n:
Do nh ng
bày

c

mv

trên lu n v n ng x

it

ng và ph

ng pháp nghiên c u… nh

ã trình

p ng x trong th ch Hán c a Nguy n Du có k t

u nh sau:
A. M

U

1. Lí do ch n

tài.

2. M c ích nghiên c u.
3.
4. Ph

it

ng ph m vi nghiên c u.
ng pháp nghiên c u.

5. K t c u c a lu n v n.
B. N I DUNG
Lu n v n

c k t c u g m 3 ch

GVHD: Nguy n Thanh S n

ng 8 ti t.

SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

p ng x

Trang 6

N I DUNG
Ch

ng 1 : C

S

LÝ LU N NÉT D P
NGUY N DU

NG X

TRONG TH

1.1. Các khái ni m:

1.1.2. Khái ni m ng x :
Khái ni m ng x theo “T

n Ti ng Vi t” do GS. Hoàng Phê ch biên

thì ngh a c a t “ ng” mang l i hai n i dung chính sau. Th nh t là áp l i, lên
ti ng áp l i kêu g i. Th hai là m i quan h phù h p t
“x ” có ngh a là hành

ng

i v i nhau. Còn

ng theo cách nào ó, th hi n thái

trong m t hoàn c nh c th nh t
ti ng Nga

nh. Thu t ng

v i ng

ng x

i khác

c s d ng trong

, ti ng Anh behavior, ti ng M behavior, ti ng Pháp

comportement hay conduit [2, tr 16].
Trong Bách khoa toàn th Xô Vi t có
“H th ng các quan h t
ng

ng tác, các ph n ng

thích nghi v i môi tr

con ng

i

ng.

ng tác, ph n ng gi a t nhiên, con

ng. chú tr ng hành vi ng x có tính cá bi t mà nghiên c u môi

ng xã h i ng x

góc

ng v t và

c nghiên c u b i các ngành T p tính h c, Tâm lý h c, Xã h i h c”

i và c ng

tr

ng x :

c th c hi n b i các v t th

ng x (hành vi, t p tính) c a

[2, tr 17]. Nh v y ng x là m t quan h t
ng

nh ngh a khá ng n g n v

p nh h

ng th nào

n ng x con ng

i [2, tr 19]. T

sinh h c, nhà khoa h c cho r ng ng x có ngh a “toàn th nh ng ph n

ng thích nghi có th quan sát khách quan là m t c ch , c ch có m t h th ng
th n

kinh

th c

nh ng khích thích…
lý

áp ng)
i góc

hi n

áp

tr

u áng chú ý là nh ng ph n ng y (nh ng ng x , x

c di n ra theo cách t

ng

xã h i h c, ng x dùng

a m t vai trò xã h i nào

i n

nh” [21, tr 43].

ch “các ho t

ng nh th nào ó

i di n v i m t vai trò khác (t c m t c p vai trò nh :

/ ch ng, cha/ m ,…) Và ó là nh ng ho t

GVHD: Nguy n Thanh S n

l i

SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

ng ho c g i là ph n ng theo m t cách t

ng

p ng x

i.

Trang 7

ng x trong ch gi i h n

nh ng vai trò xã h i v i nhau còn ng x v i mình, ng x v i
nhiên” [21 ,tr 43].

ng x c a con ng

i (cá nhân hay c ng

v t, v i t

ng) ph n ng các

i liên h c b n sau ây.
Th nh t, nói
ng

i v i ng

n ng x là nói

n cách x trí trong m i quan h gi a

i ho c gi a cá nhân v i c ng

ng tr

c nh ng s ki n ho c s

vi c c th .
Th hai, ng x c ng là m t ph

ng di n c u thành c a ng x

p, là

bi u hi n t ng h p c a v n hóa.
1.1.3. Khái ni m nét
ng x c a con ng

p ng x :
i trong xã h i không di n ra tùy ti n, ng u phát c a

i cá nhân, mà chúng l p i l p l i th

ng xuyên b i nhi u ng

i trong c

không gian l n th i gian và do nó ã t o thành nh ng khuôn m u. Cái khuôn m u
y

c coi là ng x có ng x

nh ng ki n th c, nh ng t t
t n n ng x

p.

p. Vì khuôn m u ng x là khách th hóa

ng tình c m ã

ng x c a con ng

ánh giá. Theo tác gi

c

t

c

p.

y có khuôn m u hay không thì ph i có các y u t
oàn V n Chúc có b n y u t sau:

-

ng x

-

ng x

ng

i, t c là tính không gian c a ng x .

-

c th

c và mong

i có r t nhi u, song không ph i b t kì

ng x nào c ng tr thành khuôn m u có ng x
xác l p m t ng x nào

t

ng xuyên l p i l p l i t c là tính th i gian c a ng x .

c th

ng xuyên l p l i t

ng

i theo cùng m t cách b i nhi u

ng x có tác d ng ch nam m u m c hay quy t c cho các thành viên c a m t

nhóm hay m t xã h i.
-

ng x

t

y ch a

ng m t ý ngh a xã h i nào

ng ho c tình c m mà ch th

ã

t

y, t c là nó bi u hi n ki n th c

c, nói cách khác nó mang vác m t

giá tr (kinh t , chính tr , luân lý hay th m m ) [12, tr 66].

GVHD: Nguy n Thanh S n

SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

p ng x

Trang 8

n y u t trên có quan h th t thi t v i nhau và không th tách r i nhau t o nên

t khuôn m u
Trong lý lu n c ng nh trong th c ti n, ng x
th

c bi u hi n trên nhi u ph

ánh giá ch y u d

ng di n nh ng t u trung l i

c nhìn nh n,

i các m i quan h l n: quan h gi a con ng

i v i t nhiên,

quan h gi a con ng
thân v i cá th
gi a con ng
ng

p ng x là nh ng ch

i v i xã h i, quan h gi a con ng

ó. T

ó có th

nh ngh a “ ng x

i v i th gi i c a b n

p ng x là h th ng ng

i và th gi i t nhiên – v tr và h th ng ng x gi a con

i v i nhau hay trong xã h i con ng
Nh v y, nh ng

i” [91, tr 98].

c tr ng c a ng x

p ng x g m:

-Lòng nhân ái: “Dân t c ta là m t dân t c giàu lòng
tr 160, t p 4], Ch t ch H Chí Minh ã s m kh ng
dân t c và chính Ng

i là

nh truy n th ng t t

pc a

nh cao, là tinh hoa c a tinh th n giàu lòng nhân ái

Vi t Nam. Lòng nhân ái Vi t Nam
tr ng

ng tình bác ái” [65,

c th hi n theo nguyên t c tr ng tình,

c, tr ng v n và tr ng n .
-Khoan dung: Tinh th n ng x

p bao dung Vi t Nam là ti p nh n và

thâu hóa nh ng giá tr tích c c, phù h p c ng
bài bác nh ng giá tr khác v i mình
t, b o v và xây d ng

tn

ng có s tôn tr ng, không k th ,

cùng nhau chung s ng, oàn

c. Trong cu c s ng h ng ngày, m i ng

i x ôn hòa nghiêm kh c nh ng

i v i các dân t c khác, th m chí

quân xâm l
chúng tr v n

c ph

ng B c ã t ng bi t

c sau khi chúng b

ánh b i

ng dân t c Vi t

i v i gi c ngo i xâm. Trong l ch
n Nguy n Trãi “c p thuy n” cho
Vi t Nam. Khoan dung c a dân

c Vi t Nam b t ngu n t lòng nhân ái, t c là trong quan h
a ng

i Vi t Nam bao gi c ng ph i th c hi n nhân t

ng x giao ti p
l

ng v i ng

khác.

GVHD: Nguy n Thanh S n

u

y khoan dung “ ánh k ch y i ch không

ánh k ch y l i”. Khoan dung không ch bó h p trong c ng
Nam, mà

i

SVTH: Tr n Th Huy n Trân

i


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

-Tr ng tình ngh a và
Vi t Nam th

ng nói

p ng x

Trang 9

o lý: Ngoài lòng nhân ái và khoan dung, ng

n l i ng x tr ng tình ngh a và

o lý th m chí còn khái

quát thành l i duy tình coi ó là m t b n s c n i b t c a con ng
n s c ng x

c s ng “th
“Nhi u

i

i Vi t Nam.

p này th hi n qua vô vàn s c thái khác nhau nh các nguyên
ng ng

i nh th th

u ph l y giá g

g. Ng

Tình ngh a tr thành m t nét
Nam. V i các th h ng

ng thân”, “M t con ng a au c tàu b c ”,
i trong m t n

c ph i th

ng nhau cùng”

c áo, m t chu n m c s ng c a con ng

i Vi t

i Vi t Nam lòng nhân ái, khoan dung, tr ng tình ngh a

o lý tr thành m t tình c m t nhiên.
-S tinh t trong ng x : th hi n trên các b m t sinh ho t v t ch t và
sinh ho t tinh th n. Chính cu c s ng
nông nghi p ã t o nên con ng

y khó kh n và ít thay

i Vi t Nam có

i c a n n s n xu t

c tính gi n d , khiêm t n, th ng

th n th t thà, coi tr ng b n ch t ghét thói xu n nh v i quan ni m “T t g h n t t
c s n”. Ng

i trong làng ng x v i nhau theo l i tình c m “M t b cái lí

không b ng m t tí cái tình”, kính già, yêu tr , quý tr ng ph n . Hàng xóm láng
gi ng s ng c

nh trong c ng

ng lâu dài v i nhau, ng

hòa thu n, l y tình ngh a làm
Nh ng

u.

c tr ng c a ng x

tr ng ngh a tình,

i Vi t Nam quý tr ng

p ng x g m “lòng nhân ái, khoan dung,

o lý… s tinh t trong ng x …” [27, tr 56] nh

tuy ch a ph i là t t c , nh ng ó chính là “nh ng giá tr tr

ã nêu

ng t n c a dân t c,

nh ng nét ch y u, nh ng nét n i b t nh t” [27, tr 23] trong ng x
a dân t c Vi t Nam

trên

p ng x

c th hi n rõ nét trong t t c các bình di n cu c s ng

c l rõ ràng tâm lý, tình c m, suy ngh , cách th c thích nghi trong các m i
quan h v i môi tr
su t chi u dài l ch s

i các môi tr

ng x

ng t nhiên, gi a ng

c áo và riêng bi t trong ng x

p ng x ti p h p nhi u y u t

GVHD: Nguy n Thanh S n

i v i ng

i. Trong

p ng x dân t c, k c khi ng phó l n thích ng

ng trong t nhiên, xã h i, gia ình… ng

c l nh ng nét
1.2. ng x

ng xã h i, môi tr

i Vi t bao gi c ng

p ng x c a mình.

ng x

p ngo i lai

SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

Giao l u và ti p xúc ng x

p là m t hi n t

trong quá trình ng x . Giao l u ng x
nghiên c u ng x
xen ng x

p g i là “trao

i ng x

dân t c tôn giáo và ng x

ng t t y u c a con ng

i

ng mà các nhà

p” ho c “ an
p”. Ng

ng giao l u và ti p bi n v i các n n ng x
ng x

Trang 10

p bao g m các hi n t

p” ho c “ti p bi n ng x

t quy lu t ph bi n.

p ng x

i Vi t Nam c ng có hi n

p khác ã

p Vi t Nam c ng hòa
p t các dân t c, ch

c bi u hi n nh

ng v i ng x

p các

xã h i khác t bên ngoài

vào. Có th nói h u nh các tôn giáo Nho giáo, Ph t giáo,

o giáo, H i giáo…

u là nh ng tôn giáo s m du nh p vào Vi t Nam và nh h

ng r ng l n các tinh

th n c a ng

i Vi t. Bên c nh tín ng

th M u, th Th n, tín ng
giáo

n Vi t Nam

i tín ng

ng b n

c bi t là ng x

ng b n

a nh tín ng

ng ph n th c, t c

ng sùng bái t nhiên, t c th cúng ông bà.... Các tôn

u chuy n hóa cho hòa h p
a, nh h

ng sâu s c c a chúng

p ng x c a ng

n

i s ng ng x

p,

i Vi t.

1.2.1. Ti p h p Nho giáo
ng x Vi t Nam ti p nh n m t quá trình Trung Hoa hóa lâu dài và toàn
di n. N

c Vi t Nam c a nhà Tri u

thu c vào nhà Hán t n m 110 TCN [50, tr 65]. Ngay t th i y, quan l i Trung
Hoa ã th ng tr và em l giáo c a h “khai hóa” cho c dân các b l c Giao
ch . Dù mu n hay không, t t

ng Nho giáo c ng ã là h ý th c chính th ng

hàng ngàn n m c a xã h i quân ch quan l i Vi t Nam. Tinh th n
th c ti n ó ã b c l khi ng
ngoài, ó là khuynh h

i Vi t ti p thu ng x

ng giao ti p h n dung ng x

p c a tôn giáo n
p theo khuynh h

c
ng

Vi t hóa ch không ph i là Hán hóa. Do ó, truy n th ng v n hóa Nho gia v n
còn l u gi

m nét trong ng x

p ng x c a ng

i Vi t. Trong cu c s ng

hi n th c, bên ngoài Nho gia là quy ph m l ngh a, bên trong là
và tr t t

ng c p khác nhau suy t mình

n ng

ng (vua – tôi, cha – con, v - ch ng), ng th
GVHD: Nguy n Thanh S n

c tính nhân ái

i, có s c duy trì quan h tam
ng (nhân, l , ngh a, trí, tín) và
SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

n

ng nh nhau c a con ng

p ng x

Trang 11

i trong xã h i nông nghi p, v i n n kinh t t

cung t c p c a truy n th ng, khi n cho ng

i Vi t s ng có tình có ngh a. Ng

i

Vi t thích tình c m t nhiên nh tr ng hi u, quý hòa, b n ph n, ph ng th , th nh
hành nguyên t c danh ph n, ch ngh a uy quy n… T t c nh ng
nh h

ng t các ph m trù l giáo c a Nho gia: trung, hi u, ti t, ngh a…

Chính h ý th c Nho giáo

, tr

ng h c r i sau ó

th ,

c các nhà Nho Vi t Nam ti p thu qua sách

c truy n bá l u truy n r ng rãi trong dân chúng. Vì

o Nho tr thành m t ph n truy n th ng v n hóa Vi t Nam, có nh h

m nét trong th
Ng

u này ch u

ng x c a ng

i Vi t.

i sáng l p ra Nho giáo là Kh ng T sau ó h c thuy t này

i các nhân v t k t c nh M nh T , Tuân T … T t
thuy t

nh m nh, ông nói: “Ng

ng công

i quân t ch có ba

c phát tri n

ng c a Kh ng T là
u s : s m nh tr i, s

i nhân, s l i nói c a thánh nhân”[21, tr 67].

tr i” có v tr u t

ng nh ng thân ph n con ng

i thì r t c th . Ph m ch t cá

nhân không th c u n i cái s ph n ã an bày trong m ng l
tr i

ng

nh. M i b t công nghi t ngã c a con ng

không, vì th con ng

i thiên la

i tr n th , bi t

a võng

y mà nh

i b ng cách quy t i cho “m nh tr i”.
Ng m hay muôn s t i tr i,
Tr i kia ã b t làm ng

i có thân.

t phong tr n ph i phong tr n,
Cho thanh cao m i
Tr i c a ng

c ph n thanh cao (Nguy n Du)

i Vi t có khác, t c th ông Thiên ông

àn Nam Giao t tr i,

àn xã t c t

a là c a ng

t c a nhà vua. Ng

ông tr i mà th nhi u bà tr i, tr i c a ng

i Trung Hoa,

i Vi t không th m t

i Vi t không tr u t

ng mà r t g n

i. Tr i là m a n ng nh Pháp Vân, Pháp V , Pháp Lôi, Pháp
n phù h

trì cho con cháu tai qua n n kh i, n nên làm ra, tr i g n g i và

th c t .
Trông tr i, trông
GVHD: Nguy n Thanh S n

t, trông mây,
SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

p ng x

Trang 12

Trông m a, trông n ng, trông ngày, trông êm.
Trông cho chân c ng á m m,
Tr i yên b l ng m i yên t m lòng. (Ca dao)
Nh v y, tr i ch a ph i là to tát nh t “Nh t v nhì tr i” h n n a con Cóc là c u
ông tr i. Ng

i nhà tr i có th tr ng ph t không t

ng ti c.

c thang lên h i ông tr i
t ông nguy t lão ánh m
Vì v y, ng
hoa

i Vi t không l thu c tuy t

c a

t,

con

Kh ng T r t quan tâm

ng
n

ng xã h i. “Kh ng T

i
o

c p

i c ng tay. (Ca dao)
i vào m nh tr i, ý th c r t rõ ng

làm

ch

c ch tr

s

ph n

ng dùng

o

c a
c

ng s ng hi u

mình.

gi gìn k

n nhi u m t nhân, l , ngh a, trí, tín… nh ng

nhi u nh t là ch “nhân”. Theo ông c t lõi c a nhân ái là hi u
nhân ái. Môi tr

i là

cái g c c a

là gia ình, gia ình không còn thì hi u

ch ng ra gì”[21, tr 68]. Nho giáo xem gia ình là m t trong ba khâu không th
thi u trong ho t

ng c a con ng

i: tu thân, t gia, tr qu c. Trong quá trình

ti p nh n Nho giáo, nhân dân ta bi n quan ni m c ng nh c áp
thành các quan ni m g n g i, gi n d trong
ngh a nên khi ti p nh n Nho giáo, ng
Nhân là tình th
th

ng Th

ng ng

i nh

i s ng th

i Vi t tâm
th th

t c a Nho giáo

ng ngày. Vì tr ng tình

c v i ch “nhân” h n c .
ng thân, th y ói rách thì

ng… Nhân còn g n li n v i ngh a Nghèo nhân nghèo ngh a thì lo, “Vi c

nhân ngh a c t

yên dân” (Nguy n Trãi)…

- Ch “hi u” c a Trung Hoa ngoài hi u v i cha m , gia t c các thành
viên con cháu không còn hi u v i ai n a. Ch “hi u” qua tâm th c các trí th c
phong ki n Vi t Nam là hi u v i dân, v i n

c.

y là khi Nguy n Phi Khanh

khuyên d n ng

i con trai hi u th o Nguy n Trãi

khép mình l o

o theo cha mà hãy quay v lo “Tr thù cho cha, r a nh c cho

c ó m i chính là

ng vì ch hi u h p hòi mà

i hi u”. Có “ i hi u” t c là cái

i l p v i nó là “ti u

hi u”, gi a “ti u hi u” và “ i hi u” tri th c Vi t Nam ch n “ i hi u”.
GVHD: Nguy n Thanh S n

SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

p ng x

Trang 13

Lý thuy t Nho giáo khoát thêm uy l c cho tr t t th quy n, t ng h p d n
i nhà n
bi t là ng

c chuyên ch ph

ng

ông. Nh ng Nho giáo

i ph n ph i ch u nhi u bi n

p Vi t Nam. C ch

n v i Vi t Nam

i ã tr thành nh ng y u t

y là quy lu t chung cho m i y u t

ng x

c

ng x
p ngo i

nh p.
1.2.2. Ti p h p Ph t giáo
Ph t giáo ã du nh p vào Vi t Nam t nh ng th k

u Công nguyên, phát tri n

nh m và tr thành qu c giáo th i Lý – Tr n. Vào Vi t Nam ch y u là Ph t
giáo

i th a ( phía B c) và mu n h n là Ph t giáo Ti u th a ( phía Nam).

Ph t giáo

Vi t Nam theo hai dòng dân gian và cung ình. Dòng Ph t giáo cung

ình

Vi t Nam g n v i th i Lý – Tr n làm n y sinh m t b ph n v n h c, bác

c.

n v i th i k sau nh ng ch ngh a g c t Ph t nh kh , nghi p, nhân,

qu , t bi, ki p, duyên… c ng th
n ch y u là
di u

ng

t c a Nho h c. Th c ch t

, Bát chính

ph c

c ng

ng g p trong sáng tác c a nhi u nhà v n c
o Ph t là có nhi u h c thuy t T

o, Nh th p nhân duyên, nh ng h c thuy t này ã chinh

i Vi t Nam không ph i

lý thuy t cao siêu mà

i bao la c a Ph t T và nh ng chu n m c khuyên con ng
c, làm

u lành, tránh

u ác.

lòng th

i tu nhân, tích

Vi t Nam, Ph t giáo nh h

trong qu n chúng nhân dân và tr thành n p sinh ho t ng x
ng

i Vi t. Có th nói trong tâm h n c a ng

i Vi t Nam

ng

u ch a

ng sâu r ng
p ng x c a
ng ít nhi u

u t nhà Ph t và hình nh v ngôi chùa.
Mu n cho g n ch bán mua,
n sông t m mát g n chùa nghe chuông.(Ca dao)

T khi du nh p vào Vi t Nam, ng

i Vi t ti p nh n

o Ph t không ph i ti p

nh n m t h th ng lý thuy t ph c t p, sâu s c v cu c

i là b kh mà nh ng

nguyên nhân c a n i kh n m ngay trong chính b n ch t ham s ng c a con
ng

i, trong nh ng khát v ng tr n t c c a h , r ng con ng

GVHD: Nguy n Thanh S n

i gi i thoát kh

SVTH: Tr n Th Huy n Trân

au


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

xa lánh cõi t c, kh

p ng x

c t m i ham mu n v t ch t d

c Ph t c ng là con

ng c a ni m cô

Trang 14

ng nh con

ng

nv i

n và n i kh h nh. Trái l i ng

i Vi t

ch p nh n m t ông B t (tr c ti p chuy n âm t Buddha ti ng Ph n) mà không có
bà B t, khác h n sau này r t ít Ph t Ông mà r t nhi u Ph t Bà, Ph t M u. Vì các
Ph t

n

v n xu t thân t

Ph t Bà. Ông B t c a ng
th n linh tiêu bi u có
nh ng ng

àn ông, sang

i Vi t không ph i là ông T c a Ph t giáo mà là m t
c tính hi n lành, giàu lòng th

i cô th b t h nh, bao gi c ng nghe

tr n th , s n sàng có m t giúp

t th t qu ng
c hình t

i, v tha mà ng

i

i, luôn

c nh

c ti ng kêu c a con ng

i

i, nghèo kh g p ho n

th , không h tr ng ph t ai, t m lòng c a
i g ng noi theo. Truy n c tích T m Cám,

ng hóa c u mang, ùm b c th

hi n lành, b dì gh và

ng ng

, an i b t k ai y u

n. B t ch có lòng t bi c u nhân

t

n Vi t Nam bi n Ph t Ông thành

ng ng

i, c m i l n cô T m

a em gái hành h thì B t hi n ra giúp

, úng vào lúc

cô T m tuy t v ng ch còn bi t khóc. K t thúc truy n T m Cám c ng mang t
ng Ph t giáo c a nhân dân thi n th ng ác, chính ngh a th ng gian tà. Các y u
Ph t giáo

c ti p nh n vào ng x

giàu cho cu c s ng tinh th n, làm
ng

p Vi t theo ph

ng th c ng x làm

p h n quan h tình c m gi a ng

i v i

i. M t b ph n khá s m nh ng t ng , thu t ng , khái ni m c a Ph t giáo

gia nh p vào l i n ti ng nói h ng ngày thành ph
o

c truy n th ng c a ng

i Vi t nh c u nhân

ng ti n di n

t quan ni m

th , c u m t ng

i phúc

ng sa hà,
hi n g p lành, ác gi ác báo, tu nhân tích

c, nhân nào qu

y, cha m hi n lành

phúc cho con… không còn là khái ni m nguyên ngh a lý thuy t Ph t giáo mà
do s phù h p c a chúng v i l s ng c a
ng

i Vi t, chúng tr thành ngôn ng

ng x nhân ái, hòa h p gi a con ng
i con ng

o

c th c ti n, bi u hi n ph

i v i t nhiên, v i xã h i, gi a con ng

i nh nh ng giá tr truy n th ng trong ng x

t n n ng x

p l y con ng

GVHD: Nguy n Thanh S n

ng th c

p c a ng

i

i Vi t,

i và cu c s ng tr n th th c t i c a nó làm m c
SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

ích. Tinh th n
ng

i Vi t:

p ng x

Trang 15

o Ph t còn th m sâu và tr thành n p ng x trong c ng

nhà hi u v i cha m , ông bà,

ng

v i anh ch , kính trên nh

ng

i, thu n v thu n ch ng tát bi n ông c ng c n, hàng xóm t i l a t t èn có
nhau, trong có m thì ngoài m i êm…[19, tr 389] Ng

i Vi t luôn

t ch hi u

lên trên vì công n tr i bi n c a cha m không sao k h t trong su t quá trình
ng d c sinh thành, bi t bao nh c nh n, gian kh vì con. Chính vì v y, ng

i

Vi t coi tr ng truy n th ng th ông bà, cha m h n th Ph t.
Vô chùa th y Ph t mu n tu,
nhà th y m công phu ch a ành.
Th

ng kính cha m ng

i Vi t luôn “kh n nguy n” Ph t phù h cho b c sinh

th n.
êm êm kh n nguy n Ph t tr i,
u cho cha m s ng

i v i con.

Th c ra, hi u tâm t c th Ph t tâm, hi u h nh vô phi Ph t h nh, làm tr n b n
ph n c a ng

i con

i v i cha m chính là m t trong nh ng pháp tu nhà Ph t.
Chân nh

o Ph t r t m u,

Tâm trung ch hi u, ni m
Cách nhìn c a ng

i Vi t v v n

u ch nhân.

tu hành:

-Tu âu cho b ng tu nhà,
Th cha kính m

y là chân tu.

-Con v l p mi u th vua,
óng trang th m , l p chùa th cha.
Ng

i Vi t Nam ch u nh h

ng nhi u v giáo lý t bi, h xã, bác ái, th

ng

yêu c a Ph t h c. Tinh th n hi u hòa, hi u sinh c a Ph t giáo ã nh h

ng,

th m sâu vào tâm h n và lan t a ra th
nh th th
trong m t n

ng thân, lá lành
c ph i th

ng x c a ng

ùm lá rách, nhi u

ng nhau cùng…

i Vi t nh

th

ng ng

i

u ph l y giá g

ng, ng

i

ó là nh ng câu nói ng

ng thu c lòng, nói lên tinh th n nhân ái v tha c a ng
GVHD: Nguy n Thanh S n

i Vi t nào

i Vi t. Ph t giáo làm

SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

phong phú thêm ngôn ng c a ng
di n x

p ng x

Trang 16

i Vi t, h i nh p vào phong t c, nghi l và

ng dân gian nh các trò ch i múa tr ng, múa r ng, múa h c, r

Th n tranh ua c
ng chính ng x

pn

c, c u m a là n i dung chính c a l h i. M c khác

p dân gian là ph

ã tr thành tín ng

c ki u

ng b n

ng th c truy n t i nh ng y u t Ph t giáo

a hóa, thành n p ng x c a con ng

nhiên, v i xã h i và con ng

i làm cho Ph t giáo s c s ng tr

i v i t

ng t n trong ng

p dân t c.
1.2.3. Ti p h p
o giáo

giáo b n

o giáo

Trung Qu c và

Vi t Nam ã xu t hi n bài b n nh m t tôn

a, trên c s k th a tín ng

a các trào l u t t

ng dân gian và dung n p nhi u y u t

ng tôn giáo khác. Lão T

c tôn vinh làm giáo ch c a

o giáo Trung Hoa. Trong l ch s h ng th nh c a

o giáo, các tri u

i phong

ki n Trung Hoa không ng ng gia c cho uy danh giáo ch . Theo Lão T ,
c c i c a v n v t trong v tr , “sinh ra tr
ng,

c tr i

o là

t, v a tr ng không v a yên

ng yên m t mình mà không bi n c i, trôi i kh p m i n i mà không

ng ng, có th làm m c a thiên h ” (Lão T o là cái t nhiên nó có,

o có tr

c c th

o
ng

nguyên c a v tr . C ng nh m i tôn giáo khác,
t ki u thiên

ng c c l c m i g i m i ng

ng y không dành cho ng

c Kinh) [87]. Nh v y,
tr i

t–

o là cái kh i

o giáo xây d ng hình nh

i, có

i ch t mà dành cho ng

u h p d n h n thiên
i s ng.

o giáo khích l

t cu c s ng thanh cao r b nh ng xi ng xích h danh, tr v cái t nhiên, kéo
dài tu i

th

sinh b t lão. Con ng
nhân

i tin vào phép màu mà kiên tâm tu luy n, noi g

o s r i s có ngày

cao sang quy n quý.

c

hô m a g i gió, sai khi n âm binh ch a b nh c u ng

GVHD: Nguy n Thanh S n

ng chân

i a s nhân dân, ni m tin y g i g m vào

th , các v tiên th n thông qu ng

cu c s ng bình an c a m i ng

ng

o. Khát v ng tu tiên ch y u dành cho các b c

i v i tuy t

các v th n tiên c u nhân

n tr

i m i là nhu c u th

i, phép thu t di u

i, di t tr ma qu , vì

ng tr c.

o giáo ã t n t i

SVTH: Tr n Th Huy n Trân

Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

p ng x

Trang 17

nh ng câu chuy n t xa x a còn l u trong dân gian chuy n chàng T Th c g p
tiên k t duyên v ch ng, ho c chuy n vua Lê Thánh Tông i l chùa Ng c H
p tiên n vua m i tiên lên xe v cung,

nc a

i H ng tiên bay lên tr i bi n

t, vua cho l p V ng tiên lâu (L u ngóng tiên) nay v n còn di tích
chuy n chàng V

Hà N i,

ng Ch t lên núi Tiên Du (B c Ninh) mãi xem tiên ánh c , h t

ván c quay l i cán búa b m i xông m t m t, chi u quay v nhà thì con cháu
không còn ai n a, ý nói

n m t ngày trên tiên b ng tr m n m d

hi n s ti p xúc phù h p v i
Ng
bi n là

o giáo c a tín ng

i Vi t c ng có m t v

ình nghèo

i a s ng

i bình dân. V T

cha thân tr n, l y kh qu n cho cha tr

tr n ch u rét. [43]. H p v i

ng T hoàn toàn

i

c m c a ng

i Vi t

i sau khi l y v . Có

hi n g p lành, Ch

u, m i nhân duyên c a hai
ng T là con c a

c, c ng là nòi th y t c có quan h thuy t th ng v i L c Long Quân. Còn

Tiên Dung là con vua Hùng V
n sinh sôi n y n t 50 ng

ng, là nòi tiên
i con t m Âu C . Thì ra, T

có g c gác nòi gi ng Tiên R ng.
nghi p mà còn có c u dân, c u n

o T c a ng

c. Pháp thu t c a Ch
r i

c là thành “thu c thánh” ch bách b nh. Ngoài ra, Ch
m l y thành cánh

ngành ngh
it t

ng t

i l p công, l p

ng T là c u ng

i

t thành tro hòa vào

ng T có công khai

i Vi t ã bi t ti p nh n và linh ho t bi n

p ngo i sinh trên thành c s nh ng tín ng

GVHD: Nguy n Thanh S n

i Vi t

i t t, tr ng dâu, tr ng t m, d t v i, phát tri n

c bi t là ngh buôn. Ng

ng ng x

o c a ng

i Vi t là ng

ch t s ng l i b ng cách vi t lên gi y nh ng ch màu

phá

i con

c khi chôn”, còn mình

i úng nh Tiên Dung nói h n là do “ý tr i”. B i Ch

sông n

oc a

ng T r t m c c n cù ch m ch , hi u th o, gia

n n i hai cha con ch có m t cái kh . Khi cha ch t “ng

không an tâm

ng

o ph

o phù th y. Th y phù th y cao tay n, tinh th n pháp thu t tr tà di t

i Vi t c ng bình d , Ch

ành

ng dân gian Vi t Nam.

o t th n tiên riêng mình, nh ng

qu vì nhu c u an sinh ph n h n tuy t
ng

i tr n… th

ng b n

SVTH: Tr n Th Huy n Trân

a.


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

o giáo tr thành
ng

it

p ng x

Trang 18

ng ng x c th trong cu c s ng h ng ngày, a s

i Vi t t ý th c mình là ng

i có

o, m t th

Thà ui mà gi

o làm ng

i x th .

o nhà,

Còn h n sáng m t ông cha không th . (Nguy n ình Chi u)
o c a ng
ác, cái
ng

i Vi t

n gi n vì chính cu c s ng, v i t t c cái thi n và cái

p v i cái x u, h nh phúc và au kh , v n có c a

i Vi t. Ni m “c c l c” c a ng

ng x xã h i, ng
ng

i Vi t th t

o giáo ã d y cho

n gi n và th c t . Trong th

i Vi t tin nh ng phép thu t, nh ng quy n l c siêu nhiên

i ch t có th giao ti p v i ng

i s ng, linh h n ng

i ch t c n

cc u

cúng l p àn gi i oan, có nh ng phép thu t linh nghi m có th c u giúp con
ng

i... T t nhiên

ng

i Vi t bi t

o giáo nguyên th y v i t cách là m t tri t lý s ng ít
n.

o giáo

n v i ng

o giáo h i nh p m t cách t nhiên v i
n

o g c c a Trung Qu c. Ng

èn h

ng khói, c ng có lúc c n

c

i Vi t, t v trí là thành t ngo i lai,
i s ng ng x

p d n tr nên khác

i Vi t nhà nào c ng có bàn th , c ng nhang
n th y chùa, th y pháp

xin x m, làm gì thì

làm nh ng tin hay không l i là chuy n khác. T c ng ca dao không hi m nh ng
câu:
Hòn
Thì th y
nh táo
ng

t mà bi t nói n ng,
a lý hàm r ng ch ng còn.

n th c d ng nh m t ng x b t bu c, xu t phát t

i Vi t không

t ni m tin tuy t

i s ng th c t ,

i vào nh ng k buôn th n bán thánh, h

nh n di n r t rõ th c l c c a nh ng pháp s

o s này.

Nhà này có quái trong nhà
Có con chó
u ó không có ngh a ng

c c n ra

i Vi t s ng hoàn toàn vào thu n lý, t xa x a ng

Vi t ã xây d ng m t h th ng thánh th n
Quan Âm
tuy t

n Ch

ng m m.

y uy nghiêm c a mình. T Ph t Bà

ng T , t Thánh M u Li u H nh

i a s th n linh c a ng

GVHD: Nguy n Thanh S n

i Vi t có hai

i

c

n

c Thánh Tr n,

m c t lõi.
SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

Th nh t, các th n linh ng

i Vi t

p ng x

u liên quan

Trang 19

n nòi gi ng t tiên, là

bi u hi n thiêng liêng c a Tiên, R ng.
Th hai, các th n linh c a ng

i Vi t không l p ngôn, l p danh mà c b n

p công, l p nghi p góp ph n vào s nghi p d ng n

c, gi n

o giáo Vi t Nam, không phát tri n theo chi u h

c.

ng hình thành m t th gi i

th n linh mà kh ng ch th gi i cái t c, hy sinh cu c s ng th c t i, ki p này hy
sinh cho cu c s ng ki p sau. L c quan và th c t , thích ng hài hòa v i môi
tr

ng t nhiên và th

ng ng

i nh th th

cá nhân trong hòa thu n c ng

ng làm c t lõi c a yêu. Quán xuy n liên h

ng lai trong v n m nh c a cá nhân và c a c ng

ng, l y cu c s ng hi n h u làm

m xu t phát.

Ti u k t: Chính s ti p bi n ba t t
Nam v n dung hòa và phát tri n t

ng l n Nho giáo, Ph t giáo,
ó cùng hình thành ng x

ó, s dung hòa gi a Ph t giáo và
nh t. Ngay t

Tam giáo

o giáo Vi t

p ng x . Trong

o giáo là m i quan h b n ch t và lâu

u công nguyên Ph t giáo ã

nh n, li n sau ó là

i Vi t tìm ngu n vui

ng, không c ch p v lý mà n nhau v l , l y

ngh a làm c t lõi c a tình, l y th
a hi n t i v i quá kh và t

ng thân, ng

c tín ng

i

ng c truy n ti p

o giáo và cu i cùng là Nho giáo t t c t o thành quan ni m

ng nguyên (ba tôn giáo cùng phát nguyên t m t g c) và Tam giáo

ng quy (ba tôn giáo cùng quy v m t m c ích). Ta g p trong th c t m t th
tôn giáo không thu n nh t ã luôn luôn dung hòa v i t t
o l i k t h p v i tín ng
n
mà

ng t p quán, t t

ng

a ph

ng âm d

ng Ph t,

ng nên khi tác

ng

i s ng c a Vi t Nam thì s c thái Nho giáo c a nó không còn nguyên v n
m nh t khác nhau [36, tr 28]. V n

khúc x nhi u so v i ngu n g c
dân gian. Tr

i s ng c a con ng

t nh

c i ngu n

n

ng nguyên

a, tôn giáo

o giáo là tôn giáo vào Vi t Nam mang

i Vi t Nam nhi u ph n an i h n là các tín
và Trung Qu c. Các nghi l th n bí c a

ng nh các giáo ch v m t ông Ph t, m t ông Tiên, v cu c
GVHD: Nguy n Thanh S n

Vi t Nam ã

tr thành m t th tôn giáo b n

c h t ph i nói r ng các

i cho

Tam giáo

gay
o giáo

i con ng

SVTH: Tr n Th Huy n Trân

iv


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

thiên

ng

a ng c r t m h .

lí lu n thì

p ng x

Trang 20

Vi t Nam các tôn giáo ch a k p úc k t thành

c dân gian hóa m t th tôn giáo tình yêu, tình th

Cái lý thuy t t bi, h xã, bác ái, th

ng yêu là bình

ng l n nhau, và

cái lý thuy t cho r ng t t c các chúng sinh thành Ph t ã
nông dân

n b c vua chúa l ng nghe và tin t

Nam mang tính nhân dân nh
di t mà ng

ng.

ó tâm h n con ng

c l i nó là m t th tôn giáo

ng con ng

i.

c bi t là

c m t dân t c t

o Ph t – Lão – Nho

Vi t

i không b s h vô và h y

y tình th

ng và

y l c quan hy v ng

[35, tr 18 -19].
Tín ng
theo ph

ng tôn giáo t khi du nh p vào Vi t Nam ít nhi u tr nên bình d

ng châm t t

i

p

o nh

Thiên chúa giáo. Nho giáo v i b khung

khái ni m th hi n trong

o tam c

xây d ng m t xã h i k c

ng, tr ng các

trung tín.

o Ph t chinh ph c ng

cao siêu c a nó nh : T di u
ng

i bao la c a Ph t T ,

nhân, tích

c, làm

ng, ng th

ng ã có vai trò liên k t xã h i,

u nhân ngh a và

o

i nông dân Vi t Nam không ph i

, Bát chính

lý thuy t

o, Nh th p nhân duyên mà

lòng

ng gi i t c là nh ng chu n m c khuyên ng

u lành, tránh

ti p nh n vì nó khuyên ng

u ác. Còn

i ta s ng v i l

o giáo

i ta tu

c gi i trí th c x a

i, t c là h p v i quy lu t c a t

nhiên và xã h i.

Ng

Vi t nh n th y r ng, Nho – Ph t –
ch là m t cách di n

o giáo lúc

i

u có v khác nhau, nh ng nhìn

t khác nhau v khái ni m vì th ng

i Vi t c n

nc

ba tôn giáo và s d ng k t h p chúng v i nhau, hòa quy n chung m t cách h p
lý và sâu s c trong ng x
tính khái quát v

ng x

dung h p nhi u y u t

p ng x c a mình. Trên ây là nh ng v n
p ng x c a ng

ng x

o giáo, ó là nh ng ti n

i Vi t trong quá trình ti p bi n và

p ngo i lai c a các tôn giáo nh Nho – Ph t –
nghiên c u c a ng

i vi t trong quá trình th c hi n

tài.

GVHD: Nguy n Thanh S n

có

SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

Ch

ng 2: NGUY N DU VÀ TH

CH

p ng x

Trang 21

HÁN NGUY N DU

2.1. Nguy n Du
2.1.1. Th i

i Nguy n Du

Nguy n Du s ng trong m t th i
a

i vô cùng r i ren c a n a cu i th k XVIII –

u th k XIX. B c tranh toàn c nh xã h i Vi t Nam th i Lê m t – Nguy n
y r y nh ng bi n

ng, ch

phong ki n t p quy n ngày càng l rõ nh ng

ung nh t, càng lún sâu h n nh ng c n b nh tr m tra. Chi n tranh, cát c và phân
quy n gi a các t p oàn phong ki n trung
n.

c bi t là cu c

Nguy n

i

u gi a hai dòng h

ng không khác nào m t n n d ch
ó là h Tr nh

àng Trong kéo dài h n hai th k (t n m 1570

àng Ngoài và h
n 1786).

tn

c

i vào c nh Nam B c chia c t, v a có vua l i v a có chúa, n m bè b y m i tranh
quy n
trung

t l i, chém gi t l n nhau. Toàn th b máy th ng tr phong ki n t
ng

n

a ph

ng

vua ch là bù nhìn nhu nh
trai mình tr

c nh ng th

u suy

i. Vi c n

c các chúa thâu tóm h t mình,

c, vô tích s . Ngay c khi b o v m ng s ng cho con
n ám mu i, b a

t, vu cáo r i x t i ch t t chúa

Tr nh Sâm, Lê Hi n Tông ch bi t khóc lóc th than. Nói
bi t bám l y ngai vàng, y ã không ng n ng i “r
“m t ng tai
trách chi b n d

c”

cho gi c tàn h i

i quy n

t n

n Lê Chiêu Th ng ch

i voi v giày m t ” mà còn

c. V i nh ng ông vua nh v y

u vô d ng, hèn nhát. C h th ng quan l i ch bi t

ng b ng l c t vua nh ng có m y ai dám nh n trách nhi m khi qu c gia h u
. Không có gì
là l khi trong s quan l i ó m y ai
tài, có

c tuy n ch n

c. Vi c mua bán thi c , mua quan bán t

ti n thân, giúp n
khi ó, b n ng

tìm ra nh ng ng

i có

c ã ch n ngang con

ng

c c a các nhân s có tài l i xu t thân t t ng l p nghèo. Trong
i giàu b t tài l i tranh nhau n p ti n c g ng xoay x làm quan

m u c u l i ích riêng. Quan t

c c a tri u ình là m t món hàng có th trao

i mua bán. B t tài, hèn nhát nh ng chúng l i th ng tay t ng c
t, v vét s ch c a c i nhân dân
GVHD: Nguy n Thanh S n

ng áp b c, bóc

ph c v cho cu c s ng xa hoa, tr y l c. Chúa
SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

p ng x

Trang 22

thì “phàm bao nhiêu nh ng lo i trân c m d thú, c m c, quái th ch và ch u hoa
cây c nh

ch n dân gian

u thu l y không thi u m t th gì” [34, tr 12]. Quan

thì “ch t i m t n c a út gây thói gian tham, l i còn nh ng thói dâm bôn vô s ”
[34, tr 64], “con

cháu h

hàng nhà chúa l i m nh th làm càng” [34, tr 120], m

n danh

c khoét, kh y

nhi u nhân dân, không t vi c gì.
u th k XIX, t khi Gia Long lên ngôi vua, giai c p th ng tr phong ki n ngày
càng ph n
Tr , T

ng h n tr

c. Tri u Nguy n t Gia Long, Minh M ng

c ã ra s c xây d ng ch

nh m b o v quy n hành tuy t
tri u

quân ch chuyên ch

n giáo d c, thi c ... ã

có bao m nh l nh, lu t pháp kh c nghi t ph n dân, h i n
y

n m c c c oan

i c a mình, th m chí r p khuôn c a

i Mãn Thanh, t pháp lu t, t ch c chính quy n

gian còn truy n l i

n Thi u

bao n i oán thán bi th

c mà

n nay dân

ng.

Cai tr thì kh c nghi t, vua chúa s ng xa hoa phung phí không

i nào

ng, trong khi ó cu c s ng c a nhân dân c c c.
n Niên là V n Niên nào
Thành xây x
Kinh t
nh ng, c

tn

vào con

ó b suy s p, nhân dân c c c thu khóa n ng, quan l i tham

ng hào áp b c. Thêm vào ó, h n hán l t l i, d ch b nh ã làm cho

làng xóm tiêu
o

ct

ng lính hào ào máu dân.

u, x xác, dân ph i b x phiêu tán, ch t d n ch t mòn trên các

ng l u vong. Xã h i phong ki n Vi t Nam lúc này th c s b t c, ã i
ng t s p

không gì c u vãn n i. Tr

c tình hình ó, mâu thu n

gi a hai giai c p tr nên gay g t. Chính vì v y, các cu c kh i ngh a c a nông dân
liên ti p n ra, ngày càng nhi u h n và quy mô r ng l n h n.
ngh a c a Nguy n Tuy n, Nguy n C
Nam), Nguy n Danh Ph

(H i D

ó là cu c kh i

ng), Hoàng Công Ch t (S n

ng – qu n H o (S n Tây)… Cu c kh i ngh a Nguy n

u C u (Qu n He) ã t ng tham gia v i Nguy n Tuy n, Nguy n C khi phong
trào th t b i, ông l i t p h p l c l
GVHD: Nguy n Thanh S n

ng l n h n và l y kh u
SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

p ng x

Trang 23

hi u “L y c a nhà giàu chia cho dân nghèo” cu c kh i ngh a
i, sau ó
Long tr

nH iD

H i Phòng th ng

ng, r i t H i D

ng lên Kinh B c, uy hi p thành Th ng

c khi xu ng S n Nam và vào

n vùng Thanh Ngh . Phong trào nông

dân ngày càng mãnh li t, kéo dài liên t c t mi n xuôi

n mi n ng

c, t B c

n Nam, ch nào suy y u ch khác bùng lên, k t c nhau. Tri u ình th ng tay
àn áp dùng m i c c hình

ch ng tr nh ng phong trào v n ti p t c sôi n i, lan

tràn kh p m i n i. Riêng tri u Nguy n l n nh có

n 500 cu c n i d y.

nh

cao c a phong trào nông dân kh i ngh a là phong trào Tây S n, bùng n n m
1771. Phong trào này cùng m t lúc ã ánh tan hai t p oàn phong ki n ph n
ng trong n

c và hai cu c xâm l

c c a ngo i bang Xiêm và Mãn Thanh, góp

ph n không nh trong vi c th c hi n th ng nh t
Nguy n Hu lên ngôi, b t

tn

u công cu c khôi ph c n

c. Sau khi thành công

c nhà theo ph

i. Ông ã d a vào nh ng nguy n v ng c a nhân dân

ng h

ng

a ra nh ng chính

sách phù h p. Nh ng chính sách y ã hé m l i thoát cho xã h i Vi t Nam. Tình
hình b t

u ít nhi u thay

m khi ch a

id

i th i Quang Trung. Ti c r ng, ông m t quá

y 40 tu i, n u không có l l ch s Vi t Nam ã khác.

Phong trào nông dân kh i ngh a giai

n này có m t ý ngh a vô cùng quan

tr ng. Không ch giáng nh ng òn s m sét quy t li t vào ch
cho chính quy n lung lay t n g c, góp ph n phá v k c
ki n th i nát mà nó còn kh i d y m t trào l u t t
y m t khát v ng m nh m con ng

phong ki n, làm
ng c a xã h i phong

ng ch ng phong ki n, kh i

i ph i có quy n s ng, ph i có c m n áo

c, có t do h nh phúc cho mình.
Tóm l i, th i

i c a Nguy n Du là m t th i k gi ng co quy t li t gi a

nhi u xu th chính tr khác nhau. Trong

i s ng t t

ng c a xã h i, t ng m ng

nh c a h th ng xã h i phong ki n c

b tung ra, b l t

nt ng cr ,t o

nên nh ng cu c kh ng ho ng tinh th n. Chi n th ng hi m hách c a nông dân
kh i ngh a, r i s ph c thù c a nhi u th l c ph n

ng, s c vang d i c a nh ng

òi h i t do v công lý, r i vi c l p l i m t tr t t xã h i phong ki n en t i…
GVHD: Nguy n Thanh S n

SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

t

c

nh ng

không khí th i
ng ngác tr

u

trái

ng

p ng x

c

Trang 24

ó

khi n

cho

i càng thêm ph c t p, l c quan và bi quan l n l n. Nguy n Du

c thái

ung dung c a “tri u

i Ngô Th i Nhi m, trong khi ông

xót xa cho tình c nh “tan àn s nghé” c a tri u
th i, ông c ng nghe

i Lê Tr nh” [9, tr 49].

c ti ng vang t chi n công c a Nguy n Hu

ng

ánh tan hai

i v n quân gi c ngo i xâm, c ng lúc y Nguy n Du ch a có d p làm quen
nh ng con ng

i “c

ào áo v i” trong c

ng s t nhìn th y t n bi k ch
ch t và xu th thì nh ng bi n

ng v ch nhân c a xã h i, thì ông l i

v c a tri u

i Tây S n. Xét trên bình di n tính

ng c a xã h i là b ng ch ng cho m t cu c kh ng

ho ng v c c u mang tính ch t toàn di n và dây chuy n, không ch
còn

b sâu. Th i

b m t mà

i Nguy n Du gi ng nh m t tia n ng cu i chi u dù c g ng

t nhi u nh phong trào Tây S n
ng ch nh m t tia ch p lóe lên r i hoàng hôn c t t buông xu ng. ó là m t

xu th khách quan mà là khách quan thì không bao gi
trình l ch s d ng n
Du là th i
ti n

c c a dân t c t th k X

i suy tàn. Th i

o ng

c. Trong ti n

n th k XIX, th i

i ang th ng tr m trên nh ng b

i Nguy n

c i cu i cùng

n ích.

2.1.2. Gia th và cu c

i Nguy n Du

2.1.2.1. Gia th
Nguy n Du xu t thân trong m t gia ình

i quý t c. Theo c Lê Th

c, ng

i

có nhi u óng góp trong vi c tìm hi u gia th c a Nguy n Du, thì Nguy n Du có
cùng m t ông t xa v i Nguy n Trãi.

ây là v anh hùng và nhà th l n c a dân

c ta th k XV. Th i Lê s , h Nguy n

làng Canh Ho ch, huy n Thanh Uy,

nh S n Nam (nay là t nh Hà ông), ã có m t ông t là Nguy n Doãn
Thám hoa khoa Canh Tý niên hi u H ng

c (n m 1480).

ch

u

n th i M c, l i có

Nguy n Thi n (có b n chép là Thuy n)

u Tr ng Nguyên khoa Nhâm Thìn niên

hi u

n ch c Th

i Chính (n m 1532) làm quan

ih cs,

c phong t

GVHD: Nguy n Thanh S n

c Th Qu n công. Hai ng

ng th B L i

ông Các

i con c a ông là Nguy n

SVTH: Tr n Th Huy n Trân


Tìm hi u khía c nh M h c trong th Nguy n Du qua nét

Quy n và Nguy n Mi n
ng

u

c phong t

p ng x

Trang 25

c Công. Khi Nguy n Thi n m t, hai

i con ông không giúp gì cho nhà Lê mà l i tr v v i nhà M c.
c

, hai ng

n khi nhà

i này quay tr v v i nhà Lê nh ng có âm m u làm ph n. Vi c

i l c hai b gi t h i, ch duy nh t Nguy n Nhi m (con trai Nguy n Mi n)
ch y thoát

c vào làng Tiên

n, huy n Nghi Xuân, t nh Hà T nh mai danh n

tích.

Nguy n Nhi m ra

c khai phá
Công và

t hoang

l p nghi p,

c ng

i

c coi là ông t c a h Nguy n Tiên

Nguy n Nhi m

n

a ph

ng g i là Nam D

n. T

i Nam D

ng

ng Công,

i Nguy n Nghi m thân sinh c a Nguy n Du t t c là sáu

i. Thân ph c a Nguy n Du là Nguy n Nghi m sinh ngày 14 tháng 3 n m M u

Tý, niên hi u V nh Th nh th t , t c ngày 14 tháng 5 n m 1708. Ông thông
minh, h c r ng, t ng làm quan và gi ch c T t

ng trong tri u ình. Ông m t

ngày 17 tháng 11 n m t Mùi, t c ngày 7 tháng 1 n m 1776.
Thân m u ông là bà Tr n Th T n (v th ba c a Nguy n Nghi m), con gái
a m t v quan làm ch c câu kê, ng

i xã Hoa Thi u, huy n

ông Ngàn, x

Kinh B c, nay huy n Tiên S n, t nh B c Ninh. Bà sinh ngày 3 tháng 7 n m Canh
n, niên hi u C nh H ng t c ngày 24 tháng 8 n m 1740, tr h n ch ng ba m
hai tu i, v n là m t cô gái có nhan s c và gi i ngh hát x
Du ch u nh h

ng sâu s c t ng

i

a ph

c bi t, Nguy n

i m trong nh ng ngày còn th bé [58]. Gia

ình c ng nh dòng h c a Nguy n Du có r t nhi u ng
quan. Ng

ng.

i

i

i khoa và làm

ng có câu ca dao v dòng h này.
Bao gi ngàn H ng h t cây,
Sông Rum h t n

Tr

c tiên ph i k

Nguy n Kh n,

u

n gia

c, h này h t quan.

ình c a Nguy n Du, anh

ng Ti n s

u c a Nguy n Du

c b ch c Th p nh b i t ng, r i t ng gi

ch c T th lang b Hình kiêm Hi p tr n s S n Tây… làm quan cùng m t tri u
i thân ph . Anh th hai là Nguy n
n ch c th H ng Hóa,
GVHD: Nguy n Thanh S n

c phong t

u, trúng Tam tr
c

ng thi H i, làm quan

n Nh c H u. Anh th ba là Nguy n
SVTH: Tr n Th Huy n Trân