Hoạch định ngân sách tại công ty cổ phần thủy điện đăk rơ sa

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

VŨ VĂN THUẬT

HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN THỦY ĐIỆN ĐĂK RƠ SA

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Đà Nẵng - Năm 2014


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

VŨ VĂN THUẬT

HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH TẠI
CÔNG TY CỔ PHẦN THỦY ĐIỆN ĐĂK RƠ SA

Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh
Mã số: 60.34.05

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Người hướng dẫn khoa học: TS: Đoàn Ngọc Phi Anh

Đà Nẵng - Năm 2014

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố
trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận văn
Vũ Văn Thuật


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BHXH

: Bảo hiểm xã hội.

BHYT

: Bảo hiểm y tế.

BHNT

: Bảo thiểm thất nghiệp.

CPVL

: Chi phí vật liệu.

CPNCTT

: Chi phí nhân công trực tiếp.

CBCNV

: Cán bộ công nhân viên.

DA – ĐT

: Dự án đầu tư.

KPCĐ

: Kinh phí công đoàn.

NVL

: Nguyên vật liệu.

QLDN

: Quản lý doanh nghiệp.

SXC

: Sản xuất chung.

TSCĐ

: Tài sản cố định.

TNDN

: Thu nhập doanh nghiệp.

WTO

: World Trade Organization (Tổ chức thương mại thế giới)


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN...................................................................................................................3
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.....................................................................................4
MỤC LỤC..............................................................................................................................5
MỞ ĐẦU................................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài.............................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu...................................................................................................3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu..............................................................................3
4. Phương pháp nghiên cứu............................................................................................3
5. Bố cục đề tài...............................................................................................................3
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu....................................................................................4
CHƯƠNG 1............................................................................................................................8
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠCH ĐỊNH.................................................................................8
NGÂN SÁCH DOANH NGHIỆP..........................................................................................8
1.1. TỔNG QUAN VỀ NGÂN SÁCH VÀ HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH......................8
1.1.1. Một số khái niệm..................................................................................................8
1.1.2. Mục đích và tầm quan trọng của hoạch định ngân sách, hoạch định ngân sách
với chiến lược và chiến thuật kinh doanh.....................................................................10
1.1.3. Các phương pháp lập ngân sách.........................................................................12
1.2. NGÂN SÁCH TỔNG THỂ DOANH NGHIỆP........................................................14
1.2.1. Tầm quan trọng của ngân sách tổng thể doanh nghiệp......................................14
1.2.2. Khái quát về ngân sách tổng thể doanh nghiệp..................................................15
1.3. LẬP NGÂN SÁCH TỔNG THỂ DOANH NGHIỆP................................................17
1.3.1. Ngân sách tiêu thụ..............................................................................................17

1.3.2. Ngân sách chi phí sản xuất.................................................................................18
1.3.3. Ngân sách chi phí bán hàng và quản lý doanh nghiệp.......................................23
1.3.4. Ngân sách chi phí hoạt động khác......................................................................24
1.3.5. Ngân sách tài chính............................................................................................25
1.4. QUY TRÌNH HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH...........................................................27
1.4.1. Chuẩn bị cho hoạch định ngân sách...................................................................27
1.4.2. Soạn thảo ngân sách...........................................................................................30
1.4.3. Giám sát ngân sách.............................................................................................32
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1.....................................................................................................36
CHƯƠNG 2..........................................................................................................................37
THỰC TRẠNG VỀ HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN THỦY
ĐIỆN ĐĂK RƠ SA..............................................................................................................37
2.1. KHÁI QUÁT VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN THỦY ĐIỆN ĐĂK RƠ SA.....................37
2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển......................................................................37
2.1.2. Đặc điểm tổ chức quản lý của Công ty..............................................................38


Cơ cấu tổ chức của Công ty với các công việc được phân chia theo hình thức chuyên
môn hóa ở từng bộ phận. Quyền hành được nắm giữ ở các nhà quản trị cao cấp là
Tổng giám đốc và phó tổng giám đốc..........................................................................41
2.1.3. Mục tiêu và chiến lược sản xuất kinh doanh......................................................42
2.1.4. Đặc điểm của thị trường và nguồn lực tại Công ty............................................44
- Nguồn nhân lực..........................................................................................................44
- Nguồn nhân lực..........................................................................................................44
2.2. THỰC TRẠNG VỀ HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH TẠI CÔNG TY......................49
2.2.1. Bộ phận hoạch định ngân sách...........................................................................49
2.2.2. Phương pháp lập ngân sách................................................................................50
2.2.3. Quy trình hoạch định ngân sách.........................................................................50
2.2.4. Nội dung và tiến trình lập ngân sách..................................................................52
2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CÔNG TÁC HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH CỦA

CÔNG TY........................................................................................................................59
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2.....................................................................................................65
CHƯƠNG 3..........................................................................................................................66
HOÀN THIỆN CÔNG TÁC HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN
THỦY ĐIỆN ĐĂK RƠ SA..................................................................................................66
3.1. CĂN CỨ ĐỂ ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP............................................................66
3.1.1. Sự thay đổi của môi trường kinh doanh.............................................................66
3.1.2. Sự tác động của các đối thủ cạnh tranh..............................................................66
3.1.3. Định hướng phát triển của Công ty....................................................................67
3.2. HOÀN THIỆN CÔNG TÁC HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH TẠI CÔNG TY.........67
3.2.1. Môi trường hoạch định ngân sách......................................................................67
3.2.2. Hoàn thiện phương pháp lập ngân sách.............................................................68
3.2.3. Hoàn thiện quy trình hoạch định ngân sách.......................................................69
3.3. HOÀN THIỆN NỘI DUNG VÀ TIẾN TRÌNH LẬP CÁC NGÂN SÁCH..............75
3.3.2. Ngân sách chi phí sản xuất.................................................................................76
3.3.3. Ngân sách chi phí đầu tư xây dựng....................................................................80
3.3.4. Ngân sách chi phí hoạt động khác......................................................................80
3.3.5. Ngân sách tài chính............................................................................................82
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3.....................................................................................................85
KẾT LUẬN..........................................................................................................................86
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................1


DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu
bảng
2.1
2.2
2.3

Tên bảng

Trang

Kết cấu lao động công ty qua các năm
Tài sản và nguồn vốn của Công ty
Hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của Công ty

46
48
49


DANH MỤC CÁC HÌNH
Số hiệu
hình
1.1
2.1
3.1

Tên hình
Sơ đồ trình tự xây dựng ngân sách tổng thể trong doanh
nghiệp sản xuất
Sơ đồ cơ cấu tổ chức của công ty
Quy trình hoạch định ngân sách

Trang
16
40
72

1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngày nay với xu thế hội nhập kinh tế toàn cầu, nền kinh tế Việt Nam
đang từng bước hoà nhập vào nền kinh tế thế giới và khu vực. Các doanh
nghiệp Việt Nam đang đứng trước những cơ hội và thách thức không nhỏ. Với
nền kinh tế thị trường, môi trường kinh doanh ngày càng thay đổi, giá cả thị
trường liên tục biến động, thêm vào đó là tình trạng lạm phát và thất nghiệp
v.v.. Làm thế nào để doanh nghiệp hoạt động kinh doanh có hiệu quả là một
vấn đề nan giải đối với các nhà quản lý. Đối với ngành điện nói chung và
Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa nói riêng, trải qua giai đoạn đầy khó
khăn do các doanh nghiệp liên tục kinh doanh thua lỗ. Hiện nay với nhu cầu
tiêu thụ điện trong nước là rất lớn trong khi sản lượng sản xuất chưa đáp ứng
đủ tiêu dùng, hàng năm ngành điện phải kêu gọi các doanh nghiệp kinh doanh
và các hộ dân phải sử dụng tiết kiệm điện để phục vụ sản xuất và tiêu dùng.
Hơn nữa hầu hết các doanh nghiệp sản xuất điện đã được cổ phần hóa, vấn đề
khó khăn về tài chính đã được xử lý và hiện đang sản xuất kinh doanh có hiệu
quả. Mặc dù có những thuận lợi, nhưng nhìn về tương lai không thể không có
những khó khăn, cùng với việc gia nhập tổ chức thương mại thế giới WTO,
việc gia nhập WTO của Việt Nam cũng như thách thức lớn cho nhà quản trị
doanh nghiệp Việt Nam, đòi hỏi các doanh nghiệp Việt Nam phải đưa ra quyết
định đúng đắn, kịp thời tận dụng các cơ hội, hạn chế các rủi ro, hướng tới tồn
tại và phát triển. Để đối phó với những khó khăn và thách thức, bằng những
giải pháp như gia tăng sản lượng sản xuất, đầu tư đổi mới công nghệ không
ngừng đổi mới và nâng cao trình độ quản lý v.v.. mục tiêu cuối cùng là tạo ra
lợi nhuận và gia tăng giá trị cho các cổ đông. Để đổi mới và nâng cao trình độ
quản lý, một trong những công cụ quản lý rất khoa học và hiệu quả đó là

2

hoạch định ngân sách. Hoạch định ngân sách được xem là công cụ hữu ích
cho nhà quản trị nhằm chuẩn bị các nguồn lực để đối phó kịp thời với tình
huống xảy ra trong tương lai. Tuy nhiên hiện nay vấn đề hoạch định ngân
sách chưa được các doanh nghiệp chú trọng, đặc biệt là đối với các doanh
nghiệp sản xuất điện trong đó có Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa. Việc
xây dựng kế hoạch hàng năm và vấn đề kiểm tra, kiểm soát thực tế thực hiện
so với kế hoạch chưa được quan tâm đúng mức, chưa có một quy trình hoạch
định ngân sách hoàn chỉnh cho doanh nghiệp, do đó thường không phản ánh
đúng tiềm năng thực tế của doanh nghiệp và gây ra lãng phí. Chính vì vậy
việc hoàn thiện công tác hoạch định ngân sách tại Công ty Cổ phần thủy điện
Đăk Rơ Sa là cần thiết nhằm xác định những mục tiêu và chiến lược kinh
doanh của doanh nghiệp, cách thực hiện các ngân sách đã hoạch định để có
thể phân bổ các nguồn tài chính cho các mục tiêu cụ thể, đảm bảo việc chi
tiêu không vượt quá ngân sách dự báo và sử dụng tối ưu nguồn tiền của doanh
nghiệp, từ đó doanh nghiệp có thể quản lý các hoạt động của mình hiệu quả
hơn. Hoạch định ngân sách được xem là công cụ thiết yếu trong việc quản lý
hoạt động của một doanh nghiệp, nó là công cụ hữu ích cho các nhà quản trị
nhằm chuẩn bị các nguồn lực để đối phó kịp thời với mọi tình huống xảy ra
trong tương lai. Để thực hiện được những vấn đề đó, hoạch định ngân sách
đóng một vai trò rất quan trọng trong chiến lược của Công ty, vấn đề này rất
cần thiết và cấp bách, giúp cho các nhà quản lý nâng cao hiệu quả trong công
tác quản lý doanh nghiệp nhằm đạt được những mục tiêu đề ra. Xuất phát từ
những vấn đề thực tiễn nêu trên tác giả chọn đề tài “Hoạch định ngân sách tại
Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa” để nghiên cứu cho luận văn tốt
nghiệp cao học của mình.

3

2. Mục tiêu nghiên cứu
Luận văn hệ thống hóa những lý luận cơ bản về hoạch định ngân sách tại
doanh nghiệp và trên cơ sở thực trạng về công tác hoạch định ngân sách của
doanh nghiệp hiện nay, đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác hoạch
định ngân sách cho Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu các vấn đề về lý luận và thực
tiễn liên quan đến công tác hoạch định ngân sách tại Công ty Cổ phần thủy
điện Đăk Rơ Sa.
Phạm vi nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu vấn đề hoạch định
ngân sách hàng năm của Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa. Những nội
dung như ngân sách tổng thể doanh nghiệp, phương pháp lập các ngân sách,
quy trình hoạch định ngân sách, nội dung và tiến trình lập các ngân sách.
Đánh giá thực trạng về công tác hoạch định ngân sách tại Công ty Cổ phần
thủy điện Đăk Rơ Sa để đưa ra một số giải pháp hoàn thiện. Mốc thời gian
khảo sát đánh giá tập trung chủ yếu giai đoạn từ năm 2010 - 2013
4. Phương pháp nghiên cứu
Sử dụng phương pháp phân tích tổng hợp, thống kê, so sánh v.v.. trên cơ
sở thu thập các số liệu của ngành điện và Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ
Sa giai đoạn từ năm 2010- 2013 để đánh giá thực trạng về công tác hoạch
định ngân sách tại Công ty.
5. Bố cục đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục,
nội dung của luận văn gồm có 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về hoạch định ngân sách doanh nghiệp
Chương 2: Thực trạng về hoạch định ngân sách tại Công ty Cổ phần thủy
điện Đăk Rơ Sa.

4

Chương 3: Hoàn thiện công tác hoạch định ngân sách tại Công ty Cổ
phần thủy điện Đăk Rơ Sa.
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Hiện tại công tác hoạch định ngân sách hàng năm của Công ty chủ yếu là
để đối phó với những chỉ tiêu mà Hội đồng quản trị ấn định, vì vậy công tác
hoạch định ngân sách thường thiếu chính xác so với thực tế thực hiện, chưa
phản ánh đúng với tiềm năng hiện có của đơn vị. Do đó nội dung nghiên cứu
của đề tài có ý nghĩa rất thiết thực cả về lý luận và thực tiễn đối với Công ty Cổ
phần thủy điện Đăk Rơ Sa trong công tác hoạch định ngân sách hàng năm.
Hoạch định ngân sách là một công cụ khá phổ biến mà các doanh nghiệp đều
vận dụng, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp sản xuất, cho nên vấn đề này
cũng được nhiều người quan tâm nghiên cứu ở nhiều khía cạnh khác nhau. Qua
quá trình tìm hiểu và nghiên cứu những tài liệu có liên quan đã có những đề tài
nghiên cứu những vấn đề khác nhau về ngân sách doanh nghiệp, điển hình là
đề tài luận văn thạc sỹ của tác giả Nguyễn Ý Nguyên Hân với luận văn “Hoàn
thiện dự toán ngân sách tại Công ty phân bón Miền Nam”, người hướng
dẫn khoa học TS. Huỳnh Đức Lộng, Trường Đại Học Kinh Tế TP.HCM, thực
hiện năm 2008. Và đề tài của tác giả Trần Văn Thoại với luận văn “Hoạch
định ngân sách tại Công ty Cổ phần đường Kon Tum” người hướng dẫn
khoa học GS.TS. Trương Bá Thanh, trường đại học Kinh tế Đà Nẵng thực hiện
năm 2013. Với luận văn của tác giả Nguyễn Ý Nguyên Hân. Phương pháp
nghiên cứu được tác giả sử dụng trong luận này là tiếp cận, quan sát, tổng hợp
và phân tích. Nội dung đề tài đã đề cập đến vấn đề ngân sách của doanh nghiệp
ở những góc độ khác nhau cả về lý luận và thực tiễn như cơ sở lý luận về dự
toán ngân sách doanh nghiệp, các mô hình lập dự toán ngân sách, nội dung lập
các báo cáo dự toán ngân sách. Tác giả cũng đã nghiên cứu thực trạng công tác

lập dự toán ngân sách tại Công ty phân bón Miền Nam, trên cở sở đó đánh giá


5

những ưu điểm và khuyết điểm để đưa ra các giải pháp hoàn thiện và đề xuất
phương hướng ứng dụng dự toán ngân sách trong doanh nghiệp, chủ yếu tập
trung vào nội dung lập các báo cáo dự toán ngân sách áp dụng cho doanh
nghiệp sản xuất [2]. Còn luận văn của tác giả Trần Văn Thoại phương pháp
nghiên cứu được tác giả sử dụng trong luận này là đưa ra phương pháp hoạch
định và thực hiện các bước hoạch định như chuẩn bị hoạch định ngân sách,
soạn thảo ngân sách và giám sát thực hiện ngân sách. Tác giả đã đưa ra được
phương pháp lập ngân sách theo phương pháp từ dưới lên rất hoàn chỉnh đối
với Công ty Cổ phần đường Kon Tum [3]. Tuy nhiên luận văn nghiên cứu đã
công bố trên, chưa nghiên cứu chuyên sâu về hoạch định ngân sách doanh
nghiệp áp dụng cho các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh trong ngành điện và
cũng chưa có đề tài nghiên cứu nào đề cập đến hoạch định ngân sách tại Công
ty cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa. Vì vậy, đề tài mà tác giả lựa chọn để nghiên
cứu không trùng với các đề tài nghiên cứu trước đây.
Những vấn đề mang tính chất định hướng được nêu trong đề tài này, tác
giả đã tham khảo ở một số tài liệu như: Sách Quản trị tài chính, NXB Thống
Kê, Hà Nội của tác giả TS. Nguyễn Thanh Liêm, ThS. Nguyễn Thị Mỹ Hương
(2009); Giáo trình kế toán quản trị, Đại học kinh tế Đà Nẵng của tác giả
GS.TS. Trương Bá Thanh, TS Trần Đình Khôi Nguyên, ThS Lê Văn Nam
(2008); Stephen Brookson (2005), Quản lý ngân sách (Lê Ngọc Phương Anh
dịch), NXB tổng hợp, TP. HCM; Howard Senter (2008), lập và quản lý ngân
sách doanh nghiệp (Quách Thu Nguyệt dịch) NXB trẻ TP. HCM; Quyết định số
176/QĐ - TTg ngày 05 tháng 10 năm 2004 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt
Chiến lược phát triển ngành Điện Việt Nam giai đoạn 2004 - 2010, định hướng
đến 2020; Quyết định số 1855/QĐ-TTg ngày 27 tháng 12 năm 2007 của Thủ

tướng Chính phủ phê duyệt chiến lược phát triển năng lượng quốc gia của Việt
Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2050; Quyết định số 1208/QĐ - TTg


6

ngày 21 tháng 7 năm 2011 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Quy hoạch phát
triển điện lực quốc gia giai đoạn 2011 - 2020 có xét đến 2030, Quyết định số
18/2008/QĐ-BCT ngày 18 tháng 7 năm 2008 của Bộ trưởng Bộ Công Thương
ban hành Quy định về biểu giá chi phí tránh được và Hợp đồng mua bán điện
mẫu áp dụng cho các nhà máy điện nhỏ sử dụng năng lượng tái tạo; Luật thuế
tài nguyên số 45/2009/QH12. Nghị định Số: 928/2010/UBTVQH12 ngày 19
tháng 4 năm 2010 về việc ban hành thuế suất thuế tài nguyên. Luật thuế
GTGT số 13/2008/QH12 ngày 03/06/2008 về thuế GTGT. Luật thuế thu nhập
doanh nghiệp số 14/2008/QH12 ngày 03/06/2008..
Hoạch định ngân sách là một công cụ quản lý khoa học và hiệu quả trong
việc quản lý hoạt động sản xuất của các doanh nghiệp, giúp chuẩn bị các
nguồn lực để đối phó kịp thời với mọi tình huống xảy ra trong tương lai nhằm
đạt được những mục tiêu nhất định. Với lộ trình hội nhập kinh tế quốc tế, các
doanh nghiệp sản xuất điện trong nước đang đối mặt với rất nhiều khó khăn
và thách thức. Cùng với định hướng phát triển chung của ngành điện, các
doanh nghiệp sản xuất điện trong nước trong đó có Công ty Cổ phần thủy
điện Đăk Rơ Sa đang từng bước nâng cao khả năng cạnh tranh bằng nhiều
giải pháp khác nhau để tồn tại và phát triển. Trong nghiên cứu về hoạch định
ngân sách tại Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa; Tác giả đi sâu nghiên
cứu, phân tích và đánh giá những vấn đề có liên quan đến hoạch định ngân
sách doanh nghiệp dựa trên cơ sở phân tích và đánh giá các nguồn lực hiện có
của đơn vị, phân tích và đánh giá công tác dự báo hiện tại trên cơ sở phân tích
việc dự báo các yếu tố tác động từ môi trường bên trong và môi trường bên
ngoài; về môi trường hoạch định ngân sách, đi sâu phân tích mối quan hệ

trong quá trình lập ngân sách giữa lãnh đạo Công ty với các phòng ban chức
năng, các phòng ban chức năng với nhau và các cá nhân có liên quan trong
quá trình hoạch định ngân sách, phương pháp lập ngân sách đi sâu nghiên cứu


7

phương pháp lập ngân sách phù hợp đối với các doanh nghiệp sản xuất, đặc
biệt là đối với các doanh nghiệp sản xuất điện như Công ty Cổ phần thủy điện
Đăk Rơ Sa và quan trọng là nội dung và tiến trình lập ngân sách hiện tại của
Công ty. Trên cơ sở phân tích tất cả các yếu tố liên quan đến hoạch định ngân
sách doanh nghiệp, kết hợp giữa cơ sở lý luận khoa học và thực tiễn, đề tài
đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác hoạch định ngân sách tại
Công ty Cổ phần thủy điện Đăk Rơ Sa.


8

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠCH ĐỊNH
NGÂN SÁCH DOANH NGHIỆP
1.1. TỔNG QUAN VỀ NGÂN SÁCH VÀ HOẠCH ĐỊNH NGÂN SÁCH
1.1.1. Một số khái niệm
a. Khái niệm ngân sách
Có nhiều khái niệm về ngân sách, tùy theo mục tiêu nghiên cứu. Theo
Howard Senter [7, tr.3-4] “Ngân sách là kế hoạch hành động được lượng hóa
và được chuẩn bị cho một khoảng thời gian cụ thể”, có thể xem xét kỹ hơn
khái niệm này về ngân sách như sau:
- Ngân sách phải được lượng hóa: Điều này có nghĩa là ngân sách phải

được biểu thị bằng các con số, thực tế thường là một số tiền. Một danh sách
liệt kê những gì dự tính thực hiện có thể hữu ích, nhưng đó không phải là một
bảng ngân sách nếu nó không được thể hiện bằng các con số.
- Ngân sách phải là một kế hoạch hành động: Đây có lẽ là điểm quan
trọng nhất, ngân sách không phải là một bảng bao gồm các số liệu thực tế vì
nó liên quan đến những sự việc chưa hề xảy ra. Tình hình có thể thay đổi
trong thời gian thực hiện ngân sách, có nghĩa là khi đó ngân sách không còn
chính xác. Giống như các kế hoạch khác, ngân sách rất ít khi được dự báo
hoàn toàn chính xác về tương lai. Tuy nhiên, ngay cả trong trường hợp như
vậy, nó vẫn đóng vai trò định hướng cho những người thực hiện và vai trò này
rất quan trọng. Tuy nhiên phải biết được cần phải đạt được điều gì trước khi
lập kế hoạch, trong kinh doanh được gọi là mục tiêu. Các mục tiêu của doanh
nghiệp phụ thuộc một phần vào loại hình doanh nghiệp, có thể là mục tiêu
ngắn hạn, trung hoặc dài hạn.


9

Theo Stephen Brookson [6, tr.6]: “Ngân sách là kế hoạch cho những
hoạt động tương lai”. Ngân sách có thể diễn đạt theo nhiều cách, nhưng
thường thì nó mô tả toàn bộ quá trình kinh doanh bằng ngôn ngữ tài chính và
là thước đo nhằm định lượng các hoạt động của một tổ chức.
Ngân sách là một thuyết minh kế hoạch tài chính được chuẩn bị trước
cho giai đoạn sắp tới, thường là một năm. Ngân sách thường chỉ bao gồm
những khoản doanh thu và chi tiêu có kế hoạch. Ngân sách sẽ thể hiện những
khoản thu nhập mà các bộ phận trong tổ chức có khả năng tạo được và tổng
chi phí được phép sử dụng. Tuy nhiên, cũng nên đưa vào ngân sách những kế
hoạch tài sản và nguồn vốn của cả tổ chức (bảng cân đối kế toán theo ngân
sách) và những khoản thu chi (dòng tiền theo ngân sách).
b. Khái niệm hoạch định ngân sách

Từ các khái niệm về ngân sách ta thấy rằng tất cả doanh nghiệp hoạt
động sản xuất kinh doanh đều đặt ra những mục tiêu nhất định liên quan đến
tài chính, để đạt được những mục tiêu này đòi hỏi phải có một nguồn tiền,
nguồn tiền này được xác định thông qua hoạch định ngân sách. Hoạch định
ngân sách sẽ giúp phân bổ nguồn tài chính cho các mục tiêu cụ thể, từ đó các
doanh nghiệp có thể quản lý hoạt động của mình hiệu quả hơn và đảm bảo
việc chi tiêu không vượt mức dự báo. Như vậy hoạch định ngân sách chính là
việc lập các ngân sách hoạt động và ngân sách tài chính, ứng với các ngân
sách mô tả các quan hệ tài chính sẽ xảy ra nhằm đạt được những mục tiêu sản
xuất kinh doanh đã định của tổ chức. Đây là quá trình bao gồm chuẩn bị, lập
các ngân sách và giám sát việc thực hiện ngân sách.


10

1.1.2. Mục đích và tầm quan trọng của hoạch định ngân sách, hoạch
định ngân sách với chiến lược và chiến thuật kinh doanh
a. Mục đích của hoạch định ngân sách
Ngân sách là một công cụ quản lý chủ yếu giúp việc lập kế hoạch, giám
sát và kiểm soát các nguồn tài chính cho một tổ chức. Nội dung của ngân sách
là dự tính các khoản thu và chi cho một thời kỳ nhất định của một tổ chức,
ngân sách được sử dụng với một số mục đích sau:
- Giám sát các khoản thu chi trong thời hạn 1 năm (hoặc khung thời hạn
cụ thể của tổ chức);
- Giúp xác định những điều chỉnh cần thiết đối với các chương trình và
mục tiêu;
- Dự báo thu chi đối với tổ chức, bao gồm thời gian và dự báo các
nguồn thu dự kiến (như các khoản tài trợ bổ sung);
- Tạo cơ sở cho việc giải trình trách nhiệm và tính minh bạch;
Đối với các nhà tài trợ, ngân sách còn là một công cụ thiết yếu vì nó giúp

họ hiểu được công việc của tổ chức. Các nhà tài trợ xem xét ngân sách để cân
nhắc những vấn đề sau:
- Kế hoạch sử dụng các khoản tài trợ này như thế nào?
- Những nguồn tài chính khác hỗ trợ cho hoạt động này là gì?
- Ngân sách đã phản ánh đúng mặt bằng giá ở địa phương chưa?
- Những chi tiêu có tương ứng với các hoạt động không?
- Ngân sách có tuân thủ các quy định sử dụng khoản tài trợ không?
- Chi phí vận hành (bao gồm trả lương, thuê văn phòng, thiết bị) chiếm
tỷ lệ bao nhiêu trong dự toán ngân sách?
b. Tầm quan trọng của hoạch định ngân sách
Ngân sách có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc quản trị doanh nghiệp,
không những buộc các nhà quản lý phải chuẩn bị cho những thay đổi của môi


11

trường kinh doanh mà còn giúp họ truyền đạt và điều tiết các hoạt động, thiết
lập các định mức hoạt động và lưư tâm đến những khu vực có vấn đề cần phải
rà soát, hoà n thiện hơn. Đây cũng chính là khung tốt nhất cho việc đánh giá
hoạt động, khuyến khích thực hiện mục tiêu và đưa ra các báo cáo tài chính
đúng để không làm cho các nhà đầu tư “bị ngạc nhiên” và từ đó gia tăng giá
trị cho các cổ đông. Ngân sách giúp cá nhân, bộ phận hay tổ chức đạt được
những mục tiêu theo kế hoạch. Ngân sách cũng giúp thể hiện trách nhiệm tài
chính của tổ chức đối với nhiều đối tượng như: Chủ nợ, nhà cung cấp, nhân
viên, khách hàng và chủ sở hữu. Ngân sách giúp điều phối các hoạt động của
những nhà quản lý và những bộ phận khác nhau, đồng thời đảm bảo cho tổ
chức đạt được mục tiêu mong muốn. Ngân sách có thể trở thành thước đo để
giám sát những hoạt động thực tế, nhờ đó ngân sách là cách thức tin cậy để
phân tích hiệu quả kinh doanh thực tế. [6, tr.7-8]
c. Hoạch định ngân sách với chiến lược và chiến thuật kinh doanh

Quá trình dự thảo ngân sách là một biện pháp ngắn hạn, là một phần của
chiến lược kinh doanh tổng thể. Nó là một chiến thuật được sử dụng trong
việc triển khai các hoạt động và chương trình mà các nhà quản trị cấp cao sẽ
hoạch định. Chiến lược kinh doanh là tầm nhìn mà tổ chức muốn thực hiện
trong khoảng thời gian ba đến năm năm. Chiến lược kinh doanh bao gồm việc
thiết lập các mục tiêu tổng thể để tổ chức có thể xác định những điều muốn
đạt được. Chiến lược kinh doanh cũng xác định lộ trình hành động. Điều này
đòi hỏi phải phân tích môi trường hoạt động của tổ chức và những nguồn lực
mà nó sở hữu bằng phương pháp phân tích SWOT - đánh giá về điểm mạnh
(strengths), điểm yếu(weaknesses), cơ hội (opportunities), đe dọa (threats).
Song song với việc hoạch định chiến lược dài hạn, tổ chức cũng cần
hoạch định ngắn hạn bằng kế hoạch kinh doanh - những việc cần phải thực
hiện ngay để đạt được kế hoạch chiến lược. Để thực hiện kế hoạch kinh


12

doanh, tổ chức phải xem xét các thủ tục hoạch định phù hợp nhằm xác định
những việc cần làm, thời gian thực hiện và những công cụ kiểm soát cần thiết
nhằm đảm bảo có thể thực hiện được những kết quả theo ngân sách. [6, tr.10]
Dự thảo ngân sách là việc triển khai chiến thuật của kế hoạch kinh
doanh. Nó được tích hợp trong cả kế hoạch kinh doanh và quá trình kiểm
soát. Các nhà quản lý cấp cao sẽ chọn những phương án chiến lược nào có
tiềm năng lớn nhất để đạt được mục tiêu của tổ chức và tạo ra những kế hoạch
dài hạn nhằm thực thi những chiến lược này. Có thể biến những kế hoạch dài
hạn thành những kế hoạch hoạt động hàng năm được cấp ngân sách của bộ
phận mình. Sử dụng ngân sách như là một thước đo để tính toán tính hiệu quả
thực sự trong tương lai bằng các cách sử dụng những bảng báo cáo tài chính
lưu hành trong nội bộ. Tập hợp này được tạo ra từ tài khoản lãi lỗ, bảng cân
đối kế toán, báo cáo dòng tiền, và thể hiện những mục tiêu được kỳ vọng so

với thực tế diễn ra. [6, tr.11]
1.1.3. Các phương pháp lập ngân sách
a. Phương pháp lập ngân sách từ trên xuống
Phương pháp lập ngân sách từ trên xuống mô tả quy trình mà theo đó
cấp lãnh đạo sẽ lập các mục tiêu ngân sách, doanh thu, lợi nhuận v.v.. và áp
đặc mục tiêu này cho các bộ phận chức năng và tổ chức.
Phương pháp này mang tính áp đặt do đó thường các bộ phận phòng
ban chức năng không hài lòng, các chỉ tiêu ấn định đôi khi quá cao hoặc quá
thấp so với năng lực thực tế của từng bộ phận chức năng và đôi khi khó có thể
thực hiện được. Thông thường thiếu sự phối hợp giữa các bộ phận phòng ban
chức năng với nhau, không khuyến khích được họ hợp tác vì mục tiêu chung
của doanh nghiệp.
Phương pháp này đòi hỏi các nhà lãnh đạo cấp cao không những có tầm
nhìn tổng quan và toàn diện doanh nghiệp mà đòi hỏi phải nắm được chi tiết


13

hoạt động của từng bộ phận. Vì vậy lập ngân sách theo phương pháp này chỉ
thích hợp đối với các doanh nghiệp quy mô nhỏ và ít có sự phân cấp trong
quản lý.
b. Phương pháp lập ngân sách từ dưới lên
Lập ngân sách theo phương pháp này, những người trực tiếp liên quan
đến hoạt động nào thì lập ngân sách cho hoạt động đó, như vậy ngân sách
được lập sẽ chính xác, đáng tin cậy và mang tính khả thi cao. Các bộ phận sẽ
phấn đấu để đạt được kế hoạch ngân sách đã đề ra và đều hướng tới mục tiêu
chung của Công ty. Phương pháp này phù hợp đối với những Công ty lớn,
phát huy tính tích cực và tự giác của các thành viên trong từng bộ phận.
Phương pháp này tạo ra một hệ thống các ngân sách rõ ràng và cụ thể, kiểm
soát tốt tài chính và giúp xác định nguyên nhân của các mục tiêu bị thất bại.

Tuy nhiên việc lập ngân sách theo phương pháp này, các bộ phận chức
năng có thể lập ngân sách liên quan đến bộ phận mình thấp hơn khả năng hiện
có mà họ có thể thực hiện được, dẫn đến không phát huy tính tích cực làm trì
trệ hoạt động sản xuất, lãng phí tài nguyên và năng lực của doanh nghiệp,
không khai thác hết khả năng hiện có của doanh nghiệp. Vì vậy lãnh đạo
Công ty phải kiểm tra, cân nhắc kỹ trước khi quyết định chấp nhận ngân sách
của các bộ phận. Lập ngân sách theo phương pháp này khối lượng công việc
nhiều và tốn nhiều thời gian.
Trong hai phương pháp lập ngân sách như đã nêu trên, mỗi phương pháp
đều có những ưu điểm và nhược điểm nhất định. Tùy theo đặc điểm của từng
loại hình doanh nghiệp mà lựa chọn phương pháp lập ngân sách cho thích
hợp. Tuy nhiên hiện nay theo xu hướng chung, quản lý hiện đại đang phát
triển mạnh và được sử dụng ở nhiều Công ty và tập đoàn lớn. Lập ngân sách
theo phương pháp từ dưới lên được nhiều doanh nghiệp ưa chuộng và vận
dụng, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp sản xuất. Việc lập ngân sách theo


14

phương pháp này cổ vũ, khuyến khích nhân viên hơn là ép buộc, qua đó các
bộ phận chức năng có quyền thiết lập các ngân sách theo khả năng thực tế của
mình. Do đó có thể đánh giá được thực tế về khả năng hiện có của từng bộ
phận chức năng và từng cá nhân có liên quan, phát huy vai trò giám sát quá
trình thực hiện ngân sách, buộc mọi người phấn đấu để đạt được ngân sách
do chính mình lập ra.
1.2. NGÂN SÁCH TỔNG THỂ DOANH NGHIỆP
Trong thực tế các doanh nghiệp thường sử dụng từ kế hoạch hay dự toán
cho doanh nghiệp của mình như (kế hoạch tiêu thụ, kế hoạch sản xuất, kế
hoạch vốn bằng tiền). Tuy nhiên trong luận văn này để thống nhất dùng chung
một từ, tác giả sử dụng từ ngân sách như (ngân sách tiêu thụ, ngân sách khối

lượng sản xuất, ngân sách vốn bằng tiền v.v..) thuật ngữ này dùng để chỉ một
bản kế hoạch/dự toán đã được lượng hóa thành đơn vị sản phẩm và tiền cho
tương lai.
1.2.1. Tầm quan trọng của ngân sách tổng thể doanh nghiệp
Ngân sách tổng thể là một chức năng không thể thiếu đối với các nhà
quản lý, giúp việc hoạch định và kiểm soát được hoạt động của doanh nghiệp.
Ngân sách tổng thể là một nội dung trung tâm và quan trọng, nó thể hiện toàn
bộ mục tiêu và nhiệm vụ của toàn doanh nghiệp, đồng thời cũng là cơ sở để
kiểm tra và điều chỉnh cũng như ra các quyết định trong doanh nghiệp.
Do vậy, ngân sách phải được xây dựng cho toàn doanh nghiệp và cho
từng bộ phận doanh nghiệp. Ngân sách tổng thể là ngân sách thể hiện mục
tiêu của tất cả bộ phận trong doanh nghiệp như bán hàng, sản xuất, nghiên
cứu, marketing, dịch vụ khách hàng, tài chính v.v.. Ngân sách tổng thể định
lượng kỳ vọng của nhà quản lý về chi phí thu nhập, các luồng tiền và vị trí tài
chính trong tương lai của Doanh nghiệp [4]


15

1.2.2. Khái quát về ngân sách tổng thể doanh nghiệp
Ngân sách tổng thể là tổ hợp nhiều ngân sách của mọi hoạt động của
doanh nghiệp, có liên hệ với nhau trong một thời kỳ nào đó, có thể lập cho
nhiều thời kỳ như tháng, quý hay năm. Hình thức và số lượng các ngân sách
tùy thuộc vào từng loại hình doanh nghiệp. Ngân sách tổng thể doanh nghiệp
bao gồm hai phần chính đó là ngân sách hoạt động và ngân sách tài chính.
Mỗi loại ngân sách trên lại bao gồm nhiều ngân sách bộ phận có liên quan
chặt chẽ với nhau. Trong một doanh nghiệp sản xuất, ngân sách tổng thể
thường bao gồm những nội dung sau: [4]
a. Ngân sách hoạt động
Ngân sách hoạt động là ngân sách phản ánh mức thu nhập và chi phí dự

tính để đạt được mục tiêu lợi nhuận, ngân sách hoạt động bao gồm:
- Ngân sách tiêu thụ (doanh thu)
- Ngân sách chi phí sản xuất
+ Ngân sách chi phí nguyên vật liệu trực tiếp
+ Ngân sách chi phí lao động trực tiếp
+ Ngân sách chi phí sản xuất chung
+ Ngân sách giá vốn hàng bán
- Ngân sách chi phí bán hàng
- Ngân sách chi phí quản lý doanh nghiệp
b. Ngân sách tài chính
Ngân sách tài chính là ngân sách phản ánh tình hình tài chính theo dự
kiến và cách thức tài trợ cần thiết cho các hoạt động đã lập ngân sách, thông
thường được thực hiện trong một năm tài chính, ngân sách tài chính bao gồm:
- Ngân sách vốn (ngân sách đầu tư)
- Ngân sách vốn bằng tiền
- Báo cáo kết quả kinh doanh dự toán


16

- Bảng cân đối kế toán dự toán
- Báo cáo lưu chuyển tiền tệ dự toán

Ngân sách
tiêu thụ

Ngân sách dự
trữ thành phẩm

Ngân sách NVL

trực tiếp

Ngân sách
sản xuất

Ngân sách nhân
công trực tiếp

Ngân sách
chi phí SXC

Ngân
sách
hoạt
động

Ngân sách giá
thành sản xuất

Ngân sách chi
phí bán hàng

Ngân sách giá
vốn hàng bán

Ngân sách chi
phí QLDN

Báo cáo kết quả
kinh doanh

dự toán

Ngân sách
chi phí vốn
đầu tư

Ngân sách
vốn bằng
tiền

Bảng cân
đối kế toán
dự toán

Ngân sách
chi phí tài
chính

Ngân
sách
tài
chính

Báo cáo lưu
chuyển tiền
tệ dự toán

Hình 1.1. Sơ đồ trình tự xây dựng ngân sách tổng thể trong
doanh nghiệp sản xuất
Nguồn: GS.TS. Trương Bá Thanh, TS. Trần Đình Khôi Nguyên, ThS. Lê Văn Năm (2008)

17

Sơ đồ trên chưa thể hiện hết mối liên hệ giữa các ngân sách và tất cả các
chức năng trong doanh nghiệp sản xuất. Tuy nhiên nhìn vào sơ đồ ta thấy một
khi ngân sách tiêu thụ được thực hiện, các dự toán chi phí sản xuất, chi phí
quản lý sẽ được các bộ phận cùng nhau xây dựng kế hoạch tổng thể, và bắt
đầu lên dự toán thực hiện.
1.3. LẬP NGÂN SÁCH TỔNG THỂ DOANH NGHIỆP
1.3.1. Ngân sách tiêu thụ
Ngân sách tiêu thụ là ngân sách quan trọng nhất trong ngân sách tổng thể
doanh nghiệp, nó chi phối toàn bộ các ngân sách khác, là nền tảng của ngân
sách tổng thể doanh nghiệp, vì ngân sách này sẽ xác lập mục tiêu của doanh
nghiệp so với thị trường, với môi trường. Tiêu thụ được đánh giá là khâu thể
hiện chất lượng hoạt động của doanh nghiệp, về mặt lý thuyết tất cả các ngân
sách khác của doanh nghiệp suy cho cùng đều dựa vào ngân sách tiêu thụ.
Ngân sách tiêu thụ nếu xây dựng không chính xác sẽ ảnh hưởng đến chất
lượng của ngân sách tổng thể. Ngân sách tiêu thụ được lập dựa trên dự báo
tiêu thụ bao gồm những thông tin về chủng loại, số lượng hàng bán, giá bán
và cơ cấu sản phẩm tiêu thụ. Những yếu tố thường được xem xét khi dự báo
tiêu thụ đó là khối lượng tiêu thụ của kỳ trước, các đơn đặt hàng chưa thực
hiện, chính sách giá trong tương lai cùng với chiến lược tiếp thị để mở rộng
thị trường, các điều kiện chung về kinh tế và kỹ thuật, yếu tố cạnh tranh trong
thị trường, mức tăng trưởng của nền kinh tế, vấn đề công ăn việc làm, thu
nhập bình quân đầu người, sức mua của người dân v.v..[4]
Ngân sách tiêu thụ

=

Số lượng
sản phẩm tiêu thụ

x

Đơn giá bán
theo dự báo

Ngoài ra, ngân sách tiêu thụ còn dự báo cả mức bán hàng thu bằng tiền
và bán hàng tín dụng, cũng như các phương thức tiêu thụ. Việc xem xét khối
lượng tiêu thụ theo thời kỳ còn dựa vào chu kỳ sống của sản phẩm, nếu sản