Đánh giá hiệu quả kinh tế và tiềm năng giảm phát thải của một số mô hình trồng xen cây lương thực, cây họ đậu điển hình trên đất dốc tại huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái (Khóa luận tốt nghiệp)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (11.26 MB, 104 trang )
TR
I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM
NÔNG V N HU N
ÁNH GIÁ HI U QU KINH T VÀ TI M N NG
GI M PHÁT TH I C A M T S MÔ HÌNH TR NG XEN
CÂY L
NG TH C, CÂY H
U I N HÌNH TRÊN
T
D C T I HUY N V N CH N,T NH YÊN BÁI
LU N V N TH C S KHOA H C MÔI TR
Thái Nguyên - 2014
NG
TR
I H C THÁI NGUYÊN
NG
I H C NÔNG LÂM
NÔNG V N HU N
ÁNH GIÁ HI U QU KINH T VÀ TI M N NG
GI M PHÁT TH I C A M T S MÔ HÌNH TR NG XEN
CÂY L
NG TH C, CÂY H
U I N HÌNH TRÊN
T
D C T I HUY N V N CH N,T NH YÊN BÁI
Ngành: Khoa h c môi tr
Mã s : 60 44 03 01
ng
LU N V N TH C S KHOA H C MÔI TR
Ng
ih
NG
ng d n khoa h c: PGS.TS. ào Thanh Vân
Thái Nguyên - 2014
i
L I CAM OAN
Tôi xin cam oan các s li u và k t qu nghiên c u trong lu n v n này là trung
th c và ch a h
c s d ng
th c hi n nghiên c u ã
b o v m t h c v nào. M i s giúp
cho vi c
c c m n và các thông tin trích d n trong lu n v n
c ch rõ ngu n g c.
Tác gi
Nông V n Hu n
u
ii
L IC M
hoàn thành lu n v n này tôi ã nh n
N
c s giúp
t n tình c a nhi u c
quan, t ch c và cá nhân. Tôi xin bày t s bi t n chân thành t i t t c các t p th và cá
nhân ã t n tình giúp
Tr
Phó Tr
tôi trong quá trình th c hi n lu n v n này.
c h t, tôi xin bày t lòng bi t n sâu s c t i PGS -TS
ng Phòng ào t o sau
i h c. Ng
i ã tr c ti p h
ào Thanh Vân,
ng d n và giúp
tôi trong su t quá trình nghiên c u và hoàn thành lu n v n. Tôi xin trân tr ng c m
n PGS – TS Lê S Trung, Tr
ng Phòng qu n lý ào t o sau
i h c ã có
nh ng ý ki n óng góp h t s c b ích trong quá trình th c hi n lu n v n.
Tôi xin chân thành c m n: Ban giám hi u Tr
ng
i h c Nông lâm Thái
Nguyên, các th y cô giáo trong khoa Tài nguyên Môi tr
ng và Phòng qu n lý
ào t o sau
i h c, nh ng ng
i ã trang b cho tôi nh ng ki n th c quý báu
hoàn thành lu n v n này. Tôi c ng xin chân thành c m n s giúp
c a UBND
huy n V n Ch n, Phòng nông nghi p, Tr m khuy n nông, các xã và các h nông
dân huy n V n Ch n ã t n tình giúp
tôi trong quá trình nghiên c u thu th p
s li u. Tôi xin chân thành c m n gia ình, b n bè,
c nh
ng nghi p ã luôn bên
ng viên, khuy n khích tôi. Xin c m n T p th l p K20- KHMT, Tr
i h c Nông lâm Thái Nguyên ã nhi t tình giúp
ng
tôi trong quá trình thu th p
và x lý s li u.
Thái Nguyên, ngày tháng n m 2014
H c viên
Nông V n Hu n
iii
M CL C
M
U ....................................................................................................................1
1. Tính c p thi t c a
tài ......................................................................................1
2. M c tiêu...............................................................................................................2
2.1 M c tiêu t ng quát ............................................................................................2
2.2 M c tiêu c th ..................................................................................................2
3. Yêu c u c a
tài ...............................................................................................2
4. Ý ngh a khoa h c và th c ti n.............................................................................2
4.1. Ý ngh a trong khoa h c ....................................................................................2
4.2. Ý ngh a trong th c ti n ....................................................................................3
5. B c c lu n v n ...................................................................................................3
Ch
ng 1 : T NG QUAN V N
1.1. C s lý lu n c a
NGHIÊN C U ............................................4
tài ....................................................................................4
1.1.1. Lý thuy t h th ng trong nghiên c u và ánh giá mô hình s n xu t ........4
1.1.2. Khái ni m hi u qu ...................................................................................4
1.1.3. Hi u qu kinh t ........................................................................................6
1.1.4. Hi u qu xã h i .........................................................................................7
1.1.5. Hi u qu môi tr
ng .................................................................................7
1.1.6. Khái ni m và c s khoa h c c a vi c tr ng xen .....................................7
1.1.7. Mô hình canh tác nông nghi p có hi u qu ..............................................8
1.2. T ng quan v k t qu nghiên c u trong và ngoài n
1.2.1. Nh ng nghiên c u và kinh nghi m canh tác
c v canh tác
t d c ...9
t d c b n v ng trên th
gi i ......................................................................................................................9
1.2.2. Nghiên c u v canh tác trên
t d c trong n
c ....................................11
1.2.3. M t s nghiên c u v s phát th i trong s n xu t nông nghi p..............21
1.2.3. ánh giá chung .......................................................................................23
Ch
2.1
ng 2: N I DUNG VÀ PH
it
NG PHÁP NGHIÊN C U .........................25
ng và ph m vi nghiên c u ...................................................................25
iv
2.1.1.
it
ng nghiên c u .............................................................................25
2.1.2. Ph m vi nghiên c u .................................................................................25
2.2. N i dung nghiên c u ......................................................................................25
2.3. Ph
ng pháp nghiên c u................................................................................25
2.3.1. i u tra ánh giá i u ki n t nhiên, kinh t , xã h i và tình hình s n xu t
nông nghi p c a huy n......................................................................................25
2.3.2. Thu th p s li u ánh giá hi n tr ng, hi u qu kinh t và kh n ng gi m
phát th i c a các mô hình xen canh i n hình t i huy n V n Ch n .................26
Ch
ng 3: K T QU NGHIÊN C U, TH O LU N ........................................32
3.1. Nghiên c u i u ki n t nhiên, kinh t xã h i nh h
lâm nghi p và canh tác trên
td ct i
a ph
ng
n s n xu t nông
ng ..............................................32
3.1.1. i u ki n t nhiên ...................................................................................32
3.1.2 Tình hình phát tri n nông nghi p .............................................................36
3.1.3. Tình hình phát tri n công nghi p - d ch v .............................................42
3.1.4. Tình hình dân s và lao
ng ..................................................................42
3.1.5.Tình hình phát tri n c s h t ng xã h i .................................................43
3.1.6. Tình hình phát tri n V n hóa – Giáo d c và Y t ...................................45
3.1.7 ánh giá chung ........................................................................................46
3.2. ánh giá hi n tr ng, hi u qu kinh t và ti m n ng gi m phát th i c a các mô
hình tr ng xen cây l
ng th c, cây h
u t i huy n V n Ch n ..........................47
3.2.1. Hi n tr ng các lo i hình tr ng xen cây l
trên
ng th c, cây h
u hi n có
a bàn huy n V n Ch n ............................................................................47
3.2.2. Hi u qu kinh t c a m t s mô hình tr ng xen cây l
ng th c, cây h
u i n hình .....................................................................................................54
3.2.3. ánh giá ti m n ng gi m phát th i c a các mô hình tr ng xen ..............61
3.3. ánh giá u nh
c i m và
xu t m t s gi i pháp thúc
y phát tri n
tr ng xen t i huy n V n Ch n ...............................................................................68
3.3.1. ánh giá nh ng u, nh
c i m c a canh tác xen canh so v i canh tác
c canh ............................................................................................................68
v
3.3.2.
ánh giá m t s thành ph n dinh d
ng trong
t tr ng xen và
tr ng thu n ......................................................................................................71
3.3.3. ánh giá nh ng khó kh n trong canh tác
3.3.4 K t qu phân tích SWOT v tr ng xen trên
t d c t i huy n V n Ch n ..77
td ct i
a ph
ng ........79
3.3.5. M t s gi i pháp phát tri n .....................................................................80
K T LU N VÀ KI N NGH ................................................................................84
1. K t lu n .............................................................................................................84
2.Ki n ngh ............................................................................................................84
TÀI LI U THAM KH O ......................................................................................86
vi
DANH M C CÁC CUM T
VI T T T
BNNPTNT : B nông nghi p phát tri n nông thôn.
BVTV
: B o v th c v t.
DT
VT
: Di n tích
:
n v tính.
GO
: Giá tr s n xu t.
K2 O
: Kali nguyên ch t.
IC
: Chi phí trung gian.
IPCC
L
: Lao
LUT
: Lo i hình s d ng
MI
: Thu nh p h n h p.
N
:
NS
: N ng su t.
PC
: Phân chu ng.
P2O5
:
SL
: S nl
TB
: Trung bình.
TC
: T ng chi.
VA
: Giá tr gia t ng.
UBND
: y ban nhân dân
ng.
m nguyên ch t.
Lân nguyên ch t.
ng.
t.
vii
DANH M C CÁC B NG
B ng 3.1 Hi n tr ng s d ng
t huy n V n Ch n n m 2012. ................................. 37
B ng 3.2. Di n tích s n xu t m t s cây tr ng chính huy n V n Ch n.................... 38
B ng 3.3. K t qu s n xu t m t s cây tr ng chính c a huy n V n Ch n ............... 40
B ng 3.4. Tình hình s n xu t nông lâm nghi p ........................................................ 41
B ng 3.5. Tình hình dân s và lao
ng huy n V n Ch n ........................................ 43
B ng 3.6. Hi n tr ng các lo i hình tr ng xen trên
B ng 3.7. Hi n tr ng tr ng xen t i nông h trên
B ng 3.8. Hi n tr ng s d ng
a bàn huy n V n Ch n ............ 47
a bàn huyên V n Ch n. ............. 49
t trong s n xu t xen canh t i nông h trên
a
bàn huy n V n Ch n ................................................................................ 51
B ng 3.9. N ng su t cây tr ng và chi phí trên lo i hình ngô xen canh và
c
canh. .......................................................................................................... 54
B ng 3.10. N ng su t và chi phí lo i hình s n xen canh và s n
B ng 3.11. Hi u qu hi u qu kinh t gi a lo i hình cây h
c canh. ............... 55
u xen ngô và ngô
c canh. ................................................................................................... 56
B ng 3.12. Hi u qu hi u qu kinh t gi a lo i hình cây h
u xen s n và s n
c canh. ................................................................................................... 59
B ng 3.13. Th c t s d ng phân bón c a nông h t i huy n V n Ch n ................. 62
B ng 3.14. Tình hình s d ng thu c b o v th c v t c a nông h t i huyên V n
Ch n. ......................................................................................................... 67
B ng 3.15. ánh giá c a nông h v m t s tiêu chí gi a tr ng xen và tr ng
thu n ......................................................................................................... 69
B ng 3.16. K t qu phân tích m t s thành ph n dinh d
ng trong
t tr ng ......... 71
B ng 3.17. M t s khó kh n mà nông h g p ph i trong phát tri n xen canh
trên
t d c. .............................................................................................. 77
1
U
M
1. Tính c p thi t c a
t
tài
i núi d c chi m ¾ di n tích trong t ng s 32,929 tri u ha
Vi t Nam. Trung du mi n núi phía B c
t lãnh th
c coi là m t trong nh ng vùng có các
i u ki n t nhiên, kinh t - xã h i khó kh n nh t c n
c. Di n tích
t d c chi m
90% t ng di n tích
t t nhiên c a vùng, trong ó có t i 51% di n tích
d c l n và 38,4 %
t có t ng canh tác m ng. Xói mòn và r a trôi là nh ng m i e
d a th
và
ng xuyên
iv i
phì c a l p
v i môi tr
t m t, nh h
ng
i m, gây nên s m t dinh d
ng
n n ng su t cây tr ng, gây tác h i x u
i
ng.
S d ng
t
i núi b n v ng có ý ngh a
h i và b o v môi tr
s d ng
t d c và vùng nhi t
t có
ng
vùng
i núi nh m
c bi t trong phát tri n kinh t xã
m b o tính b n v ng c a h th ng
t..
Trong b i c nh bi n
i khí h u toàn c u hi n nay, nông nghi p là l nh v c
c ánh giá s ch u s tác
ng n ng n nh t c a thiên tai. S n xu t nông lâm
nghi p mi n núi nói chung và t i huy n V n Ch n nói riêng ang g p nhi u khó
kh n và
ng tr
c nhi u thách th c.
Bi n pháp s d ng
l i d ng n
t d c có hi u qu là b trí m t ch
canh tác h p lý, tri t
c tr i, áp d ng các bi n pháp canh tác (cày b a, x i xáo, tr ng xen,
tr ng g i, ph xanh, ph khô..vv) ã
tr ng xen cây h
u, cây l
c áp d ng t i V n Ch n v i các hình th c
ng th c trong các cây tr ng chính (ngô, s n...), tuy nhiên
kh n ng áp d ng còn ch m do c ch , chính sách và t p quán canh tác c a ng
i dân.
khai thác h p lý ngu n tài nguyên thiên nhiên và khuy n cáo th c hi n canh
tác b n v ng trên
gi i FAO ã xác
v i bi n
t d c, t 2009-2011, T ch c L
nh và thi t k các ho t
ng th c và Nông nghi p th
ng CSA. D án Nông nghi p thích ng
i khí h u GCP/INT/139/EC v i s h tr c a ICRAF ã kêu g i và tài
tr cho các h c viên cao h c
xu t các nghiên c u liên quan
th c, s n xu t nông nghi p thích ng v i bi n
n an ninh l
ng
i khí h u và gi m thi u phát th i
khí nhà kính khu v c mi n núi phía Tây B c, Vi t Nam. V i lý do ó chúng tôi ti n
2
hành th c hi n
tài “ ánh giá hi u qu kinh t và ti m n ng gi m phát th i c a
m t s mô hình tr ng xen cây l
ng th c, cây h
u i n hình trên
td ct i
huy n V n Ch n, t nh Yên Bái”.
2. M c tiêu
2.1 M c tiêu t ng quát
ánh giá hi u qu kinh t và ti m n ng gi m phát th i c a m t s mô hình
tr ng xen cây l
ng th c, cây h
u i n hình trên
t d c t i huy n V n Ch n,
t nh Yên Bái.
2.2 M c tiêu c th
-
ánh giá i u ki n t nhiên, kinh t , xã h i nh h ng
n s n xu t nông lâm
nghi p
ph
c hi n tr ng tr ng xen cây l
ng th c, cây h
u t i
a
ng.
-
h
ánh giá
ánh giá
c hi u qu kinh t các mô hình tr ng xen cây l
u i n hình trên
-
ng th c, cây
t d c.
ánh giá kh n ng gi m phát th i trong s d ng phân bón và thu c BVTV
trên các mô hình tr ng xen cây l
-
ng th c, cây h
u i n hình trên
t d c.
xu t các gi i pháp nh m nâng cao hi u qu s n xu t và nhân r ng các mô
hình có hi u qu kinh t trong canh tác
3. Yêu c u c a
a ph
ng.
tài
- S li u thu th p c n b o
- Các ph
td ct i
m tính khách quan, chính xác, trung th c.
ng pháp nghiên c u, h th ng ch tiêu v n d ng trong nghiên c u,
ánh giá, ph i mang tính khoa h c, phù h p v i th c ti n.
- Ph
ng h
ng và các gi i pháp
i u ki n th c t t i
a ph
a ra ph i có tính kh thi và phù h p v i
ng.
4. Ý ngh a khoa h c và th c ti n
4.1. Ý ngh a trong khoa h c
- Th c hi n
tài này s là d p
h c viên v n d ng các ki n th c mang tính
lý thuy t, t ng h p v kinh t , xã h i và môi tr
ng ã
c trang b trong quá trình
3
h c t p t i nhà tr
ng vào th c ti n s n xu t. K t qu nghiên c u c a
c p các thông tin v hi u qu kinh t và môi tr
xen canh trên
tài s cung
ng c a m t s mô hình canh tác
a bàn huy n V n Ch n, t nh Yên Bái.
4.2. Ý ngh a trong th c ti n
- K t qu nghiên c u c a
tài s ch ra hi n tr ng tr ng xen trên
ng th i cho bi t tính hi u qu v m t kinh t và môi tr
tr ng xen i n hình t
ó
nh h
ng c a m t s mô hình
ng cho bà con huy n V n Ch n, t nh Yên Bái
canh tác theo các mô hình có hi u qu kinh t nh t mà không làm nh h
môi tr
td c
ng t i
ng.
- K t qu nghiên c u c a
tài là c s tham kh o
sách cho phát tri n nông nghi p, c bi t là canh tác trên
Ch n và khu v c mi n múi phía B c.
xây d ng các chính
t d c t i huy n V n
5. B c c lu n v n
Ngoài ph n m
u, k t lu n và ki n ngh , lu n v n g m 3 ch
Ch
ng 1: T ng quan v n
nghiên c u
Ch
ng 2: Ph ng pháp nghiên c u
Ch
ng 3: K t qu nghiên c u và th o lu n.
ng chính:
4
Ch ng 1
T NG QUAN V N
NGHIÊN C U
1.1. C s lý lu n c a
tài
1.1.1. Lý thuy t h th ng trong nghiên c u và ánh giá mô hình s n xu t
Ngày nay lý thuy t h th ng
v c nghiên c u khoa h c,
c ng d ng ngày càng r ng rãi trong các l nh
phân tích và gi i thích các m i quan h t
ng h . H
th ng là m t t ng th có ch t t c a các y u t khác nhau, có quan h tác
l i. M t h th ng có th
tính liên k t
c xác l p nh m t t p h p các
it
ng hay các thu c
t o thành m t ch nh th .
Quan i m h th ng là ph
các
it
ng qua
ng pháp lu n khoa h c chung nh m nghiên c u
ng ph c t p g m nhi u b ph n, có các m i quan h m t thi t v i nhau.
Khi nghiên c u m t h th ng không ch nghiên c u riêng r các ph n t mà còn
nghiên c u m i quan h gi a chúng v i các ph n t
Theo lý thuy t h th ng, s tác
ng
khác [1].
ng b , có t ch c, có s ph i h p c a
các b ph n có th t o ra hi u qu h n nhi u so v i phép c ng
n thu n tác
ng.
S n xu t nông nghi p c a m i vùng là m t h th ng bao g m nhi u ngành s n
xu t khác nhau, v i các mô hình canh tác a d ng, cùng v i các i u ki n t nhiên,
kinh t , xã h i và môi tr
ng sinh thái khác nhau. Chính nh ng i m này ã tr
thành nh g nhân t kìm hãm hay thúc
tr c ti p
y h th ng phát tri n b i vì nó tác
ng
n t ng b ph n c a h th ng.
Nh v y m c ích c a vi c v n d ng quan i m h th ng là
giá các mô hình s n xu t m t cách h th ng, và i u khi n s ho t
nghiên c u ánh
ng c a nó. N i
dung c a vi c i u khi n h th ng nông nghi p th c ch t là s d ng các bi n pháp kinh
t , k thu t
tác
ng lên h th ng nông nghi p nh m phát tri n m t n n nông nghi p
b n v ng.
1.1.2. Khái ni m hi u qu
Hi u qu
l c sao cho
c hi u là s xem xét các i u ki n theo th t
u tiên các ngu n
t hi u qu cao nh t. Hi u qu bao g m ba n i dung c b n: Không s
d ng ngu n l c lãng phí, s n xu t v i chi phí th p nh t, s n xu t áp ng nhu c u
c a tiêu dùng.
5
Hi u qu và k t qu là hai ph m trù khác nhau nh ng có m i liên h kh ng
khít và m t thi t – m i liên h
ó th hi n gi a m t ch t và m t l
trình s n xu t kinh doanh. K t qu là
tiêu, n i dung tùy thu c t ng tr
giá k t qu
ó
il
ng trong quá
ng v t ch t th hi n b ng nhi u ch
ng h p c th . Hi u qu là
il
ng xem xét ánh
c t o ra nh th nào, chi phí bao nhiêu, có th ch p nh n
c
không. Tuy nhiên hi u qu và k t qu l i ph thu c vào nhi u y u t khác: i u ki n t
nhiên, kinh t - xã h i,
c i m ngành s n xu t và các quy lu t kinh t …Do v y khi
xem xét, ánh giá hi u qu c n ph i cân nh c
có k t lu n phù h p.
Trên ph m vi toàn xã h i các chi phí b ra
lao
thu
c k t qu
ó là chi phí
ng toàn xã h i. Vì v y b n ch t c a hi u qu chính là hi u qu lao
h i. T
ó ta có k t lu n r ng: Th
ng xã
c o hi u qu chính là s ti t ki m hao phí lao
ng toàn xã h i, còn tiêu chu n c a hi u qu chính là s t i a hóa k t qu và t i
thi u hóa chi phí trong i u ki n ngu n l c nh t
i v i m t qu c gia thì hi u qu
nh.
c th hi n trên nhi u m t: Kinh t , xã
h i, an ninh qu c phòng vv... i u ó có ngh a là hi u qu mang tính ch t không
gian, th i gian. Nó th hi n
ch m t ho t
ng kinh t trong m t
n v s n xu t
có th có hi u qu r t cao song n u xét trong b i c nh qu c gia thì ch a ch c ã có
hi u qu .
hi u rõ v n
Vi c ch t phá r ng làm n
này ta có th xem xét m t s v n
kinh t xã h i nh :
ng r y trên th c t là em l i l i ích cho m t s cá nhân,
t p th nào ó xong i u ó có th tác ông tiêu c c t i h sinh thái, môi tr
ng,
gây h n hán l l t, làm suy gi m a d ng sinh h c. i u ó khi xét trên bình di n xã
h i thì ó là m t t n th t l n cho toàn xã h i.
Nh v y vi c ánh giá hi u qu ph i
c xem xét m t cách toàn di n c v
m t không gian và th i gian trong m i liên h gi a hi u qu chung c a n n kinh t
qu c dân v i hi u qu c a t ng b ph n riêng bi t c a các
ó bao g m hi u qu kinh t , hi u qu xã h i và môi tr
n v s n xu t. Hi u qu
ng, các thành ph n có m i
quan h m t thi t v i nhau nh m t th th ng nh t không th tách r i.
góc
n n kinh t qu c dân thì hi u qu xã h i ph i g n li n v i toàn xã h i trên c
m t kinh t , xã h i và môi tr
ng. G n ch t hi u qu kinh t c a các
v i hi u qu toàn xã h i là m t
th tr
ng trên
ng
nh h
n v s n xu t
c tr ng th hi n tính u vi t c a n n kinh kinh t
ng xã h i ch ngh a [23].
6
1.1.3. Hi u qu kinh t
Hi u qu kinh t là m t ph m trù kinh t xã h i ph n ánh m t ch t c a các
ho t
ng s n xu t kinh doanh, là
c tr ng c a m i hình thái kinh t xã h i.
ng th i hi u qu kinh t ph n ánh m i quan h t
ích
t
c v m t kinh t và nh ng chi phí b ra
ánh giá ho t
thu
ng s n xu t ch y u v m t kinh t . M i t
phép tr , phép chia c a các y u t
t ph n ánh trình
ph
ng quan gi a k t qu h u
c k t qu
ó. Nó
ng quan y có th là
i di n cho k t qu và chi phí. Hi u qu kinh
khai thác các y u t
u t , các ngu n l c t
nhiên và
ng th c qu n lý.
Hi u qu kinh t ph n ánh m t ch t l
ng c a ho t
ng s n xu t kinh
doanh. Trong khi các ngu n l c s n xu t có h n, các nhu c u v hàng hóa và
d ch v c a xã h i ngày càng gia t ng và a d ng thì nâng cao hi u qu kinh t là
m t xu th khách quan và c ng là m t b c xúc c a s n xu t xã h i.
Hi u qu kinh t là m t ph m trù kinh t khách quan nh ng nó không ph i
là m c ích cu i cùng c a s n xu t. Ngh quy t
VIII ã ch rõ n n kinh t
a thành ph n n
h p tác, kinh t cá th , dân ch ho t
l
ng theo
nh h
li n v i k t qu c a nh ng ho t
c, kinh t
ng xã h i ch ngh a.
ng c th các y u t c a quá
ng, khoa h c k thu t, qu n lý)
ng s n ph m l n h n v i ch t l
nông h , n n s n xu t xã h i,
ng toàn qu c l n th
c ta g m kinh t nhà n
Hi u qu kinh t là quan h so sánh, o l
trính s n xu t ( t ai, v n, lao
ih i
t o ra kh i
ng cao h n. Hi u qu kinh t ph i
cg n
ng s n xu t c th trong các doanh nghi p,
nh ng i u ki n xác
nh v th i gian và hoàn
c nh kinh t xã h i.
Hi u qu kinh t ph i l
vào (chi phí) và các y u t
ng hóa
c c th vi c s d ng các y u t
u ra (s n ph m) trong quá trình s n xu t
n v , ngành, n n s n xu t xã h i trong t ng th i k nh t
nh, các
xu t v i m c ích là ti t ki m, l i nhu n t i a trên c s kh i l
hàng hóa nhi u nh t v i các chi phí tài nguyên và lao
hi u qu kinh t liên quan tr c ti p
s n xu t [18].
ny ut
u vào và
u
t ng
nv s n
ng s n ph m
ng th p nh t. Do ó
u ra trong quá trình
7
T nh ng n i dung trên có th th y r ng hi u qu chính là trung tâm c a
m i quá trình kinh t và nó liên quan
t khác. Hi u qu kinh t
s n xu t trên m t
là t
l
n t t c các ph m trù, các quy lu t kinh
i li n v i n i dung ti t ki m chi phí tài nguyên cho
n v s n ph m t o ra. B n ch t c a hi u qu kinh t chính
ng quan so sánh c tuy t
i và t
ng
i gi a l
ng k t qu
t
c và
ng chi phí b ra trong quá trình s n xu t.
1.1.4. Hi u qu xã h i
Hi u qu xã h i ph n ánh m i quan h t
m t xã h i v i chi phí b ra
h i c a ho t
t
c k t qu
nâng cao thu nh p, c i thi n
1.1.5. Hi u qu môi tr
ng c a các ho t
kh n ng b o v
ng c a con ng
i s ng c a m i t ng l p dân c [6].
ng là hi u qu c a vi c làm thay
i môi tr
ng do tác
ng s n xu t gây ra nh : Xói mòn, r a trôi, ô nhi m
t, tích l y các bon, gi m phát th i…vv. M i ho t
c coi là có hi u qu môi tr
ng x u t i môi tr
ng ó là
tiêu quan tr ng có ý ngh a quy t
nông lâm nghi p. Nó ph i b o
và nâng cao
i nh : T o công n vi c làm,
ng
Hi u qu môi tr
tác
ó. Nó ánh giá ch y u v m t xã
ng s n xu t. Các lo i hi u qu liên quan ch t ch v i hi u qu kinh
t và bi u hi n m c ích các ho t
xu t
ng quan gi a k t qu h u ích v
phì c a
ng khi các ho t
t, n
nh
m
ng s n
ng ó không có nh ng
c, không khí và sinh v t.
n tính b n v ng c a ho t
c các y u t b o v
t, gi m phát th i ra môi tr
t,
ây là m c
ng s n xu t
t, ch ng xói mòn
ng xung quanh [6].
1.1.6. Khái ni m và c s khoa h c c a vi c tr ng xen
Tr ng xen
c hi u là tr ng t hai loài cây khác nhau tr lên
ng th i trên
cùng m t diên tích. Tùy theo cách s p x p các loài cây khác nhau trong tr ng xen mà
có th tr ng xen theo b ng, theo hàng ho c tr ng h n h p không theo hàng ho c b ng.
* Nguyên t c c a vi c tr ng xen:
- Ch n các loài cây ph i có các yêu c u khác nhau v
sáng, n
c, dinh d
i u ki n s ng nh : Ánh
ng… phân b theo không gian và th i gian.
- Các loài cây ph i có s khác nhau v th i gian sinh tr
nhau v th i gian h p thu, s d ng các i u ki n môi tr
ng.
ng,
có s khác
8
* L i ích c a vi c tr ng xen
- Tr ng xen cho n ng su t t ng s cao h n so v i tr ng th
ng, s d ng t i u
v ánh sáng.
- S d ng hi u qu dinh d
ng khoáng và n
c vì các loài cây tr ng có h p
thu khác nhau.
- H n ch s phát tri n c a sâu b nh h i.
* M t s mô hình tr ng luân xen canh ph bi n trên
− Ngô ông –
ut
ng Xuân –
ut
t d c:
ng Hè.
− Ngô ông – L c Xuân – Ngô Hè Thu.
− L c Xuân – Ngô Hè Thu –
−
ng ông.
en, l c Xuân – Ngô Hè Thu xen b ng c t khí.
− Ngô Xuân Hè –
−
ut
ut
ut
ng ông.
ng ông Xuân Hè – Ngô Hè Thu.
− S n xen l c.
− L c Xuân – Ngô xen
t
ng.
− L c Xuân – Khoai lang [24].
1.1.7. Mô hình canh tác nông nghi p có hi u qu
Hi n nay trong s n xu t nông lâm nghi p ng i ta th ng
cp
n thu t ng canh
tác hi u qu , s n xu t có hi u qu . V y tính hi u qu c a m t h th ng canh tác, m t
ph ng th c s n xu t ph i
c th hi n
nh ng khía c nh nào? Theo các nhà nghiên
c u, m t h th ng canh tác nông nghi p có hi u qu ph i áp ng
+ Khai thác và s d ng kh n ng s n xu t c a
+ T o ra
+ T ng
c các tiêu chí sau:
t m t cách h p lý.
c s n l ng, n ng su t cây tr ng cao.
c thu nh p cho ng i s n xu t
ng th i c i thi n
c cu c s ng v t ch t
và tinh th n cho h .
+ S n ph m cây tr ng áp ng
+ C i thi n, b o v
c
* Quan i m xây d ng ph
c nhu c u th tr ng trong và ngoài n c.
phì nhiêu c a
t, t o m t môi tr ng t nhiên b n v ng
ng th c canh tác
t d c có hi u qu và b n v ng
9
+ Các bi n pháp canh tác ph i thích h p v i i u ki n t nhiên và sinh thái
vùng
i núi, phát huy
c ti m n ng vùng
ng th i kh c ph c
vào n
t d c:
t r ng, a d ng sinh h c;
c nh ng tr ng i, khó kh n:
a hình cao, d c, ph thu c
c tr i, i u ki n khó kh n, t p quán canh tác còn l c h u,
i s ng ng
i
dân nghèo nàn, dân trí th p.
+ K t h p ch t ch gi a s n xu t và ph c h i, b o v
phì nhiêu c a
t
b o
v m t n n canh tác lâu b n, ph i h p các bi n pháp canh tác hi u qu : Bi n pháp sinh
h c/h u c , bi n pháp thâm canh - gi ng, ch
+
x
u t xây d ng h t ng c s (
ng kho tàng, ch bi n)
vì ây là vùng
phân bón, t i tiêu.
ng giao thông, công trình th y l i, nhà
t ch c s n xu t hàng hóa có giá tr nông s n và kinh t cao
t thích h p v i các lo i cây công nghi p và cây n qu v i quy mô l n.
+ Phát huy ngu n l c n i l c: ào t o cán b qu n lý và cán b k thu t t i ch ,
nâng cao trình
nh n th c c a ng i dân
h t ti p thu và áp d ng các ti n b k
thu t m i, thay d n các t p t c s n xu t l c h u trong các ho t
cao n ng su t cây tr ng, n ng su t lao
ng, t ng thu nh p, c i thi n
1.2. T ng quan v k t qu nghiên c u trong và ngoài n
1.2.1. Nh ng nghiên c u và kinh nghi m canh tác
Hi n nay tài nguyên
kho ng 100 tri u ha là
ng canh tác nh m nâng
i s ng [14].
c v canh tác
td c
t d c b n v ng trên th gi i
t trên th gi i có hi u kho ng 13.500 tri u ha trong ó có
t
i núi có kh n ng s n xu t nông lâm nghi p.
ngu n tài nguyên vô cùng to l n mang tính chi n l
ó là m t
c qu c gia c a nhi u n
c vì
nh ng giá tr s n ph m nông nghi p to l n mà nó mang l i. ó còn là nh ng vùng
nuôi s ng hàng tr m tri u ng
i trên th gi i [25].
Garrity D.P. (1993) cho r ng có nhi u nguyên nhân làm cho s n xu t trên
d c b h n ch và kém n
c a
t [25].
Uexkull H.R and Mutert E. (1995) ã ch ra nh ng bi u hi n chính c a
dinh d
khoáng kém ho t
ch t dinh d
t
pH th p ( t chua), dung tích h p thu th p, nghèo các ch t
ng c t ng s và d tiêu,
nh lân cao, ho t
t
nh nh ng nguyên nhân c b n nh t là s thoái hoá nhanh
t. S thoái hoá ó bao g m nhi u m t nh lý, hoá tính, sinh h c
thoái hoá nh sau:
t
no baz th p,
c t nhôm, s t nhi u, m c c
ng sinh v t và vi sinh v t th p, thành ph n sét ch a nhi u các
ng b m t,
ng kém [28].
t chai c ng và b nén ch t, kh n ng gi n
c và
10
t
i núi nói chung có
m u m cao n u m i
h p lý. Tuy nhiên
màu m c a
g c hình thành, ph
ng th c canh tác, th m th c v t che ph .
nhi u n
cây
t
c khai thác ho c s d ng
i núi ph thu c vào nhi u y u t nh ngu n
b ov
td c
c trên th gi i ã s dung cây c ba lá vào h th ng cây tr ng, ho c
ut
ng, l c tr ng xen v i ngô, s n ho c tr ng theo
ng
a
ng m c.
T nh ng n m thâp k 80 - 90 h th ng nông lâm k t h p và a d ng hóa cây
tr ng trên
t
i núi ã
c th nghi m và lan r ng kh p n i b i tính u vi t v
s d ng
t hi u qu và b n v ng c a h th ng này. Bên c nh nh ng nghiên c u v
s d ng
t hi u qu , b o v ch ng suy thoái
b n v ng còn
môi tr
c bi t chú tr ng
ng vùng
i núi nh m
t
i núi
n khía c nh phát tri n kinh t xã h i và b o v
m b o tính b n v ng c a h th ng s d ng
Nhóm công tác v khung ánh giá
v ng
t d c. Ngày nay s d ng
t..
t d c b n v ng ã nêu lên quan i m qu n lý b n
t ai bao g m t h p công ngh chính sách và các ho t
nguyên lý kinh t xã h i v i các m i quan tâm v môi tr
ng,
ng nh m liên h p các
ng th i duy trì nâng
cao hi u qu s n xu t, gi m r i ro s n xu t, b o v ti m n ng ngu n l c t nhiên, ng n
ng a thoái hóa
tn
c, có hi u qu lâu dài,
* Kinh nghi m c a m t s n
Di n tích
t
i núi
c xã h i ch p nh n [16].
c
c phân b r ng kh p các n
c trong khu v c. trong
ó nhi u nh t là Vi t Nam v i 75% di n tích toàn qu c, Lào chi m 73% di n tích
toàn qu c. Ph n l n di n tích
c s d ng cho lâm nghi p c ng nh tr ng các lo i
cây công nghi p ng n ngày, cây n qu . M t ph n nh di n tích
t
i núi d ng
thung l ng, d c th p, bình nguyên, cao nguyên thu n l i cho canh tác thì
d ng
tr ng hoa màu, l
phì nhiêu th p và th
ng th c.
t d c nhi t
i
ông Nam Á nói chung có
ng ch a m t t h p các y u t h n ch nh :
s t; thi u lân, canxi, kali, manhê. Ngoài s thi u h t các y u t dinh d
xu t c a nhi u lo i
d
cs
c nhôm,
ng, s c s n
t th p do các y u t v t lý b t thu n nh : S c gi n
c kém,
óng váng, d b r a trôi và b nén ch t.
Intosh J.L.M (1990) ã ch ra nh ng nhân t ki m ch s phát ri n c a hoa màu
trên
t d c.
td c
ông Nam Á khác nhau r t nhi u v
tính ch t lý hóa sinh h c. S m t
a hình,
phì t nhiên,
phì nhanh chóng là m t bi u hi n rõ nh t,
t sau
11
khai hoang kho ng 2
n 3 n m là m t
Nguyên nhân là trên
phì v n có và kh n ng s n xu t gi m.
t d c, sau khi th m th c v t b phá b ,
t b x i xáo, cày b a
làm cho các ch t h u c b ô xi hóa nhanh, quá trình xói mòn, r a trôi di n ra m nh.
t d c có thành ph n sét cao thì gi
trình canh tác trên
phân xanh,
c
phì t t h n trên
t d c, b o v và nâng cao
c bi t là dùng cây h
u
t cát. Do ó trong quá
phì b ng cách dùng phân chu ng,
tr ng xen v i cây màu c i thi n tính ch t
t
là có ý ngh a quan tr ng quyêt nh n ng su t cây tr ng [26].
Indonesia trên
t d c có
bi n pháp ch ng xói mòn nh
d cd
i 220
c tr ng cây hàng n m v i các
p b , tr ng cây theo
ng
ng m c, tr ng b ng
t d c 22 - 300 tr ng cây n qu , k t h p tr ng
phân xanh hay c lâu n m. Trên
xen các b ng xanh và các loài cây h
u
h n ch xói mòn và c i t o
th i nâng cao n ng su t cây tr ng, t ng thêm thu nh p cho ng
t
ng
i dân.
Nhi u nghiên c u c a Sumfujiska (1996) cho th y làm ru ng b c thang r t
hi u qu trong gi m thi u xói mòn r a trôi tuy nhiên ph
Vì v y h
ng pháp này r t t n công.
ã ti n hành nh ng nghiên c u các bi n pháp khác d a trên s k t h p
hài hòa các loài cây tr ng v i nhau.
a d ng hóa cây tr ng, luân canh, xen canh k t
h p v i k thu t canh tác nh làm
t t i thi u, nh m tìm ra bi n pháp, mô hình
canh tác hi u qu , b n v ng trên
t d c [27].
Trung Qu c ã th c hi n trên vùng
t có
d c 30 - 40 %,
cao 600m
so v i m t bi n, tr ng cây theo b ng và t o các b ng ch n h n h p k t h p tr ng
cây l
ng th c xen v i các d i r ng b ch àn. Bi n pháp nông nghi p g m các bi n
pháp canh tác theo
ng
ng m c, cày b a ngang d c, b trí th i v cây tr ng
làm c bón phân, luân canh, xen canh t o
che ph trên m t
t, không cày b a
x i xáo, thu ho ch trong v m a. Bi n pháp này có tác d ng t ng h p ch ng xói
mòn, b o v
t gi
m, làm t ng n ng su t cây tr ng t 30 - 40 %, r t d áp
d ng vào s n xu t [2].
1.2.2. Nghiên c u v canh tác trên
Di n tích
t
i núi n
tri u ha, do v y s d ng
t
quan tr ng trong n n kinh t .
t d c trong n
c
c ta chi m g n 3/4 di n tích toàn qu c, kho ng 23,9
i núi s n xu t nông lâm nghi p chi m m t v trí r t
12
t d c v i hình th c canh tác n
Canh tác trên
xu t nông nghi p nguyên thu c a vùng nhi t
s ng v t ch t và tâm linh c a con ng
gi a con ng
ic a
r ng làm n
c i m n i b t c a vùng cao
ng bào luôn thay
t tr nên b c màu và d n
kh n, an toàn l
mi n núi ít
n hi n t
vùng cao, n i mà cu c s ng
ng th c v n còn là v n
c
u t , ch a
t nhiên. Tình hình
ng phát
t
tn
khó gi i quy t; s n xu t nông nghi p
ng r y có nhi u bi n
c. Giai o n 1943
ng theo các th i k phát
n 1960 r ng Vi t Nam v n còn nhi u (t l
c qu n lý. ây là giai o n n
nông nghi p du canh th k XX. Ng
ng bào no
ó còn nhi u khó
c quan tâm úng m c và còn ph thu c nhi u vào
t canh tác n
t 43,8%), r ng ch a
nh nh t c a n n
i dân t do phát r ng làm r y nên
. Giai o n sau 1960, dân s t ng nhanh nên
mi n núi tr nên khó kh n, thi u ói h n giai o n tr
bào b t
i v trí gieo tr ng và
ng r y v n còn là hình th c canh tác ph bi n và quan tr ng c a
nhi u nhóm dân t c sinh s ng
che ph
ng r y là
ng r y.
Canh tác n
tri n c a
i
ng bào dân t c Mông, Dao song do hình th c
canh tác theo l i du canh, hàng n m
không thâm canh vì v y mà
i, gi v trí quan tr ng trong
i, là bi u hi n c a m i quan h g n bó
i và thiên nhiên. S n xu t n
và là truy n th ng có t lâu
ng r y là m t hình th c s n
u gia t ng vi c phát r ng,
tn
i s ng
i s ng c a ng
c. Thi u l
i dân
ng th c,
ng
ng làm r y và n n phá r ng tr nên
tr m tr ng.
n n m 1990 thì di n tích
i m là 11,768 tri u ha (35,7%
hóa b rút ng n và hi n t
có s
t tr ng
t t nhiên), do thi u
c ta lên
n
nh
t canh tác nên th i gian b
ng du canh v n ti p t c x y ra. Giai o n sau 1990, nh
u t tái tr ng r ng c a Chính ph và vi c áp d ng r ng rãi các k thu t
ti n b trong thâm canh
t d c ã gi m,
t thung l ng và
che ph r ng d n
T ng c c Th ng kê thì di n tích
nhiên). Tuy nhiên
ph i d a vào
tác n
i núi tr c c a n
t ru ng b c thang nên s c ép khai thác
c ph c h i. N m 2003, theo s li u c a
t có r ng ã
nhi u n i, do không có
td c
s n xu t l
ng r y truy n th ng [5].
t 12,05 tri u ha (36,5%
tt
t b ng nên nông dân mi n núi v n
ng th c và v n mang
m ph
ng th c canh
13
1.2.2.1. Ti m n ng c a
td c
Theo Lê Qu c Doanh, Nguy n V n B , Hà ình Tu n (2003) thì
t d c c ng
có r t nhi u ti m n ng nh :[8].
- M r ng
t canh tác:
t d c là m t b ph n quan tr ng trong s n xu t
nông nghi p chi m kho ng 973 tri u ha (66%) trong 1.500 tri u ha
t s n xu t
nông nghi p trên th gi i.
Vi t Nam,
t t nhiên.
Trong di n tích 9,4 tri u ha
t nông nghi p ch có 4,06 tri u ha là
5 tri u ha là
còn l i là
t d c, trong ó
t r ng và
tn
t d c chi m kho ng 76%
t lúa, còn trên
ng r y tr ng lúa kho ng 640 ngàn ha, di n tích
t ch a s d ng. Do
t b ng
t d c là n i duy nh t còn ti m n ng m r ng
c s d ng khá tri t
t canh tác.
- S n xu t cây hàng hoá và a d ng s n ph m: C c u cây tr ng
r t a d ng v gi ng và lo i cây,
xu t l
i v i mi n xuôi h u h t
ng th c thì mi n núi là n i có
không gian
ng x u
áp ng nh ng yêu c u v chu ng tr i, khu ch n th và
n s c kho con ng
i.
c. Mu n
ph i khai thác ti m n ng
t ai và cây th c n gia súc
t ai và
ng c
ng, không gây nh
ây là m t th m nh mà
ph i n i nào c ng có
tr ng
i.
i u ki n v
phát tri n ch n nuôi quy mô l n mà không gây ô nhi m môi tr
h
t ai
c s n và rau qu ôn
- Phát tri n ch n nuôi: Ch có mi n núi m i có
mi n núi
t b ng dành cho s n
i u ki n và ti m n ng
cây n qu , cây công nghi p có giá tr cao, cây
nên
mi n xuôi không
a ch n nuôi thành ngành s n xu t chính thì
mi n núi.
- Phát tri n lâm nghi p: R ng có nhi u ngu n l i t nhiên vô cùng quý giá v
kinh t , xã h i và óng vai trò r t quan tr ng trong b o v s n xu t và môi tr
l u gi ngu n n
c sinh ho t và n
i u hoà khí h u.
ng,
c s n xu t nông công nghi p, cung c p ôxi và
Vi t Nam r ng ch t n t i nhi u trên
t d c và ch có mi n núi
m i có ti m n ng phát tri n lâm nghi p và các s n ph m liên quan tr c ti p hay
gián ti p.
- Ti m n ng phát tri n ngu n i n: Do có
mi n núi là n i có ti m n ng thu
i n v a là ngu n n
nay, ngu n n ng l
ct
a hình cao và ngu n n
i n r t l n. Các h ch a n
c d i dào,
c v a ph c v thu
i trong mùa khô và i u hoà l l t trong mùa m a. Hi n
ng i n c a Vi t Nam ch y u d a vào thu
i n.
14
Tóm l i, tuy còn nhi u tr ng i, mi n núi là n i có nhi u ti m n ng c b n cho
s phát tri n. Vì vây, c n quan tâm nhi u
v a thúc
y s n xu t, áp ng nhu c u
cu c s ng c a nông dân vùng cao, v a ph i b o v tài nguyên và môi tr
ng vì s
t n t i và phát tri n lâu dài c a c dân t c.
1.2.2.2. H n ch c a canh tác
td c
- Xói mòn và r a trôi: Xói mòn và r a trôi là nh ng m i e d a th
iv i
t d c và vùng nhi t
t m t, d n
n s axít hoá trong
t h n n u nh
tr
i m, gây nên s m t dinh d
t. Nh ng tác
ng và
phì c a l p
ng này th m chí còn tr nên t i
t canh tác không có th m th c v t che ph ho c là
c mùa m a.
Tây Phi, nh ng vùng
không có th c v t che ph , ch u nh h
ng xuyên
t r ng
tb
c chuy n thành
t cháy
t canh tác
ng khí h u kh c nghi t ã m t i l
ng
t
kho ng 115 t n/ha/n m (Fournier, F, 1967). Nguy n V n Dung, và c ng tác viên
(2005) cho r ng xói mòn
Vi t Nam do vi c phát n
ng làm r y trên
t d c ã làm
t ng dòng ch y trên b m t. ây là nguyên nhân chính gây nên xói mòn trên
L
ng n
c ch y m t trên
t canh tác n
t d c.
ng r y t ng g p 1,35 l n (765 mm) so v i
r ng tái sinh [10].
- S thoái hoá
th c,
td c
t: Do
t r ng b phá và
t
tr ng cây hàng n m làm l
ng
nhi u vùng ngày càng b thoái hoá nghiêm tr ng. Theo Garrity D.P
(1993), có r t nhi u lý do d n
n nh ng h n ch và s b t n
nh s n l
ng trên
t
d c, nh ng nguyên nhân ch y u nh t v n là do thoái hoá
t nhanh c v m t sinh
h c, lý và hoá h c. Vi c t ng
t b axít hoá. Thêm vào
c t nhôm trong
ó là s gi m áng k c a cá nguyên t vi l
- H n hán vào mùa khô: Gi n
t là do
ng nh : P, K, Ca, Mn, Zn.
c trên
t d c là m t v n
kh n nên vi c canh tác ph i ph thu c nhi u vào l
t h n hán nghiêm tr ng vào mùa khô.
con ng
ch
i c ng nh
th c s khó
ng m a. Luôn luôn có nh ng
nhi u vùng còn không có
ng v t. H n hán là khó kh n chính
iv i
n
c cho
t d c; n u m a
n mu n kho ng 1 tháng so v i d tính thì m t v mùa th t b i là ch c ch n.
H n vào mùa khô là do s m t r ng c ng nh do vi c canh tác b a bãi không th
ki n soát
c trên
t d c.
15
-Tình tr ng b cách bi t: Vùng núi có nhi u
a ph
ng b cách bi t kh i các
trung tâm phát tri n, vì v y mà c s v t ch t còn vô cùng thi u th n. Chính vì i u
này ã gây nh h
ng x u
n s phát tri n kinh t .
Do nghèo nàn l c h u v giao thông v n t i, nhi u vùng
kh i th tr
ng nên nhu c u trao
ã làm ch m quá trình thay
n
ng làm r y
ói nghèo và trình
ói nghèo cao h n, còn trình
tác c ng cao h n.
l ch u ã
tr c.
th
òi h i s
hi u bi t thì l i th p
u t cao h n và k thu t canh
ây là m t b t c p l n gi a khai thác
a ph
t d c và trình
l i h u qu là nhi u vùng
châu Á, khi r ng ã b phá
ng pháp canh tác
t r ng l n ã tr thành
tr ng cây l
ng th c,
nh h
làm n
ng r t x u
ng m i tr ng cây l
n môi tr
t tr ng
i núi
t s tr nên chua và
ng b c tranh xâm chi m. Nông dân ph i b hoá nh ng khu
r ng s
, n ng
ng.
che ph : Vi c di n tích r ng b gi m và các ph
phá r ng n i khác
t d c ch y u
c. Công vi c ch ng xói mòn, b o v ngu n
c và tr ng cây cho hi u qu kinh t
- Gi m
t
n vi c tr ng cây lâu n m có giá tr kinh t
v n hoá th p: Dân c các vùng
h n so v i m c trung bình c a c n
l c c a c dân
i u này
t d c kh i b xói mòn.
là dân t c thi u s v i t l
n
i dân b h n ch .
i c c u cây tr ng (t vi c du canh b ng cách
tr ng cây hàng n m
cao) nh m b o v
-T l
i hàng hoá c a ng
t d c b tách bi t
t này, ti p t c
ng th c. Vi c m t th m th c v t
ng sinh thái nh h n hán, l l t và l quét
vùng cao [18].
1.2.2.3. Nh ng nghiên c u v m t s mô hình s d ng
Trong 40 n m qua th gi i ã m t i 1/5 l p
t d c mang tính b n v ng
t màu m
các vùng nông
nghi p do canh tác không h p lí, thi u hi u bi t v k thu t, thi u v n
trang thi t b . Trung bình hàng n m có kho ng 6
gi m
phì nhiêu c ng nh gi m s c s n xu t c a
kh n ng gi
khác v
n 7 tri u ha
u t cùng
t b m t i và làm
t. Tr ng chè tuy là cây lâu n m,
t t t nh ng v n m t 1% mùn; tr ng s n m t t i 2,6%. Nhi u ch tiêu
màu m c a
gi ch t dinh d
ng trong
t c ng di n bi n theo chi u h
t gi m, k t c u kém i [15].
ng x u i, nh kh n ng
16
Nhi u nghiên c u c a nhi u tác gi
nghi p b n v ng, có hi u qu
ã
nhi u vùng
a ra các bi n pháp canh tác nông lâm
td c
các
a ph
ng trong c n
c.
Các k t qu nghiên c u ã óng góp nhi u v m t lý lu n và th c t s n xu t. Theo
Nguy n Th
ng và c ng tác viên (2003), hi n nay có r t nhi u các ch
nghiên c u v s d ng
t
i núi ã
ng trình
c tri n khai. Ph n l n các mô hình canh tác
t d c b n v ng cho l i nhu n b ng và cao h n so v i s n xu t truy n th ng [12] .
* Mô hình luân canh:
Theo tài li u h
ng d n c a FAO (1970) cho th y luân canh có 4 l i ích:
- Các lo i cây tr ng khác nhau có nhu c u khác nhau, h p thu l
ch t dinh d
ng t
t.
- Chúng có b r khác nhau nên h p thu ch t khoáng trong
- Cây tr ng t n d ng ch t khoáng trong
- Cây tr ng
ng khác nhau
sâu khác nhau.
t.
c cung c p ch t dinh d ng t t h n,
Luân canh gi a các cây l
t
ng th c: Lúa n
t
nghèo dinh d ng h n.
ng, ngô, s n khá ph bi n
ông
Nam Á.
* Mô hình tr ng xen: Cây tr ng chính – Cây ph
Cây ph
t.
t m c sát quanh cây tr ng chính, che ph , b o v
t gi a các cây
l u niên, cây bán l u niên ho c kho ng cách gi a các v . Cây ph
t có th là các
lo i cây c , cây h
u, lo i cây hàng n m ho c l u niên tu theo yêu c u.
* Mô hình tr ng xen: Cây l u niên – Cây hàng n m.
Có nhi u công th c khác nhau. Trong h th ng có công th c cây tr ng chính
là cây l u niên, có công th c cây tr ng chính là cây hàng n m. Có h th ng chuy n
ti p mà trong ó các cây hàng n m ch tr ng khi các cây l u niên
thi t c b n (lúa, l c, s n xen v i cà phê, chè...). Có h th ng c
giai o n ki n
nh, trong ó cây
l u niên s ng chung cùng các cây hàng n m [3].
Theo Thái Phiên, Nguy n Hu , (2003), tr ng các hàng rào cây xanh trên các
n
ng r y tr ng s n là bi n pháp canh tác
qu cao trên các m t: Gi m
50%
n gi n, d làm, chi phí ít nh ng hi u
t trôi t 10 - 25% t i các
ng b ng tu thu c vào lo i cây,
d c,
a bàn c a Phú Th và 25 -
c tính
di n tích cho b ng ch n nh ng n ng su t cây tr ng ã n
t. Tuy có m t m t ph n
nh l i sau vài n m
u
