Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong giải quyết vấn đề bạo lực học đường

MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU
Chúng ta có thể nhận thấy rằng, chưa bao giờ ngành giáo dục của nước ta
lại cần một sự cải cách mạnh mẽ và toàn diện như hiện nay, thực tế, trong những
năm qua, ngành giáo dục nước ta đã từng bước cải cách và cũng có đạt được
những thành quả nhất định trong tiến trình hội nhập quốc tế, tuy nhiên, chúng ta
vẫn không thể phủ nhận những mảng tối gây bức xúc cho xã hội như vấn đề dạy
thêm, học thêm, chất lượng giáo dục và đặc biệt là vấn nạn bạo lực học đường một mảng tối nghiêm trọng đang gây nên bức xúc trong dư luận xã hội, sở dĩ tôi
cho rằng nhƣ vậy là vì nó không phải đơn thuần là hành vi đánh đập, gây gổ của
học sinh mà chính là sự xuống cấp trầm trọng về mặt đạo đức của cả một thế hệ
trẻ trong tương lai và nó cũng phản ánh nền giáo dục thực tại của chúng ta đang
cần nhìn nhận và xem xét lại. Bạo lực học đường có thể gây ra những hậu quả
nghiêm trọng như bị tổn thương về thể chất, tinh thần, gây ra những sang chấn
tâm lí, làm biến đổi nhân cách của học sinh dẫn đến kết quả học tập sa sút,…Tuy
nhiên, từ trước tới nay hầu như chúng ta chỉ mới giải quyết vấn đề ở phần ngọn,
nghĩa là xảy ra vấn đề rồi mới xử lý kỷ luật những người liên quan mà quên đi
phần gốc của vấn đề còn đó nên giải quyết chưa thật sự hiệu quả. Trong phạm vi
bài tiểu luận này, em sẽ đề cập đến “ Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong
giải quyết vấn đề bạo lực học đường” Bởi em nghĩ rằng “Công tác xã hội với
vai trò thúc đẩy sự thay đổi xã hội, giải quyết vấn đề trong mối quan hệ của con
ngƣời với môi trường sống của họ, tăng năng lực và giải phóng cho người dân
giúp cho họ ngày càng có cuộc sống thoải mái và dễ chịu”. Theo đó, nhân viên
công tác xã hội học đường với những kiến thức và kỹ năng được đào tạo sẽ là
cầu nối giữa học sinh với gia đình, với nhà trường và xã hội, giúp học sinh phát
huy hết tiềm năng và giải quyết những khủng hoảng, xung đột phát sinh trong
quá trình học tập của họ và nhất là thực hiện các vai trò nhằm ngăn chặn hiệu
quả vấn nạn này.
Bài tiểu luận của em còn nhiều hạn chế, rất mong nhận được sự góp ý từ


thầy cô để em có thể hoàn thiện hơn.

Em xin chân thành cảm ơn !

2

2


Phần I.
1. Công tác xã hội trong trường học
1.1 Khái niệm Công tác xã hội
Theo hiệp hội nhân viên công tác xã hội quốc tế (IFSW), Công tác xã hội
thúc đẩy sự thay đổi trong xã hội, các phương pháp giải quyết vấn đề trong mối
quan hệ của con người và nâng cao năng lực, giải phóng cho con người nhằm
thúc đẩy sức khỏe, hạnh phúc của mọi người, Bằng việc sử dụng các lý thuyết
về hành vi của con người và các hệ thống xã hội, công tác xã hội can thiệp vào
những thời điểm con người tương tác với môi trường của họ. Các tiêu chí về
nhân quyền và công bằng xã hội là nền tảng của công tác xã hội
1.2 Khái niệm Công tác xã hội trong trường học
Theo Hiệp hội Công tác xã hội trường học Mỹ, Công tác xã hội trong
trường học là một trong những chuyên ngành quan trọng của công tác xã hội.
Với kiến thức và kỹ năng chuyên môn của mình, các nhân viên công tác xã hội
trong trường học tác động đến nhóm học sinh và cả hệ thống trường học. Nhân
viên công tác xã hội trong trường học được coi là công cụ để thúc đẩy nhà
trường đạt được các mục tiêu học tập và giảng day. Nhân viên công tác xã hội
trong trường học cũng giúp cho học sinh nâng cao khả năng đáp ứng các nhiệm
vj học tập của mình thông qua sự phối kết hợp giữa gia đình, nhà trường và cộng
đồng.
1.3. Vai trò của nhân viên công tác xã hội trong trường học
Về mặt đối tượng, nhân viên công tác xã hội có thể làm việc với các đối
tượng sau:

- Học sinh
- Giáo viên
- Nhà trường
- Nhà quản lý giáo dục
- Các bậc phụ huynh
3

3


Về hình thức, nhân viên xã hội có thể tiếp xúc :
- Trực tiếp : Trực tiếp can thiệp để giải quyết những vấn đề của học sinh
- Gián tiếp :
+ Làm việc với các nhân viên, giáo viên và cán bộ quản lý ở trong nhà
trường, cộng đồng và các cơ quan để giải quyết các vấn đề của học sinh
+ Làm việc với các cơ quan, tổ chức cộng đồng
Như vậy, người nhân viên xã hội có rất nhiều vai trò khác nhau trong việc
trợ giúp các vấn đề trong trường học, có thể khái quát thành các vai trò cụ thể
như sau:
- Xây dựng các kỹ năng xã hội mới hoặc năng lực cho giáo viên, phụ huynh
hoặc học sinh
- Xác định vác nguồn tài nguyên mới cá các cơ sở dịch vụ xã hội hỗ trợ trẻ
em và gia đình cũng như triển khai các chương trình mới tại nhà trường và cộng
đồng.
- Thay đổi quan điểm người lớn, giảm tránh các quan điểm tiêu cực.
- Nâng cao kiến thức và sự thông hiểu.
- Tái cấu trúc các hoạt động
2. Bạo lực học đường
2.1 Khái niệm bạo lực
Bạo lực là hành vi sử dụng sức mạnh thể chất với mục đích gây thương

vong, tổn hại một ai đó
2.2 Khái niệm bạo lực học đường
Bạo lực học đường là một thuật ngữ chỉ những hành vi bạo lực diễn ra
trong môi trường học đường, là hệ thống xâu chuỗi lời nói, hành vi mang tính
miệt thị, đe dọa, khủng bố người khác, để lại thương tích trên cơ thể, thậm chí
dẫn đến tử vong, đặc biệt là gây tổn thương đến tư tưởng, tình cảm, tạo cú sốc
tinh thần cho những đối tượng trực tiếp tham gia vào quá trình giáo dục trong
nhà trường, cũng như đối với những ai quan tâm đến sự nghiệp giáo dục. Bạo
4

4


lực học đường không chỉ xảy ra giữa học sinh với học sinh mà còn xảy ra giữa
học sinh với giáo viên hoặc cán bộ công nhân viên trong nhà trường, thậm chí là
giữa cán bộ, giáo viên trong nhà trường với nhau.

5

5


Phần II.
1 Thực trạng bạo lực học đường
Khi chúng ta muốn tìm hiểu thực trạng về vấn đề này, sẽ không khó khăn gì
để tìm những vụ việc liên quan đến học sinh đánh nhau. Nếu vào Google và gõ
từ khóa “học sinh đánh nhau” thì trong thời gian 0,40 giây sẽ tìm thấy 1.130.000
kết quả. Còn nếu chúng ta muốn tìm “clip” về chuyện nữ sinh đánh nhau thì vào
Youtube rồi gõ “nữ sinh đánh nhau” thì sẽ tìm thấy 52.300 kết quả, hoặc tìm số
vụ việc liên quan đến việc học sinh đánh nhau gây chết người, chúng ta vào

Google chỉ cần gõ “học sinh đâm chết bạn” thì trong thời gian 0,42 giây sẽ cho
748.000 kết quả. Những con số đó đã báo động cho chúng ta thấy rằng, bạo lực
học đường đang thật sự “phổ biến” một cách nghiêm trọng và thực trạng này
được thống kê hàng ngày, hàng giờ trên các kênh thông tin truyền thông đại
chúng. Mới đây, theo chƣơng trình chuyển động 24h, được phát trên kênh
VTV1 lúc 11 giờ 15 phút ngày 04/11/2014 đã thống kê nhƣ sau: hơn 1.000
thanh thiếu niên phạm tội mỗi tháng (Số liệu Bộ Công An) và 05 vụ xô xát/1
ngày (Bộ Giáo dục & Đào tạo); Bộ Lao động Thương binh & Xã hội cho biết là
số lượng các vụ bạo lực học đường tăng gấp 13 lần trong 10 năm trở lại đây và
cũng theo Bộ Giáo dục & Đào tạo thì cứ 11.000 học sinh thì có 01 em bị buộc
thôi học vì đánh nhau. Từ những dẫn chứng trên, chúng ta nghĩ gì về các em học
sinh đang trong độ tuổi cắp sách tới trường và nền giáo dục của chúng ta sẽ ra
sao khi tình trạng của vấn nạn bạo lực học đường ngày càng mất kiểm soát và
đang có xu hướng gia tăng, trẻ tuổi hóa, đa dạng hóa, “nữ hóa” và nghiêm trọng
hóa.

6

6


2 Nguyên nhân chính dẫn đến nạn bạo lực học đường
2.1. Những yếu tố thuộc về chính bản thân học sinh
2.1.1. Yếu tố sinh lý
Thanh thiếu niên ở độ tuổi từ 12 đến 18 đang ở trong giai đoạn dậy thì với
những dấu hiệu rất rõ nét và diễn ra hết sức nhanh chóng ở hệ thống thần kinh,
hệ thống các cơ quan trong cơ thể, sự phát triển nhanh chóng của các cơ quan tế
bào màng não, bộ phận sinh dục bắt đầu hoàn thiện, và bắt đầu có những cảm
giác tò mò muốn tìm hiểu về giới tính. Những điều này có ảnh hưởng trực tiếp
đến diễn biến tâm lí, cảm xúc, tinh thần, hành vi của thanh thiếu niên.

2.1.2. Yếu tố tâm lý
Thanh thiếu niên trong giai đoạn tuổi dậy thì, hệ thống thần kinh ở vào
trạng thái chưa ổn định, về nhận thức, tình cảm, ý chí có sự thay đổi, điều này dễ
khiến cho các em dễ hưng phấn, dễ hành động và làm việc theo cảm tính, dễ bị
ảnh hưởng bởi những yếu tố tác động từ bên ngoài. Khi đối mặt với những vấn
đề như tình cảm, học tập, giới tính, …các em dễ dàng có cảm giác hài lòng với
chính mình. Các em cũng bắt đầu có nhu cầu tiếp xúc với các bạn khác giới, có
nhu cầu được mọi người tôn trọng, nhu cầu thỏa mãn sự hiếu kì cũng như tò mò
của mình,…
Khi gặp phải những ảnh hưởng không tốt, các em dễ rơi vào những “cạm
bẫy” tiêu cực. Từ đó dễ nảy sinh những hành động quá khích, ví dụ như có
những học sinh thành tích học tập không tốt, các phương diện khác như ngoại
hình, tài ăn nói cũng không tốt, nhưng các em lại có khao khát được thể hiện bản
thân, rất muốn thể hiện mình và gây sự chú ý trước mặt người khác. Khi đó các
em sẽ tìm cách thể hiện bản thân thông những hành vi chống đối, ngang bướng,
bỏ học, mê mẩn với những trò chơi điện tử hoặc thậm chí là thực hiện những
hành vi bạo lực, để thể hiện cái “Tôi” của bản thân.
2.1.3. Sự không cân bằng trong phát triển tâm sinh lí
Do thời kì thanh thiếu niên có sự phát triển không đồng bộ và không cân
7

7


bằng về tâm sinh lí, cùng với những hạn chế về kiến thức xã hội, do đó ở giai
đoạn này thanh niên dễ nảy sinh những hành vi bạo lực. Thời kì thanh niên là
giai đoạn phát triển chuyển tiếp giữa tuổi nhi đồng lên tuổi trưởng thành, sự phát
triển của thời kì này vô cùng phức tạp và mâu thuẫn, nó còn đuợc gọi là “thời kì
tiềm ẩn nhiều nguy cơ”.
Cùng với sự phát triển nhanh chóng về sinh lí thì tâm lý cũng đang phát

triển với tốc độ chậm hơn, khả năng nhận thức và kiềm chế bản thân vẫn chưa
có sự phát triển hài hòa cùng với sinh lí, nhận thức của trẻ trong giai đoạn này
khó có thể đối mặt được với những nguy cơ tiềm ẩn ngoài xã hội. Trong điều
kiện chưa có sự chuẩn bị trước, mà các em phải đối mặt với rất nhiều mâu thuẫn
và nguy cơ như thế, thường khiến cho các em rơi vào trạng thái âu lo. Điều này
dẫn đến khi các em có chuyện không vừa ý hoặc cảm thấy không công bằng
trong cuộc sống gia đình hay trong học tập thì trạng thái cảm xúc của các em
cũng mất cân bằng theo. Lúc đó những mâu thuẫn về nhu cầu của bản thân và
thực tế khách quan ngày càng trở nên phức tạp. Sự phát triển không đồng đều
giữa tâm sinh lí, dẫn đến nảy sinh nhiều mâu thuẫn, đây chính là một trong
những yếu tố trực tiếp dẫn đến hành vi bạo trong nhà trường của thanh thiếu
niên.
2.1.4. Một số yếu tố khác từ bản thân học sinh
Học sinh có tiền án, tiền sự vi phạm pháp luật; học sinh có sử dụng các chất
kích thích; học sinh có những vấn đề về tâm lý như hiếu động, giảm tập trung
chú ý, lo âu, trầm cảm,…; học sinh tham gia vào các hiệp hội, băng nhóm bạo
lực hoặc có liên quan đến các đường dây bạo lực;…
Để tìm lời giải đáp do đâu mà có vấn nạn này? Chúng ta nên có cái nhìn
toàn diện hơn để có những giải pháp phù hợp và hiệu quả, lâu nay chúng ta đều
đã biết rằng: Ba môi trƣờng gia đình, nhà trƣờng và cộng đồng/xã hội đóng vai
trò quyết định cả quá trình hình thành và phát triển suốt cuộc đời của mỗi con
ngƣời. Ba môi trƣờng này đƣợc ví nhƣ một “tam giác giáo dục” tác động trực
8

8


tiếp lên mọi hành vi của học sinh, sự tƣơng tác này chặt chẽ hay lỏng lẻo sẽ
quyết định đến việc hình thành nhân cách, hành vi của học sinh tốt hay xấu, theo
hƣớng tích cực hay tiêu cực. Xét đến hành vi bạo lực học đường của học sinh,

chúng tôi tìm hiểu và phân tích lại những nguyên nhân dẫn đến hành vi bạo lực
từ ba môi trƣờng trọng yếu ảnh hưởng trực tiếp này.
2.2. Những yếu tố ảnh hưởng thuộc về gia đình, nhà trường và xã hội
2.2.1. Gia đình
Sự giáo dục của cha mẹ tác động rất lớn đến hành vi của học sinh, cha mẹ
có những hành động biểu hiện bạo lực với con em, cha mẹ dạy con bằng cách
chửi bới, đánh đập, văng lời thô tục, tình trạng nghiện rƣợu của ngƣời cha hay
đánh đập vợ con, mối bất hòa giữa vợ chồng sinh ra sự xung đột cãi vã to tiếng,
văng tục, đánh đập xảy ra hằng ngày, làm ảnh đến tâm lý con cái. Tất cả những
thứ đó làm tăng thêm nguy cơ hung hăng ở trẻ em và ở tuổi vị thành niên mới
lớn. Lý thuyết kiểm soát của Hirschi. Theo hiệp hội nhân viên công tác xã hội
quốc tế (IFSW) (1969), ông đƣa ra quan điểm rằng: “Những trẻ em có những
mối quan hệ với cha mẹ không chặt chẽ, thiếu quản lý đến đời sống con cái, làm
cho các em tham gia vào các hoạt động lỗi lầm trong xã hội ở trong và ngoài nhà
trường”. Mặt khác, đa phần trong xã hội hiện nay, hầu nhƣ cha mẹ trong gia
đình đều thiếu đi sự trang bị kiến thức giáo dục con cái, hầu nhƣ đều áp dụng
những cách giáo dục mang tính “sao y” từ các thế hệ đi trƣớc. Điều này cũng
ảnh hƣởng không nhỏ đối với hành vi bạo lực của học sinh. Ngƣợc lại, trẻ đƣợc
sống trong một gia đình êm ấm, đƣợc chu cấp quá đầy đủ về vật chất thì cha mẹ
vì kinh tế mà giao phó các em cho nhà trƣờng và xã hội, các bậc phụ huynh
nghĩ rằng thƣơng con là cho con những gì nó muốn, còn chuyện tâm tƣ của con
cái chỉ là chuyện trẻ con không đáng quan tâm. Chính sự thờ ơ, xa cách đó của
cha mẹ nên các em không có cơ hội đƣợc chia sẻ những tâm tƣ, tình cảm của
mình. Hơn nữa, những thiếu hụt trong nhận thức, những lệch lạc trong hành vi
không đƣợc kịp thời uốn nắn dẫn đến các em có xu hƣớng vi phạm chuẩn mực
9

9

xã hội thể hiện thông qua hành vi bạo lực của mình.
2.2.2 Nhà trường
Một thực tế nhức nhối là có rất nhiều vụ bạo lực xảy ra chính từ nhân cách
của những ngƣời thầy, ngƣời cô khi đứng trƣớc những hành vi lệch chuẩn của
trẻ, thay vì thầy cô nên giữ thái độ bình tĩnh, ân cần chỉ bảo để các em dần dần
nhận ra sự không đúng đắn và từ bỏ nó thì các thầy, cô lại quát tháo, đánh đập,
nhiếc móc hoặc trừng phạt các em, điều đó không những làm các em không thay
đổi mà chỉ làm tăng thêm những hành vi đó ở học sinh. Mặt khác, nhà trƣờng
hiện nay chỉ chú trọng công tác dạy chữ hơn là dạy cách làm ngƣời cho học
sinh. Các môn Giáo dục công dân, các kiến thức về kỹ năng sống vẫn đƣợc coi
là "môn phụ" mà đã phụ thì học hay không cũng chẳng quan trọng, do đó, những
bài học đạo đức sâu sắc không thực sự đến đƣợc với học sinh. Bên cạnh đó, nhà
trƣờng thiếu hoặc ít quan tâm đến những xích mích, những mâu thuẫn của học
sinh cũng là nguyên nhân dẫn đến bạo lực học đường ngày càng tăng. Hơn nữa,
giáo viên chủ nhiệm lớp, thầy cô bộ môn ít quan tâm, theo sát để nắm bắt tâm
tƣ, tình cảm của các em học sinh. Điều này đƣợc chứng minh qua các vụ việc
các “clip” nữ sinh đánh nhau đƣợc đƣa lên các trang mạng xã hội thì nhà
trƣờng mới biết và biện pháp cuối cùng để xử lý bao giờ cũng là đình chỉ hoặc
buộc thôi học.
2.2.3. Xã hội
Tình trạng bạo lực học đường đƣ ợc hình thành tƣƣ̀ chính xãhôị mà chúng
ta đang sống. Khi mà hàng ngày, hàng giờ luôn đập vào mắt các em là cảnh
chém giết, bạo lực trên tivi, rồi các tác phẩm đồi trụy tràn lan không kiểm soát
trên các phƣơng tiện thông tin đại chúng, nhất là mạng internet, trò chơi trực
tuyến. Đặc biệt, sống trong môṭ xãhôị mà ngƣời lớn - chúng ta vâñ thƣờng đ ối
xử vớ i nhau bằng baọ lƣcc̣ , sống với nhau bằng sự lãnh đạm, thờ ơ, đối đãi với
nhau bằng quan hệ “tiền - quyền” (36) Thích Trí Giải, Những vấn nạn xã hội,
Bạo lực học đường và phƣơng pháp hóa giải. 142 thì không thể nào giáo dục trẻ
10

10


em hiểu biết đƣợc các cách làm ngƣ ời tốt. Trong một xã hội nhƣ vậy, chắc
chắn sẽ tác động đến suy nghĩ và hành vi bắt chƣớc của các em. 2.4. Học sinh
Nguyên nhân cuối cùng mà chúng tôi cho rằng quan trọng nhất, đó chính là xuất
phát từ chính bản thân của các em học sinh. Xét về góc độ tâm lý lứa tuổi, đây là
giai đoạn khao khát khẳng định cái “tôi” của các em mạnh mẽ hơn bao giờ hết.
Các em mong muốn đƣợc thể hiện những suy nghĩ, quan điểm, sự tự tin và hành
xử theo cách riêng của mình, không phụ thuộc vào ngƣời lớn, thay vì khẳng định
bản thân mình bằng kết quả học tập hay những hành vi tích cực, các em lại lấy
những “chiến tích” về bắt nạt, “trấn lột” và đánh đập bạn học để “ra oai” với bạn bè
cùng trang lứa. Việc các em tiếp thu các chuẩn mực, giá trị sai lệch đi ngƣợc lại với
nội quy, quy tắc, chuẩn mực của nhà trƣờng và xã hội là những thứ để khẳng định
bản thân mình và cũng để chứng minh rằng mình đang thiếu sự quan tâm nào đó
nhất định và lợi dụng hành vi bạo lực để thu hút sự quan tâm của ngƣời khác hơn.
Ngoài ra, các em hứng thú, say mê vào những trò chơi bạo lực thì có xu hƣớng bạo
lực và có hành vi gây hấn hơn những trẻ khác, hành vi đánh bạn đôi lúc xuất phát
vì những lý do không thể chấp nhận đƣợc nhƣ: “ngứa mắt”, “xinh hơn”, “không
ưa”, “thích thì đánh”…Ngoài ra, sự thờ ơ, vô cảm của những ngƣời chứng kiến
cũng chính là nguyên nhân làm gia tăng nạn bạo lực học đường.
3. Vai trò của nhân viên công tác xã hội (Nhân viên CTXH) - Giải pháp cần
thiết giải quyết vấn đề bạo lực học đường
Một trong những vai trò chính của nhân viên CTXH trong trƣờng học là
việc giải quyết các vấn đề nảy sinh giữa học sinh với học sinh, học sinh với giáo
viên, nhà trƣờng với phụ huynh. Trong đó, việc giải quyết vấn đề bạo lực học
đường đƣợc ƣu tiên hơn cả, bạo lực học đường thƣờng xảy ra giữa các học sinh
trong nhà trƣờng với nhau và giữa các học sinh trong nhà trƣờng với các đối
tƣợng bên ngoài. Để can thiệp giải quyết vấn đề bạo lực học đường, nhân viên
công tác xã hội cần thực hiện rất nhiều vai trò, trong đó, cần thiết và chính yếu

là các vai trò sau:
11

11


3.1. Vai trò ngăn ngừa
Để thực hiện đƣợc vai trò này, nhân viên CTXH phải phát hiện ra những
biểu hiện bạo lực của học sinh, nghĩa là phát hiện ra các hành vi bạo lực học
đường ở giai đoạn sớm, từ đó, có biện pháp xử lí, giải quyết vụ việc khi còn mới
sơ khởi. Mặc dù, các hành vi bạo lực trong nhà trƣờng trƣớc khi xuất hiện
không phải lúc nào cũng có những dấu hiệu rõ ràng, dễ nhận biết, nhƣng nhân
viên CTXH có thể dựa vào các khía cạnh sau để phát hiện ra những biểu hiện
sớm phát sinh hành vi bạo lực từ học sinh. Thứ nhất, nhân viên CTXH có thể
dựa vào những biểu hiện trong đời sống sinh hoạt hàng ngày của học sinh như:
Có quan hệ với những cá nhân hoặc nhóm ngƣời lƣu manh, “đầu gấu”; Có các
thói quen không tốt, lệch chuẩn so với lứa tuổi, thích 143 chơi trội, nghiện game
bạo lực; Không có hứng thú học tập, kết quả học tập không tốt, hay thƣờng
xuyên trốn và bỏ học, có thái độ bất cần đời; Sống trong gia đình có xảy ra nhiều
mâu thuẫn nhƣ gia đình li hôn, bị bạo hành hoặc chứng kiến hành vi bạo hành…
Thứ hai, nhân viên CTXH có thể dựa vào những đặc điểm tâm lý, tính cách của
học sinh qua các dấu hiệu như: Thích bắt nạt bạn bè, xem bạo lực nhƣ là một
công cụ hữu hiệu trong giải quyết mọi vấn đề, thích trả đũa và có tâm lý hiếu
thắng… Thứ ba, đây là điều quan trọng nhất và dễ nhận biết nhất, đó là căn cứ
vào những biểu hiện bất thường của học sinh như: Học sinh có tiền sử khó khăn
về tâm lý, bị sang chấn tâm lí; Có biểu hiện: lầm lì, ít nói, “mặt lạnh”, cộc tính,
có ít bạn bè thân thiết, ít có sự liên hệ với nhà trƣờng, bị bạn bè trêu chọc, tẩy
chay, có xu hƣớng tự tách biệt mình, giải quyết các vấn đề thiếu thiện chí, thiếu
tính hòa bình; Kết quả học tập giảm sút đột ngột, học không tập trung, bỗng
dƣng có biểu hiện nói dối; Bỗng nhiên xuất hiện các hành vi lệch chuẩn nhƣ hút

thuốc, uống rƣợu, chống đối thầy cô và gia đình, thích đi chơi, về nhà muộn; Áo
quần, sách vở, đồ dùng bị rách, mất, có các thƣơng tích trên cơ thể mà không
giải thích đƣợc, sợ đi học, sợ đi bộ đến trƣờng và về nhà, khó ngủ và thƣờng
xuyên bị ác mộng; lộ vẻ lo lắng…Trong những nhóm học sinh có những biểu
12

12


hiện và hành vi kể trên, nhân viên CTXH phải tiến hành quan sát, từ đó, xây
dựng thành những hồ sơ đánh giá tổng thể nhằm có cơ sở để khoanh vùng những
“đối tƣợng khả nghi”. Sau đó, tiến hành tiếp cận thƣờng xuyên, hỏi thăm tình
hình của các em, kịp thời định hướng, giải quyết những khó khăn cũng nhƣ
những khúc mắc mà các em đang gặp phải. Đồng thời, có những phƣơng pháp
giúp cân bằng, hài hòa mối quan hệ giữa các em với những ngƣời xung quanh,
làm cho các em cảm nhận đƣợc sự ấm áp trong mối quan hệ của mình với mọi
ngƣời, giải quyết những lo âu, căng thẳng của các em. Song song đó, tiến hành
tham vấn, trị liệu tâm lí đối với những học sinh có nguy cơ gây ra hành vi bạo
lực học đường cao, đƣa ra những hoạt động can thiệp mang tính định hƣớng
nhằm tránh để xảy ra những hành vi tiêu cực.
3.2. Vai trò cầu nối - trung gian
Chỉ với sức lực, tài năng, lòng nhiệt tình của một mình nhân viên CTXH
thì sẽ không giải quyết đƣợc hoặc là giải quyết không triệt để mang lại hiệu quả
tối ƣu đối với vấn đề bạo lực học đường. Do đó, nhân viên CTXH phải biết kết
nối các nguồn lực giữa các bên liên quan để giải quyết vấn đề, cụ thể là học sinh
với gia đình, nhà trƣờng và xã hội. Khi các bên liên quan đƣợc kết nối lại với
nhau thì sẽ tạo đƣợc một mạng lƣới hỗ trợ, để từ đó có những giải pháp đồng bộ
trong việc giải quyết vấn đề bạo lực học đường. Để làm đƣợc điều này, nhân
viên CTXH phải làm tốt vai trò trung gian - cầu nối giữa học sinh và giáo viên,
giữa gia đình và nhà trƣờng, cụ thể nhƣ sau: Nguyễn Văn Tƣờng, Mô hình can

thiệp tâm lý đối với hành vi bạo lực học đường ở học sinh trung học, Tạp chí
Tâm lý học xã hội, Số 6 - 2014, Tr. 81 - 96. Kết nối giữa học sinh và giáo viên:
Đa phần mối quan hệ giữa thầy và trò trong trƣờng học hiện nay là khá lỏng lẻo,
khi mà giáo viên đến giờ thì lên lớp, hết giờ thì về. Học sinh thì ít hứng thú, say
mê trong giờ học, do đó, sự tƣơng tác giữa giáo viên và học sinh là tƣơng đối ít.
Chính sự tƣơng tác lỏng lẻo này đã tạo ra một khoảng cách về mặt tâm lí xã hội
giữa thầy và trò xa cách, làm cho các em e ngại, đôi khi là sợ hoặc không dám
13

13


trình bày các vấn đề của mình với thầy cô, thậm chí cả việc nói chuyện giao tiếp
bình thƣờng. Do đó, vai trò của nhân viên CTXH là phải thúc đẩy sự tƣơng tác
hai chiều giữa giáo viên và học sinh, để cho học sinh cảm nhận đƣợc mức độ
thân mật, sự gần gũi trong mối quan hệ thầy trò. Từ đó, các em mới có thể mở
lòng chia sẻ những khó khăn, vƣớng mắc gặp phải trong học tập cũng nhƣ trong
các mối quan hệ bạn bè, gia đình và xã hội của mình. Kết nối giữa nhà trường và
gia đình: Đây là vấn đề quyết định trong việc ngăn ngừa, giải quyết vấn đề bạo
lực ở học sinh. Trên thực tế, mức độ tƣơng tác giữa nhà trƣờng và gia đình phụ
huynh học sinh ở nƣớc ta hiện nay rất hạn chế cả về mức độ lẫn phƣơng tiện.
Thông thƣờng thì một năm có khoảng 3 lần họp phụ huynh, trong đó, có 1 lần
họp đầu năm nói về các quy định, các khoản đóng góp…, đến lần họp thứ 2 hoặc
thứ 3 trở lên thì mới “bàn” đến những vấn đề của học sinh và thời gian “bàn
chuyện” thì vô cùng ngắn, giáo viên nhận xét mỗi em một cách khái quát trong
khoảng vài phút. Do đó, khoảng thời gian giữa gia đình và nhà trƣờng “ngồi lại”
với nhau là vô cùng ít ỏi, chính vấn đề không có thời gian để “ngồi lại” với nhau
nhƣ vậy, gia đình không thể biết đƣợc, hoặc biết rất ít những thông tin, tình
hình về con của họ ở trƣờng nhƣ thế nào, các mối quan hệ với thầy cô, bạn bè
ra sao? Bên cạnh đó, giáo viên cũng không biết đƣợc hoàn cảnh cụ thể về gia

đình của từng học sinh, cách ứng xử, hành vi của học sinh ở trƣờng có giống
nhƣ ở nhà không, những khó khăn mà học sinh cũng nhƣ gia đình học sinh
đang gặp phải? Nhƣ vậy, một vấn đề đặt ra là tăng số lần họp phụ huynh có cải
thiện đƣợc tình trạng của vấn đề bạo lực học đường? Điều này không khả thi, vì
trên thực tế, gia đình của các em rất bận, bố mẹ phải lo xoay sở với chuyện cơm
áo gạo tiền, giáo viên ngoài việc lên lớp còn phải chăm lo cho gia đình của
mình. Do đó, giữa nhà trƣờng và gia đình của học sinh có một sự xa cách rất lớn
và vai trò của nhân viên CTXH là phải kết nối khoảng cách này lại gần nhau
hơn. Vậy nhân viên CTXH thực hiện bằng cách nào? Bằng cách làm cầu nối
trung gian giữa gia đình và nhà trƣờng. Nhân viên CTXH có nhiệm vụ cung
14

14


cấp, phản ánh tình hình của học sinh, những biểu hiện, thay đổi của học sinh ở
trƣờng cho phụ huynh biết và ngƣợc lại. Bên cạnh đó, nhân viên CTXH đôi khi
cũng có thể “đại diện” cho gia đình của học sinh nói lên những mong muốn, nhu
cầu, yêu cầu của họ đối với nhà trƣờng. Trong vai trò cầu nối giữa học sinh với
gia đình và trƣờng học, nhiệm vụ của nhân viên CTXH là giải quyết những mâu
thuẫn hiểu lầm giữa học sinh với học sinh, học sinh với giáo viên, nhà trƣờng và
gia đình. Thông thƣờng, với một học sinh hay có những hành vi bạo lực với các
bạn hoặc có những hành vi chống đối thì các giáo viên thƣờng cho rằng đó là
một học sinh “hƣ” mà ít khi đi tìm lí giải nguyên nhân tại sao. Đối với nhân
viên CTXH, họ phải đi tìm hiểu nguyên nhân của hành vi này, dƣới “con mắt”
của nhân viên CTXH thì học sinh ấy có hành vi nhƣ vậy có thể là em đó muốn
đƣợc sự quan tâm, chú ý của mọi ngƣời, hoặc do trong gia đình phát sinh những
vấn đề mâu thuẫn nhất định nào đó làm ảnh hƣởng của vấn đề học tập, tinh thần
và tâm lý của bản thân học sinh. Nhân viên CTXH khi đã tìm ra đƣợc nguyên
nhân cốt lõi của vấn đề thì họ còn phải cho nhà trƣờng thấy đƣợc nguyên nhân

và thực trạng vấn đề của học sinh này, từ đó, sẽ có sự kết hợp với nhà trƣờng
nhằm xây dựng kế hoạch can thiệp giúp đỡ và hỗ trợ cụ thể. Tác động vào giáo
viên để họ quan tâm đến học sinh nhiều hơn, nhất là đối với những học sinh cá
biệt, học sinh có kết quả học tập kém. Một việc làm nhỏ nhƣng có tác động rất
lớn đến tâm lí của các em đó là những lời phê của giáo viên. Trong các bài kiểm
tra, giáo viên thƣờng xuyên phê những lời phê tích cực, mang tính động viên,
khen ngợi và tạo động lực học tập cho các em, hay đến cách cho điểm cũng vậy.
Ví dụ: bài thi của học sinh A đáng ra đƣợc 6 điểm thì giáo viên có thể cho điểm
là 6+ và thêm những lời phê nhƣ “có cố gắng”, “có tiến bộ”. Điều này có tác
động rất lớn giúp cho học sinh cảm thấy thích thú học tập hơn. Bên cạnh đó,
nhân viên CTXH tác động tới gia đình của học sinh để họ quan tâm đến con em
của họ hơn, không nên phó mặc việc giáo dục con cái của họ hoàn toàn cho nhà
trƣờng và cũng không nên quá kì vọng vào con cái, chính điều đó đã tạo nên
15

15


cho các em một áp lực vô cùng lớn. Một công tác vô cùng quan trọng nữa là
nhân viên CTXH là ngƣời tổ chức, cung cấp các thông tin, kiến thức về tâm lí
học lứa tuổi, các vấn đề hay gặp phải trong lứa tuổi học sinh cho các giáo viên
nhất là các giáo viên trẻ, mới ra trƣờng (để làm đƣợc điều này nhân viên CTXH
có thể kết hợp với các trung tâm tƣ vấn tâm lí, trung tâm nghiên cứu phát triển
giáo dục…), các cách xử lý vấn đề, tình huống khi có mâu thuẫn phát sinh giữa
học sinh với học sinh và học sinh với giáo viên hoặc tổ chức các buổi chia sẻ
kinh nghiệm của các giáo viên giữa các trƣờng để khắc phục tình trạng bạo lực
học đường có thể xảy ra.
3.3. Vai trò giáo dục
Tất cả các hành vi của chúng ta đều bắt nguồn từ nhận thức, thông thƣờng
thì nhận thức sai lầm thì dẫn đến hành vi sai lầm. Học sinh có hành vi bạo lực

học đường thì đa phần các em chƣa có nhận thức đúng về bạo lực học đường.
Do đó, vai trò giáo dục trong việc thay đổi nhận thức của các em về bạo lực học
đường là rất quan trọng, là “chìa khóa” để thay đổi và uốn nắn hành vi cho học
sinh. Với vai trò giáo dục, nhân viên CTXH định hƣớng cho các em hình thành
tƣ duy giải quyết mâu thuẫn bằng lý trí, bằng biện pháp “hòa bình”, không dùng
đến vũ lực hay những lời nói mang tính miệt thị, uy hiếp khi xảy ra mâu thuẫn
với bạn bè và mọi ngƣời xung quanh, làm mọi cách để làm dịu vấn đề, biết cách
tự bảo vệ mình một cách tốt nhất khi gặp phải những đả kích về thể xác cũng
nhƣ tinh thần. Nếu chúng ta không cho học sinh tìm hiểu về bạo lực học đường
vì sợ sẽ bị ảnh hƣởng tiêu cực thì hậu quả là khi học sinh gặp phải những tình
huống có khả năng nảy sinh bạo lực, họ sẽ không biết nên giải quyết nhƣ thế
nào là hợp lý nhất. Để thể hiện đƣợc vai trò giáo dục của mình, nhân viên
CTXH cần làm: Đầu tiên, nhân viên CTXH giáo dục học sinh nhận thức rõ về
những nguy cơ, nguyên nhân có thể dẫn đến hành vi bạo lực học đường. Phải
hình thành cho học sinh khái niệm về bạo lực, hình thức biểu hiện của bạo lực là
gì, những hậu quả để lại của hành vi bạo lực, từ đó, giúp cho các em có những
16

16


hiểu biết đúng đắn về hành vi bạo lực học đường, và cách phòng ngừa, ngăn
chặn,... Nhân viên CTXH cần giúp cho các em khắc phục và tránh đƣợc những
hiểu biết sai lệch, ứng xử sai lệch về bạo lực học đường nhƣ: Khi đối mặt với
bạo lực học đường, các em không nên có thái độ im lặng và chịu đựng, nên nói
với bố mẹ và thầy cô giáo hoặc những ngƣời có trách nhiệm giải quyết. Nếu các
em im lặng chịu đựng sẽ khiến cho những kẻ gây ra hành vi bạo lực thêm “lộng
hành”, đeo bám các em. Do đó, khi đối mặt với tình huống bạo lực các em nên
giữ bình tĩnh để giải quyết, tránh làm cho mâu thuẫn thêm cao trào, trƣớc tiên
nên tìm cách tránh đi để bảo đảm an toàn cho bản thân mình. Sau đó, nên kịp

thời báo cáo sự việc với bố mẹ, gia đình, thầy cô, nhà trƣờng cũng nhƣ cơ quan
công an để kịp thời có cách giải quyết. Tuyệt đối, các em không nên có các hành
vi “trả đũa” bạo lực. Đây là một cách giải quyết vô cùng nguy hiểm, vô tình đã
đƣa các em thành kẻ côn đồ, tiếp tục lấy bạo lực để giải quyết bạo lực không
những không thể làm cho bạo lực cách xa mình, thậm chí còn làm cho bạo lực
ngày càng đến gần với mình hơn và bị xoáy vào vòng bạo lực - trả thù làm cho
các em trƣợt dài trên con đường bạo lực khó có thể thoát ra đƣợc. Ngoài ra,
nhân viên CTXH thƣờng xuyên tổ chức các buổi thảo luận cho các học sinh
theo các chủ đề nhƣ “em nghĩ nhƣ thế nào là một học sinh ngoan?”, hay “thế
nào là trƣờng học thân thiện?”…Ví dụ, nhân viên CTXH có thể tổng hợp các vụ
việc, tình huống có thật về bạo lực học đường, biên tập lại dựa trên các nội dung
nhƣ các tình huống có thể gây ra bạo lực, những đoạn phim ngắn mà có nguy cơ
và biểu hiện của hành vi bạo lực, hậu quả để lại, cách thức ứng phó và giải quyết
mâu thuẫn bằng lý trí. Mục đích là giúp các em nhận thức sâu sắc về mức độ
nguy hại của hành vi bạo lực trong nhà trƣờng cũng nhƣ các hành vi bạo lực
khác ngoài xã hội, từ đó, hình thành ý thức tự bảo vệ bản thân trƣớc những tình
huống có nguy cơ phát sinh bạo lực và tham gia vào công việc chung của nhà
trƣờng và xã hội trong việc phòng ngừa hành vi bạo lực. Thêm vào đó, nhân
viên CTXH cùng với nhà trƣờng xây dựng quan niệm giá trị đa dạng và bồi
17

17


dƣỡng nhân cách toàn diện cho học sinh bằng cách giáo dục kỹ năng sống, đạo
đức trong học đường. Hiện nay, học sinh bị ảnh hƣởng bởi tƣ tƣởng thế giới
quan đơn nhất, vì một bộ phận giáo viên và phụ huynh quá chú trọng đến thành
tích học tập, mà không coi trọng các đặc điểm cá nhân khác của trẻ nhƣ: sự
chăm ngoan, lao động tích cực, có cố gắng trong học tập và hoạt động phong
trào của trƣờng lớp, chính điều này có thể khiến cho những học sinh có kết quả

học tập không tốt rất dễ mất đi sự cầu tiến, động cơ phấn đấu và thích thú trong
học tập, vì đối với những học sinh này, mỗi ngày đến trƣờng là một sự vô nghĩa,
từ đó, tạo nên những cảm giác tiêu cực, suy nghĩ lệch lạc. Khi bị dồn nén trong
một thời gian dài, các em sẽ trở nên hụt hẫng, mất niềm tin vào bản thân và lúc
đó không còn cách nào khác để thể hiện bản thân và thu hút sự quan tâm, chú ý
của thầy cô, bạn bè bằng cách gây ra hành vi bạo lực. Chính hành vi bạo lực lúc
này của học sinh nhƣ một thông điệp gửi đến nhà trƣờng và gia đình vì những
thiếu sót trong việc giáo dục giá trị đạo đức, kỹ năng sống.
3.4. Vai trò tham vấn
Hoạt động tham vấn có vai trò rất lớn trong việc phục hồi tâm lý cho
những học sinh là nạn nhân của bạo lực và những học sinh có hành vi bạo lực
học đường. Tham vấn giúp giải tỏa những áp lực tâm lí cho những học sinh có
xu hƣớng bạo lực; Giúp các em tìm ra những giải pháp đƣơng đầu với những
tình huống có thể xảy ra bạo lực; Giải tỏa những căng thẳng trong học tập, giải
quyết các khó khăn về tâm lý bắt nguồn từ các mối quan hệ bạn bè, thầy cô và
ngay cả các những khó khăn khi các em giao tiếp với các thành viên trong gia
đình. Với mục đích là giúp các em có đƣợc sức khỏe tâm lí tốt, để từ đó sản sinh
ra “sức đề kháng” đƣơng đầu với những khó khăn một cách có lý trí, tránh
những sai lệch về cả nhận thức và hành vi. Đối với những học sinh có khuynh
hƣớng bạo lực hoặc đã có những hành vi bạo lực, nên kịp thời có những điều
chỉnh về tâm lí, định hƣớng cho các em về hành vi, hình thành cho các em kỹ
năng tự kiểm soát tâm lý và hành vi của bản thân; Tiến hành phân tích cho học
18

18


sinh biết điều gì là đúng là sai, những hành vi tự bảo vệ một cách chính đáng
không nên đánh đồng với hành vi bạo lực mà nên đƣợc khuyến khích. Thông
qua hoạt động tham vấn, nhân viên CTXH giúp các em có cơ hội đƣợc giải bày

tâm sự, lắng nghe những suy nghĩ của các em, giúp cho học sinh đó có cơ hội
đƣợc giải tỏa, “xả” đƣợc những dồn nén trong lòng, có cảm giác đƣợc chấp
nhận, tôn trọng, mà những dồn nén ấy đôi khi chính là nguyên nhân dẫn đến
những hành vi bạo lực.

19

19


KẾT LUẬN
Thay cho lời kết luận về giải pháp nhằm giải quyết triệt để vấn đề bạo lực
học đường, tôi nhấn mạnh đến tầm quan trọng và sự cấp thiết của việc phát triển
công tác xã hội học đường trong bối cảnh xã hội Việt Nam hiện nay. Không chỉ
riêng Việt Nam mà các nước trên thế giới đang phải đối mặt và giải quyết nhiều
vấn đề phát sinh trong môi trường học đường, và bạo lực học đường là một vấn
nạn minh chứng cho thực trạng đó. Chính vì vậy, việc có một đội ngũ nhân viên
CTXH đảm nhận giải quyết những vấn đề này trong học đường càng thật sự cần
thiết và cấp bách hơn bao giờ hết, chính nhân viên CTXH là một mảng ghép
quan trọng hỗ trợ phát triển giáo dục. Vai trò của nhân viên CTXH là rất quan
trọng trong việc thúc đẩy quá trình giáo dục và đào tạo, họ không chỉ hỗ trợ học
sinh vƣợt qua những cản trở về mặt tâm lý xã hội, khám phá và phát huy những
tiềm năng của các em mà còn là người kết nối chặt chẽ trong hệ thống “tam giác
giáo dục” giữa gia đình, nhà trường và cộng đồng xã hội để tạo ra những điều
kiện học tập tốt nhất cho học sinh. Vì vậy, trong công cuộc cải cách và nâng cao
chất lượng giáo dục hiện nay, bên cạnh những thành tố trực tiếp như giáo viên,
nội dung chương trình đào tạo, sách giáo khoa…thì rất cần đến những thành tố
hỗ trợ để quá trình đào tạo diễn ra hiệu quả và chất lượng hơn, đó là phát huy vai
trò của nhân viên CTXH học đường. Vì vậy, phát triển công tác xã hội trong
trường học là việc làm cần thiết để góp phần vào “sự nghiệp trồng người” trong

ngành giáo dục của nước ta hiện nay.

20

20