đề cương văn hóa dân gian

1. Nêu và phân tích ngắn gọn nội dung của 5 câu tục ngữ mà anh chị đã
biết. ( 2 điểm thôi nhưng vẫn phải học )
1. “Đói cho sạch, rách cho thơm.”
Phân tích: Có hai vế, đối nhau rất chỉnh; bổ sung và làm sáng tỏ nghĩa cho nhau
“đói” và “rách” là sự khó khăn, thiếu thốn về vật chất; “sạch” và “thơm” chỉ
những điều con người cần phải đạt, giữ gìn, vượt lên trên hoàn cảnh.
- Dù nghèo khổ, thiếu thốn vẫn phải sống trong sạch, không vì nghèo, khổ mà
làm điều xấu xa, tội lỗi.
Nội dung : Câu tục ngữ có ý nghĩa giáo dục con người ta lòng tự trọng.
2.“Thương người như thể thương thân.”
Phân tích: Khuyên nhủ thương yêu người khác như chính bản thân mình.
- Đây là lời khuyên, triết lí về cách sống, ứng xử trong quan hệ giữa con người
với con người. Lời khuyên và triết lí sống ấy đầy giá trị nhân văn.
Nội dung: Câu tục ngữ không chí là kinh nghiệm về nhân cách, ứng xử mà còn
là bài học về tình cảm.
3.“Cái răng, cái tóc là gốc con người.”
Phân tích: câu tục ngữ có hai nghĩa là:
+ Răng, tóc phần nào thể hiện được tình trạng sức khỏe con người.
+ Răng, tóc là một phần thể hiện hình thức, tính tình, tư cách của con người.
Câu tục ngữ có thể được sử dụng:
+ Khuyên nhủ, nhắc nhở con người phải biết giữ răng, tóc đẹp.
+ Thể hiện cách nhìn nhận, đánh giá, bình phẩm con người của nhân dân.
4.“Đêm tháng năm chưa nằm đã sáng.
Ngày tháng mười chưa cười đã tối”.
Phân tích : Tháng năm (âm lịch) đêm ngắn, ngày dài: tháng mười (âm lịch) đêm
dài, ngày ngắn.
- Có thể vận dụng kinh nghiệm của câu tục ngữ và chuyện tính toán, sắp xếp
công việc hoặc vào việc giữ gìn sức khỏe trong mùa hè và mùa đông.
Nội dung: Câu tục ngữ giúp con người có ý thức chủ động để nhìn nhận, sử
dụng thời gian, công việc, sức khỏe vào những thời điểm khác nhau trong năm.

5.“Mau sao thì nắng, vắng sao thì mưa”
Phân tích; Ngày nào đêm trước trời nhiều sao, hôm nay sẽ nắng: trời ít sao, sẽ
mưa.
- Trời nhiều sao sẽ ít mây, do đỏ sẽ nắng. Ngược lại trời ít sao sẽ nhiều mây,
vậy thường có mưa. (Mặc dù phán đoán trên kinh nghiệm nên không phải hôm
nào trời ít sao cùng mưa...)
Nội dung: Câu tục ngữ giúp con người có ý thức nhìn sao để dự đoán thời tiết,
sắp xếp công việc.
2.Làm rõ đặc trưng ngụ ý của truyện ngụ ngôn qua một só truyện ngụ
ngôn tiêu biểu. ( 4 điểm đây nha mí cưng -học cho cố dô )
Khái niệm: Truyện ngụ ngôn là những truyện kể dân gian thường mượn
những hình ảnh con vật, đồ vật hoặc về chính con người nhằm để nói bóng gió,
kín đáo chuyện con người và chứa đựng những quan niệm về triết lí, đạo đức,
khuyên nhủ, răn dạy người ta bài học nào đó trong cuộc sống.

Đặc trưng ngụ ý trong truyện ngụ ngôn:
Về mục đích : Truyện ngụ ngôn đưa ra bài học triết lý về xã hội, con
người. Đó có thể là bài học xử thế hơn là khẳng định hay phê phán hiện
thực.
-Về đặc điểm tính chất: truyện ngụ ngôn vừa có tính dân gian, vừa có tính
văn học viết, vì tính hàm súc có phân bác học. ( dùng lời văn, nghệ thuật
miêu tả,… rất đặc sắc)
-Về đặc điểm hư -thực của truyện: Ở truyện ngụ ngôn câu truyện kể hoàn toàn
là sản phẩm của trí tưởng tượng. Hư cấu ngụ ngôn là hư cấu chịu sự chi phối
của tư duy suy lí. Tức là cấu chuyện được kể có sự chọn lọc trong việc chọn lựa
nhân vật, hoàn cảnh sao cho phù hợp với ý tưởng có sẵn. Truyện ngụ ngôn
không sáng tạo ra cả thế giới nghệ thuật mà chỉ đặt ra câu chuyện để minh họa
cho ý tưởng của mình.

. Nội dung truyện ngụ ngôn Việt Nam thường bao gồm các điểm sau:


Thứ nhất, Phê phán thói hư tật xấu của con người Truyện ngụ ngôn cũng là
tiếng nói giáo dục, phê bình nhắm vào các thói hư tật xấu của con người như
thói huênh hoang đi kèm với bệnh chủ quan, tính tham lam)
ví dụ truyện Ếch ngồi đáy giếng :Câu chuyện về chú ếch nhằm phê phán những
người có thói hóng hách, “xem trời bằng vung”, khuyên răn những con người
nên mở rộng hơn tầm nhìn hạn hẹp của mình
Thứ 2. Nêu lên những kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn cuộc sống: tuy
chưa là ý niệm triết học đích thực nhưng là những bài học bổ ích, khuyên
con người nên đứng đúng vị trí của mình, sống cần có lập trường, nêu lên
sức mạnh của sự đoàn kết, tác hại của óc xa rời thực tế.
ví dụ như truyện Thầy bói xem voi
-Truyện không chỉ có mục đích phê phán mà còn để lại cho người đọc rất nhiều
bài học. Bài học cho những ai muốn thành công trong mọi công việc mình định
làm: Phải biết nhìn xa, trông rộng. Trong cuộc đời, mỗi khi đưa ra bất cứ nhận
xét gì đều phải hết sức khiêm tốn, nhìn nhận trên nhiều phương diện, khía cạnh
của sự vật, không nên vội vã.
-Bên cạnh đó truyện còn khuyên ta , trong cuộc sống, ta cần phải biết lắng nghe,
biết phân biệt cái đúng cái sai để từ đó rút ra được một nhận xét đúng nhất.

Thứ ba, truyện ngụ ngôn đả kích giai cấp thống trị, lên án bản chất xấu xa của
giai cấp thống trị, kẻ ác, kẻ xấu: đó là thói ngang ngược,, đạo đức giả của kẻ cậy
quyền thế. Điều này thể hiện sự đối lập giữa hai nhân vật, đại diện cho hai giai
cấp khác nhau. Kẻ có sức mạnh nhưng độc ác, xấu xa, còn người thì nhỏ bé, ốm
yếu nhưng được tài trí thông minh, như: Hổ- Sóc, Thỏ- Chó săn,…
Ví dụ truyện.
Truyện Mèo ăn chay.
- Truyện lên án bản chất xấu xa của mèo, giả làm người tu hành này kia để qua

mắt bầy chuột. Đồng thời cũng nhắc nhở chúng ta không nên quá tin người để
tránh xảy ra những sự cố đau lòng như lũ chuột.
3. Phân tích các sắc thái của tiếng cười trong truyện cười. Theo bạn ý nghĩa
của những truyện này còn ý giá trị trong xã hội ngày nay không?
( câu ni cũng 4 điểm nha 2 bé - học mạnh dô)


Khái niệm: Truyện cười là những truyện kể về những hiện tượng đáng
cười trong cuộc sống, làm cho chúng ta cười, có thể là cười mỉm hoặc cười giòn
giã, cũng có khi là nụ cười nhếch mép với thái độ căm phẫn hay khinh ghét.
Nội dung của truyện cười:
- Tiếng cười mua vui giải trí:Chủ yếu là tiếngc ười của những truyện khôi hài,
nhằm mục đích giải trí là chủ yếu, song nó cũng có tính chất phê phán nhẹ
nhàng những thói xấu của người bình dân, những lầm lẫn, hớ hênh, những tình
huống trớ trêu ( Tay ải tay ai, cháy,...)
+ Dựa trên nhược điểm cơ thể để tạo ra tiếng cười và lí trí của người khác bằng
cái nhìn thông cảm, thiện cảm( những nhược điểm về hình thức và nhược điểm
về tính cách)
+ Chưa phải là cái hài theo đúng nghĩa mỹ học.
-Tiếng cười phê phán giáo dục:
phê bình thói hư tật xấu của người chung quanh trong xã hội đương thời
Mang ý nghĩa xã hội rõ rệt:
- châm biếm thói hư tật xấu của nhân dân
+ phê phán tính xấu tồn tại trong con người như ( tham ăn, keo kiệt, hà tiện,
nịnh bợ, hám danh)
+Đối tượng bị cười thường là đấng mày râu
+mức độ phê phán nặng nhẹ khác nhau
+ Là phương tiện phê và tự phê, ngọn roi phê bình,” thuốc đắng giã tật” của
nhân dân lao động
Tiêu biểu như các truyện: Kén rể lười, Há miệng mắc quai, sợ quá nói liều

Tiếng cười đả kích:Vạch trần cái ác, cái xấu có tính bản chất của giai cấp
thống trị, lãnh đạo. Truyện trào phúng đả kích từ vua chúa, quan chức đến địa
chủ cường hào, thầy đồ, thầy chùa, thầy pháp, thầy lang, nhà giàu mới, ông bà
chủ, xếp..
Tiêu biểu như các truyện Trạng quỳnh.
Đối tượng chính
+ Quan lại :( Ông huyện thanh liêm, thần bia trả nghĩa...)
+ Thầy đồ, thầy lang: ( Diêm vương xử kiện, thầy đồ nói liều...)
+ Nhà sư: ( nam mô boong, đậu phụ làng cắn đậu phụ chùa...)


Ý nghĩa của những truyện này vẫn còn giá trị trong xã hội ngày nay. Cho dù là
đương thời hay xã hội hiện đại vẫn tồn tại những thói hư tật xấu. Bằng cách này
hoặc cách khác truyện cười đã phê phán được những lỗ hỗng trong xã hội thông
qua tiếng cười của truyện cười. Những “ thói” từ đời này sang đời khác không
những bớt đi mà ngày càng một nhiều hơn. Truyện cười không chỉ làm trách
nhiệm phê phán, đả kích, mua vui cho con người mà nó còn mang tính nhận
thức tính giáo dục cao qua mỗi truyện. ...
4. Xác định thểloại của truyện cổ dân gian như Thánh Gióng và Sơn Tinh
Thủy Tinh( 2 điểm à ).
Thánh Gióng và sơn tinh thủy tinh thuộc loại truyện truyền thuyết
Truyền thuyết là loại truyện dân gian kể về các nhân vật và sự kiện có liên quan
đến lịch sử thời quá khứ. Truyền thuyết là tác phẩm nghệ thuật truyền miệng
nên nó thường có yếu tố tưởng tượng, kì ảo.
Truyền thuyết thể hiện quan điểm, thái độ và cách đánh giá của nhân dân đối
với các sự kiện và nhân vật lịch sử được kể.
Truyền thuyết Thánh Gióng có nhiều nhân vật (bố mẹ, dân làng, vua, sứ giả…)
nhưng nhân vật chính là Thánh Gióng. Nhân vật này được xây dựng bằng rất
nhiều chi tiết tưởng tượng có tính chất kì ảo: sinh ra khác thường (bà mẹ chỉ
ướm vào vết chân lạ mà thụ thai); thụ thai đến mười hai tháng; ba tuổi mà chẳng

biết đi đứng, nói cười; khi giặc đến thì bỗng dưng biết nói và lớn nhanh như
thổi, sức khoẻ vô địch; đánh tan giặc lại bay về trời.
Truyện Sơn Tinh Thủy Tinh là loài truyện nhân gian kể về thời Vua Hùng thứ
mười tám.
- Truyện có nhiều chi tiết tưởng tượng kì ảo (như Sơn Tinh có thể dời núi , bốc
đồi , Thuỷ Tinh có thể hô mưa , gọi gió...) .Truyện giải Thích hiện tượng lũ lụt
đồng thời ca ngợi , suy tôn công lao dựng nước của các Vua Hùng.
5.Làm rõ lí tưởng xã hội và lí tưởng thẩm mỹ của người xưa được gửi gắm
trong truyện cổ tích qua một vài truyện cổ tích tiêu biểu. ( 4 điêm à nhoa
câu ni chắc chắn ra )
Khái niệm:Truyện cổ tích là những truyện truyền miệng dân gian kể lại những
câu chuyện tưởng tượng xoay quanh một số nhân vật quen thuộc như nhân vật
tài giỏi, nhân vật dũng sĩ , người mồ côi, người em út người con riêng, người
nghèo khổ, người có hình dạng xấu xí, người thông minh, người ngốc nghếch,
và cả những câu chuyện về các nhân vật nói năng và hoạt động như con người.


Lí tưởng xã hội :
-Truyện cổ tích phản ánh đời sống nhân dân, đồng thời phản ánh thế giới quan,
nhân sinh quan của người lao động. Nó phản ánh hiện thực và khát vọng cải tạo
hiện thực, nó tố cáo những bất công trong xã hội và cổ vũ nhân dân đấu tranh
xây dựng cuộc sống mới công bằng hơn, nhân đạo hơn.
- Truyện cổ tích đã thể hiện sâu sắc vẻ đẹp của trí tuệ và tâm hồn dân gian tràn
đầy tinh thần lạc quan và chủ nghĩa nhân đạo. ), ước mơ về những mẫu người lí
tưởng (đó là những người mang đầy đủ những phẩm chất đạo đức và tài năng
tiêu biểu của nhân dân).

ví dụ truyện cây khế: Mặc dù vợ chồng ngườig anh đối xử rất tệ bạc với vợ
chồng mình nhưng khi có được vàng thì người em trai cũng không ngần ngại
chỉ cách kiếm vàng cho anh trai mình. Cho thấy mặc dù bị đối xử một cách tệ

bạc xong những nhân vật như người em trai , người con riêng vẫn sống có nhân
cách và lí tưởng.
- Trong mối quan hệ giữa con người với xã hội, người bình dân luôn đề cao triết
lý “Ở hiền sẽ gặp lành”, coi trọng những ứng xử tuân theo luật nhân quả. Giá trị
đích thực của lòng nhân, của cái thiện dứt khoát sẽ được đền đáp xứng đáng.
Những kết thúc có hậu là biểu hiện dễ thấy của tinh thần này, nhưng không
phải là biểu hiện duy nhất.Kết thúc bi thảm vẫn chứa đựng tinh thần lạc quan.
Ví dụ như truyện Thạch Sanh , Thạch Sanh rồi cũng chiến thắng Lý Thông và
lấy được công chúa sống hạnh phúc. Anh còn lập công lớn đánh đuổi giặc xâm
lăng khiến cho nhân dân được ấm no hạnh phúc. Kết thúc ấy của truyện thể hiện
ước mơ về công lí xã hội (ở hiền gặp lành, ở ác gặp ác), ước mơ về hạnh phúc
(những người lương thiện, hiền lành dù ban đầu gian nan, khổ cực nhưng cuối
cùng được vinh hiển, được đền bù xứng đáng, được đổi đời).
- các truyện đã phản ánh bằng hình thức thẩm mỹ dân gian - dân tộc ước mơ
hạnh phúc nhiều đời của quần chúng nhân dân. Đó là cuộc đấu tranh thầm lặng,
lâu dài giữa lý tính ngày càng trỗi dậy, chống với mọi thành kiến giáo điều, "
hóa giải " mọi cường quyền vô lý và bảo thủ. Là cuộc đấu tranh với cái ác để
giành lại sự sống và hạnh phúc của chính mình.
Ví dụ như truyện tấm cám: .Hành động trả thù của Tấm là hành động của một
con người bị áp bức, hành động diệt trừ, loại bỏ hoàn toàn cái ác, cái xấu, xây
dựng một xã hội tốt đẹp như con người mong ước. Đã cho thấy thái độ chống
đối áp bức, ước mơ xây dựng cuộc sống tốt đẹp của nhân dân .Đồng thời qua 4


lần biến hóa của mình tấm đã cho thấy sức mạnh của con người đã trải qua biết
bao nhiêu áp bức luôn khao khát về quyền được sống và mưu cầu hạnh phúc.
Lí tưởng thẩm mỹ.
- Trong các câu chuyện cổ tích, luôn có ông Bụt hay bà tiên sẽ giúp đỡ những số
phận không may mắn, giúp họ có thêm điểm tựa để có nghị lực vượt qua mọi
chuyện.

Ví dụ như truyện Tấm cám ( Khi thấy Tấm khóc, Bụt hiện lên- sự hiện lên và
giúp đỡ của Bụt đã cho thấy tia hy vọng của sự sống và của tình yêu thương con
người vẫn luôn còn tồn tại, kể cả khi những lúc con người ta cảm thấy chán
trường và thất vọng thì cũng không bao giờ được từ bỏ.
- Trong truyện luôn luôn xuất hiện những nhân vật đế vương như hoàng hậu,
vua...
Ví dụ như truyện Tấm Cám , Tấm cưới được vua và được làm hoàng hậu: Đã
cho thấy khát vọng được sống trong sự sung túc và hạnh phúc của nhân dân
xưa.
6. Phân tích tiếng cười phê phán giáo dục trong truyện cười. Theo bạn ý
nghĩa của những truyện này còn giá trị cho đến ngày nay không.

…Truyện cười là những truyện kể về những hiện tượng đáng
cườitrong cuộc sống, làm cho chúng ta cười, có thể là cười mỉm hoặc
cườigiòn giã, cũng có khi là nụ cười nhếch mép với thái độ căm phẫn
haykhinh ghét.
Ý nghĩa của những truyện cười còn có giá trị cho đến ngày nay
Đối với ông cha ta ngày xưa, khi chưa có các công nghệ hiện đại như
ngày nay để tạo ra tiếng cười giải toả mệt mỏi , mà đơn giản chỉ là
những câu truyện cười có kết cấu khá đơn giản, ngắn gọn và dễ nhớ
nhưng lại vô cùng sâu sắc. Không chỉ với mục đích gây cười mà
truyện cười dân gian ngày xưa còn có chức năng phản ánh đời sống
của nhân dân qua quá trình lao động, sản xuất, châm biếm thói hư tật
xấu của con người, hay thậm chí là dung nó như một vũ khí đấu tranh
chống lại chế độ phong kiến thối nát thời bấy giờ.và ở thời đại nào


cũng vậy tiếng cười luôn luôn là liều thuốc cần mỗi ngày. Nhận thức
được điều đó, truyện cười phê phán và giáo dục tồn tại cho đến ngày
nay không chỉ làm nhiệm vụ mua vui giải trí mà còn là tiếng nói phê

phán và giáo dục nhận thức, song cũng giúp các lớp thế hệ hình thành
nhân cách đúng đắn.