SKKN phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 cặp tính trạng theo quy luật menđen

Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

MỤC LỤC
Phần I: MỞ ĐẦU
1. Mục đích của sáng kiến …………………………………………………………...3
2. Tính mới và ưu điểm nổi bật của sáng kiến………………………. ……………....3
3. Đóng góp của sáng kiến………………………………………................................3
Phần II. NỘI DUNG ĐỀ TÀI
Chương 1: Khái quát thực trạng vấn đề mà sáng kiến đang tập trung giải
quyết……………………………………..................................................................... 3
Chương 2: Những giải pháp đã được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử tại đơn
vị………………………………………………………………………………………4
Chương 3:Kiểm chứng các giải pháp đã triển khai của sáng kiến…………………...4
Phần III: KẾT LUẬN
1. Những vấn đề quan trọng nhất được đề cập đến của sáng kiến kinh nghiệm……. 17
2. Hiệu quả thiết thực của sáng kiến kinh nghiệm………………………………….. 17
3. Kiến nghị với các cấp quản lí……………………………………………………..17.
Phần IV. PHỤ LỤC
-Tài liệu tham khảo:………………………………………………………………….18
-Tư liệu,tranh ảnh minh họa………………………………............. ………………...18

Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

1


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

QUY ƯỚC VIẾT TẮT

Sáng kiến kinh nghiệm:

SKKN

Trung học cơ sở:

THCS

Sinh học 9:

SH 9

Nhiễm sắc thể:

NST

I. PHẦN MỞ ĐẦU
Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

2


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính

trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

1.Mục đích của sáng kiến :
Qua thực tế giảng dạy tôi thấy học sinh thường gặp khó khăn khi giải các bài tập
các quy luật di truyền, biến dị nói chung và các bài tập thuộc phần di truyền nói riêng
là do: Kiến thức sinh học rất trừu tượng, mỗi dạng bài tập khác nhau đều có đặc trưng
riêng, không có sự liên quan về kĩ năng, phương pháp….Bên cạnh đó nội dung sách
giáo khoa phổ thông không cung cấp cho các em những công thức cơ bản để giải bài
tập. Từ đó tôi mạnh dạn đề cập tới mảng kiến thức về bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng.Mục đích là dạy học sinh cách suy nghĩ, tìm từ tài liệu góp phần phát triển khả
năng tư duy trừu tượng, sáng tạo, có kỹ năng phân tích, tổng hợp, từ đó đưa ra phương
pháp giải một số dạng bài tập di truyền một cách chính xác,nhanh nhất.
2.Tính mới và ưu điểm nổi bật của đề tài:
Trong vài năm gần đây thi cuối năm môn sinh học 9 thường thi dưới hình thức
trắc nghiệm.Tính trung bình mỗi câu chỉ khoảng 1,5 phút để học sinh đọc,suy nghĩ và
làm bài.Nên học sinh phải cần giải thật nhanh và chính xác. Vậy sáng kiến này đã hệ
thống toàn bộ lý thuyết và một số dạng bài tập củng cố giúp học sinh giải nhanh nhất
về các dạng bài tập di truyền.
3. Đóng góp của sáng kiến:
Việc áp dụng phương pháp giải bài tập lai 1,2 hay nhiều cặp tính trạng trong
chương trình sinh học 9 sẽ góp phần vào việc nâng cao chất lượng dạy và học trong
nhà trường.
II. PHẦN NỘI DUNG:
Chương I:Khái quát thực trạng vấn đề mà sáng kiến đang tập trung giải quyết
Qua nhiều năm giảng dạy bộ môn sinh học ở cấp trung học cơ sở tôi có nhận
xét sau:
Đối với các lớp 6,7,8 kiến thức sinh học tương đối gần gũi với thực tế, học sinh
không mấy khó khăn khi nắm bắt nội dung và làm bài tập

Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

3


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

Riêng lớp 9 khi tiếp xúc chương trình, học sinh phải đối mặt với một khối
lượng kiến thức hoàn toàn mới,riêng phần di truyền và biến dị kiến thức rất trừu
tượng, hơn nữa giải được bài tập lại là một đề khó khăn vì sách giáo khoa không cung
cấp phương pháp giải cũng như các công thức. Thực trạng trên đã thể hiện rất rõ trong
1 cuộc trò chuyện với học sinh về vấn đề này tôi đã đưa ra câu hỏi trắc nghiệm như
sau: Em cảm thấy bài tập di truyền trong chương trình sinh học 9 như thế nào?
A. Dễ

B. Bình thường

C. Khó

D. Rất khó.

Và đa số học sinh chọn đáp án D
Chương II:Những giải pháp áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử tại đơn vị
Để đảm bảo yêu cầu của cải cách giáo dục, từng bước vận dụng phương pháp
dạy học mới “coi học sinh là nhân vật trung tâm, giáo viên chỉ là người tổ chức, hướng dẫn cho học sinh học tập”.
Để có được buổi hướng dẫn học giải bài tập di truyền nâng cao đạt kết quả; Tôi
đã nghiên cứu kỹ sách giáo khoa trước khi soạn bài, đọc các tài liệu tham khảo về sinh
học nâng cao dành cho giáo viên và học sinh ôn thi học sinh giỏi, tham khảo một số đề

thi học sinh giỏi cấp huyện, tỉnh, các sách viết về chuyên đề sinh 9… Trong quá trình
giảng dạy tôi luôn tìm tòi, nghiên cứu để lựa chọn nội dung cơ bản của tiết dạy, chọn
phương pháp phù hợp để học sinh tiếp thu kiến thức của bài học một cách thoải mái,
không bị gò bó, thụ động, gây được sự hứng thú học đối với học sinh. Từ đó đã định
ra những kiến thức cần chuẩn bị cho học sinh. Giảng kỹ các kiến thức đã dạy, đặc biệt
là kiến thức cơ bản, trọng tâm trong những chương trình sinh học THCS.
Tôi xin phép được trình bày một số kinh nghiệm nhỏ trong việc hướng dẫn học
sinh giải bài tập di truyền nhỏ trong việc hướng dẫn học sinh giải bài tập lai 1,2 hay
nhiều cặp tính trạng …mà tôi thấy có hiệu quả. Cụ thể là một số dạng bài toán thuận,
bài toán nghịch. Các dạng này có rất nhiều bài tập, sau đây là phần lý thuyết và một số
bài tập điển hình phù hợp với quá trình tiếp thu của học sinh.

Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

4


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

LÝ THUYẾT
1. Nội dung 3 quy luật như sau:
- Quy luật đồng tính: Khi lai 2 cơ thể bố mẹ thuần chủng khác nhau về 1 cặp
tính trạng tương phản thì các cơ thể lai F1 đều đồng tính và mang tính trạng của một
bên bố hoặc mẹ.
-Quy luật phân li: Trong quá trình phát sinh giao tử,mỗi nhân tố di truyền trong
cặp nhân tố di truyền phân li về một giao tử và giữ nguyên bản chất như ở cơ thể
thuần chủng P.

- Quy luật phân li độc lập: Các cặp nhân tố di truyền phân li trong quá trình
phát sinh giao tử.
2. Cơ sở tế bào học:
- Trong tế bào sinh dưỡng,các gen và nhiễm sắc thể tồn tại thành từng cặp
-Khi giảm phân tạo giao tử các gen trong cặp gen phân li đồng đều về các giao
tử,mỗi nhiễm sắc thể của từng cặp NST tương đồng cũng phân li đồng đều về các
giao tử.
-Mỗi gen nằm trên một NST.
3. Điều kiện nghiệm đúng của quy luật Menđen:
- Bố mẹ phải thuần chủng về cặp tính trạng nghiên cứu.
-Tính trạng trội phải trội hoàn toàn.
-Mỗi gen quy định một tính trạng và nằm trên các NST riêng.
-Số lượng cá thể phân tích phải lớn
MỘT SỐ BÀI TẬP ÁP DỤNG
A. LAI MỘT CẶP TÍNH TRẠNG.
1. Bài toán thuận:
- Đặc điểm của bài: Là dạng bài toán đã biết tính trội, tính lặn, kiểu hình của P.
Từ đó xác định kiểu gen, kiểu hình của F và lập sơ đồ lai.
- Các bước biện luận:
Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

5


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

+ Bước 1: Dựa vào đề bài, xác định gen trội, gen lặn.

+Bước 2: Quy ước gen
+ Bước 3: Từ kiểu hình của P => xác định kiểu gen của P.
+ Bước 4: Viết sơ đồ lai, xác định kiểu gen, kiểu hình ở đời con.
Bài tập 1:
Ở một loài động vật, lông đen trội hoàn toàn so với lông trắng. Khi cho con đực
lông đen thuần chủng giao phối với con cái lông trắng thì kết quả phép lai đó sẽ như
thế nào? Hãy chọn đáp án phù hợp.
A.

Pt/c

AA

x

aa

C.

Pt/c

AA

x Aa

B. P
D.

P

Aa

x

aa

aa

x

aa

Giải
+ Quy ước gen:A lông đen; a lông trắng.
+ Cá thể đực lông đen thuần chủng là: AA.
+ Cá thể cái lông trắng có kiểu gen là: aa.
Vậy SĐL phù hợp là: A.

Pt/c

AA

x

aa

Đáp án: A
Bài tập 2
Ở bò tính trạng không có sừng trội hoàn toàn so với tính trạng sừng.
Khi cho giao phối hai bò thuần chủng con có sừng với con không có sừng .Vậy

tỉ lệ kiểu hình ở F1?
A. Toàn bò có sừng
C.

B. Toàn bò không sừng

3 bò không sừng:1 bò có sừng

D.

3 bò sừng:1 bò không sừng

Giải
Theo đề bài quy ước: gen A quy định không có sừng.
gen a quy định có sừng.
Bò P thuần chủng không có sừng mang kiểu gen AA.
Bò P thuần chủng có sừng mang kiểu gen aa.
Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

6


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

- Sơ đồ lai của P:
P t/c

AA (không sừng) x aa (có sừng)

GT

A

F1

a
Aa (100% bò không sừng)

Vậy đáp án đúng là: B
Bài tập 3: Nếu ở thế hệ xuất phát P có kiểu gen 100% Aa,trải qua 2 thế hệ tự
thụ phấn,thì tỉ lệ thể dị hợp còn lại ở thế hệ con lai thứ hai(F2) là:
A. 12,5%

B.75%

C 50%

D 25%

Giải:Theo bài ra ta sẽ có sơ đồ với tỉ lệ kiểu gen tương ứng như sau:
P. Aa(100%) x Aa
F1.

25% AA :50% Aa :25% aa

(F1 tiếp tục tự thụ phấn)

F2. 37,5% AA : 25% Aa :37,5% aa
Vậy đáp án là D
*Một số bài tập vận dụng:
Bài tập 4: Ở chó lông ngắn là trội hoàn toàn so với lông dài.
P:lông ngắn thuần chủng x Lông dài. Kết quả của F 1 như thế nào trong các
trường hợp sau đây?
A. Toàn lông ngắn
C 1 Lông ngắn:1 lông dài

B. Toàn lông dài
D. 3 Lông ngắn:1 lông dài

Bài tập 5:Khi cho lai hai cơ thể bố mẹ thuần chủng khác nhau 1 cặp tính trạng
tương phản,trội lặn hoàn toàn thì F2 có tỉ lệ phân li kiểu hình
A. 1: 1
C 3: 1

B. 9: 3: 3: 1
D. 1: 2: 1

2. Bài toán nghịch.
- Là dạng biết số lượng hoặc tỉ lệ kiểu hình ở F1.Xác định kiểu gen,kiểu hình
của P.
Cách giải: Dựa vào tỉ lệ ở F1 ta có:
Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

7


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

+Nếu F1 có tỉ lệ 3:1 suy ra P :Aa x Aa.
+Nếu F1 có tỉ lệ 1:1 suy ra P :Aa x aa.
+Nếu F1 đồng tính suy ra P thuần chủng.
Bài tập 1
Trong một phép lai giữa hai cây cà chua quả đỏ, thu được kết quả ở con lai như
sau: 315 cây cho quả đỏ: 100 cây cho quả vàng.
Hãy chọn phép lai nào dưới đây cho phù hợp, biết rằng 1 gen quy định một tính
trạng .
A . AA x Aa

B. Aa x Aa

C. Aa x aa

D. aaxaa

Giải:
Xét tỉ lệ kiểu hình của con lai :
Quả đỏ
315
3
=
=
Quả vàng
100
1

Tỉ lệ 3 : 1 tuân theo kết quả của định luật phân tính của Men Đen.
Vậy tính trạng quả đỏ trội hoàn toàn so với tính trạng quả vàng. Qui ước
gen: A qui định cây hoa đỏ; a qui định vàng.
- Tỉ lệ 3 : 1 (4 tổ hợp) chứng tỏ P có kiểu gen di hợp Aa.
- Sơ đồ lai:
P

Aa (hoa đỏ) x Aa (hoa đỏ)

Gp 1A;1a
F1

1 A; 1a
1AA: 2 Aa : 1aa

Kiểu hình 3 hoa đỏ : 1 hoa vàng.
Vậy đáp án là: B
Bài tập 2
Trong một gia đình bố mắt nâu, mẹ mắt nâu. trong số các con sinh ra có con gái
mắt xanh, hãy xác định kiểu gen của bố mẹ. Hãy chọn phép lai nào dưới đây cho phù
hợp, biết rằng 1 gen quy định một tính trạng .

Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

8


Sáng kiến kinh nghiệm

A . Aa x Aa

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

B. AA x Aa

C. Aa x aa

D. aaxaa

Giải
Bố, mẹ mắt nâu, con gái mắt xanh chứng tỏ mắt xanh mang kiểu hình lặn, mắt
nâu mang tính trạng trội.
Gọi gen A qui định tính trạng mắt nâu.
gen a qui định tính trạng mắt xanh.
Con gái có kiểu gen aa nhận một giao tử a từ bố và 1 giao tử a từ mẹ => kiểu
gen của bố, mẹ là Aa.
Sơ đồ lai: P Bố Aa (mắt nâu) x mẹ Aa (mắt nâu)
Gp

1A;1a

1A;1a

F1

1AA : 2Aa : 1aa

Kiểu hình

3 mắt nâu : 1 mắt xanh.

Vậy đáp án là: A
*Một số bài tập vận dụng:
Bài tập 3:Ở cá kiếm tính trạng mắt đen là trội hoàn toàn so với mắt đỏ.Cho cá
mắt đen lai với cá mắt đỏ, F1 thu được 51%mắt đen:49%mắt đỏ.Xác định kiểu gen
của P cho phù hợp?
A . Aa x Aa

B. AA x Aa

C. Aa x aa

D. aaxaa

Bài tập 4:
Ở đậu Hà Lan quả không ngấn(B),quả có ngấn (b).Đem lai cây có quả không
ngấn với cây có quả có ngấn thu được 50% quả không ngấn: 50% quả có ngấn.Phép
lai phù hợp là:
A. BB x bb

B. Bb x Bb

C. Bb x bb

D. bb x bb

B. LAI HAI CẶP TÍNH TRẠNG.
1. Bài toán thuận:
- Đặc điểm nhận dạng: Giống một cặp tính trạng.

- Phương pháp giải:
Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

9


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

+ Dựa vào điều kiện của bài ta sẽ qui ước gen.
+ Xác định qui luật di truyền phù hợp.
+ Lập sơ đồ lai.
Bài tập 1:Kiểu gen AaBb có khả năng cho bao nhiêu giao tử?
A.

2

B.

3

C. 4

D. 1

Giải:
Ta xét ở kiểu gen trên có 2 cặp gen dị hợp,Vậy số loại giao tử là: 22
Vậy đáp án là C

Bài tập 2:Khi giảm phân bình thường ,trong tế bào của một loài giao phối,2 cặp
NST tương đồng kí hiệu là Aa và Bb sẽ cho ta những loại giao tử nào?
A. AB,Ab

B. Ab,aB

C. AB,Ab.aB,ab

D. aa, Ab,aB

Giải:
Cơ thể có 2 cặp gen dị hợp vậy số giao tử là: 22
Vậy đáp án đúng là:4
Bài tập 3: Ở cà chua cây cao,lá nguyên là trội hoàn toàn so với cây thấp, lá
chẻ , các gen nằm trên NTS thường khác nhau. Cho cà chua thuần chủng thân cao,lá
chẻ lai với thân thấp, lá nguyên. Hãy chọn sơ đồ lai dưới đây cho phù hợp?
A.

AaBb x aabb

C. aaBB x AAbb

B. AAbb x aaBB
D. AABb x aaBB

Giải
Quy ước gen A quy định thân cao; B quy định lá nguyên.
a quy định thân thấp; b quy định lá chẻ.
Theo điều kiện bài ra các gen phân li độc lập với nhau.
Cà chua cây cao, lá chẻ thuần chủng có kiểu gen:

AAbb

Cà chua cây thấp, lá nguyên thuần chủng có kiểu gen

aaBB

Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

10


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

Sơ đồ lai:
P t/c

AAbb (cao, chẻ) x

aaBB (thấp, nguyên)

Vậy đáp án đúng là B
Bài tập 4
Ở người ,gen A quy định tóc xoăn, gen a quy định tóc thẳng,gen B quy định
mắt đen,gen b quy định mắt xanh.Các gen này phân li độc lập với nhau.Bố có tóc
thẳng,mắt xanh.Hãy chọn người mẹ có kiểu gen phù hợp trong các trường hợp sau để
con sinh ra đều có mắt đen,tóc xoăn?

A. AaBb

B. AaBB

B. AABb

D. AABB

Giải
Theo đề bài quy ước: gen A tóc xoăn

B mắt đen

gen a tóc thẳng

b mắt xanh

Bố có tóc thẳng,mắt xanh nên có kiểu gen là aabb nên bố chỉ cho 1 giao tử duy
nhất là ab.Vậy để con sinh ra đều có mắt đen,tóc xoăn thì mẹ phải thuần chủng về
tính trạng tóc xoăn,mắt đen.
Vậy đáp án là D
Bài tập 5: Ở đậu Hà Lan,tính trạng hạt vàng (A) trội hoàn toàn so với hạt
xanh(a),tính trạng hạt trơn(B) là trội hoàn toàn so với hạt nhăn(b).Hai cặp gen này di
truyền độc lập với nhau.Người ta thực hiện phép lai sau: P AaBb x aaBb thu được kết
quả là:
A.1 hạt vàng, trơn:3 hạt xanh,trơn:3 hạt vàng,nhăn:1 hạt xanh,nhăn.
B.1 hạt vàng,trơn:1 hạt xanh,trơn:3 hạt vàng,nhăn:3 hạt xanh nhăn.
C. 3 hạt vàng,trơn:3 hạt xanh ,trơn:1 hạt vàng,nhăn:1 hạt xanh,nhăn.
D. 1 hạt xanh,trơn :1 hạt vàng,trơn:1 hạt vàng,nhăn:1 hạt xanh, nhăn.
Giải:

Theo quy ước ở trên,ta xét riêng từng cặp tính trạng ta được:
Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

11


Sáng kiến kinh nghiệm

1.

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

P. Aa x aa

F1. 1 Aa: 1 aa (1 vàng:1 xanh)
2.

P. Bb x Bb

F1. 1 BB: 2 Bb:1 bb (3 trơn:1nhăn)
Vậy cộng gộp 2 tính trạng ta được tỉ lệ kiểu hình ở F 1 là:
(1 vàng:1 xanh) x (3trơn:1nhăn)=3 hạt vàng trơn:3xanh,trơn:1vàng nhăn:1
xanh,nhăn
Vậy đáp án đúng là C.
Bài tập 6: Cá thể đực dị hợp hai cặp gen AaBb nằm trên 2 cặp NST khác
nhau.Cho biết 2 loại tính trạng trên là trội hoàn toàn.Cho lai cơ thể trên với cá thể
cái.F1 thu được tỉ lệ kiểu hình 3:3:1:1.Kiểu gen của cá thể cái là:
A. AaBb

B. aaBb

C.Aabb

D. B và C đúng.

Giải: F1 thu được tỉ lệ kiểu hình là: 3:3:1:1
-

Do đó số tổ hợp ở F1 là: 3+3+1+1=8 tổ hợp giao tử.

-

Mà cơ thể đực dị hợp có kiểu gen (AaBb) vậy cho 4 giao tử.

-

Suy ra cơ thể cái sẽ cho 2 giao tử.

-

Xét tất cả các đáp án ở trên thì cả 2 đáp án B và C,cơ thể cái aaBb

và Aabb khi giảm phân sẽ cho 2 giao tử.
Vậy đáp án đúng là D
*Một số bài tập vận dụng:
Bài tập 7: Bài tập nào dưới đây cho tỉ lệ kiểu gen,kiểu hình ít nhất?
A. AABb x Aabb

B.

AABB x AaBb

C. AABB x AABb

D.

Aabb x aaBb

Bài tập 8: Cơ thể dị hợp có kiểu gen AaBb tự thụ phấn sẽ cho F1 phân tính kiểu
hình theo tỉ lệ nào,nếu gen này phân li độc lập và gen A là trội hoàn toàn?
A. 9: 3: 3: 1
Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

B. 6: 3: 3: 2: 1: 1
12


Sáng kiến kinh nghiệm

C. 1: 4: 1: 2

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

D. 9: 3: 4

Bài tập 9: Cá thể đực dị hợp hai cặp gen AaBb nằm trên 2 cặp NST khác
nhau.Cho biết 2 loại tính trạng trên là trội hoàn toàn.Cho lai cơ thể trên với cá thể
cái.F1 thu được tỉ lệ kiểu hình 1:1:1:1.Kiểu gen của cá thể cái là:

A. AaBb

B.aaBb

C.Aabb

D. aabb.

2. Bài toán nghịch:
- Đặc điểm nhận dạng: Bài cho biết kết quả phân li kiểu hình ở F2.Xác định P.
- Cách giải:
+ Từ tỉ lệ phân li kiểu hình ở F 2 =( 9 : 3 : 3 : 1) điều kiện của bài => quy luật di
truyền .
+ Xét sự di truyền riêng rẽ của từng cặp tính trạng để tìm quy luật di truyền =>
quy ước gen.
+ Nhận xét sự phân li kiểu hình ở F2.
+ Nhận xét F1 dị hợp bao nhiêu cặp – cho phân độc lập tổ hợp tự do và so sánh
với kết quả của phép lai => quy luật di truyền.
+ Tìm kiểu gen của F1 và viết sơ đồ lai.
Bài tập 1: Mỗi gen quy định một tính trạng,các gen trội là trội hoàn toàn.Phép
lai nào dưới đây cho thế hệ sau phân li kiểu hình theo tỉ lệ 1:1:1:1?
A.

Aabb x aaBb

C. aaBb x AaBB

B. AaBb x aaBb
D. aaBb x

aaBb

Giải
Ta có tỉ lệ kiểu hình là 1:1:1:1= (1:1) x (1:1)
Mỗi tính trạng riêng rẽ,mà là (1:1) kết quả của phép lai phân tích giữa cá thể dị
hợp với cá thể đồng hợp lặn.
Vậy phép lai phù hợp là: Aabb x aaBb
Đáp án đúng là:A
Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

13


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

Bài tập 2:
Ở cà chua A quả đỏ,

a quả vàng.

B quả tròn, b quả bầu dục.
Cho lai 2 cây cà chua chưa rõ kiểu gen và kiểu hình với nhau thu được F1 gồm:
3 đỏ,tròn:3 đỏ,bầu dục: 1 vàng,tròn:1 vàng,bầu dục.Tìm kiểu gen 2 cây thuộc thế hệ P
trong các trường hợp sau:
A.

Aabb x aaBb

C. aaBb x AaBB

B. AaBb x Aabb
D. aaBb x

aaBb

Giải
+ Xét chung từng cặp tính trạng:
F1 gồm Đỏ: Vàng =(3+3):(1+1)= 3: 1( theo ĐL đồng tính) suy ra P. Aa x Aa
Tròn: Bầu dục =(3+1):(3+1)= 1: 1( lai phân tích dị hợp) suy ra P.

Bb x bb

Xét chung kiểu gen ta được P . AaBb x Aabb
Đáp án đúng là B
*Một số bài tập vận dụng:
Bài tập 3 : Ở cà chua A quả đỏ,

a quả vàng.

B quả tròn, b quả bầu dục.
Khi cho lai giống cà chua quả đỏ,bầu dục với quả vàng,tròn thì thu được F1 đều
là cà chua quả đỏ,tròn.Cho F 1 lai phân tích thu được 301 quả đỏ,tròn: 299 quả
đỏ,bầu dục: 301 quả vàng,tròn:303 quả vàng,bầu dục.Xác định kiểu gen của P.
A.

AABB x aabb

C. AaBB x AABb

B. Aabb x aaBB
D. AAbb x

aaBB

Bài tập 4: Ở đậu Hà Lan,gen A quy định hạt vàng, a hạt xanh.B hạt trơn , b hạt
nhăn.Hai cặp gen này phân li độc lập với nhau.Cây mọc từ hạt vàng,nhăn giao phối
với cây mọc từ hạt xanh,trơn cho hạt vàng trơn và xanh trơn theo tỉ lệ 1:1, kiểu gen
của P là:
A. Aabb x aabb
Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

B. Aabb x aaBB
14


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

C. Aabb x aaBb

D. AAbb x

aaBB

CHÚ Ý KHI LÀM BÀI TẬP DI TRUYỀN.

1. Công thức chung trong quy luật phân ly độc lập (trường hợp có tính trội hoàn toàn).
F1
Kiểu
Lai 1

gen
Aa

F2
Số kiểu

Số

Số kiểu

Số

kiểu

tổ hợp

kiểu

Tỉ lệ

hình

Tỉ lệ

giao tử giao tử

21
21.21

gen
31

(1:2:1)

21

(3:1)1

tính
trạng
Lai 2

AaBb

22

22.22

32

(1:2:1)2

22

(3:1)2

AaBbCc

23

23.23

33

(1:2:1)3

23

(3:1)3

AaBbCc

2n

2n.2n

3n

(1:2:1)n

2n

(3:1)n

tính
trạng

Lai 3
tính
trạng
Lai n
tính
trạng

Trên đây là một số bài tập về qui định qui luật di truyền của Men Đen ở chương trình sinh học 9. Bản thân tôi nhận thấy rằng muốn làm thành thạo bài tập thì học
sinh phải nắm chắc các khái niệm, thuật ngữ di truyền của Men Đen và đặc biệt các
kiến thức lí thuyết.
Sau khi giải song tôi yêu cầu học sinh tự hệ thống lại các dạng và nêu lại các
bước giải một dạng bài tập. Sau đó giáo viên tổng hợp các ý kiến của học sinh và bổ
sung hoàn chỉnh.
- Đọc và phân tích đề bài (chủ yếu là điều kiện bài cho).

Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

15


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

- Nhớ lại kiến thức lí thuyết là lí thuyết di truyền.
- Nhận dạng bài (sau thuộc bài toán thuận hay nghịch).
- Nhớ lại các bước giải cho mỗi dạng (biện luận để tìm qui luật di truyền; viết
sơ đồ lai).
Tóm lại khi giao bài tập di truyền cho học sinh giáo viên nên cho học sinh cách

tự tư duy tìm tòi để từ đó xây dựng nên phương pháp giải cho mỗi dạng đã nắm vững
được phương pháp qua bài tập cụ thể thì học sinh có thể kết hợp sử dụng đợc nhiều
phương pháp trong một bài tập thích hợp. Từ đó tạo cho học sinh một niềm tin, một sự
say mê khi học bộ môn sinh học.
Chương 3. Kiểm chứng các giải pháp trên đã được triển khai của sáng kiến:
Cách làm trên đã được vận dụng vào dạy học sinh học lớp 9 ở trường THCS
Vạn Ninh cho cả đối tượng giỏi, khá, trung bình. Nhờ có áp dụng phương pháp này
cùng với sự trao đổi kinh nghiệm thường xuyên với các bạn đồng nghiệp tôi thấy kết
quả bộ môn sinh học ở lớp tôi đã dạy được nâng lên rõ rệt, tạo cho học sinh sự say mê
học tập bộ môn.
Với cách làm như trên kết quả bộ môn sinh học (về nhận thức, độ nhanh nhạy
tìm hướng giải) của học sinh đã tăng lên đáng kể. Thời gian đầu khi tiếp xúc với dạng
bài tập này các em rất lúng túng và hoang mang vì đây hoàn toàn là kiến thức mới.
Nhưng chỉ sau một thời gian được sự hướng dẫn và làm quen với dạng bài tập này, các
em đã tiến bộ rất nhiều. Từ phương pháp này giúp các em giải nhanh các bài tập di
truyền.Kết quả đó được thể hiện rõ ở bảng sau:
Hình thức

Trước khi áp dụng sáng kiến

Sau khi áp dụng sáng kiến

Xếp loại

G
K
TB
Y
K
Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

6
25
63
5
1

10
40
49
1
0
16


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

Phần 3. KẾT LUẬN:
1.Những vấn đề quan trọng nhất được đề cập đến của đề tài:
- Phương pháp giải nhanh các bài tập lai 1, 2 cặp tính trạng theo quy luật
Menđen.
- Một số bài tập áp dụng.
2. Hiệu quả thiết thực của sáng kiến:
Quá trình thực nghiệm trong thực tế giảng dạy tôi đã thu được kết quả rất khả
quan. Mặc dù áp dụng trên diện rộng với rất nhiều đối tượng khác nhau.Vì vậy tôi
nhận thấy chuyên đề này của tôi có tính khả thi cao nếu được triển khai áp dụng.
Mong bạn bè đồng nghiệp tham khảo, mong nhà trường tạo điều kiện để được áp dụng

rộng rãi hơn
3. Kiến nghị:
Để thực hiện mục tiêu của bộ môn, bản thân tôi đã phải cố gắng học hỏi, trao
đổi kinh nghiệm, tự tìm các tài liệu để nghiên cứu, song vẫn còn những hạn chế nhất
định.
Để đề tài thực sự đem lại kết quả tôi xin có một số kiến nghị như sau:

- Ban giám hiệu, bộ phận thiết bị cần bổ sung một số tài liệu về phương pháp
giải các bài tập di truyền, biến dị.
- Vì thời lượng học chinh khoá không đủ để các em có thể tiếp cận với công
thức, cách giải bài tập nên đề nghị BGH nhà trường triển khai cho các em học một số
buổi đại trà để phụ đạo thêm cho các em.
Trên đây là một vài kinh nghiệm nhỏ của tôi trong việc giúp học sinh giải bài
tập di truyền.

Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

17


Sáng kiến kinh nghiệm

Phương pháp giải nhanh bài tập lai 1,2 hay nhiều tính
trạng tuân theo quy luật di truyền của Menđen

- Do đó tôi rất mong nhận được sự góp ý, bổ sung của các bạn đồng nghiệp, đặc
biệt là ban lãnh đạo trường THCS Vạn Ninh cũng như lãnh đạo của ngành để tôi sẽ
đạt được những thành công hơn nữa trong sự nghiệp dạy học bộ môn sinh học.
Vạn Ninh, ngày

tháng

năm 2016

Người viết
Nguyễn Thị Lam

Phần 4.PHỤ LỤC
- Giáo dục học đại cương
- Tâm lí học đại cương
- Phương pháp dạy học môn sinh học THCS
- Một số chuyên đề- sáng kiến kinh nghiệm của bạn bè đồng nghiệp
- SGK-SGV sinh học 9 và một số tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu

Nguyễn Thị Lam -THCS Vạn Ninh

18