Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ và biện pháp phòng trị bệnh đầu đen do đơn bào Histomonas Meleagridis gây ra ở gà tại tỉnh Thái Nguyên (Luận văn thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM

TRƯƠNG THỊ XUÂN

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM DỊCH TỄ
VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG TRỊ BỆNH ĐẦU ĐEN
DO ĐƠN BÀO HISTOMONAS MELEAGRIDIS
GÂY RA Ở GÀ TẠI TỈNH THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành: Thú y
Mã số: 62 64 01 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ THÚ Y

Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. Nguyễn Thị Kim Lan

Thái Nguyên, năm 2014


i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của chúng tôi. Các kết quả
nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực, chưa hề sử dụng để bảo vệ
một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc hoàn thành luận văn đều đã được cảm ơn.
Các thông tin, tài liệu trình bày trong luận văn này đã được ghi rõ nguồn gốc.

Tác giả luận văn

Trương Thị Xuân

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt 2 năm học tập, cùng với sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được
sự giúp đỡ, hướng dẫn tận tình của nhiều cá nhân và tập thể, đến nay luận văn của
tôi đã hoàn thành. Nhân dịp này, cho phép tôi được bày tỏ lòng biết ơn và cảm ơn
trân trọng tới cô giáo GS. TS. Nguyễn Thị Kim Lan và NCS.Ths. Trương Thị Tính
đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình
hoàn thành luận văn tốt nghiệp.
Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ to lớn về cơ sở vật chất của Khoa Chăn
nuôi thú y - Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên và Khoa Nông Lâm - Trường
Cao đẳng Kinh tế kỹ thuật Thái Nguyên.
Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành tới Ban giám hiệu, Phòng QLĐT Sau
Đại học Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã giúp đỡ tạo điều kiện cho tôi
trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu tại trường.
Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của cán bộ Trạm thú y và nhân
dân của các huyện Phú Bình, Phổ Yên, Võ Nhai, Định Hóa (tỉnh Thái Nguyên) đã
tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Cuối cùng tôi xin cảm ơn sự động viên khích lệ của gia đình, bạn bè và đồng
nghiệp trong suốt thời gian thực hiện luận văn khoa học này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn!
Thái Nguyên, ngày tháng năm 2014
Tác giả luận văn

Trương Thị Xuân

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN.....................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN .........................................................................................................ii
MỤC LỤC ............................................................................................................ iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ...............................................................................v
DANH MỤC CÁC BẢNG .....................................................................................vi
DANH MỤC CÁC HÌNH .....................................................................................vii
MỞ ĐẦU ................................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài...................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu........................................................................................2
3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn............................................................2
3.1. Ý nghĩa khoa học ......................................................................................2
3.2. Ý nghĩa thực tiễn.......................................................................................2
4. Những đóng góp mới của đề tài.......................................................................2
Chương 1:TỔNG QUAN TÀI LIỆU ....................................................................3
1.1. Cơ sở khoa học của đề tài .............................................................................3
1.1.1. Đặc điểm của đơn bào H. meleagridis ký sinh ở gia cầm........................3
1.1.2. Bệnh đầu đen ở gà (Histomonosis) ....................................................... 10
1.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước..................................................20
1.2.1. Tình hình nghiên cứu trong nước ......................................................... 20
1.2.2. Tình hình nghiên cứu trên thế giới........................................................ 22
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG, VẬT LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU ..................................................................................................33
2.1. Đối tượng và vật liệu nghiên cứu................................................................ 33
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................33
2.1.2. Vật liệu nghiên cứu ..............................................................................33
2.2. Địa điểm, thời gian nghiên cứu...................................................................33

2.2.1. Địa điểm nghiên cứu ............................................................................33
2.2.2. Thời gian nghiên cứu ...........................................................................34
2.3. Nội dung nghiên cứu ..................................................................................34
2.3.1. Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen ở gà tại Thái Nguyên ........34
2.3.2. Nghiên cứu bệnh đầu đen do H. meleagridis gây ra ở gà ......................34


iv

2.3.3. Nghiên cứu phác đồ điều trị bệnh đầu đen cho gà.................................34
2.4. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................34
2.4.1. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen do H.
meleagridis gây ra ở gà nuôi tại Thái Nguyên ................................................34
2.4.2. Phương pháp nghiên cứu bệnh đầu đen do đơn bào H. meleagridis gây ra ở
gà...................................................................................................................39
2.4.3. Phương pháp nghiên cứu biện pháp phòng trị bệnh đầu đen cho gà ......39
2.5. Phương pháp xử lý số liệu ..........................................................................41
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU................................................................ 42
3.1. Đặc điểm dịch tễ bệnh do đơn bào H. meleagridis gây ra ở gà tại Thái Nguyên 42
3.1.1. Kết quả điều tra thực trạng phòng chống bệnh ký sinh trùng nói chung
cho gà ở tỉnh Thái Nguyên ............................................................................42
3.1.2. Tình hình nhiễm H. meleagridis ở gà tại tỉnh Thái Nguyên ..................43
3.1.3. Nghiên cứu sự liên quan giữa bệnh đầu đen và bệnh giun kim ở gà......53
3.2. Nghiên cứu bệnh đầu đen do H. meleagridis gây ra ở gà tại Thái Nguyên ..59
3.2.1. Triệu chứng lâm sàng của gà bị bệnh đầu đen tại tỉnh Thái Nguyên .....59
3.2.2. Bệnh tích của gà bị bệnh đầu đen ở các địa phương.............................. 60
3.3. Nghiên cứu biện pháp phòng chống bệnh đầu đen cho gà ........................... 63
3.3.1. Thử nghiệm hiệu lực của một số thuốc điều trị bệnh đầu đen ..............63
3.3.2. Đề xuất biện pháp phòng chống bệnh đầu đen cho gà........................... 66
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ..................................................................................68

1. Kết luận.........................................................................................................68
2. Đề nghị..........................................................................................................69
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................70


v

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
cm

:

Centimet

cs.

:

Cộng sự

E. coli

:

Escherichia coli

E. tenella

:

Eimeria tenella

g

:

Gam

kg

:

Kilogam

Nxb

:

Nhà xuất bản

pp.

:

Plural page

spp.

:

species pluralis

tr.

:

Trang

μm

:

Micromet


vi

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1. Thực trạng phòng chống bệnh ký sinh trùng cho gà ở tỉnh Thái Nguyên....42
Bảng 3.2: Tỷ lệ nhiễm đơn bào H. meleagridis ở gà theo địa phương ....................44
Bảng 3.3. Tỷ lệ nhiễm H. meleagridis ở gà theo lứa tuổi .......................................46
Bảng 3.4. Tỷ lệ nhiễm H. meleagridis ở gà theo phương thức chăn nuôi ...............49
Bảng 3.5. Tỷ lệ nhiễm H. meleagridis ở gà theo tình trạng vệ sinh thú y ...............51
Bảng 3.6. Tỷ lệ và cường độ nhiễm giun kim ở gà mổ khám .................................53
Bảng 3.7. Tỷ lệ nhiễm H. meleagridis trong số gà nhiễm giun kim........................ 56
Bảng 3.8. Tỷ lệ nhiễm H. meleagridis trong số gà không nhiễm giun kim .............58
Bảng 3.9. Tỷ lệ và các triệu chứng lâm sàng của gà mắc bệnh đầu đen.................59
Bảng 3.10. Bệnh tích đại thể của gà bị bệnh đầu đen ở Thái Nguyên .....................60
Bảng 3.11. Bệnh tích vi thể của gà mắc bệnh đầu đen............................................62

Bảng 3.12. Thử nghiệm của thuốc trị bệnh đầu đen cho gà trên diện hẹp ...............63
Bảng 3.13. Thử nghiệm của thuốc trị bệnh đầu đen cho gà trên diện rộng .............65


vii

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 3.1. Biểu đồ tỷ lệ nhiễm H. meleagridis ở gà tại một số huyện thuộc tỉnh
Thái Nguyên ...........................................................................................45
Hình 3.2. Đồ thị tỷ lệ nhiễm H. meleagridis theo tuổi gà ........................................48
Hình 3.3. Biểu đồ tỷ lệ nhiễm H. meleagridis theo phương thức chăn nuôi gà ........50
Hình 3.4. Biểu đồ tỷ lệ nhiễm H. meleagridis theo tình trạng vệ sinh thú y.............53
Hình 3.5. Biểu đồ tỷ lệ nhiễm giun kim ở gà và tỷ lệ nhiễm H. meleagridis
trong số gà nhiễm giun kim.....................................................................57


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Ngành chăn nuôi nước ta đã và đang chiếm một vị trí quan trọng trong sản
xuất nông nghiệp nói riêng và trong cơ cấu nền kinh tế nói chung. Chăn nuôi với
nhiều phương thức phong phú và đa dạng đã góp phần giải quyết việc làm, nâng cao
thu nhập cho người dân, tạo ra các sản phẩm có giá trị cao, phù hợp với thị hiếu
người tiêu dùng.
Theo số liệu của Tổng Cục thống kê, tổng đàn gia cầm tại thời điểm 01/4/2013
là 314,4 triệu con, tăng 1,2% so với năm 2012. Trong đó, chăn nuôi gà thả vườn
khoảng 80 %.
Việt Nam là nước nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới nóng ẩm có khu hệ ký

sinh trùng phong phú với nhiều giống, loài ký sinh gây bệnh cho gia súc, gia cầm.
Thái Nguyên là một tỉnh miền núi, có nhiều địa phương đang phát triển mạnh nghề
chăn nuôi gà. Tuy nhiên, do tập quán chăn nuôi gà nhỏ lẻ, tận dụng nguồn thức ăn
trong tự nhiên nên tạo điều kiện thuận lợi cho các bệnh ký sinh trùng nói chung và
bệnh giun kim ở gà nói riêng phát triển, kéo theo sự phát triển của bệnh do đơn bào
Histomonas meleagridis gây ra. Bệnh do đơn bào Histomonas meleagridis (bệnh
đầu đen) ở gà hiện nay đã xuất hiện ở nhiều địa phương, đặc biệt là ở các địa
phương có ngành chăn nuôi gà và gà tây theo lối tập trung công nghiệp. Bệnh gây
tác hại đáng kể đối với chăn nuôi gà tại các địa phương và làm giảm hiệu quả kinh
tế trong chăn nuôi.
Bệnh đầu đen là một bệnh ký sinh trùng nguy hiểm ở gà và gà tây do đơn bào
Histomonas meleagridis gây ra. Bệnh gây ra những biểu hiện bất thường ở da vùng đầu,
ban đầu có màu xanh tím, sau đó nhanh chóng trở lên thâm đen nên có tên là bệnh đầu
đen. Bệnh có những bệnh tích đặc trưng như: viêm hoại tử tạo mủ ở ruột thừa và gan, thể
trạng xấu, da vùng đầu và mào tích thâm đen. Gà bệnh chết rải rác và thường chết về ban
đêm, mức độ chết không ồ ạt nhưng hiện tượng chết kéo dài, gây cho người chăn nuôi
cảm giác bệnh không nguy hiểm lắm, thực chất cuối cùng gà chết đến 85 - 95 %.


2

Mặc dù vậy, ở Việt Nam chưa có công trình nghiên cứu nào về bệnh đầu đen ở
gà, vì vậy cũng chưa có quy trình phòng chống bệnh cho gà hiệu quả.
Thái Nguyên là một trong những tỉnh chăn nuôi nhiều gà, đặc biệt là gà thả vườn.
Trong 3 năm gần đây ở nhiều địa phương của tỉnh Thái Nguyên đã liên tục xuất hiện
bệnh đầu đen trên đàn gà, bệnh có tỷ lệ chết cao gây thiệt hại lớn cho người chăn nuôi.
Xuất phát từ yêu cầu cấp thiết của việc khống chế dịch bệnh nhằm nâng cao
năng xuất chăn nuôi gà, chúng tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ
và biện pháp phòng trị bệnh đầu đen do đơn bào Histomonas meleagridis gây ra
ở gà tại tỉnh Thái Nguyên”.

2. Mục tiêu nghiên cứu
- Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ bệnh đầu đen do đơn bào Histomonas
meleagridis ở gà nuôi tại tỉnh Thái Nguyên
- Nghiên cứu đặc điểm bệnh đầu đen do đơn bào Histomonas meleagridis gây ra ở gà.
- Nghiên cứu biện pháp phòng trị và đề xuất quy trình phòng trị bệnh đầu đen cho gà.
3. Ý nghĩa khoa học và ý nghĩa thực tiễn
3.1. Ý nghĩa khoa học
Kết quả của đề tài là những thông tin khoa học về đặc điểm dịch tễ, về bệnh học và
quy trình phòng chống bệnh đầu đen cho gà, có một số đóng góp mới cho khoa học.
3.2. Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả của đề tài là cơ sở khoa học để khuyến cáo người chăn nuôi áp dụng
quy trình phòng, trị bệnh đầu đen cho gà nhằm hạn chế tỷ lệ nhiễm và thiệt hại do
bệnh đầu đen gây ra; góp phần nâng cao năng suất chăn nuôi, thúc đẩy ngành chăn
nuôi phát triển.
4. Những đóng góp mới của đề tài
- Là công trình nghiên cứu tương đối hệ thống về đặc điểm dịch tễ, bệnh
học và biện pháp phòng trị bệnh đầu đen do đơn bào Histomonas meleagridis
gây ra ở gà.
- Xây dựng quy trình phòng, trị bệnh đầu đen do đơn bào Histomonas
meleagridis gây ra ở gà có hiệu quả, khuyến cáo và áp dụng rộng rãi tại các nông hộ,
các trang trại chăn nuôi gà.


3

Chương 1

TỔNG QUAN TÀI LIỆU

1.1. Cơ sở khoa học của đề tài

Bệnh đầu đen (Histomonosis) là một bệnh ký sinh trùng nguy hiểm ở gà và gà
tây do một loại đơn bào có tên khoa học là Histomonas meleagridis (H. meleagridis)
gây ra. Đơn bào H. meleagridis ký sinh chủ yếu trong manh tràng và nhu mô gan,
gây viêm xuất huyết, hoại tử, tăng sinh ở manh tràng và gan, làm cho thể trạng của
gà suy yếu, da vùng đầu và mào tích thâm đen nên từ bệnh có tên là bệnh đầu đen
(Black head). Cũng vì các biến đổi đặc trưng tập trung song hành ở gan và manh
tràng, lây lan nhanh và gây chết gia cầm với tỷ lệ cao, nên bệnh còn có tên là bệnh
viêm hoại tử ruột - gan truyền nhiễm (Infectious Enteroheatitis).
Ở Việt Nam, do gà bệnh có các biến đổi đặc trưng, tạo kén ở manh tràng nên
người chăn nuôi thường gọi là bệnh kén ruột.
1.1.1. Đặc điểm của đơn bào H. meleagridis ký sinh ở gia cầm
1.1.1.1. Vị trí của đơn bào H. meleagridis trong hệ thống phân loại động vật
nguyên sinh
Căn cứ vào kết quả phân tích trình tự gen, Cepicka và cs. (2010) [18] đã cho
biết vị trí phân loại của H. meleagridis như sau:
Bảng phân loại
Giới: Protozoen
Ngành: Parabasalia
Lớp: Tritrichomonadea
Bộ: Tritrichomonadida
Họ: Dientamoebidae
Giống: Histomonas
Loài: Histomonas meleagridis


4

1.1.1.2. Hình thái học loài Histomonas meleagridis
Histomonas meleagridis là một loài đơn bào đa hình thái; hình thái của chúng
biến đổi tùy thuộc vào các giai đoạn phát triển và chủ yếu chúng tồn tại ở hai dạng

chính là dạng hình cầu, hình trứng hay dạng gần tròn; bên trong có nhân dạng gần
giống như những bọc nước; có từ 1 - 4 roi, kích thước biến đổi từ 5 - 20 µm, (Phạm
Sĩ Lăng và Tô Long Thành, 2006 [6]).
Cụ thể hình dạng của Histomonas meleagridis biến đổi theo các giai đoạn sau:
Giai đoạn 1: Khi Histomonas meleagridis tồn tại ở dạng tiềm tàng, ít hoạt
động, trong trứng của giun kim (Heterakis gallinarum) Histomonas meleagridis có
hình cầu hoặc hình trứng.
Giai đoạn 2: Khi Histomonas meleagridis xâm nhập vào cơ thể gà và chuyển
sang giai đoạn xâm lấn tới các khu vực ngoại vi thì chúng bắt đầu chuyển dần từ
dạng hình cầu sang dạng hình gần tròn, có kích thước 8 – 17 µm. Các đơn bào
Histomonas meleagridis bắt đầu mọc thêm các roi hút ở đầu khi đó cơ thể của
H.meliagridis chia làm hai phần: phần roi dài 6 – 11 µm và phần nhân tế bào gồm
một nhân có đường kính 1,7 - 2,2 µm. Nhờ có roi hút và nguồn dinh dưỡng dồi dào
là máu gà nên số lượng Histomonas meleagridis được nhân lên nhanh chóng.
Giai đoạn 3: Ở giai đoạn cuối, gà mắc bệnh mất nhiều máu nên số lượng hồng
cầu giảm nghiêm trọng dẫn tới dinh dưỡng của đơn bào H. meliagridis bị thiếu,
chúng phải tìm các vị trí ký sinh mới như khu vực phần đầu. Tại đây, chúng gây
chết các tế bào xung quanh hoặc chúng sẽ tìm đến vật chủ ký sinh mới phù hợp có
sẵn trong cơ thể gà là giun kim (Heterakis gallirum), đồng thời một số Histomonas
meleagridis bị đào thải ra ngoài theo phân gà. Vì vậy, để thích nghi với những điều
kiện mới này bắt buộc các đơn bào Histomonas meleagridis phải chuyển sang hình
thái mới, đó là chuyển từ dạng hoạt động sang dạng tồn tại tiềm ẩn và cụ thể là từ
dạng hình gần tròn có roi sang dạng hình cầu hoặc hình trứng.
Histomonas meleagridis có thể nuôi cấy nhân tạo trong các môi trường yếm khí.


Luận văn đầy đủ ở file: Luận văn full