LUẬN văn LUẬT HÀNH CHÍNH NGHIÊN cứu về lợi ÍCH và KHÓ KHĂN của NGƯỜI dân TRONG THU hồi đất bồi THƯỜNG, hỗ TRỢ, tái ĐỊNH cư

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT HÀNH CHÍNH

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 33 (2007 – 2011)

NGHIÊN CỨU VỀ LỢI ÍCH VÀ KHÓ KHĂN
CỦA NGƯỜI DÂN TRONG THU HỒI ĐẤT
BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

TS. PHAN TRUNG HIỀN

DƯƠNG THỊ MỸ NGỌC
MSSV: 5075049
Lớp: Luật Hành Chính k33

Cần Thơ, Tháng 4/ 2011


NHẬN XÉT CỦA QUÝ THẦY CÔ
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................
............................................................................................................................................

Cần Thơ, ngày

tháng

năm 2011


MỤC LỤC
Trang

PHẦN MỞ ĐẦU ...................................................................................................1
1. Lý do chọn ñề tài................................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu...........................................................................................2
3. Phạm vi nghiên cứu............................................................................................2
4. Phương pháp nghiên cứu....................................................................................2
5. Kết cấu của ñề tài ...............................................................................................3
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ THU HỒI ĐẤT, BỒI THƯỜNG,
HỖ TRỢ TÁI ĐỊNH CƯ ....................................................................................4
1.1. CÁC KHÁI NIỆM VỀ THU HỒI ĐẤT ..........................................................4
1.2. NHU CẦU VÀ CHỨC NĂNG THU HỒI ĐẤT HIỆN NAY .............................5
1.2.1. Nhu cầu thu hồi ñất..................................................................................5
1.2.2. Chức năng thu hồi ñất..............................................................................7
1.3. Vai trò của pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư ...............................8
1.4. Khái quát quyền và nghĩa vụ của người dân trong thu hồi ñất, bồi
thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư ...............................................................................10
1.5. Mối quan hệ giữa các chủ thể trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ,
tái ñịnh cư ..........................................................................................................13
1.5.1. Người dân có ñất bị thu hồi với Nhà nước ............................................13
1.5.2. Người dân có ñất bị thu hồi với chủ ñầu tư ...........................................13
1.5.3. Người dân với người dân .......................................................................14
CHƯƠNG 2: LỢI ÍCH VÀ KHÓ KHĂN CỦA NGƯỜI DÂN TRONG
THU HỒI ĐẤT, BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ TRÊN
PHƯƠNG DIỆN PHÁP LUẬT VÀ TRÊN THỰC TẾ ..................................16
2.1. Những nhân tố ảnh hưởng ñến lợi ích và khó khăn của người dân
trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư ..........................................16
2.1.1. Nhân tố pháp luật...................................................................................16
2.1.2. Tập quán dân cư.....................................................................................17
2.1.3. Về phía ñiều kiện ñể thực hiện pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư
cho người dân khi Nhà nước thu hồi ñất .........................................................17
2.1.4. Về trình ñộ hiểu biết pháp luật trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ,

tái ñịnh cư của cán bộ thực hiện công tác này ................................................18
2.1.5. Tác ñộng của ñiều kiện kinh tế xã hội ñến lợi ích và khó khăn của
người dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư ..........................19
2.2. Quyền và nghĩa vụ của người dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ,


tái ñịnh cư ...........................................................................................................19
2.2.1. Quyền của người dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ
tái ñịnh cư .......................................................................................................20
2.2.1.1. Quyền ñược biết lý do thu hồi, thời gian và kế hoạch
di chuyển, phương án tổng thể về bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư. .............20
2.2.1.2. Quyền ñược bồi thường..................................................................20
2.2.1.3. Các quyền liên quan ñến tái ñịnh cư ..............................................21
2.2.1.4. Các quyền liên quan ñến hỗ trợ......................................................22
2.2.1.5. Quyền khiếu nại trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi
Nhà nước thu hồi ñất ...................................................................................24
2.2.2. Nghĩa vụ của người dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ
tái ñịnh cư ........................................................................................................25
2.2.2.1. Tuân thủ quyết ñịnh thu hồi ñất, phương án bồi thường, hỗ trợ,
tái ñịnh cư, thực hiện di chuyển theo ñúng thời gian quy ñịnh. .................25
2.2.2.2. Thực hiện nghĩa vụ tài chính trong bồi thường ñất, nộp tiền mua
nhà ở hoặc tiền sử dụng ñất trong trường hợp tái ñịnh cư .........................26
2.2.2.3. Xây dựng nhà, công trình theo ñúng quy hoạch ............................27
2.3. Lợi ích của người dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ
tái ñịnh cư ...........................................................................................................28
2.3.1. Tạo ra nguồn vốn nhờ vào tiền bồi thường ...........................................28
2.3.2. Được hỗ trợ chuyển ñổi và mang ñến nhiều cơ hội nghề nghiệp
tốt hơn. .............................................................................................................28
2.3.3. Phát triển nhờ vào vị trí thuận lợi trong vùng quy hoạch, khu
tái ñịnh cư ........................................................................................................29

2.3.4. Phát triển nhờ vào quy hoạch và tiền bồi thường ..................................30
2.3.5. Hạn chế ñược tình trạng thất nghiệp ñang gia tăng ở những vùng
nông thôn ........................................................................................................30
2.3.6. Đầu tư phát triển cho thế hệ trẻ tốt hơn. ................................................31
2.4. Khó khăn của người dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ,
tái ñịnh cư .........................................................................................................31
2.4.1. Khó khăn trước mắt...........................................................................31
2.4.1.1. Sự chênh lệch về mức giá bồi thường còn cao và vấn ñề chậm
chi trả tiền bồi thường cho người dân ....................................................31
2.4.1.2.Vấn ñề lấy ý kiến người dân, ño ñạc trên thực tế trong
thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư ............................................33
2.4.1.3. Tình hình tái ñịnh cư và cuộc sống ở khu tái ñịnh cư chưa


ñáp ứng ñược yêu cầu .............................................................................34
2.4.1.4. Khó khăn của người dân khi bị thu hồi diện tích ñất thuận lợi
(ñất mặt tiền) ...........................................................................................35
2.4.2. Khó khăn lâu dài ....................................................................................35
2.4.2.1. Tình trạng thất nghiệp gia tăng do người dân bị mất ñất
canh tác nhưng không ñược hỗ trợ chuyển ñổi nghề nghiệp lâu dài
và ñúng mức ...............................................................................................35
2.4.2.2. Khó khăn lâu dài do việc sử dụng số tiền bồi thường không
ñúng cách....................................................................................................37
2.4.2.3. Ảnh hưởng lâu dài của người dân xung quanh khu quy hoạch,
công trình khi Nhà nước thu hồi ñất...........................................................38
2.4.2.4. Khó khăn trong việc duy trì làng nghề truyền thống và giá trị
tinh thần trong mối quan hệ xung quanh ...................................................39
2.5. Đánh giá tổng quát về tình hình lợi ích và khó khăn của người dân
trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi Nhà nước thu hồi ñất...................39
CHƯƠNG 3: GIẢI PHÁP ĐỀ XUẤT NHẰM ĐẢM BẢO LỢI ÍCH

CHO NGƯỜI DÂN TRONG THU HỒI ĐẤT, BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ,
TÁI ĐỊNH CƯ ...................................................................................................41
3.1. Vấn ñề lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất, bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư trên phương diện chung ...................................................41
3.1.1. Bồi thường .............................................................................................41
3.1.2. Hỗ trợ .....................................................................................................44
3.1.3. Tái ñịnh cư .............................................................................................46
3.2. Giải pháp tổng quát nhằm ñảm bảo tốt hơn lợi ích của người dân
trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư ..........................................48
3.2.1. Áp giá bồi thường phải tương xứng.......................................................48
3.2.2. Cân bằng lợi ích giữa các chủ thể..........................................................49
3.2.3. Quy hoạch phù hợp với thực tiễn và chi trả tiền bồi thường cho
người dân một cách nhanh chóng ...................................................................51
3.2.4. Thực hiện tốt pháp luật hỗ trợ và chuyển ñổi nghề cho người dân bị
thu hồi ñất .......................................................................................................52
3.2.5. Hỗ trợ ổn ñịnh cuộc sống.......................................................................53
3.2.6. Thực hiện pháp luật tái ñịnh cư một cách phù hợp và hiệu quả ............54
3.2.7. Chú ý tôn trọng bản sắc văn hóa, tập quán dân tộc riêng ......................56
3.3. Kết luận ........................................................................................................56
PHẦN KẾT LUẬN ...................................................................................................... 57


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn ñề tài
Có thể nói từ khi Việt Nam ñịnh hướng chuyển sang nền kinh tế thị trường là
lúc mở ra trang mới của sự phát triển và tốc ñộ phát triển này ngày càng diễn ra
nhanh chóng. Cùng với sự phát triển của ñất nước thì ñất ñai ñược sử dụng vào

nhiều mục ñích và nhu cầu sử dụng ñất ngày càng tăng lên.
Từ trước ñến nay, ñất ñai là một tài nguyên vô cùng quý giá, là yếu tố tham gia
trực tiếp vào quá trình sản xuất nông nghiệp, làm nhà ở, xây dựng các công trình
giao thông, hạ tầng, xây dựng ñô thị, các khu dân cư... Nói chung ñất ñai cực kỳ
quan trọng ñối với cuộc sống con người, mà con người thì ñược sinh ra mỗi ngày,
nhu cầu sử dụng ñất tăng lên hàng ngày trong khi ñó ñất ñai không thể mở rộng hơn
ñược nữa nên ñòi hỏi con người chỉ có thể sử dụng ñất ñai một cách khoa học nhất
mà thôi. Nên việc sử dụng ñất có hiệu quả cả về khoa học - xã hội và tính bền vững
môi trường ngày càng có ý nghĩa, ñặc biệt là việc sử dụng ñất ñai vào mục ñích
quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát triển kinh tế ñang
rất ñược chú trọng hiện nay. Các dự án phát triển ñô thị, dự án sản xuất, kinh doanh
ñể phát triển kinh tế là một tất yếu trong quá trình công nghiệp hóa, hiện ñại hóa của
ñất nước. Tất cả các mục tiêu này ñòi hỏi phải có mặt bằng xây dựng, do ñó Nhà
nước phải thu hồi ñất của người dân và thực hiện việc bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh
cư cho người có ñất bị thu hồi.
Lĩnh vực bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư trong thu hồi ñất là một lĩnh vực mới
nhưng hiện nay nó là một trong những lĩnh vực ñược quan tâm nhiều nhất, tỷ lệ
thuận với sự phát triển của ñất nước vì nếu không có bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư
thì không thể thực hiện một cách hiệu quả các dự án, các mục tiêu phát triển ñược.
Mặc dù Đảng và Nhà nước ta ñã có nhiều cố gắng trong việc xây dựng và tổ
chức thực hiện pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư nhưng ñất ñai và công tác
bồi thường, hỗ trợ và tái ñịnh cư trong thu hồi ñất ñang là vấn ñề hết sức nhạy cảm
và phức tạp, có ảnh hưởng ñến nhiều mặt của ñời sống kinh tế và xã hội. Đặc biệt là
còn nhiều vướng mắc tồn tại gây nhiều bức xúc cho người dân vì ña phần là ảnh
hưởng ñến quyền lợi của người dân.
Tuy nhiên suy cho cùng, mục ñích của việc thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái
ñịnh cư ñều nhằm phục vụ cho nhân dân nên bên cạnh những khó khăn thì người
dân cũng ñược hưởng lợi ích trong lĩnh vực này. Để hiểu rõ về lợi ích và khó khăn
của người dân trong thu hồi ñất bồi thường hỗ trợ, tái ñịnh cư là vấn ñề quan trọng
TS. Phan Trung Hiền

1

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
vì tình trạng tiến ñộ thu hồi ñất chậm hiện nay là phổ biến và việc làm chậm tiến ñộ
thực hiện dự án ña phần ñều liên quan ñến bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư. Chính vì
những lý do cần thiết trên tôi ñã chọn ñề tài “Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn
của người dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư” ñể làm ñề tài
nghiên cứu của mình.
2. Mục tiêu ñề tài
Trọng tâm của ñề tài là việc nghiên cứu những lợi ích và khó khăn của người
dân trong bồi thường, hỗ trợ và tái ñịnh cư khi Nhà nước thu hồi ñất nhằm mục ñích
quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và mục tiêu phát triển kinh
tế. Trên cơ sở phân tích những quy ñịnh của pháp luật kết hợp với việc khảo sát lợi
ích và khó khăn của người dân trên thực tế, ñể từ ñó ñối chiếu, xem xét những ñiểm
còn thiếu, những bất cập ñể ñưa ra những biện pháp nhằm mang lại lợi ích và khắc
phục khó khăn của người dân trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư cũng như những
ñề xuất nhằm ñẩy nhanh quá trình thu hồi ñất trong quy hoạch xây dựng. Mục tiêu
ñẩy mạnh sự phát triển bền vững của ñất nước và nâng cao ñời sống cho người dân.
3. Phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong bồi
thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi Nhà nước thu hồi ñất ñể sử dụng vào mục ñích quốc
phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và mục tiêu phát triển kinh tế.
Đồng thời khảo sát thực tế về lợi ích và khó khăn của người dân trên hai ñịa bàn là
huyện Phong Điền, thành phố Cần Thơ ñối với dự án ñường Nguyễn Văn Cừ nối
dài và người dân khu vực xã Long Toàn, huyện Duyên Hải, tỉnh Trà Vinh trong dự

án mở luồng tàu qua kênh Quan Chánh Bố, ñể có cái nhìn tổng quát nhất về những
lợi ích và khó khăn này trên thực tế. Nhằm bổ sung, hoàn thiện hơn pháp luật trong
lĩnh vực này.
4. Phương pháp nghiên cứu
Để hoàn thành luận văn, trong quá trình tìm hiểu nhằm ñể có ñược những
thông tin cần thiết cho việc nghiên cứu lợi ích và khó khăn của người dân trong thu
hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư người viết ñã sử dụng nhiều phương pháp
khác nhau ñể tìm hiểu vấn ñề cần nghiên cứu. Chủ yếu là sử dụng những phương
pháp sau:
Phương pháp tổng hợp, phân tích nghiên cứu lý luận trên tài liệu sách vở liên
quan ñến lợi ích và khó khăn của người dân trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi
Nhà nước thu hồi ñất.
Phương pháp phân tích luật viết ñể phân tích những quy ñịnh của pháp luật.
TS. Phan Trung Hiền

2

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
Phương pháp ñối chiếu, so sánh những quy ñịnh của pháp luật và thực tiễn về
vấn ñề lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái
ñịnh cư.
Phương pháp thu thập những tài liệu liên quan ñến ñề tài, lấy ý kiến người dân
trên thực tế làm căn cứ nghiên cứu, ñánh giá chung.
5. Kết cấu của ñề tài
Trong bài luận văn này ngoài phần mở ñầu, kết luận, mục lục, danh mục tài
liệu tham khảo thì kết cấu gồm ba chương:

Chương 1: Tập trung nghiên cứu những cơ sở lý luận xung quanh vấn ñề về
lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất và bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh
cư, cụ thể qua các nội dung sau: khái niệm, nhu cầu, chức năng thu hồi ñất, mối
quan hệ giữa những chủ thể…
Chương 2: Nghiên cứu những quy ñịnh của pháp luật và trên thực tiễn về lợi
ích và những khó khăn của người dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh
cư. Qua ñó, phân tích, so sánh nhằm bổ sung, hoàn thiện pháp luật.
Chương 3: Với nội dung nghiên cứu người viết ñưa ra những lợi ích và khó
khăn của người dân trên phương diện chung, tổng quát nhất và những ñề xuất nhằm
mang lại những lợi ích thiết thực cho người dân trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư
và khắc phục những khó khăn ñó trong thời gian tới.
Do có phần hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn nên trong quá trình
nghiên cứu ñề tài sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận ñược những ý
kiến ñóng góp tận tình của quý Thầy, Cô và các bạn ñể người viết bổ sung thêm
kiến thức và bài luận văn ñược hoàn chỉnh hơn.

TS. Phan Trung Hiền

3

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư

CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN VỀ THU HỒI ĐẤT, BỒI THƯỜNG
HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ
Đây là chương tổng quát nhất về vấn ñề thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái

ñịnh cư làm nền tảng trước khi ñi sâu phân tích về lợi ích và khó khăn của người
dân. Mục ñích giúp người ñọc có cái nhìn khái quát ñầu tiên về vấn ñề nghiên cứu.
1.1. CÁC KHÁI NIỆM VỀ THU HỒI ĐẤT, BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ VÀ TÁI
ĐỊNH CƯ
Thu hồi ñất
Khái niệm thu hồi ñất nghiên cứu trong ñề tài này ñược giới hạn trong phạm
vi vì mục ñích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và mục tiêu
phát triển kinh tế quy ñịnh tại khoản 1 Điều 38 Luật Đất ñai năm 2003. Thu hồi ñất
là: “Việc Nhà nước ra quyết ñịnh hành chính ñể thu hồi lại quyền sử dụng ñất hoặc
thu lại ñất ñã giao cho tổ chức, UBND xã, phường, thị trấn quản lý theo quy ñịnh
của Luật Đất ñai”1.
Trong quá trình thực hiện các dự án ñầu tư phục vụ lợi ích, công cuộc phát
triển chung thì thu hồi ñất là khâu quan trọng và có tính ñặc thù, không những ảnh
hưởng lớn ñến tiến ñộ ñầu tư mà còn liên quan ñến sự ổn ñịnh tình hình kinh tế,
chính trị, xã hội. Do vậy mà thu hồi ñất trong lĩnh vực này là khâu cốt lõi.
Bồi thường
Bồi thường là thuật ngữ thường dùng trong lĩnh vực dân sự. Còn trong quy
hoạch xây dựng thì khái niệm này mới ñược ñặt ra sau khi chúng ta ñịnh hướng
sang nền kinh tế thị trường và ngày càng trở thành một trong những vấn ñề ñược
quan tâm nhiều nhất hiện nay. “Bồi thường khi Nhà nước thu hồi ñất là việc Nhà
nước trả lại giá trị quyền sử dụng ñất ñối với diện tích ñất bị thu hồi cho người bị
thu hồi ñất”2, bồi thường khi thu hồi ñất của người dân không chỉ thể hiện bản chất
kinh tế giữa các mối quan hệ về ñất ñai mà còn thể hiện về các mối quan hệ chính
trị, xã hội. Việc thực hiện pháp luật bồi thường còn giữ một vị trí hết sức quan
trọng, là yếu tố có tính quyết ñịnh trong toàn bộ quá trình thu hồi ñất.

1
2

Theo khoản 5 Điều 4 Luật Đất ñai năm 2003.

Theo khoản 6 Điều 4 Luật Đất ñai năm 2003.

TS. Phan Trung Hiền

4

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
Hỗ trợ
Theo từ ñiển hỗ trợ có nghĩa là giúp ñỡ, phụ thêm vào3. Còn hỗ trợ trong giải
phóng mặt bằng khi Nhà nước thu hồi ñất “Là việc Nhà nước giúp ñỡ người bị thu
hồi ñất thông qua ñào tạo nghề mới, bố trí việc làm mới, cấp kinh phí ñể di dời ñến
ñịa ñiểm mới”4, bên cạnh nghĩa trợ cấp, giúp ñỡ của Nhà nước, nó còn thể hiện tính
xã hội sâu sắc. Vì khi thu hồi ñất, bên cạnh việc bồi thường, Nhà nước còn thực
hiện pháp luật trợ cấp ñối với các ñối tượng bị thu hồi nhằm giúp ñỡ họ ổn ñịnh
cuộc sống, việc làm, khắc phục những khó khăn, mà những khó khăn ñó có nguồn
gốc trực tiếp hoặc gián tiếp từ việc thu hồi ñất. Từ những mục tiêu tốt ñẹp mà pháp
luật hỗ trợ ñặt ra, còn thấy ñược bản chất nhân văn của Nhà nước ta.
Tái ñịnh cư
“Tái ñịnh cư trong trường hợp Nhà nước thu hồi ñất là: Hộ gia ñình, cá nhân
khi Nhà nước thu hồi ñất ở mà không còn chỗ ở nào khác thì ñược giao ñất ở hoặc
nhà ở tái ñịnh cư”5. Tái ñịnh cư ñược hiểu là tái lập, tạo dựng lại một nơi ở mới, ổn
ñịnh lâu dài sau khi Nhà nước thu hồi ñất ñể người dân ổn ñịnh cuộc sống. Có ba
hình thức tái ñịnh cư hiện nay là bằng tiền, bằng nhà ở và bằng ñất ở, thông thường
thì ta sử dụng tái ñịnh cư bằng nhà ở là phổ biến. Đây cũng là một vấn ñề rất quan
trọng trong thu hồi ñất và ñang nảy sinh nhiều vấn ñề phức tạp mang tính chất chính
trị – kinh tế – xã hội ñòi hỏi sự quan tâm của nhiều ngành, nhiều cấp, tổ chức...

nhằm ñảm bảo tốt hơn lợi ích của người dân bị thu hồi ñất.
1.2. NHU CẦU VÀ CHỨC NĂNG THU HỒI ĐẤT HIỆN NAY
1.2.1. Nhu cầu thu hồi ñất
Giai ñoạn trước Luật Đất ñai năm 1993
Trước khi ñịnh hướng sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước
và trước sự ra ñời của Luật Đất ñai năm 1993 thì nước ta vẫn còn là một nước
nghèo, lạc hậu và ñang trong giai ñoạn xây dựng. Nhu cầu thu hồi ñất ñể phục vụ
cho lợi ích chung và mục tiêu phát triển chưa ñược chú ý nhiều, ñất nước theo cơ
chế bao cấp nên còn rất nhiều hạn chế về mặt phát triển và Luật Đất ñai năm 1987
chưa phát huy ñược vai trò của nó trong lĩnh vực ñất ñai ở giai ñoạn này. Người dân
chủ yếu chú ý ñến cái ăn, cái mặc thường nhật, ñất ñai bỏ hoang còn nhiều, vấn ñề
thu hồi ñất còn rất mới mẻ và tương ñối ñơn giản, không thu hút mấy sự quan tâm
của người dân do ñó pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư cũng chưa ñược ñặt ra.
3

Từ ñiển tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng, 1998.
Theo khoản 7 Điều 4 Luật Đất ñai năm 2003.
5
Theo Điều 19 Nghị ñịnh số 69/2009/NĐ-CP Quy ñịnh bổ sung về quy hoạch sử dụng ñất, giá ñất, thu hồi
ñất, bồi thường, hỗ trợ và tái ñịnh cư.
4

TS. Phan Trung Hiền

5

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,

hỗ trợ, tái ñịnh cư
Khi cần lấy ñất thì Nhà nước “ñổi” cho người dân một miếng ñất khác, và người
dân cũng không chú ý so sánh thiệt hơn hay khiếu nại, khiếu kiện miễn sao họ có
ñất ñể tiếp tục làm nông nghiệp sinh sống là ñược. Ở giai ñoạn này nhu cầu thu hồi
ñất chưa thật sự là vấn ñề thật sự nổi cộm và thu hút sự quan tâm của người dân.
Giai ñoạn từ khi Luật Đất ñai năm 1993 ra ñời (từ 15/10/1993 ñến
trước 1/7/2004)
Thể chế hóa Nghị quyết VI năm 1986 của ban chấp hành Trung Uơng Đảng
trên cơ sở Luật Hiến pháp năm 1992 ñịnh hướng chuyển dần nước ta sang nền kinh
tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước và với sự ra ñời của Luật Đất ñai năm
1993 thì ñất nước ta ñã bắt ñầu bước sang trang mới của sự phát triển. Điều 27 Luật
Đất ñai năm 1993 khẳng ñịnh “Trong trường hợp thật cần thiết, Nhà nước thu hồi
ñất ñang sử dụng của người sử dụng ñất ñể sử dụng vào mục ñích quốc phòng, an
ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng thì người bị thu hồi ñất ñược ñền bù thiệt
hại” và tại khoản 6 Điều 73 Luật Đất ñai năm 1993 cũng ñã quy ñịnh về quyền
ñược bồi thường về ñất “Được bồi thường ñất ñai bị thu hồi”. Nhu cầu thu hồi ñất
ñể phục vụ lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát triển kinh tế bắt ñầu tăng lên
và diễn ra thường xuyên hơn. Đất lúc này trở nên có giá trị, nên cũng nảy sinh một
số vấn ñề phức tạp xung quanh việc thu hồi ñất này. Một ñất nước mới bước vào
quá trình phát triển thì nhu cầu sử dụng ñất ñể xây dựng cơ sở hạ tầng, trụ sở cơ
quan, khu ñô thị là rất lớn. Đặc biệt là với sự ra ñời của Luật Đất ñai năm 1993 ñã
tạo ra bước phát triển mới và là cơ sở pháp lý cho quá trình thu hồi ñất ñược thuận
lợi hơn. Đất lúc này bắt ñầu ñược xem là “hàng hóa” và có giá trị kinh tế cao, nên
khi Nhà nước thu hồi ñất và thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư trong thu hồi
ñất cho người dân vì lợi ích chung ñã trở thành vấn ñề nổi bật và thu hút sự quan
tâm của nhiều người.
Giai ñoạn từ Luật Đất ñai năm 2003 ñến nay
Giai ñoạn Luật Đất ñai năm 2003 ra ñời thay thế Luật Đất ñai năm 1993 ñến
nay là giai ñoạn mà nhu cầu thu hồi ñất phục vụ mục tiêu chung diễn ra rầm rộ nhất.
Sự phát triển ñang diễn ra hằng ngày, nhu cầu sử dụng ñất của con người ngày càng

tăng. Đất hiện nay ñược xem là “vàng” và là nguồn làm giàu cho rất nhiều người vì
thế mà giá ñất ngày càng tăng vọt. Đặc biệt là trong nền kinh tế mở như hiện nay thì
vấn ñề về nhu cầu thu hồi ñất ñược quan tâm nhiều nhất. Như ta biết, thu hồi ñất
trong quy hoạch xây dựng là một nhân tố thiết yếu trong sự phát triển nền kinh tế
của ñất nước, thu hồi ñất diễn ra ở khắp các tỉnh thành nhưng ñối với công cuộc ñổi
mới ngày nay thì ñây là một lĩnh vực phức tạp và khó khăn bởi nó “ñụng chạm” ñến
lợi ích của người dân và gặp nhiều vướng mắc trong khâu thực hiện, ñặc biệt là
TS. Phan Trung Hiền

6

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư. Nhu cầu thu hồi ñất hiện nay là rất lớn, tỷ lệ
thuận với quá trình công nghiệp hóa, hiện ñại hóa ñất nước. “Theo thống kê, cho
ñến tháng 8 năm 2010 chúng ta có 254 khu công nghiệp với tổng diện tích 68.800
hecta, 15 khu kinh tế với tổng diện tích 627.623 hecta ñất. Những con số nói trên ñể
khẳng ñịnh rằng, quá trình công nghiệp hóa và hiện ñại hóa ñất nước, nhu cầu ñất
ñai cho việc xây dựng các khu ñô thị mới, khu công nghiệp, khu công nghệ cao, khu
kinh tế nói riêng và cho sự phát triển kinh tế nói chung của ñất nước là rất cần
thiết”6. Nhu cầu thu hồi ñất ñã mang lại nhiều kết quả tích cực, chất lượng cuộc
sống và cơ hội phát triển của các cộng ñồng phụ thuộc vào công tác thu hồi ñất, nó
tác ñộng ñến chủ thể phát triển bằng cách ñiều chỉnh hành vi của các chủ thể khi
làm thay ñổi cách sử dụng không gian, kiến trúc, cảnh quan ñô thị, hạ tầng công
trình, hạ tầng xã hội và nhà ở. Thu hồi ñất ñược xem là nhu cầu thiết yếu cho sự
phát triển của một ñất nước.
1.2.2. Chức năng thu hồi ñất

Thu hồi ñất có chức năng rất quan trọng trong quá trình quy hoạch xây dựng,
ñáp ứng các mục tiêu hiện ñại hóa lực lượng quốc phòng và an ninh, phát triển kinh
tế hay ñô thị hóa của ñất nước. Những năm trở lại ñây, các dự án cải tạo và phát
triển ñô thị ngày một nhiều hơn với quy mô lớn hơn. Cơ sở pháp lý của các dự án
cải tạo, nâng cấp ñô thị là các ñồ án quy hoạch xây dựng mà cốt lõi là quá trình thu
hồi ñất. Thu hồi ñất là việc làm cần thiết cho sự phát triển của ñất nước trong giai
ñoạn hiện nay, có thể khái quát một số chức năng sau:
Đối với Nhà nước
Thu hồi ñất là khâu quan trọng trong quá trình quy hoạch, thu hồi ñất nhằm
tạo ra “quỹ ñất sạch” phục vụ cho an sinh chung, nhất là giải quyết vấn ñề nhà ở,
xây dựng các hạ tầng xã hội như bệnh viện, trường học, lưới ñiện… nhằm phục vụ
cho cuộc sống của người dân ñược tốt hơn, hòa nhập vào sự phát triển chung của
thế giới và thu hút ñầu tư từ bên ngoài. Điển hình như “Theo ñịnh hướng phát triển
từ năm 2010 ñến năm 2020 Việt Nam cần có thêm 1 tỷ m2 nhà ở ñể ñáp ứng nhu cầu
nhà ở cho người dân ở cả hai khu vực thành thị và nông thôn”7.
Đối với xã hội
Thu hồi ñất ở một khía cạnh nào ñó sẽ giúp cho vùng ñược giải phóng mặt
6

Xem: Định hướng phát triển các khu công nghiệp Việt Nam, nguồn:
/>Xem: Phát triển các khu kinh tế biển Việt Nam, nguồn:
/>7
TS. Trần Quang Huy, Trường Đại học Luật Hà Nội, Chính sách hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi ñất, tạp chí
Luật học số 10/2010, tr. 29.

TS. Phan Trung Hiền

7

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc

Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
bằng cũng như về phía người dân ñược hưởng lợi ích và cải thiện cuộc sống. Chẳng
hạn ñối với những xóm làng nằm sâu trong vùng nông thôn hẻo lánh, quanh năm lạc
hậu và nghèo nàn nhưng khi dự án ñi qua chính là cơ hội ñể phát triển và vươn lên
thu hẹp khoảng cách với thành thị. Đây là ñiều ñáng mừng khi nhìn vào tổng quan
của sự phát triển.
Thu hồi ñất còn tạo cơ hội mới cho rất nhiều hộ gia ñình, doanh nghiệp, cộng
ñồng ñể kinh doanh, sản xuất, tạo thu nhập bằng việc sử dụng số tiền bồi thường, hỗ
trợ một cách chính ñáng và khoa học ñể sử dụng vào cuộc sống. Thu hồi ñất tác
ñộng ñến nhiều mặt của ñời sống người dân và sự phát triển chung của ñất nước nên
nó là một quá trình hoạt ñộng thường xuyên và chủ chốt quan trọng.
Đối với nền kinh tế
Công nghiệp hóa, hiện ñại hóa là tiến trình phát triển tất yếu của các quốc gia
trên thế giới, ñặc biệt là các quốc gia ñang phát triển, trong ñó có Việt Nam chúng
ta. Trong tiến trình này không thể không kể ñến công tác thu hồi ñất. Có thể nói
công tác giải phóng mặt bằng cũng như công tác di dân, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh
cư ñã ñặt ra nhiều vấn ñề về kinh tế, văn hóa, xã hội và cả lĩnh vực an ninh chính trị.
Nói chung là phục vụ cho lợi ích của cá nhân, tập thể, và lợi ích chung của toàn xã
hội.
Thu hồi ñất có chức năng tiền ñề cho sự thay ñổi cấu trúc cảnh quan ñô thị, kết
cấu hạ tầng theo hướng tích cực và hiện ñại hơn, là việc ñầu tiên cho hàng loạt các
công trình vì lợi ích chung ñược diễn ra thuận lợi. Thu hồi ñất có chức năng khai
hóa và tạo sự phát triển ñồng ñều ở các vùng miền cũng như phục vụ tốt hơn lợi ích
vật chất và tinh thần của người dân. Ví dụ “Di dân, tái ñịnh cư nhà máy thủy ñiện
Sơn La là một dự án có quy mô lớn (khoảng 1.8 - 2 vạn hộ, 9 - 10 vạn dân) thực
hiện trên ñịa bàn rộng gồm 2 tỉnh, 8 huyện, 30 xã, 227 bản) ñược xác ñịnh có vị trí
quan trọng như việc xây dựng công trình nhà máy”8. Muốn thực hiện quá trình này

thì việc ñầu tiên là phải nhờ vào quá trình thu hồi ñất.
Qua phân tích trên ta thấy, thu hồi ñất tác ñộng ñến nhiều mặt của ñời sống
người dân và sự phát triển chung của ñất nước nên nó là một quá trình quan trọng
cần sự quan tâm và ñầu tư nhiều hơn nữa.
1.3. VAI TRÒ CỦA PHÁP LUẬT BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ
TRONG THU HỒI ĐẤT
Việc bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư áp dụng trong trường hợp “Nhà nước thu
8

Nguyễn Xuân Thảo, Góp phần phát triển bền vững nông thôn Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia, 2008, tr.
514.

TS. Phan Trung Hiền

8

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
hồi ñất ñang sử dụng ñể phục vụ cho mục ñích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc
gia, lợi ích công cộng, phát triển kinh tế”9 là một quá trình không thể thiếu trong
giải phóng mặt bằng. Trong quá trình thực hiện công nghiệp hóa, hiện ñại hóa ñất
nước, nhu cầu phát triển kết cấu hạ tầng, kỹ thuật, cơ sở hạ tầng xã hội, phát triển
công nghiệp và dịch vụ nhằm tạo cho ñô thị một vẻ mỹ quan và hiện ñại, phục vụ
cho nhu cầu vật chất và tinh thần của nhân dân, hiện ñại hóa lực lượng quốc phòng
và an ninh. Để thực hiện ñược những mục tiêu ñó thì ñòi hỏi phải có một quỹ ñất
khá lớn, cho nên Nhà nước phải tiến hành thu hồi ñất, mà yếu tố quan trọng ñể giúp
công tác thu hồi ñất ñược diễn ra nhanh chóng là việc bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh

cư. Cho nên nó ñóng một vai trò quan trọng không thể thiếu, ñảm bảo cho quá trình
quy hoạch xây dựng ñược thực hiện ñúng mục ñích và tiến ñộ ñề ra.
Vai trò không kém phần quan trọng nữa của pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái
ñịnh cư khi Nhà nước là thực hiện quyền lợi chính ñáng theo luật ñịnh của người
dân, tạo sự công bằng cho cuộc sống và sản xuất của họ.
Ngoài ra, pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư còn ñảm bảo ñược lợi ích
của Nhà nước, tổ chức, cá nhân có liên quan và ñiều tiết giá trị chênh lệch về ñất
sau khi thu hồi ñất và ñầu tư xây dựng công trình.
Nước ta lao ñộng chủ yếu sống bằng nghề nông do ñó lo cho nông dân chính
là lo cho nền tảng quốc gia, lo cho an sinh xã hội của ñất nước và cũng chính là bảo
ñảm quyền con người cho chủ thể ñông ñảo nhất ở nước ta, nhưng cũng là ñối
tượng bị ảnh hưởng nhiều nhất của quá trình phát triển khi bị thu hồi ñất, ñặc biệt là
ñất nông nghiệp thì người dân là người chịu thiệt nhất. “Theo số liệu thống kê tổng
hợp từ báo của 19/63 sở Lao Động, Thương Binh và Xã Hội, trong giai ñoạn 2006 –
2010, tổng diện tích ñất nông nghiệp bị thu hồi là 86.267,95 ha, số lao ñộng bị mất
việc làm là 292.457 người”10. Cho nên, trong những năm qua, ñáng chú ý là từ sau
khi Luật Đất ñai năm 1993 ra ñời, Nhà nước ñã nỗ lực ñưa ra nhiều quy ñịnh mới về
bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi Nhà nước thu hồi ñất cho các mục tiêu phát triển,
các chính sách pháp luật của Nhà nước cũng chính là ñể an dân, ổn ñịnh về kinh tế
xã hội và chăm lo cho người dân tạo việc làm khi mất tư liệu sản xuất quan trọng là
ñất ñai.
Mặt khác, vai trò của pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư còn có vai trò
ñiều hòa giữa lợi ích của người dân, Nhà nước và chủ ñầu tư vì khi tiến hành công
nghiệp hóa, hiện ñại hóa chúng ta phải thực hiện hàng loạt các công trình, dự án và
9

Khoản 1 Điều 38 Luật Đất ñai năm 2003.
Nguyễn Thanh Hòa, Thứ trưởng Bộ Lao Động - Thương Binh và Xã Hội, Hỗ trợ học nghề và tạo việc làm
cho ñối tượng chính sách, người nghèo, nhất là ở nông thôn và vùng ñô thị hóa, tạp chí Cộng Sản số 46,
10/2010, trang 7.

10

TS. Phan Trung Hiền

9

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
sẽ tiến hành di dời, giải tỏa, tái ñịnh cư cho người dân. “Nhưng một triết lý ñơn giản
mà chúng ta phải thực hiện ñó là phải làm sao vừa ñược công trình, vừa ñược lòng
dân. Người dân có thể bị di dời, giải tỏa nhưng những quyền lợi cơ bản hợp pháp
của họ phải ñược ñảm bảo một cách ñầy ñủ nhất”11.
Hơn nữa, qua phân tích những yếu tố trên ta thấy lĩnh vực bồi thường, hỗ trợ,
tái ñịnh cư trong thu hồi ñất là lĩnh vực có nhiều phức tạp và nảy sinh nhiều tiêu cực
gây bức xúc cho người dân trong nhiều trường hợp dẫn ñến khiếu nại, khiếu kiện
tăng cao và kéo dài. Cho nên Nhà nước ta cần phải có những quy ñịnh phù hợp
nhằm phát huy vai trò của pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi Nhà nước
thu hồi ñất một cách thiết thực nhất.
1.4. KHÁI QUÁT QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CỦA NGƯỜI DÂN TRONG THU
HỒI ĐẤT, BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ
Quyền và nghĩa vụ của người dân trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi Nhà
nước thu hồi ñất là các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân ñược quy ñịnh trong
Hiến pháp và pháp luật. Điển hình như Luật Hiến pháp năm 1992 – văn bản có giá
trị pháp lý cao nhất của nước ta. Ngoài ra, trên tinh thần của Hiến pháp, các văn bản
pháp luật khác cũng ñề cập ñến những quyền và nghĩa vụ trong lĩnh vực này như
Luật Đất ñai năm 2003, Nghị ñịnh số 197/2004/NĐ-CP, Nghị ñịnh số
181/2004/NĐ-CP, Nghị ñịnh số 17/2006/NĐ-CP, Nghị ñịnh số 84/2007/NĐ-CP,

Nghị ñịnh số 69/2009/NĐ-CP… ñược áp dụng cụ thể trong quá trình thu hồi ñất
nhằm ñảm bảo các lợi ích hợp pháp và nghĩa vụ phải thực hiện của người dân trong
bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư ñể quá trình giải phóng mặt bằng ñược diễn ra thuận
lợi phục vụ cho quy hoạch xây dựng phát triển ñất nước. Trước khi tìm hiểu về
quyền và nghĩa vụ của người dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư
thiết nghĩ nên khái quát về quyền và nghĩa vụ của người dân trong quy hoạch xây
dựng ñể có hướng nhìn tổng quan hơn vì quyền và nghĩa vụ của người dân trong
quy hoạch xây dựng là cả một giai ñoạn chung bao gồm quyền và nghĩa vụ trong
giai ñoạn bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư. Những quyền này ñược quy ñịnh rất chi
tiết và ñảm bảo thể hiện tốt nhất quyền của công dân, những quyền này bao gồm:
Quyền ñược ñảm bảo lợi ích hợp pháp của công dân, quyền ñược bồi thường, hỗ
trợ, tái ñịnh cư (Điều 42 Luật Đất ñai năm 2003), quyền ñược biết quy hoạch xây
dựng (Điều 49, Điều 52 Nghị ñịnh 84/2004/NĐ-CP), quyền ñóng góp ý kiến trong
quy hoạch xây dựng, quyền khiếu nại (Luật khiếu nại tố cáo), quyền khiếu kiện
11

ThS. Phạm Đi, Hoàn thiện chính sách nhà ở, ñất ở, ñất sản xuất cho người tái ñịnh cư, sinh hoạt lý luận số
5(102), 2010, trang 53.

TS. Phan Trung Hiền

10

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
(Luật tố tụng hành chính). Bên cạnh những quyền này thì người dân phải có nghĩa
vụ tuân thủ quy hoạch xây dựng chung do Nhà nước ñề ra12. Những quyền và nghĩa

vụ này nếu ñược thực hiện một cách nghiêm túc sẽ tạo nên cơ sở pháp lý vững chắc,
ñảm bảo quá trình thu hồi ñất phục vụ lợi ích chung diễn ra một cách trình tự và
khoa học nhất.
Về quyền và nghĩa vụ của người dân trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư có thể
khái quát như sau:
Quyền
Trong quá trình thu hồi ñất thì trước hết là phải chú trọng ñặt lợi ích của người
dân lên trên hết vì suy cho cùng ñều nhằm phục vụ cho người dân có ñiều kiện sống
tốt hơn. Nhà nước ta ngày càng tiến bộ khi quy ñịnh cụ thể nhiều hơn ñến lợi ích
của người dân và ñảm bảo ñầy ñủ hơn ñến lợi ích của họ. Trong bồi thường, hỗ trợ,
tái ñịnh cư quyền của người dân ñược thể hiện rất rõ.
Đầu tiên là quyền ñược phổ biến và lấy ý kiến về phương án bồi thường, hỗ
trợ, tái ñịnh cư về quy hoạch của Nhà nước phải thu hồi ñất của mình, ñiều này thể
hiện sự làm chủ của nhân dân và tôn trọng ý kiến của người dân (khoản 2 Điều 39
Luật Đất ñai năm 2003).
Tiếp ñến là ñược bồi thường ñất, tài sản, hoa màu, cây cối và công trình trên
ñất. Đây là ñiều thiết yếu phải làm khi Nhà nước thu hồi ñất của người dân, nhằm
thực hiện ñúng quyền lợi ñương nhiên của họ (khoản 2 Điều 42 Luật Đất ñai năm
2003).
Hơn nữa, quyền của người dân trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư còn thể
hiện ở việc Nhà nước thực hiện pháp luật hỗ trợ ñể người dân ổn ñịnh cuộc sống sau
thu hồi ñất, hỗ trợ việc làm và tái ñịnh cư. Điều này thể hiện bản chất xã hội sâu sắc
và chăm lo cho ñời sống của người dân, ñây là việc làm tiên quyết và thiết thực nhất
ñể xây dựng xã hội tốt ñẹp (khoản 3, khoản 4 Điều 42 Luật Đất ñai năm 2003).
Bên cạnh ñó, người dân có quyền khiếu nại, khiếu kiện ñến cơ quan chức năng
ñể yêu cầu xem xét và bảo vệ lợi ích chính ñáng cho họ nếu trường hợp lợi ích của
họ bị xâm hại hoặc bị người khác xâm hại trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi
bị thu hồi ñất. Đây là quyền có ý nghĩa to lớn trong việc thực hiện vai trò làm chủ
của người dân.
Quyền của công dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư phải

ñược xem xét một cách ñầy ñủ nhất vì ñây là việc thiết yếu tác ñộng trực tiếp ñến
lợi ích của người dân nên ñòi hỏi phải có mục ñích cụ thể và phù hợp với thực tiễn
12

Xem thêm: Phan Trung Hiền: Quyền và nghĩa vụ của công dân trong quy hoạch xây dựng ñô thị, Tạp chí
khoa học – pháp lý, Đại học luật thành phố Hồ Chí Minh, tr. 28 - 34.

TS. Phan Trung Hiền

11

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
nhằm không làm cho người dân bức xúc. Vì trên thực tế quyền của người dân trong
bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư chưa thật sự phát huy theo ñúng mục ñích vốn có của
nó, cho nên trước mắt cần phải ñảm bảo khả thi những quyền này.
Nghĩa vụ
Điều 51 Luật Hiến pháp năm 1992 và Nghị quyết số 51 sửa ñổi bổ sung năm
2001 quy ñịnh“Quyền của công dân không tách rời nghĩa vụ của công dân”. Thông
thường bên cạnh quyền ñược hưởng thì kèm theo vẫn là nghĩa vụ phải thực hiện,
nhằm ñảm bảo sự công bằng về mặt lợi ích nói chung và trong lĩnh vực bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư nói riêng. Các nghĩa vụ của người dân trong bồi thường, hỗ trợ,
tái ñịnh cư có thể nói ñến tổng quan như sau:
Trước hết, người dân phải tuân thủ các nghĩa vụ của mình, tuân thủ quy hoạch
chung của cả nước và mục tiêu phát triển ñã vạch ra. Trong một số trường hợp Nhà
nước thu hồi ñất vì mục ñích an ninh quốc phòng, lợi ích quốc gia, lợi ích công
cộng thì bắt buộc Nhà nước phải giải phóng mặt bằng các công trình xây dựng, nhà

ở, hoa màu trên ñất ñó, người dân phải tính tới lợi ích lâu dài mà tuân thủ theo
hướng quy hoạch chung của xã hội. Phải ñảm bảo di dời theo ñúng pháp luật, không
gây cản trở cho việc thực hiện thu hồi ñất “Trong khi chờ giải quyết khiếu nại,
khiếu kiện người bị thu hồi ñất vẫn phải chấp hành di chuyển giải phóng mặt bằng
và giao ñất ñúng kế hoạch ñược cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết ñịnh”13.
Bên cạnh tuân thủ vì lợi ích chung, thì người dân khi ñược bồi thường thỏa
ñáng phải thực hiện tốt pháp luật trong vấn ñề này, thực hiện ñầu ñủ nghĩa vụ tài
chính ñối với Nhà nước theo khoản 5 Điều 42 Luật Đất ñai hiện hành.
Ngoài ra, ñể ñược bồi thường bắt buộc người dân phải có ñầy ñủ giấy tờ theo
quy ñịnh tại khoản 1 Điều 42 của Luật Đất ñai năm 2003 và tuân thủ ñầy ñủ những
nội dung quy ñịnh những trường hợp không ñược thực hiện sau quy hoạch tại khoản
1 Điều 43 Luật Đất ñai năm 2003.
Đặc biệt, theo quy ñịnh của Luật Đất ñai năm 2003 là nếu người dân vi phạm
các nghĩa vụ trong thu hồi ñất thì phải chịu trách nhiệm hành chính và có thể bị áp
dụng các biện pháp khắc phục hậu quả. Ngoài ra, nếu vi phạm nghiêm trọng thì phải
chịu trách nhiệm hình sự trong bộ luật hình sự tại Điều 140 Luật Đất ñai14.

13

Điều 49 Nghị ñịnh số 197/2004/CP.
Điều 140 Luật Đất ñai năm 2003: “Người nào lấn, chiếm ñất ñai, không sử dụng ñất hoặc sử dụng không
ñúng mục ñích, chuyển mục ñích sử dụng ñất trái phép, hủy hoại ñất, không thực hiện hoặc thực hiện không
ñầy ñủ các nghĩa vụ tài chính, các thủ tục hành chính, các quyết ñịnh của Nhà nước trong quản lý ñất ñai,
chuyển quyền sử dụng ñất trái phép hoặc các hành vi khác vi phạm pháp luật về ñất ñai thì tùy theo tính
chất, mức dộ vi phạm mà bị xử lý hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy ñịnh của pháp
luật”.

14

TS. Phan Trung Hiền

12

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
1.5. MỐI QUAN HỆ GIỮA CÁC CHỦ THỂ TRONG THU HỒI ĐẤT, BỒI
THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ
1.5.1. Người dân có ñất bị thu hồi với Nhà nước
Đây ñược xem là mối quan hệ cơ bản nhất trong quá trình quy hoạch xây
dựng, Nhà nước ñược gọi chung là chủ thể thu hồi ñất và người dân là chủ thể có
ñất bị thu hồi. Thoạt nhìn có vẻ như mối quan hệ này có nét mâu thuẫn, ñối xứng
nhau nhưng thực chất thì mối quan hệ này tương hỗ và tác ñộng lẫn nhau. Xét cho
cùng ta thấy Nhà nước tuy là chủ thể thu hồi ñất, trực tiếp tác ñộng ñến lợi ích của
người dân nhưng mục ñích của việc ñó ñều nhắm ñến phúc lợi chung cho xã hội
chứ không phải dành riêng cho một ai nên việc thu hồi ñất là việc làm nằm trong
tầm quản lý của Nhà nước. Người dân bị thu hồi ñất ñược Nhà nước bồi thường, hỗ
trợ cần thiết, việc làm và việc tái ñịnh cư. Tuy nhiên, mối quan hệ này thường
không ñược thuận lợi do chưa giải quyết thỏa ñáng ñược lợi ích của người dân xung
quanh việc bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư trong một số trường hợp nên người dân
không chịu hợp tác dẫn ñến nhiều trở ngại trong công tác thu hồi ñất phục vụ cho
công cuộc phát triển chung. Do ñó, muốn quá trình này diễn ra thuận lợi thì ñầu tiên
phải giải quyết thỏa ñáng mối quan hệ căn cơ này, ñặc biệt chú trọng nhiều ñến lợi
ích của người dân, theo nguyên tắc “lấy dân làm gốc”. Bên cạnh ñó, khi thực hiện
pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư phải xem xét hợp lý và thỏa ñáng ñến lợi
ích và khó khăn của người dân về trước mắt cũng như lâu dài.
1.5.2. Người dân có ñất bị thu hồi với chủ ñầu tư
Đây là mối quan hệ có nhiều khúc mắc và có nhiều vấn ñề nảy sinh nhất. Sau

khi Nhà nước thu hồi ñất sẽ giao cho các tổ chức (các chủ ñầu tư hay còn gọi là
doanh nghiệp) xây dựng các dự án thì khi ñó “ñịa tô chênh lệch” doanh nghiệp là
người ñược lợi nhiều nhất. Thực tế, các quy ñịnh về bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư
vẫn chưa ñáp ứng ñúng yêu cầu về mặt lợi ích giữa Nhà nước, chủ ñầu tư và người
bị thu hồi ñất. Trong quyền lợi chung này, người bị thu hồi ñất vẫn là người thiệt
thòi nhất, kế ñến là lợi ích của Nhà nước. Tuy nhiên, ở một khía cạnh nào ñó, ta
không thể phủ nhận vai trò của các nhà ñầu tư trong các dự án này, tuy có nhiều
khúc mắc và bất hợp lý nhưng những ñơn vị này là nhân tố trung gian và còn là tác
nhân trực tiếp giúp cho quá trình quy hoạch ñược diễn ra. Vì thế gần ñây, các cơ
quan quản lý ñã có nhiều nỗ lực ñể tháo gỡ những vướng mắc theo hướng ngày
càng uyển chuyển hơn. Đặc biệt là ban hành Nghị ñịnh số 69/2009/NĐ-CP quy ñịnh
bổ sung về quy hoạch sử dụng ñất, giá ñất, thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh
cư nhằm ñáp ứng tốt hơn các lợi ích của người bị thu hồi ñất.
TS. Phan Trung Hiền

13

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
Hiện nay, các nhà ñầu tư ñược phép thương thảo với người dân về giá bồi
thường và những lợi ích liên quan theo khoản 2 Điều 42 Luật Đất ñai năm 200315.
“Đây ñược gọi là cơ chế tự nguyện”16. Tuy nhiên, thực tế một dự án thường có
nhiều chủ ñầu tư mà bên cạnh ñó, một số người dân lại không muốn thương thảo,
ñặt ra các ñiều kiện quá cao gây khó khăn cho các chủ ñầu tư. Mặt khác, một số chủ
ñầu tư phối hợp thiếu chặt chẽ với hội ñồng giải phóng mặt bằng quận, huyện. Dẫn
ñến khiếu nại, khiếu kiện kéo dài, phải giải quyết ở nhiều cơ quan, nhiều cấp gây
ảnh hưởng ñến dự án chung.

Với những thực trạng trên, thì vấn ñề ñặt ra là cần có giải pháp bảo vệ lợi ích
của người bị thu hồi ñất, chủ ñầu tư phải thực hiện nghĩa vụ tài chính kèm theo
khoảng chênh lệch ñược hưởng khá nhiều từ những dự án nhằm ñảm bảo sự công
bằng về lợi ích.
1.5.3. Người dân với người dân
Mối quan hệ này mang tính chất dân sự nhưng lại nảy sinh nhiều vấn ñề phức
tạp cần quan tâm nhất, bộc lộ nhiều ñiểm tiêu cực, nhất là trong giai ñoạn hiện nay
vì giá trị kinh tế của ñất ngày càng tăng cao cộng với nhu cầu nhiều. Trước khi Nhà
nước tiến hành thu hồi ñất ở một khu vực thì có vẻ mọi việc rất ổn thỏa, người dân
sống với nhau bình thường trong khu vực ñó nhưng khi thu hồi ñất thì kéo theo
hàng loạt những vấn ñề nảy sinh mà nếu ta giải quyết không ñược cân bằng, ổn thỏa
thì nảy sinh rất nhiều mâu thuẫn và so sánh thiệt hơn giữa những hộ dân với nhau
về giá bồi thường và về lợi ích họ có ñược trong quá trình bồi thường, hỗ trợ, tái
ñịnh cư.
Đầu tiên, một số người dân lâu nay vẫn ở nhà “mặt tiền”, kinh doanh rất phát
ñạt vì có tuyến ñường thuận lợi, vị trí khu ñất tọa lạc thuận tiện cho việc buôn bán,
kinh doanh, nhưng sau ñó họ bị thu hồi ñất, thì lợi ích của họ bỗng dưng mất ñi và
việc làm ổn ñịnh bấy lâu nay cũng không còn. Trong khi ñó, những hộ dân ở phía
sau lâu nay vẫn sống trong “hẻm”, con ñường nhỏ ít thuận tiện cho buôn bán nhưng
nhờ quy hoạch xây dựng mà họ trở thành khu ñất mặt tiền thuận lợi. Trong trường
hợp này thì những hộ dân ở phía trước sẽ bức xúc và không tán thành do họ cảm
thấy bị thiệt thòi khá nhiều. Trong trường hợp này, chúng ta không thể nào ñánh
ñồng lợi ích của những người dân này là như nhau ñược mà phải có chế ñộ ñãi ngộ,
hỗ trợ những người dân bị thiệt thòi nhiều hơn.
15

Khoản 2 Điều 40 Luật Đất ñai năm 2003:“Đối với dự án sản xuất, kinh doanh phù hợp với quy hoạch sử
dụng ñất ñã ñược xét duyệt thì nhà ñầu tư ñược nhận chuyển nhượng, thuê quyền sử dụng ñất, nhận góp vốn
bằng quyền sử dụng ñất của các tổ chức kinh tế, hộ gia ñình, cá nhân mà không phải thực hiện thủ tục thu
hồi ñất”.

16
Http://www.tinmoi.vn/boi-thuong-giai-phong-mat-bang-khong-chi-tien-la-du-0637746.htm

TS. Phan Trung Hiền

14

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
Bên cạnh ñó, trên cùng một dự án, vị trí ñất của người dân ở liền kề, có cùng
ñiều kiện như nhau nhưng bồi thường áp giá lại khác nhau tùy từng dự án cụ thể, tất
yếu sẽ dẫn ñến sự không công bằng, người dân thắc mắc, so sánh. Một số trường
hợp dẫn ñến tranh chấp lẫn nhau và khiếu nại, khiếu kiện kéo dài ảnh hưởng ñến
quy hoạch chung và gây mất “tình làng nghĩa xóm” bấy lâu nay, tạo nên cái nhìn
không tốt về mặt ñạo ñức xã hội và truyền thống dân tộc.
Cho nên, ñảm bảo sự cân bằng lợi ích giữa người dân với nhau trong khu vực
thu hồi ñất cũng như làm tốt khâu bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư rất cần thiết trong
trường hợp này. Cân bằng lợi ích giữa những chủ thể này là việc làm cần thiết và
khoa học.

TS. Phan Trung Hiền

15

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc

Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư

CHƯƠNG 2
LỢI ÍCH VÀ KHÓ KHĂN CỦA NGƯỜI DÂN TRONG
THU HỒI ĐẤT, BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ
TRÊN PHƯƠNG DIỆN PHÁP LUẬT VÀ TRÊN THỰC TẾ
Chương này ñưa ra những lợi ích và khó khăn của người dân trong bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư khi Nhà nước thu hồi ñất. Bao gồm những lợi ích trước mắt và
lâu dài trên cơ sở quy ñịnh của pháp luật và khảo sát trên thực tế nhằm có cái nhìn
thiết thực hơn những lợi ích mang lại và khó khăn mà người dân phải chịu trong quá
trình thực hiện pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi Nhà nước thu hồi ñất vì
mục ñích quốc phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng và phát triển kinh
tế.
2.1. NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN LỢI ÍCH VÀ KHÓ KHĂN CỦA
NGƯỜI DÂN TRONG THU HỒI ĐẤT, BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH
CƯ
Đây là những nhân tố ñiển hình có tác ñộng trực tiếp hoặc gián tiếp ñến lợi ích
và gây khó khăn cho người dân trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư. Vì ở một góc
ñộ nào ñó chính những nhân tố này là tác nhân gây tác ñộng ñến lợi ích và khó khăn
trên thực tế cho người dân ñể từ ñó ta có cách nhìn tốt hơn ñể bảo vệ lợi ích cho họ.
2.1.1. Nhân tố pháp luật
Nhân tố pháp luật ñóng vai trò rất quan trọng, là nhân tố ñiều tiết và giúp xã
hội ñi vào ổn ñịnh. Trong lĩnh vực bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư thì nhân tố này thể
hiện vai trò trung tâm, nếu ta vận dụng không ñúng ñắn thì sẽ ảnh hưởng trực tiếp
ñến lợi ích và khó khăn của người dân. Nhà nước ta là Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa, mọi người sống và làm việc theo pháp luật, Nhà nước quản lý xã hội
cũng bằng pháp luật. Nói chung, pháp luật rất cần thiết và là khuôn khổ pháp lý ñể
ñảm bảo lợi ích của người dân trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư một cách thiết
thực. Cho nên ta có thể nói pháp luật không thể tồn tại bên lề xã hội, không thể

thiếu trong quá trình quản lý và phát triển, trong ñó có quá trình bồi thường, hỗ trợ,
tái ñịnh cư khi Nhà nước thu hồi ñất. Pháp luật rất cần thiết ñể hài hòa mối quan hệ
trong lĩnh vực này vì một mặt Nhà nước cần ñất ñể phát triển ñất nước, mặt khác
người dân cũng cần ñất do ñó pháp luật là nhân tố trung gian ñể cân bằng các quan
hệ này.
Mọi vấn ñề thường có hai mặt, bên cạnh chức năng trên thì một số khó khăn
của người dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư nảy sinh ña phần
TS. Phan Trung Hiền

16

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
cũng do nhân tố này gây ra. Chủ yếu là do chúng ta thiếu pháp luật cụ thể trong lĩnh
vực bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi Nhà nước thu hồi ñất, mặt khác do văn bản
hướng dẫn còn rườm rà, chưa sát với thực tiễn và ñôi khi ta xử lí chưa kịp thời và
hợp lí dễ dẫn ñến khó khăn cho người dân, ñặc biệt là trong bồi thường, hỗ trợ, tái
ñịnh cư vì nó tác ñộng ñến lợi ích của họ nên rất dễ phát sinh nhiều vấn ñề ảnh
hưởng về sau nếu không ñược xử lý khéo. Cho nên, thiết nghĩ nên chú ý ñầu tư,
chỉnh lý nhiều ñến nhân tố pháp luật này ñể nó ngày càng hoàn thiện và thiết thực
hơn trong cuộc sống cũng như trong pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi
Nhà nước thu hồi ñất của người dân là một việc làm quan trọng ngay trước mắt.
2.1.2. Tập quán dân cư
Nhân tố này nhìn chung ít ñược quan tâm ñúng mức nhưng cũng là nguyên
nhân gây nhiều khó khăn trong quá trình thu hồi ñất. Tập quán dân cư trên ñất nước
Việt Nam thì rất nhiều, ñặc biệt là với một nước có nhiều dân tộc anh em như chúng
ta. Trong lĩnh vực ñất ñai thì người dân thường có thói quen từ bao ñời là gắn bó với

ruộng, ñất, kênh, rạch ñặc biệt là ñất tổ tiên, ông bà ñược truyền từ ñời này ñến ñời
khác thì rất khó ñể họ có thể rời bỏ. Chính vì những lý do ñó mà khi công nghiệp
hóa, hiện ñại hóa diễn ra trên khắp cả nước, kể cả những vùng nông thôn hẻo lánh
thì ñều ñòi hỏi một mặt bằng ñất khá lớn, bắt buộc phải thu hồi ñất của người dân,
lúc này nảy sinh nhiều vấn ñề ảnh hưởng không nhỏ ñến dự án chung, do một bộ
phận người dân vẫn kiên quyết với tập quán lâu ñời của họ nên rất khó ñể họ có thể
“tự nguyện” giao ñất cho Nhà nước. Vì thế nhân tố này tuy có vẻ ñơn thuần nhưng
một phần nào ñó ảnh hưởng không nhỏ ñến lợi ích của người dân nếu ta thực hiện
không hợp lý. Điển hình như khi thực hiện pháp luật tái ñịnh cư cho ñồng bào dân
tộc thiểu số miền núi, vùng cao thì khi xây nhà tái ñịnh cư cho họ không thể làm
kiểu nhà phố thành dãy mà nhà của ñồng bào phải là nhà sàn, gắn với sản xuất,
ruộng vườn và phải phù hợp với sản xuất trồng trọt, chăn nuôi... Nên nếu trong quá
trình thu hồi ñất và thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư ta phải chú ý ñến nhân
tố này nhằm tránh những hệ lụy rắc rối về sau.
2.1.3. Về ñiều kiện ñể thực hiện pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư cho
người dân khi Nhà nước thu hồi ñất
Nguyên tắc bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư ñược quy ñịnh tại Điều 42 Luật Đất
ñai hiện hành thể chế hóa tại Điều 14 Nghị ñịnh số 69/2009/NĐ-CP và trong Nghị
ñịnh này cũng phân biệt rõ ràng pháp luật hỗ trợ ñối với từng loại ñất khác nhau. Để
ñược bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi Nhà nước thu hồi ñất thì người sử dụng ñất
phải ñáp ứng ñược các ñiều kiện theo quy ñịnh ñối với loại ñất mình ñang sử dụng.
Còn nếu không ñủ ñiều kiện ñể ñược bồi thường thì Uỷ ban nhân dân cấp tỉnh xem
TS. Phan Trung Hiền

17

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,

hỗ trợ, tái ñịnh cư
xét ñể hỗ trợ.
Chính những quy ñịnh này cũng một phần nào ñó là nhân tố ảnh hưởng ñến lợi
ích và khó khăn của người dân. Nhà nước quy ñịnh những ñiều kiện này cụ thể và
rõ ràng nhằm tạo cơ sở pháp lí trong việc quản lý ñất ñai và ñối với người nhận bồi
thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư phần nào cảm thấy thỏa ñáng hơn khi Nhà nước thu hồi
ñất. Hơn nữa là họ cảm thấy lợi ích của họ ñược quan tâm và bảo vệ chính ñáng.
Tuy nhiên, xét về phía chưa khoa học thì quy ñịnh những ñiều kiện này cũng thể
hiện một số bất cập chẳng hạn như khi bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư thì phải thực
hiện theo ñúng quy ñịnh của pháp luật. Nhưng có khi các quy ñịnh của Nhà nước lại
không tính ñến những biến ñộng về mặt kinh tế ñối với tài sản nhất là ñất khi thu
hồi, bởi vì ñó chính là tư liệu sản xuất chính của người dân cũng như môi trường
sinh sống duy nhất của hộ gia ñình, cá nhân nên khi mất ñi và không ñược bồi
thường chính ñáng ñể họ ổn ñịnh cuộc sống thì sẽ tạo ra sự bất ổn ñịnh về mặt chính
trị, xã hội và gia tăng ñói nghèo.
2.1.4. Về trình ñộ hiểu biết pháp luật trong thu hồi ñất bồi thường, hỗ trợ,
tái ñịnh cư của cán bộ thực hiện công tác này
Như chúng ta biết bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi Nhà nước thu hồi ñất là
một lĩnh vực còn tương ñối mới mẽ, nhưng lại rất nhạy cảm và phức tạp, tác ñộng
ñến nhiều mặt của ñời sống kinh tế, xã hội và hiện nay ñang trở thành vấn ñề ñược
quan tâm thường nhật nên một bộ phận cán bộ thực hiện công tác này còn lúng
túng trong việc tổ chức thực hiện và việc vận dụng cơ chế, chính sách vào thực tiễn
còn nhều sai sót, chưa thực hiện nghiêm túc các quy trình thủ tục trong pháp luật
bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư. Bên cạnh ñó, trình ñộ của một bộ phận cán bộ còn
hạn chế, chưa ñược ñào tạo, bồi dưỡng kiến thức chuyên môn trong lĩnh vực này
dẫn ñến việc nhận thức, áp dụng các quy ñịnh của pháp luật không ñúng với mục
ñích, yêu cầu ñặt ra cũng là một trong những nguyên nhân ảnh hưởng ñến lợi ích
của người bị thu hồi. Mặt khác, trên thực tế khi áp dụng pháp luật bồi thường, hỗ
trợ, tái ñịnh cư cho người dân, một số cán bộ chưa thể hiện ñược tinh thần trách
nhiệm với dân, thậm chí có những trường hợp lợi dụng cơ hội này ñể trục lợi cho

bản thân gây nhiều khó khăn cho người bị thu hồi ñất và nhiều hệ lụy ñiển hình như
khiếu nại, khiếu kiện gây gắt, kéo dài. Một vấn ñề nhạy cảm nữa là sự yếu kém về
kỹ năng của một số cán bộ trực tiếp tham mưu cho lãnh ñạo chính quyền các cấp,
các sở, ban, ngành. Không ñủ năng lực trình ñộ ñể kiểm tra hoặc là không kiểm tra,
xem xét việc thực hiện pháp luật bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư của cấp thực hiện
có ñúng hay thỏa ñáng chưa nên cũng là nguyên nhân gây nhiều khó khăn và tác
ñộng ñến lợi ích của người dân trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi Nhà nước
TS. Phan Trung Hiền

18

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,
hỗ trợ, tái ñịnh cư
thu hồi ñất.
2.1.5. Tác ñộng của ñiều kiện kinh tế xã hội ñến lợi ích và khó khăn của
người dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư
Đây là nhân tố có tác ñộng rõ rệt nhất ñến lợi ích, và cũng gây nhiều khó khăn
cho người dân trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi bị thu hồi ñất. Từ khi chúng
ta xác ñịnh chuyển hướng phát triển sang nền kinh tế thị thường có sự quản lý của
Nhà nước thì ñất nước thật sự có nhiều biến chuyển. Bên cạnh ñó thì chúng ta phải
chịu sự tác ñộng của ñiều kiện kinh tế xã hội này theo hai hướng tiêu cực và tích
cực. Trong lĩnh vực bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư cũng vậy, nền kinh tế xã hội
hiện nay ñã góp phần to lớn giải phóng các tiềm năng kinh tế, kích thích sản xuất
phát triển, thúc ñẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa, hiện ñại hóa ñất nước song
song với quá trình thu hồi ñất ñể phục vụ cho sự phát triển, nâng cao hơn cuộc sống
của người dân. Đồng thời, với sự ñiều tiết của Nhà nước góp phần tạo cơ sở vững
chắc bảo vệ lợi ích của người dân trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư. Hơn nữa,

nền kinh tế xã hội ta hiện nay ñã tạo ñiều kiện thuận lợi cho quá trình dân chủ hóa,
tạo cơ hội cho người dân thể hiện vai trò làm chủ ñất nước của mình. Đồng thời lên
tiếng ñể bảo vệ lợi ích của mình trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi bị thu hồi
ñất thông qua công cụ là pháp luật.
Bên cạnh ñó, tác ñộng của ñiều kiện kinh tế xã hội hiện nay ñến lợi ích và gây
khó khăn cho người dân trong lĩnh vực bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư cũng không
ít. Điển hình như dưới tác ñộng của quy luật giá trị, nền kinh tế xã hội ngày nay ñặc
biệt nhấn mạnh lợi ích vật chất, lợi ích cá nhân, là ñiều kiện thuận lợi làm nảy sinh
ñời sống thực dụng, chạy theo lợi ích tầm thường ñôi khi ñánh mất giá trị tốt ñẹp
hay “tình làng nghĩa xóm” bấy lâu chỉ vì chút mâu thuẫn lợi ích không ñáng có nảy
sinh liên quan ñến việc bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi Nhà nước thu hồi ñất.
Mặt khác, nền kinh tế xã hội ở nước ta hiện nay còn trong quá trình phát triển
nên chưa ñồng bộ, luật pháp chưa ñi sâu vào thực tiễn, còn nhiều kẽ hở và bất cập,
tạo cơ hội cho các hành vi tiêu cực trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư như tham
nhũng của một bộ phận cán bộ thực thi công tác, gây tác ñộng xấu ñến lợi ích của
người dân bị thu hồi ñất.
2.2. QUYỀN VÀ NGHĨA VỤ CỦA NGƯỜI DÂN TRONG THU HỒI ĐẤT
BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ
Trên tinh thần quy ñịnh chung của Luật Hiến pháp năm 1992 (Điều 23), Luật
Đất ñai năm 2003 ñã cụ thể hóa pháp luật về bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi Nhà
nước thu hồi ñất ñược quy ñịnh tại khoản 1 Điều 38, Điều 42 Luật Đất ñai năm
2003. Ngoài ra, Nhà nước còn ban hành nhiều văn bản pháp lý hướng dẫn khác như
TS. Phan Trung Hiền

19

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc


Nghiên cứu về lợi ích và khó khăn của người dân trong thu hồi ñất bồi thường,

hỗ trợ, tái ñịnh cư
Nghị ñịnh số 197/2004/NĐ-CP, Nghị ñịnh số 17/2006/NĐ-CP, Nghị ñịnh số
84/2007/NĐ-CP, Nghị ñịnh số 69/2009/NĐ-CP, Thông tư số 14/2009/TT-BTNMT
ngày 01/10/2009… là những văn bản pháp luật quy ñịnh về quyền và nghĩa vụ của
người dân trong bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư ñầy ñủ và chi tiết, nhằm tạo nên
hành lang pháp lý an toàn trong việc ñảm bảo những quyền lợi của người dân trong
bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư khi bị thu hồi ñất ñược triển khai trên thực tế một
cách xác thực nhất. Theo Luật Đất ñai hiện hành quyền và nghĩa vụ của người dân
trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư bao gồm những quyền và nghĩa vụ
sau:
2.2.1. Quyền của người dân trong thu hồi ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh
cư
2.2.1.1. Quyền ñược biết lý do thu hồi, thời gian và kế hoạch di chuyển,
phương án tổng thể về bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư (Khoản 2 Điều 39 Luật
Đất ñai năm 2003)
Đây là những quyền cơ bản ñầu tiên của người dân trong quá trình bị thu hồi
ñất, bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư. Như chúng ta biết, các dự án Nhà nước thu hồi
ñất của người dân là nhằm phục vụ ngược lại cho chính người dân. Mà khi thu hồi
ñất của người dân là cả một vấn ñề nan giải từ khi bắt ñầu ñến khi thực hiện pháp
luật bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư, người dân phải ñược biết lý do mình bị thu hồi
ñất, thời gian và kế hoạch di chuyển ñể họ có thời gian thu xếp công việc ổn ñịnh.
Bên cạnh ñó, phương án bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư phải ñược thông báo ñến
người dân ñể họ biết ñược mà dự liệu cuộc sống trước mắt cũng như lâu dài hoặc
có thể khiếu nại nếu không ñồng ý với quyết ñịnh về phương án bồi thường, hỗ trợ,
tái ñịnh cư ñó, thể hiện quyền bình ñẳng công dân. Mục ñích của việc quy ñịnh này
thể hiện quyền làm chủ của nhân dân, họ phải ñược biết việc ñất bị thu hồi nhằm
phục vụ cho lợi ích gì, cũng như các kế hoạch ñược Nhà nước ñề ra ñể từ ñó họ có
thể hiểu ñược ý nghĩa mà công trình thu hồi ñất mang lại cho họ và ñất nước. Từ ñó
tuân thủ các quyết ñịnh này của Nhà nước.
2.2.1.2. Quyền ñược bồi thường (Khoản 2 Điều 42 Luật Đất ñai năm 2003)

Khi Nhà nước tiến hành thu hồi ñất ñể phục vụ lợi ích quốc gia, lợi ích công
cộng và cho mục tiêu phát triển kinh tế thì ñiều ñầu tiên và tiên quyết nhất ảnh
hưởng rất lớn ñến dự án quy hoạch chung là vấn ñề bồi thường, hỗ trợ, tái ñịnh cư
cho người dân. Đặc biệt là vấn ñề bồi thường cho nên ñược Nhà nước ta trong
những năm gần ñây ñặc biệt chú trọng. Vì một mặt tác ñộng của việc thu hồi ñất ñã
ñem lại những thay ñổi tích cực cho ñất nước và mang lại nhiều lợi ích cho người
dân. Khi thu hồi ñất “Người bị thu hồi ñất loại nào thì ñược bồi thường bằng việc
TS. Phan Trung Hiền

20

SVTH: Dương Thị Mỹ Ngọc