LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại cơ cấu tổ CHỨC và HOẠT ĐỘNG của hải QUAN VIỆT NAM THỰC TIỄN và HƯỚNG HOÀN THIỆN
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.13 MB, 109 trang )
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA 33 (2007 – 2011)
Đề tài:
CƠ CẤU TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG
CỦA HẢI QUAN VIỆT NAM - THỰC
TIỄN VÀ HƯỚNG HOÀN THIỆN
Giáo viên hướng dẫn:
Cô PHẠM MAI PHƯƠNG
Bộ Môn: LUẬT THƯƠNG MẠI
Sinh viên thực hiện:
NGUYỄN NGỌC TRÚC
MSSV: 5075310
Lớp: Luật Thương Mại III - K33
Cần Thơ, 04/2011
LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành tốt luận văn này, trước hết người viết xin chân thành cảm ơn các
thầy cô Khoa Luật trường Đại học Cần Thơ đã trang bị kiến thức cho người viết trong
quá trình học tập.
Người viết xin kính lời cảm ơn Cô Phạm Mai Phương đã tận tình hướng dẫn
người viết trong thời gian thực hiện luận văn này.
Người viết xin tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến với gia đình, những người luôn ở bên
cạnh hỗ trợ hết mực cho tôi về mặt vật chất lẫn tinh thần.
Người viết còn gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến các bạn bè đã giúp đỡ, động
viên mình.
Với đề tài này, người viết đã cố gắng rất nhiều trong việc tìm hiểu, nghiên cứu,
nhưng do thời gian ngắn cũng như là hạn chế về mặt kiến thức nên khó tránh được
những sai sót không mong muốn. Vì vậy người viết rất mong nhận được sự đóng góp
của Quý thầy cô và các bạn khi đọc luận văn này để đề tài được hoàn thiện hơn.
Người viết xin chân thành cảm ơn!
Cần Thơ, ngày 15 tháng 04 năm 2011.
Sinh viên
Nguyễn Ngọc Trúc
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
......................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày tháng năm 2011.
Giáo viên hướng dẫn
Phạm Mai Phương
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
......................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày tháng năm 2011.
Giáo viên phản biện
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
......................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
.................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày tháng năm 2011.
Giáo viên phản biện
MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu đề tài ....................................................................... 2
3. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 2
5. Bố cục luận văn ......................................................................................... 3
PHẦN NỘI DUNG ................................................................................................. 4
Chương 1
NHỮNG LÝ LUẬN CHUNG VỀ HẢI QUAN VIỆT NAM ............................... 4
1.1. Khái niệm về Hải quan Việt Nam, quá trình thành lập Hải quan
Việt Nam ....................................................................................................... 4
1.1.1. Khái niệm về Hải quan Việt Nam .................................................. 4
1.1.2. Quá trình thành lập và phát triển của Hải quan Việt Nam ........... 5
1.2. Nguyên tắc hoạt động và hệ thống tổ chức của Hải quan Việt
Nam ............................................................................................................. 11
1.2.1. Nguyên tắc hoạt động của Hải quan Việt Nam ........................... 12
1.2.2. Hệ thống tổ chức của Hải quan Việt Nam ................................... 12
1.3. Vị trí, chức năng và Cơ quan quản lý của Hải quan Việt Nam ..... 14
1.3.1. Vị trí, chức năng quản lý Nhà nước về Hải quan ........................ 14
1.3.2. Cơ quan quản lý Nhà nước về Hải quan ..................................... 15
Chương 2
CƠ CẤU TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA HẢI QUAN VIỆT NAM ....... 19
2.1. Cơ quan Tổng cục Hải quan ở Trung ương..................................... 19
2.1.1. Về lãnh đạo của Tổng cục Hải quan Việt Nam ........................... 19
2.1.2. Về bộ máy giúp việc ..................................................................... 20
2.2. Các Cơ quan Hải quan ở địa phương ............................................... 55
2.2.1. Các Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, Thành phố trực thuộc Trung ương
thuộc Tổng cục Hải quan ............................................................................ 55
2.2.2. Các Chi cục Hải quan, Đội Kiểm soát Hải quan và đơn vị tương
đương thuộc Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, Thành phố trực thuộc Trung
ương ............................................................................................................ 59
2.3. Nhiệm vụ và quyền hạn của Hải quan Việt Nam ............................ 63
2.3.1. Những nhiệm vụ và quyền hạn chủ yếu của Hải quan Việt Nam 63
2.3.2. Chế độ ưu đãi, miễn trừ ............................................................... 65
2.4. Một số quy định về vị trí lãnh đạo .................................................. 66
Chương 3
MỘT SỐ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN TRONG CƠ CẤU TỔ CHỨC VÀ
HOẠT ĐỘNG CỦA HẢI QUAN VIỆT NAM ................................................... 69
3.1. Thực trạng pháp luật về quản lý Nhà nước trong lĩnh vực Hải
quan ............................................................................................................ 69
3.1.1. Thực hiện pháp luật ..................................................................... 69
3.1.2. Vi phạm pháp luật và xử lý vi phạm pháp luật ............................ 74
3.2. Một số quan điểm về nội dung hoàn thiện cơ cấu tổ chức và hoạt
động của Hải quan Việt Nam ................................................................... 84
3.2.1. Cải cách Hành chính trong nội bộ ngành ................................... 84
3.2.2. Tái cơ cấu tổ chức và bộ máy hoạt động của Hải quan Việt Nam87
3.2.3. Tổ chức cán bộ quản lý theo hướng chuyên nghiệp .................... 89
PHẦN KẾT LUẬN ............................................................................................... 95
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
Văn bản Quy phạm pháp luật:
1.
Luật Hải quan năm 2001.
2.
Luật Hải quan năm 2005 sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật hải quan
năm 2001.
3.
Luật Giao dịch điện tử số 51/2005/QH11 ngày 01/03/2006.
4.
Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, Luật số 17/2008/QH12 Ban
hành văn bản Quy phạm pháp luật ngày 03/06/2008 hiệu lực thi hành từ ngày
01/01/2009.
5.
Pháp lệnh Hải quan 1990.
6.
Pháp lệnh Xử lý vi phạm hành chính năm 2008 ngày 03/06/2008 sửa
đổi, bổ sung một số điều của Pháp lệnh Xử lý vi phạm hành chính năm 2002 (hiệu lực
thi hành 01/01/2009).
7.
Nghị quyết số 18/NQ-CP ngày 06/04/2010 của Chính phủ về 6 giải pháp
bảo đảm ổn định kinh tế vĩ mô.
8.
Nghị Quyết số 03/NQ-CP ngày 15/01/2010 của Chính phủ về những giải
pháp chủ yếu chỉ đạo, điều hành thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và dự
toán Ngân sách nhà nước năm 2010.
9.
Nghị quyết 30/2008/NQ-CP của Chính phủ về những giải pháp cấp bách
nhằm ngăn chặn suy giảm kinh tế, duy trì tăng trưởng kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội
10.
Nghị định số 18/2009/NĐ-CP ngày 18/02/2009 của Chính phủ đã sửa
đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 97/2007/NĐ-CP ngày 07/06/2007 của Chính
phủ quy định việc xử lý vi phạm hành chính và cưỡng chế thi hành quyết định hành
chính trong lĩnh vực Hải quan.
11.
Nghị định số 128/2008/NĐ-CP ngày 16 tháng 12 năm 2008 của Chính
phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Pháp lệnh Xử lý vi phạm hành chính
năm 2002.
12.
Thông tư số 193/2009/TT-BTC ngày 01/10/2009 quy định hướng dẫn thi
hành Nghị định số 97/2007/NĐ-CP ngày 07/06/2007 của Chính phủ quy định việc xử
lý vi phạm hành chính và cưỡng chế thi hành quyết định hành chính trong lĩnh vực
Hải quan.
13.
Thông tư 116/2008/TT-BTC ngày 04/12/2008 hướng dẫn thủ tục hải
quan đối với hàng hoá gia công với thương nhân nước ngoài.
14.
Thông tư 70/2009/TT-BTC ngày 7/04/2009 hướng dẫn về thủ tục hải
quan đối với xuất nhập khẩu, tạm nhập tái xuất xăng, dầu và nhập khẩu nguyên liệu để
sản xuất, chế biến xăng.
15.
Thông tư số 194/2010/TT-BTC ngày 06 tháng 12 năm 2010 hướng dẫn
về thủ tục hải quan; kiểm tra, giám sát hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu nhập khẩu,
quá cảnh, phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh va quy định về thuế xuất
khẩu, thuế nhập khẩu, quản lý thuế đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu.(thay thế
Thông tư 79/2009/TT-BTC ngày 07/04/2009).
16.
Thông tư 79/2009/TT-BTC ngày 07/04/2009 (hiệu lực thi hành ngày
04/06/2009) hướng dẫn về thủ tục hải quan; kiểm tra, giám sát hải quan; thuế xuất
nhập khẩu và quản lý thuế đối với hàng hoá xuất nhập khẩu.
17.
Quyết Định 02/2010/QĐ-TTg ngày 15/01/2010 của Thủ tướng chính
phủ, quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu của Tổng cục Hải quan trực
thuộc Bộ Tài chính.
18.
Quyết định số 1018/QĐ-BTC ngày 11/05/2010 của Bộ trưởng Bộ Tài
chính quy định nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của các Vụ và Văn phòng
thuộc Tổng cục Hải quan.
19.
Quyết định số 2054/QĐ-BTC ngày 12/08/2010 Sửa đổi, bổ sung Quyết
định số 1018/QĐ-BTC ngày 11/05/2010 của Bộ trưởng Bộ Tài chính quy định chức
năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của các Vụ và Văn phòng thuộc Tổng
cục Hải quan.
20.
Quyết định số 279/QĐ-TTg ngày 17/04/2002 của Thủ tướng Chính Phủ
cho phép hàng năm lấy ngày 28/8 làm Ngày truyền thống của ngành Tổ chức Nhà
nước.
21.
Quyết định số 828/QĐ-TTg ngày 22/07/2004 của Thủ tướng Chính Phủ
lấy ngày 28/8 hàng năm là Ngày truyền thống văn phòng cơ quan hành chính Nhà
nước.
22.
Quyết định số1014/QĐ-BTC ngày 11/05/2010 Quy định chứcnăng,
nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Thanh tra Tổng cục Hải quan.
23.
Quyết định số 1019/QĐ-BTC ngày 11/05/2010 của Bộ Tài chính Quy
định vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Giám sát Hải
quan trực thuộc Tổng cục Hải quan.
24.
Quyết định số 1017/QĐ-BTC ngày 11/05/2010 của Bộ Tài chính Quy
định vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn vad cơ cấu tổ chức của Cục Thuế xuất
nhập khẩu trực thuộc Tổng cục Hải quan.
25.
Quyết định số 1016/QĐ-BTC ngày 11/05/2010 của Bộ Tài chính Quy
định về vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Điều tra
chống buôn lậu trực thuộc Tổng cục Hải quan.
26.
Quyết định số 1015/QĐ-BTC ngày 11/05/2010 của Bộ Tài chính Quy
định về vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Cục Kiểm tra sau
thông quan trực thuộc Tổng cục Hải quan.
27.
Quyết định số 1020/QĐ-BTC ngày 11/05/2010 của Bộ Tài chính Quy
định về vị trí, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn va cơ cấu tổ chức của Cục Công nghệ
thông tin và Thống kê Hải quan trực thuộc Tổng cục Hải quan.
28.
Quyết định số 1628/QĐ-TCHQ ngày 15/07/2010 của Tổng cục Hải quan
ban hành Quy chế phân tích, phân loại hàng hóa xuất nhập khẩu trong ngành Hải quan
(hiệu lực thi hành ngày 1/08/2010).
29.
Quyết định số 1021/QĐ-BTC ngày 11/05/2010 của Bộ Tài chính Quy
định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Viện nghiên cứu Hải quan
trực thuộc Tổng cục Hải quan.
30.
Quyết định số 1024/QĐ-BTC ngày 11/05/2010 của Bộ Tài chính Quy
định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Trường Hải quan trực
thuộc Tổng cục Hải quan.
31.
Quyết định số 1022/QĐ-BTC ngày 11/05/2010 của Bộ Tài chính Quy
định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cáu tổ chức của Báo Hải quan trực
thuộc Tổng cục Hải quan.
32.
Quyết định số 1027/2010/QĐ-BTC ngày 11/05/2010 Quy định về chức
năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của Cục hải quan Tỉnh, liên tỉnh Thành phố
trực thuộc Tổng cục Hải quan của Bộ trưởng Bộ Tài chính
33.
Quyết định số 2053/2010/QĐ-BTC ngày 12 tháng 08 năm 2010 của Bộ
trưởng Bộ Tài chính về việc sửa đổi, bổ sung Quyết định số 1027/2010/QĐ-BTC ngày
11/05/2010 Quy định về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn, cơ cấu tổ chức của Cục hải
quan Tỉnh, liên tỉnh Thành phố trực thuộc Tổng cục Hải quan của Bộ trưởng Bộ Tài
chính.
34.
Quyết định số 1167/QĐ-TCHQ ngày 09/6/2010 của Tổng cục Hải quan
quy định chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức và mối quan hệ công tác của Đội Kiểm
soát Hải quan trực thuộc Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, Thành phố trực thuộc Trung
ương.
35.
Quyết định số 1168/QĐ-TCHQ ngày 09/6/2010 của Tổng cục Hải quan
quy định chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức và mối quan hệ công tác của Đội Kiểm
soát, phòng, chống ma túy trực thuộc Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, Thành phố trực
thuộc Trung ương.
36.
Quyết định số 229/QĐ-TCHQ ngày 01/02/2007 của Tổng cục Hải quan
về việc kiện toàn tổ chức bộ máy Kiểm soát Hải quan tại Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh,
Thành phố trực thuộc Trung ương.
37.
Quyết định số 515/QĐ-TCHQ ngày 22/02/2008 của Tổng cục trưởng
Tổng cục Hải quan về việc phân công nhiệm vụ làm đầu mối, tham mưu cho lãnh đạo
Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, Thành phố trực thuộc Trung ương về công tác thực thi
quyền sở hữu trí tuệ, hàng giả trong lĩnh vực Hải quan.
38.
Quyết định 1171/2009/QĐ-TCHQ ngày 15/06/2009 của Tổng cục Hải
quan về Quy trình thủ tục hải quan đối với hàng hoá xuất nhập khẩu thương mại.
39.
Quyết định số 225/2011/QĐ-TCHQ ngày 9/02/2011 của Tổng cục Hải
quan về việc ban hành tuyên ngôn phục vụ khách hàng, hiệu lực ngày 01/03/2011.
40.
Quyết định số 448/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính Phủ về việc phê duyệt
Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2020.
41.
Quyết định số 06/2011/QĐ-TTg về việc thực hiện cơ chế quản lý Tài
chính và biên chế đối với Tổng cục Thuế và Tổng cục Hải quan giai đoạn 2011-2015
(hiệ lực thi hành ngày 30/04/2011).
42.
Quy chế làm việc mới của Tổng cục Hải quan Việt Nam do Tổng cục
trưởng Tổng cục Hải quan ký ban hành ngày 15/11/2010.
Sách và Tạp chí:
43.
Từ điển Tiếng Việt năm 2005.
44.
Tạp chí Kinh tế đối ngoại số 1 năm 2002.
45.
Tạp chí nghiên cứu Lập pháp số 09 năm 2006.
Các Website:
46.
Tổng cục Hải quan Việt Nam, http:// www.custom.gov.vn.
47.
Phát biểu của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng trong Hội nghị Chính Phủ
về phát triển Kinh tế-Xã hội năm 2011.
/>48.
/>
49.
Công tác Tổ chức cán bộ và Văn phòng Tổng cục Hải quan phù hợp với
cải cách Hành chính và hiện đại hóa Hải quan.
http:// www.customs.gov.vn/List/TinHoatDong/ViewDetails.aspx
50.
/>nt=true.
51.
Http://Baodientu.Chinhphu.vn/Home/Xay-dung-luc-luong-Hai-quan-chuyennghiep-hien-dai-hieu-qua/20113/71904.vgp.
52.
/>nt=true
53.
Diễn đàn doanh nghiệp
Http://dddn.com.vn/20090901063118702cat119/cai-cach-hanh-chinh-ve-hai-quangiam-thu-tuc-tang-hieu-qua.htm.
Chiến lược phát triển toàn Ngành Hải quan. Tổng cục Hải quan Việt
Nam ./Lists/TinHoatDong/ViewDetails.aspx ID=17570
55.
./Litsts/TinHoatĐộng/ViewDetails.aspx?List=d
46d405b%2D6620%2D4748%2Daê7%2D07b0233fdae6&ID=17570.
56.
/>80-f976-4544-a90e a90f0cbefddc&ID=39&Source=/all.aspx&RootFolder.
54.
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT THƯƠNG MẠI
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA 33 (2007 – 2011)
Đề tài:
CƠ CẤU TỔ CHỨC VÀ HOẠT ĐỘNG CỦA
HẢI QUAN VIỆT NAM - THỰC TIỄN VÀ
HƯỚNG HOÀN THIỆN
Giáo viên hướng dẫn:
Cô PHẠM MAI PHƯƠNG
Bộ Môn: LUẬT THƯƠNG MẠI
Sinh viên thực hiện:
NGUYỄN NGỌC TRÚC
MSSV: 5075310
Lớp: Luật Thương Mại III - K33
Cần Thơ, 04/2011
Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam – thực tiễn và hướng hoàn thiện
PHẦN MỞ ĐẦU
1.
Lý do chọn đề tài.
Kế hoạch thực hiện chiến lược phát triển kinh tế xã hội trong mười năm (20012010) diễn ra trong thời kỳ đất nước bước vào nền kinh tế mở cửa và hội nhập với
quốc tế. Ngày 25/3/2011, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã ban hành Quyết
định số 448/QĐ-TTg về việc phê duyệt Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2020.
Nhằm đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Và
Việt Nam là một quốc gia đang phát triển, có các mối quan hệ quốc tế cởi mở, đa
dạng. Nhận thức được tầm quan trọng của việc mở rộng các mối quan hệ ngoại thương
với các nước khác trên thế giới, tầm quan trọng trong con đường phát triển kinh tế của
một quốc gia dù ở bất kỳ trình độ nào cũng phụ thuộc nhiều vào hoạt động kinh tế đối
ngoại và hoạt động ngoại thương giữ sợi dây trung tâm. Thì Nhà nước ta vừa có chính
sách mở cửa lại vừa giữ vững chủ quyền, lợi ích dân tộc. Đẩy mạnh các hoạt động
thông thương với nước ngoài. Trong đó, năm 2007 là năm nền kinh tế Việt Nam đã đạt
được những kết quả ấn tượng trên nhiều lĩnh vực, đưa Việt Nam vào vị thế mới. Với
ba thuận lợi căn bản, vượt qua nhiều khó khăn thử thách, nền kinh tế Việt Nam đã đạt
được những kết quả tích cực trên các lĩnh vực như: kinh tế, xã hội, môi trường và phát
triển bền vững. Nền kinh tế cũng tiếp tục phát triển ổn định, đạt được mức độ tăng
trưởng cao trong vòng mười năm qua, tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt mức 8,5% cả
năm. Song, đáng chú ý là cơ cấu kinh tế đã chuyển dịch tích cực theo hướng tăng tỷ
trọng công nghiệp, xây dựng, dịch vụ giảm tỷ trọng khu vực nông nghiệp. Theo đó, cơ
cấu GDP năm 2007, khu vực nông nghiệp chỉ chiếm 20%, trong khi đó khu vực công
nghiệp và xây dựng chiếm tới 41,8%, dịch vụ 38,2%.
Cùng với những thuận lợi đó, và xuất phát từ yêu cầu hội nhập, xu hướng phát
triển của Hải quan Việt Nam trên trường quốc tế cũng như khu vực ngày càng bức
thiết. Vì thế, Ngành Hải quan Việt Nam phải thực hiện đầy đủ các cam kết quốc tế liên
quan đến lĩnh vực Hải quan. Việt Nam cần phải bảo đảm hệ thống pháp luật về Hải
quan một cách đầy đủ hơn, thống nhất, rõ ràng và công khai, phù hợp với các cam kết
quốc tế, đảm bảo cho các quy định của pháp luật Hải quan được thực hiện đúng,
nghiêm chỉnh, bình đẳng cho mọi đối tượng.
Bên cạnh đó, cũng cần nhìn nhận sự phát triển của Hải quan Việt Nam trong
bối cảnh chúng ta hội nhập sâu vào nền kinh tế trên toàn thế giới. Đây là nỗ lực lớn
của toàn Ngành Hải quan với việc phát triển Thương mại quốc tế như phải quản lý
lượng hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, lượng hành khách, phương tiện vận tải xuất
cảnh, nhập cảnh ngày càng gia tăng như hiện nay, các hình thức bảo hộ mới trong việc
thực hiện giảm nhiều sắc thuế, thương mại điện tử thì đang trên đà phát triển và mở
GVHD: Phạm Mai Phương
1
SVTH: Nguyễn Ngọc Trúc
Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam – thực tiễn và hướng hoàn thiện
rộng, các loại hình vận chuyển đa phương thức, sự xuất hiện của các nguy cơ khủng
bố, xuyên tạc quốc tế, tội phạm ma túy gia tăng, xuất hiện những hình thức buôn lậu
và gian lận mới như vi phạm bản quyền, xâm phạm sở hữu trí tuệ, vi phạm trong lĩnh
vực công nghệ thông tin, rửa tiền, buôn lậu động vật quý hiếm… Đứng trước cơ hội và
thử thách khi Việt Nam gia nhập vào Tổ chức thương mại quốc tế (WTO), nhằm nâng
cao vị thế của mình trên trường quốc tế, Ngành Hải quan càng phải đổi mới toàn diện
hơn nửa, đặc biệt là cơ cấu tổ chức và hoạt động cho phù hợp với tiến trình phát triển
đất nước và xu thế chung của toàn cầu.
Từ những yêu cầu bức bách trên người viết đã mạnh dạn tìm tòi và hoàn thành
đề tài nghiên cứu cho Luận văn tốt nghiệp: “Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan
Việt Nam_Thực tiễn và hướng hoàn thiện” dưới sự chỉ bảo và hướng dẫn nhiệt tình,
chu đáo của Cô Phạm Mai Phương.
2.
Mục đích nghiên cứu đề tài.
Đề tài này, người viết tập trung tìm hiểu, nghiên cứu sâu về Tổ chức của Hải
quan Việt Nam. Trong công tác cải cách Hành chính, cùng với những bước tiến bộ lớn
của Ngành Hải quan, nhất là công tác hiện đại hóa cơ cấu tổ chức của Ngành và hiện
đại hóa công nghệ quản lý đáp ứng yêu cầu quản lý trong tiến trình hội nhập. Đặc biệt
dưới sự cố gắng chung của toàn Ngành trong bối cảnh đất nước đang hội nhập sâu,
rộng vào nền kinh tế quốc tế. Những kết quả đạt được của Ngành Hải quan trong
những năm qua thì không thể tránh khỏi những khó khăn, thiếu sót còn tồn đọng. Vì
vậy, người viết chọn đề tài cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan để nghiên cứu,
nhằm góp một phần nhỏ vào công cuộc “Cải cách Hành chính” mà Đề án 30 của
Chính phủ đã đề ra nhằm nâng cao năng lực quản lý, đồng thời quản lý và phát triển
nguồn nhân lực, hiện đại hóa cơ sở vật chất của Hải quan. Đặc biệt là cơ cấu tổ chức
và hoạt động của Hải quan Việt Nam.
3.
Phạm vi nghiên cứu.
Đề tài nghiên cứu của người viết mặc dù đã rất cố gắng tìm hiểu nhưng do hạn
chế về thời gian lẫn kiến thức. Do đó, người viết giới hạn phạm vi nghiên cứu tập
trung vào cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam nói chung cũng như
Tổng cục Hải quan Việt Nam nói riêng. Người viết đã cố gắng tìm số liệu mới nhất
(chủ yếu từ năm 2007 đến nay) trong các trang web của các Cục Hải quan trên cả
nước.
4.
Phương pháp nghiên cứu.
Khi thực hiện nghiên cứu đề tài này người viết đã sử dụng tổng hợp nhiều
phương pháp nghiên cứu, nhưng trong đó vẫn chú trọng sử dụng các phương pháp
chính sau đây:
- Phương pháp phân tích
GVHD: Phạm Mai Phương
2
SVTH: Nguyễn Ngọc Trúc
Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam – thực tiễn và hướng hoàn thiện
- Phương pháp thống kê
- Phương pháp tổng hợp
- Phương pháp trích dẫn.
5.
Bố cục Luận văn.
Bố cục của Luận văn được chia làm ba phần: Phần mở đầu, Phần nội dung,
Phần kết luận. Trong đó Phần nội dung được chia làm ba chương:
Chương 1: Những vấn đề lý luận chung về Hải quan Việt Nam.
Chương 2: Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam.
Chương 3 Một số giải pháp hoàn thiện trong cơ cấu tổ chức và hoạt động của
Hải quan Việt Nam.
GVHD: Phạm Mai Phương
3
SVTH: Nguyễn Ngọc Trúc
Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam – thực tiễn và hướng hoàn thiện
CHƯƠNG 1:
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ HẢI QUAN VIỆT NAM.
1.1
Khái niệm về Hải quan Việt Nam, quá trình thành lập Hải quan Việt
Nam
1.1.1 Khái niệm về Hải quan.
Ngành Hải quan của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được thành lập
ngày 10/9/1945 với cái tên là: “Sở thuế quan và thuế gián thu” thuộc Bộ Tài chính.
Sau khi miền Bắc được hoàn toàn giải phóng, thì ngày 15/11/1954 “Sở thuế quan và
thuế gián thu” được đổi tên thành “Cục Hải quan” trực thuộc Bộ Công thương (chính
là tiền thân của Bộ Ngoại thương sau này)1. Ngày 20/10/1984, Chính phủ ban hành
Nghị định 139/NĐ-CP thành lập “Tổng Cục Hải quan” trực thuộc Chính phủ và là
công cụ chuyên chính bán vũ trang của Đảng và Nhà Nước, ngày 4/9/2002, Thủ tướng
Chính phủ đã quyết định chuyển Tổng cục Hải quan - cơ quan quản lý Nhà nước về
Hải quan về Bộ tài Chính.
Về lý do đổi tên “Thuế quan” thành “Hải quan” thì theo đồng chí Nguyễn
2
Chanh nguyên thứ trưởng Bộ Ngoại thương, người đã tham gia đặt tên cho lực lượng
này vào thập kỷ 50 của thế kỷ trước thì, lúc đầu lãnh đạo Bộ Ngoại thương cũng định
giữ cái tên thuế quan. Nhưng những ý kiến phản biện lại cho rằng, lúc bấy giờ không
có thuế xuất nhập khẩu và cũng không làm nhiệm vụ thu thuế nên không thể gọi là
Thuế quan. Và hiện tại cơ quan quản lý Nhà nước về Hải quan chỉ giữ nhiệm vụ kiểm
tra Hải quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu và công cụ vận tải xuất nhập cảnh,
chống buôn lậu qua biên giới, chống buôn lậu thuốc phiện, bảo vê độc quyền Ngoại
Thương của Nhà nước, do đó phải tìm một cái tên khác không liên quan đến thuế. Và
cũng vì cái tên hải quan không liên quan gì đến thuế nên tập thể lãnh đạo Bộ Ngoại
Thương đã quyết định lấy tên là Hải quan.
Nhưng vào giữa thập kỷ 80 của thế kỷ trước, phong trào đổi mới và cùng với nó
là xóa bỏ quan liêu bao cấp, Nhà nước ta đã ban hành Luật thuế xuất khẩu và thuế
nhập khẩu và giao cho Hải quan thu. Kết quả không ngờ, thuế xuất khẩu và thuế nhập
khẩu đã đóng góp một phần quan trọng vào Ngân sách Nhà nước. Chính vì Hải quan là
nguồn thu lớn nên người ta lại quyết định đổi tên Hải quan thành Thuế quan, nhưng
không được chấp nhận. Và theo cuốn từ điển tiếng Việt do Viện Ngôn ngữ xuất bản
năm 20053 giải thích Hải quan là: “Việc kiểm soát và đánh thuế hàng hóa xuất nhập
cảnh”. Cách giải thích này cho chúng ta biết về hoạt động của lực lượng này, chứ chưa
1
Tổ chức Hải quan: Hải quan Việt Nam_ Những sự kiện (1945-1955).
Nguyễn Chanh: Nguyên Thứ trưởng Bộ Ngoại thương: ý kiến phát biểu trong hội thảo về lịch sử Hải quan
2005.
3
Viện Ngôn Ngữ học Từ điển Tiếng Việt năm 2005.
2
GVHD: Phạm Mai Phương
4
SVTH: Nguyễn Ngọc Trúc
Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam – thực tiễn và hướng hoàn thiện
cho chúng ta biết về ý nghĩa của cái tên đó. Người viết cố gắng tìm ra ý nghĩa của cái
tên Hải quan, nhằm thấy rõ bản chất thực sự của lực lượng này. Đồng thời giúp chúng
ta thấy rõ vị thế quan trong của nó trong bộ máy Nhà nước. Mục tiêu xây dựng một lực
lượng Hải quan trong sạch, vững mạnh, chính quy và hiện đại có nội dung và ý nghĩa
thiết thực một khi chúng ta hiểu rõ vị thế, bản chất, ý nghĩa của nó trong Bộ máy Nhà
nước.
Vậy để Hải quan được hiểu rõ hơn, thì theo từ điển nghiệp vụ do Tổ chức Hải
quan thế giới biên soạn: “Hải quan là cơ quan Chính phủ chịu trách nhiệm thi hành
Luật Hải quan, chịu trách nhiệm thu thuế và lệ phí xuất nhập khẩu, đồng thời cũng
chịu trách nhiệm thi hành các luật lệ khác liên quan tới việc nhập khẩu, quá cảnh và
xuất khẩu hàng hóa”4
Từ những nhận thức thu được người viết đưa ra phát biểu rõ hơn về Hải quan
như sau: “Hải quan là một trong những công cụ đối ngoại quan trọng của Chính phủ,
có nhiệm vụ thay mặt Nhà nước để tiến hành các biện pháp kiểm tra Nhà nước về Hải
quan tại các cửa khẩu, thu thuế xuất nhập khẩu, thuế gián thu và các lệ phí khác có
liên quan tới hoạt động đối ngoại, chống buôn lậu qua biên giới, thực hiện thống kê
hàng hóa thực xuất và thực nhập”.
1.1.2 Quá trình thành lập và phát triển của Hải quan Việt Nam5.
Xây dựng lực lượng Hải quan Việt Nam thành lực lượng chuyên nghiệp cao, có
chuyên môn sâu và hiện đại, hoạt động minh bạch, liêm chính và có hiệu quả nhằm
đáp ứng yêu cầu của tình hình và nhiệm vụ phát triển kinh tế đất nước. Ra đời chỉ sau
khi Nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa thành lập, Hải quan Việt Nam có lịch sử 65
năm phát triển vẻ vang. Trải qua thăng trầm cùng đất nước, lực lượng Hải quan luôn
xứng đáng là người chiến sĩ gác cửa nền kinh tế đất nước. Phát huy truyền thống đó,
ngày nay Hải quan Việt Nam đang phát huy tiềm lực bước vào thời kì mới, với những
vận hội và thời cơ mới. Năm 1945 Cách mạng Tháng Tám thành công, Hồ Chủ Tịch
đọc bản Tuyên Ngôn Độc Lập khai sinh nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa. Tuy
nhiên, sau đó Việt Nam vẫn phải tiếp tục trải qua 30 năm chiến tranh ác liệt và 27 năm
thử thách trong thời kỳ hàn gắn vết thương chiến tranh.
Với cái tên đầu tiên là “Sở Thuế quan và thuế gián thu” được thành lập với mục
đích đảm bảo việc kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu và duy trì nguồn thu ngân sách.
Hải quan Việt Nam không ngừng chăm lo xây dựng, hoàn thiện và nâng cao cơ sở
pháp lý cùng với việc quản lý Nhà Nước để ngày càng phù hợp hơn với thực tiễn của
nước ta. Từ chỗ Hải quan Việt Nam còn phải tạm thời sử dụng những quy định nghiệp
4
Từ Điển Hán việt.
Tổng Cục Hải Quan Việt Nam; http:// www.custom.gov.vn./Lits/HaiQuanVietNam/Details.aspx?ID=5. Truy
cập ngày19/01/2011.
5
GVHD: Phạm Mai Phương
5
SVTH: Nguyễn Ngọc Trúc
Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam – thực tiễn và hướng hoàn thiện
vụ về thuế quan của chính quyền thực dân đến nay đã xây dựng và ban hành được
“Điều lệ Hải quan”, Pháp lệnh Hải quan và tiếp theo đó là Luật Hải quan Việt Nam có
hiệu lực ngày 1/1/2002 ( sửa đổi, bổ sung năm 2005).
Với những mục tiêu nhằm tạo thuận lơi cho sự phát triển xuất nhập khẩu, thu
hút đầu tư nước ngoài, phát triển du lịch và giao thương quốc tế, đảm bảo quản lý,
nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác Hải quan Việt nam đã luôn luôn làm theo khẩu
hiệu mình đặt ra “ Thuận Lợi, Tận Tụy, Chính Xác”.
Ngày 10 tháng 09 năm 1945, Bộ trưởng Bộ Nội Vụ Võ Nguyên Giáp thừa ủy
quyền của Chủ tịch Chính Phủ lâm thời Việt Nam dân chủ cộng hòa ký Sắc lệnh số
27-SL thành lập “Sở thuế quan và thuế gián thu” khai sinh Hải quan Việt Nam. Sau
đây là quá trình xây dựng và phát triển qua các giai đoạn của Hải quan nói chung và
của Tổng Cục Hải quan Việt Nam nói riêng:
Giai đoạn 1945-1954:
Thành lập Hải quan Việt Nam thực hiện nhiệm vụ của Nhà Nước Việt Nam dân
chủ cộng hòa vừa mới khai sinh, tham gia cuộc kháng chiến chống Pháp. Ngày
10/9/1945, Bộ trưởng Bộ Nội Vụ Võ Nguyên Giáp được ủy quyền của Chủ Tịch
Chính Phủ lâm thời Việt Nam Dân chủ cộng hòa ký sắc lệnh 27-SL thành lập “ Sở
thuế quan và thuế gián thu” khai sinh ngành Hải quan Việt Nam.
Nhiệm vụ: thu các thuế nhập cảnh và xuất cảnh, thu thuế gián thu. Sau đó,
ngành được giao thêm nhiệm vụ chống buôn lậu thuốc phiện và có quyền định đoạt,
hòa giải đối với các vụ vi phạm về thuế quan và thuế gián thu.
- Hệ thống tổ chức:
+ Trung ương: Sở thuế quan và thuế gián thu (Sau đổi thành Nha thuế quan và
thuế gián thu) thuộc Bộ Tài chính
+ Địa phương: Bắc Bộ, Trung Bộ, Nam Bộ mỗi miền đều có:
•
Tổng thu Sở thuế quan
•
Khu vực thuế quan
•
Chính thu Sở thuế quan
•
Phụ thu Sở thuế quan
+ Tình hình đất Nước: Giai đoạn này cả nước đang bước vào cuộc kháng chiến
chống thực dân Pháp xâm lược, Hải quân Việt Nam phối hợp cùng các lực lượng thực
hiện chủ trương bao vây kinh tế và đấu tranh kinh tế với địch. Nhiệm vụ chính trị của
Hải quan Việt Nam thời kỳ này là bám sát và phục vụ kiệp thời nhiệm vụ của Cách
mạng, tạo nguồn thu cho Ngân sách quốc gia, kiểm soát hàng hóa xuất nhập khẩu, đấu
tranh chống buôn lậu giữa vùng tự do và vùng tạm chiến.
Ngày 10 tháng 9 năm 1945 theo sắc lệnh số 27-SL của Chủ tịch Chính phủ lâm
thời Việt Nam dân chủ Cộng hoà, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Võ Nguyên Giáp, thay mặt
GVHD: Phạm Mai Phương
6
SVTH: Nguyễn Ngọc Trúc
Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam – thực tiễn và hướng hoàn thiện
Chính phủ ký thành lập “Sở thuế quan và thuế gián thu”. Với mục đích thiết lập chủ
quyền thuế quan của nước Việt Nam độc lập, đảm bảo việc kiểm soát hàng hoá xuất
nhập khẩu và duy trì nguồn thu ngân sách từ hoạt động này.
Ngày 29 tháng 5 năm 1946 theo sắc lệnh số 75-SL của Chủ tịch Hồ Chí Minh
về tổ chức của Bộ Tài chính, Sở Thuế quan và thuế gián thu được đổi thành Nha Thuế
quan và Thuế gián thu thuộc Bộ Tài chính.
Ngày 4 tháng 7 năm 1951 Bộ trưởng Bộ Tài chính Lê Văn Hiến đã ký Nghị
định số 54/NĐ quy định lại tổ chức của Bộ Tài chính và Nha Thuế quan và Thuế gian
thu được đổi thành Cơ quan Thuế xuất nhập khẩu.
Giai đoạn 1954-1975:
- Nhiệm vụ: Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc. Ra sức chống Mỹ giải
phóng miền Nam thống nhất đất nước, Chính phủ giao cho Bộ Công thương quản lý
hoạt động ngoại thương và thành lập Sở Hải quan (thay cho ngành thuế xuất khẩu và
nhập khẩu) thuộc Bộ Công thương.
Hệ thống tổ chức Hải quan:
+ Trung ương: Sở Hải quan.
+ Địa phương: Sở Hải quan liên khu, thành phố, Chi Sở Hải quan tỉnh, Phòng
Hải quan cửa khẩu.
- Tình hình đất nước: Trước yêu cầu nhiệm vụ mới của Ngành Hải quan, ngày
27/02/1960 Chính phủ đã ban hành Nghị định 03/CP (do Thủ tướng Phạm Văn Đồng
ký) ban hành Điều lệ Hải quan đánh dấu bước phát triển mới của Hải quan Việt Nam.
Ngày 17/06/1962 Chính phủ ban hành Quyết định số: 409/BNT/QĐ đổi tên Sở Hải
quan Trung ương thành Cục Hải quan thuộc Bộ Ngoại thương. Giai đoạn này Hải quan
được xác định là công cụ bảo đảm thực hiện đúng đắn chế độ Nhà nước độc quyền
ngoại thương, ngoại hối, thi hành chính sách thuế quan (thu thuế hàng hóa phi mậu
dịch) tiếp nhận hàng hóa viện trợ và chống buôn lậu qua biên giới. Năm 1973, Hiệp
định Pari được ký kết chấm dứt chiến tranh phá hoại của Mỹ ở Miền Bắc. Hải quan
Việt Nam huấn luyện, chuẩn bị các điều kiện triển khai công tác khi Miền Nam được
giải phóng. Thời kỳ này toàn ngành hải quan được tặng thưởng hai Huân chương Lao
động Hạng hai và Hạng ba, 11 đơn vị và cá nhân được tặng thưởng Huân chương Lao
động và Huân chương chiến công các Hạng.
Ngày 14 tháng 12 năm 1954 Bộ trưởng Bộ Công thương Phan Anh ký Nghị
định số 136-BCT/KB/NĐ thành lập Sở Hải quan thay thế cơ quan thuế xuất nhập khẩu
thuộc Bộ Công thương.
Ngày 17 tháng 2 năm 1962 để thực hiện Điều lệ Hải quan (ban hành ngày
27/2/1960) Thứ trưởng Bộ Ngoại thương Lý Ban ký Quyết định số 490/BNT/QĐ-
GVHD: Phạm Mai Phương
7
SVTH: Nguyễn Ngọc Trúc
Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam – thực tiễn và hướng hoàn thiện
TCCB đổi tên Sở Hải quan thành Cục Hải quan. Lúc này Cục Hải quan trực thuộc Bộ
Ngoại thương.
Giai đoạn 1975-1986:
Hải quan thống nhất lực lượng và triển khai hoạt động trên phạm vi cả nước.
Sau khi thống nhất đất nước Hải quan triển khai hoạt động trên địa bàn cả nước
từ tuyến biên giới phía Bắc đến tuyến biên giới phía Tây Nam, các cảng biển, Sân bay
quốc tế, Bưu cục ngoại dịch, Trạm chở hàng. Do yêu cầu quản lý tập trung thống nhất,
Chính phủ đã có Quyết định số 80/CT ngày 5/3/1979 quyết định chuyển tổ chức Hải
quan địa phương thuộc UBND tỉnh, thành phố về thuộc Cục Hải quan Bộ Ngoại
thương.
Thời kỳ này tính chất các hoạt động buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá
qua biên giới có biểu hiện phức tạp và phổ biến. Ngày 30/8/1984 Hội đồng Nhà nước
phê chuẩn Nghị quyết số 547/NQ/HĐND thành lập Tổng cục Hải quan trực thuộc Hội
đồng Bộ trưởng; và ngay sau đó Hội đồng Bộ trưởng ban hành Nghị quyết số
139/HĐBT ngày 20/10/1984 ban hành Nghị định quy định nhiệm vụ, quyền hạn và tổ
chức bộ máy của Tổng cục Hải quan. Hải quan Việt Nam được xác định là “Công cụ
chuyên chính nửa vũ trang của Đảng và Nhà nước có chức năng kiểm tra và quản lý
hàng hoá, hành lý, ngoại hối và các công cụ vận tải xuất nhập qua biên giới nước Cộng
Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt nam, thi hành chính sách thuế xuất nhập khẩu, ngăn ngừa
chống các hoạt động buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hoá, tiền tệ qua biên giới,
nhằm bảo đảm thực hiện đúng đắn chính sách của nhà nước độc quyền về ngoại
thương, ngoại hối góp phần bảo vệ chủ quyền quốc gia, an ninh chính trị, trật tự an
toàn xã hội, phục vụ công tác đối ngoại của Đảng và Nhà nước”.
Hệ thống tổ chức Hải quan:
+ Tổng cục Hải quan.
+ Hải quan tỉnh, thành phố.
+ Hải quan Cửa khẩu và Đội kiểm soát Hải quan.
Giai đoạn 1986-2002:
Đại hội Đảng cộng sản Việt Nam lần thứ VI đề ra đường lối đổi mới đất nước,
chủ trương mở cửa, phát triển nền kinh tế nhiều thành phần theo cơ chế thị trường có
sự quản lý của nhà nước theo định hướng Xã Hội Chủ Nghĩa.
Nhiệm vụ: Yêu cầu đối với Hải quan Việt Nam lúc này là thực hiện quản lý
Nhà nước về Hải quan trước tình hình: Hoạt động giao lưu hợp tác với nước ngoài
phát triển mạnh mẽ chưa từng thấy, kinh tế thị trường bộc lộ những khuyết tật, hạn
chế, khối lượng hàng hoá xuất nhập khẩu khá lớn tạo nguồn thu thuế xuất nhập khẩu
hàng năm chiếm tỷ lệ từ 20 - 25% GDP, tình trạng buôn lậu gia tăng, nhập lậu tài liệu
phản động, ấn phẩm đồi truỵ, chất nổ, ma tuý khá nhiều.
GVHD: Phạm Mai Phương
8
SVTH: Nguyễn Ngọc Trúc
Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam – thực tiễn và hướng hoàn thiện
Ngày 24/2/1990, Chủ tịch Hội đồng Nhà nước ký lệnh công bố Pháp lệnh Hải
quan. Pháp lệnh gồm 51 điều, chia làm 8 chương, có hiệu lực thi hành từ ngày
1/5/1990.
Pháp lệnh Hải quan xác định chức năng của Hải quan Việt nam là “Quản lý
Nhà nước về Hải quan đối với hoạt động xuất nhập khẩu, xuất nhập cảnh, quá cảnh
Việt Nam, đấu tranh chống buôn lậu hoặc vận chuyển trái phép hàng hoá, ngoại hối
hoặc tiền Việt nam qua biên giới”. Bộ máy tổ chức của Hải quan Việt nam được xác
định rõ tổ chức theo nguyên tắc tập trung thống nhất, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Hội
đồng Bộ Trưởng.
Hệ thống tổ chức Hải quan:
+ Tổng cục Hải quan;
+ Cục Hải quan liên tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và cấp tương đương.
+ Hải quan Cửa khẩu, Đội kiểm soát Hải quan.
Cơ sở vật chất của Hải quan Việt Nam được nâng cấp một bước: đã trang bị
máy soi nghiệp vụ, máy và chó nghiệp vụ phát hiện ma tuý, tàu cao tốc chống buôn lậu
trên biển.
Công tác đào tạo bồi dưỡng công chức được lưu ý hơn: Trường nghiệp vụ Hải
quan thành lập năm 1986, Trường nghiệp vụ Hải quan 1 (Hà Nội) thành lập năm 1988;
sau hợp nhất 2 trường thành Trường Hải quan Việt Nam và Năm 1996 Thủ tướng
Chính phủ ký Quyết định thành lập Trường Cao đẳng Hải quan. Từ năm 1986 đến năm
1999 đã bồi dưỡng nghiệp vụ cho 4.626 cán bộ, gửi đào tạo đại học tại chức 1.750 cán
bộ.
Hải quan Việt Nam đã tham gia và trở thành thành viên chính thức của Tổ chức
Hải quan thế giới (WCO) từ ngày 01/07/1993 và từ đó đã mở rộng quan hệ với tổ chức
Hải quan thế giới và Hải quan khối ASEAN.
Ghi nhận bước trưởng thành của Hải quan Việt Nam, Hội đồng Nhà nước đã
tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng Nhì cho Ngành, Huân chương các hạng cho
một số Hải quan cấp tỉnh Hải quan Việt nam nhân dịp 45 năm kỷ niệm ngày thành lập
ngành Hải quan.
Từ 1990 đến 2000 toàn ngành Hải quan tích cực triển khai thực hiện cải cách
thủ tục hành chính, tập trung đột phá vào khâu cải cách thủ tục Hải quan tại cửa khẩu,
thực hiện tốt các nội dung: Sắp xếp lại và thành lập thêm các địa điểm thông quan,
công khai hoá các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến thủ tục Hải quan, phân
luồng hàng hoá “Xanh, Vàng, Đỏ”6, thiết lập đường dây điện thoại nóng, sửa đổi, bổ
6
Căn cứ cho việc phân luồng xanh-vàng-đỏ, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp chấp hành tốt quy định của
pháp luật, làm thủ tục hải quan qua luồng xanh nhanh chóng hơn. Đối với doanh nghiệp vi phạm luật nhưng
GVHD: Phạm Mai Phương
9
SVTH: Nguyễn Ngọc Trúc
Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam – thực tiễn và hướng hoàn thiện
sung và ban hành nhiều văn bản, quy chế, quy trình thủ tục hải quan nhằm thực hiện
các nội dung của đề án cải cách.
Trong 2 năm 1999 - 2000 Hải quan Việt Nam đã ký kết và thực hiện 2 Dự án
với nước ngoài: Dự án VIE - 97/059 do UNDP (United Nations Development
Programme_ Chương trình phát triển Liên Hợp Quốc) tài trợ về “tăng cường năng lực
cho Hải quan Việt Nam thực hiện công tác quản lý Xuất nhập khẩu và hội nhập quốc
tế” và Dự án nghiên cứu khả thi do cơ quan Phát triển và Thương mại Hoa Kỳ (TDA_
Training and Development Agency ) và Công ty UNISYS tài trợ về công nghệ thông
tin, tiến tới áp dụng công nghệ trao đổi dữ liệu điện tử EDI (Electronic Data
Interchange).
Đầu năm 1993, Tổng cục Hải quan Việt Nam đã hoàn tất đề án “Phát triển
ngành Hải quan Việt Nam từ năm 1993 đến năm 2000” trình lên Thủ tướng Chính
Phủ. Tháng 02 năm 1993 Quốc Hội nước Cộng Hòa Xã Hội Việt nam ra Nghị quyết số
18/NQ-UBTVQH về công tác xây dựng pháp luật. Được Chính phủ phân công, ngành
Hải quan tiến hành chuẩn bị Dự án Luật Hải quan từ giữa năm 1993. Trong suốt chặng
đường dài hơn 10 năm. Từ năm 1993 đến 2001 toàn ngành tập trung xây dựng và hoàn
thiện Dự thảo Luật Hải quan, qua nhiều lần sửa đổi, bổ sung đến tháng 5/2001 Dự thảo
Luật Hải quan lần thứ 18 đã được hoàn chỉnh và trình kỳ họp thứ 9 Quốc Hội khoá 10
để thông qua thay thế cho Pháp lệnh Hải quan 1990. Nhà nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ
Nghĩa Việt Nam đã tặng thưởng Huân chương Hồ Chí Minh cho ngành Hải quan nhân
dịp 50 năm ngày thành lập Hải quan Việt Nam (10/9/1945 - 10/9/1995). Luật Hải quan
được Quốc hội khóa X kỳ họp thứ XI thông qua ngày 29/06/2001 và có hiệu lực thi
hành từ ngày 01/01/2002; và ngày 04/09/2002 theo Quyết định số 113/2002/QĐ-TTg
của Thủ tướng Chính phủ Tổng Cục Hải quan trực thuộc Bộ Tài chính.
Giai đoạn từ năm 2002 đến nay:
Từ khi Luật Hải quan năm 2001 ra đời và có hiệu lực năm 2002, mặc dù được
cộng đồng doanh nghiệp trong và ngoài nước đánh giá cao về tiến độ cải cách thủ tục
hành chính để tiết kiệm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp trong thời gian qua,
nhưng những hiện tượng tham nhũng, tiêu cực, sách nhiễu doanh nghiệp trong ngành
này vẫn đang là nỗi bức xúc của xã hội. Vì vậy Luật Hải quan năm 2001 được sửa đổi,
bổ sung một số điều nhằm hạn chế những tiêu cực và bất cập trên. Luật sửa đổi, bổ
sung mới này đã tăng cường thêm các quy định về thủ tục hải quan, trách nhiệm của
Hải quan và công chức hải quan theo hướng minh bạch, rõ ràng, đảm bảo dễ dàng
thanh tra, giám sát. Luật sửa đổi, bổ sung này có hiệu lực thi hành kể từ ngày
01/01/2006. “Nhiệm vụ tổng quát của năm 2011 đối với đất nước là tập trung mọi nỗ
chưa đến mức phải áp dụng các biện pháp bắt buộc thì đi qua luồng vàng; luồng đỏ "dành" cho các doanh
nghiệp có dấu hiệu vi phạm pháp luật nghiêm trọng, khai báo hải quan không trung thực.
GVHD: Phạm Mai Phương
10
SVTH: Nguyễn Ngọc Trúc
Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam – thực tiễn và hướng hoàn thiện
lực để tập trung chặn đứng suy giảm kinh tế, lạm phát, khôi phục lại đà phát triển kinh
tế, đạt mức khoảng 8,5% chất lượng tăng trưởng của cả năm, ổn định cán cân kinh tế
vĩ mô, kiểm soát giá cả, nâng một mức cải thiện đời sống nhân dân, đảm bảo an ninh
xã hội. Nâng cao hơn nữa năng lực, chất lượng dự báo tình hình, để có “phản ứng
chính sách” kịp thời, hiệu quả; tiếp tục hoàn thiện thể chế, cơ chế để quản lý, điều
hành, đặc biệt trong các lĩnh vực đất đai, tài nguyên, doanh nghiệp để đất đai, khoáng
sản, nhà đầu tư là động lực, là “của để dành” của đất nước; tập trung công tác thanh
tra, kiểm tra, giám sát việc thực hiện các nhiệm vụ, mục tiêu đã đề ra”7. Cụ thể hóa
những nhiệm vụ chung này, ngành Hải quan phải tập trung nỗ lực, đặc biệt là nâng cao
hoạt động trong mảng nhiệm vụ trọng tâm, góp phần tạo đà cho tăng trưởng kinh tế,
hiện đại hóa để tạo thuận lợi tối đa cho doanh nhiệp xuất khẩu đồng thời quản lý chặt
chẽ đối với hàng hóa xuất khẩu và nhập khẩu; triển khai tốt, thực hiện xuất sắc nhiệm
vụ thu ngân sách; tiếp tục xâp dựng lực lượng và làm trong sạch bộ máy; hoạt động
tích cực để phục vụ Đại Hội Đảng các cấp và Đại Hội Đảng toàn quốc.
Với Tổng Cục Hải quan Việt Nam nói riêng hiện nay thì: Tổng cục Hải quan
thực hiện việc trình Bộ trưởng Bộ Tài chính để trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ
xem xét, quyết định chiến lược, quy hoạch, chương trình mục tiêu quốc gia, chương
trình hành động, đề án, dự án quan trọng về Hải quan. Tổng cục Hải quan tổ chức thực
hiện các nhiệm vụ về kiểm tra, giám sát hải quan đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập
khẩu, quá cảnh; phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh; phòng chống
buôn lậu vận chuyển trái phép, tổ chức thực hiện pháp luật về thuế và các khoản thu
đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu; và các nhiệm vụ khác, quyền hạn khác do Bộ
trưởng bộ Tài chính giao và theo các quy định của pháp luật. Theo Quyết định 02/QĐTTg này, Tổng cục Hải quan thêm nhiệm vụ trình các dự án, dự thảo luật, nghị quyết,
pháp lệnh của Quốc Hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, nghị định của Chính phủ, quyết
định của Thủ tướng Chính phủ về Hải quan; dự toán thu thuế xuất nhập khẩu hàng
năm theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước. Về cơ cấu tổ chức, Tổng cục Hải
quan sẽ có 15 đơn vị ở Trung ương và 33 Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, Thành phố trực
thuộc Trung ương.
Ngày 01/01/2002 Luật Hải quan có hiệu lực, Pháp Lệnh Hải quan được Hội
đồng Nhà nước ban hành ngày 20/02/1990 hết hiệu lực kể từ ngày Luật này có hiệu
lực. Và hiện nay Luật Hải quan được sửa đổi, bổ sung năm 2005. Luật sửa đổi, bổ
sung này đã được Quốc Hội nước Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam thông qua
ngày 14/06/2005 có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2006.
1.2
Nguyên tắc hoạt động và hệ thống tổ chức của Hải quan Việt Nam.
7
Phát biểu của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng trong Hội nghị Chính phủ về Kinh tế-Xã hội năm 2011;
Truy cập ngày 19/01/2011.
GVHD: Phạm Mai Phương
11
SVTH: Nguyễn Ngọc Trúc
Cơ cấu tổ chức và hoạt động của Hải quan Việt Nam – thực tiễn và hướng hoàn thiện
1.2.1 Nguyên tắc hoạt động của Hải quan Việt nam.
Hải quan Việt Nam được tổ chức và hoạt động theo nguyên tắc tập trung, thống
nhất. Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan thống nhất quản lý, điều hành hoạt động của
Hải quan các cấp; Hải quan cấp dưới chịu sự quản lý, chỉ đạo của Hải quan cấp trên8.
1.2.2 Hệ thống tổ chức của Hải quan Việt Nam.
Để hợp lý hóa cơ cấu tổ chức, phù hợp với cải cách Hành chính của Chính phủ
và xu thế hội nhập với nền kinh tế các nước trong khu vực và thế giới, thì hệ thống tổ
chức của Hải quan Việt Nam gồm có 3 cấp theo đơn vị hành chính:
Tổng cục Hải quan;
Cục Hải quan tỉnh, liên tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương;
Chi cục Hải quan cửa khẩu, Đội kiểm soát Hải quan và đơn vị tương
đương
Chính phủ quy định cụ thể nhiệm vụ, tổ chức, hoạt động của Hải quan các cấp;
chế độ phục vụ, chức danh, tiêu chuẩn, lương, phụ cấp thâm niên, chế độ đãi ngộ khác
đối với công chức hải quan; hải quan hiệu, cờ hiệu, cấp hiệu, trang phục, giấy chứng
minh hải quan9.
Trong đó, Tổng cục Hải quan được tổ chức theo nguyên tắc tập trung thống
nhất thành hệ thống từ Trung ương đến địa phương.
Cơ cấu tổ chức Tổng cục Hải quan gồm10:
* Cơ quan Tổng cục Hải quan ở Trung ương:
a) Vụ Pháp chế;
b) Vụ Hợp tác quốc tế;
c) Vụ Tổ chức cán bộ;
d) Vụ Tài vụ - Quản trị;
đ) Văn phòng (có đại diện tại thành phố Hồ Chí Minh);
e) Thanh tra;
g) Cục Giám sát quản lý về hải quan;
h) Cục Thuế xuất nhập khẩu;
i) Cục Điều tra chống buôn lậu;
k) Cục Kiểm tra sau thông quan;
l) Cục Công nghệ thông tin và Thống kê hải quan;
m) Trung tâm Phân tích, phân loại hàng hóa xuất nhập khẩu (có Chi nhánh ở
một số khu vực);
8
Điều 12, Luật Hải quan được sửa đổi, bổ sung ngày 14/06/2005 (Hiệu lực thi hành ngày 01/01/2006).
Điều 13, Luật Hải quan được sửa đổi, bổ sung ngày14/06/2005 (Hiệu lực thi hành ngày 01/01/2006).
10
Theo Điều 3, Quyết định số 02/2010/QĐ-TTg ngày 15/01/2010 của Thủ tướng chính phủ, quy định chức năng,
nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu của Tổng cục Hải quan trực thuộc Bộ Tài chính.
9
GVHD: Phạm Mai Phương
12
SVTH: Nguyễn Ngọc Trúc
