LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại một số hủ tục của ĐỒNG bào dân tộc THIỂU số ẢNH HƯỞNG đến THỰC THI QUY ĐỊNH về kết hôn của LUẬT hôn NHÂN và GIA ĐÌNH

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT



LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
NIÊN KHÓA 2008 – 2012

Đề tài:

MỘT SỐ HỦ TỤC CỦA ĐỒNG BÀO DÂN TỘC
THIỂU SỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN THỰC THI
QUY ĐỊNH VỀ KẾT HÔN CỦA LUẬT HÔN
NHÂN VÀ GIA ĐÌNH

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

HUỲNH THỊ TRÚC GIANG

TRẦN THỊ THÙY LINH
MSSV: 5085969
Lớp: Luật Thương mại 1

Cần Thơ, 5/2012


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

........................................................................................................................

........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
........................................................................................................................
......................................................................................................................../.

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN

........................................................................................................................

........................................................................................................................

.....................................................................................................................................

........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................

.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................

.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................

........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................

.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
........................................................................................................................
/.

........................................................................................................................
......................................................................................................................../.


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình.

MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU

Trang

1. Lý do chọn đề tài .................................................................................. 1
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài............................................................. 2
3. Phạm vi nghiên cứu đề tài ..................................................................... 2
4. Phương pháp nghiên cứu....................................................................... 2
5. Bố cục đề tài ......................................................................................... 2
CHƯƠNG 1
LÍ LUẬN CHUNG VỀ VIỆC KẾT HÔN CỦA ĐỒNG BÀO
DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở VIỆT NAM
1.1 Khái niệm về đồng bào dân tộc thiểu số................................................... 4

1.2 Tìm hiểu chung về hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số........................ 5
1.2.1 Khái niệm về phong tục tập quán và hủ tục ...................................... 5
1.2.2 Những ảnh hưởng của hủ tục đến đời sống xã hội Việt Nam ........... 8
1.2.3 Nguyên nhân tồn tại của hủ tục ........................................................ 9
1.3 Những quy định về kết hôn đối với dân tộc thiểu số theo pháp luật hiện
hành ................................................................................................................ 10
1.3.1 Khái niệm về kết hôn ........................................................................ 10
1.3.2 Điều kiện kết hôn .............................................................................. 11
1.3.2.1 Điều kiện kết hôn về nội dung .................................................... 11
1.3.2.2 Điều kiện kết hôn về hình thức ................................................... 17
1.4 Lược sử phát triển các quy định của pháp luật Việt Nam đối với đồng bào
dân tộc thiểu số .............................................................................................. 19
1.4.1 Những quy định của pháp luật về kết hôn đối với đồng bào dân tộc thiểu
số trước khi có Luật hôn nhân và gia đình..................................................... 19
1.4.2 Những quy định của pháp luật về kết hôn đối với đồng bào dân tộc thiểu
số từ khi có Luật hôn nhân và gia đình .......................................................... 21

GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình.

CHƯƠNG 2
NHỮNG ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC THI HÀNH LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA
ĐÌNH TRONG CÁC DÂN TỘC THIỂU SỐ CỦA MỘT SỐ HỦ TỤC
VÀ GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC
2.1 Một số hủ tục và những ảnh hưởng của nó đến việc thi hành Luật hôn nhân

và gia đình ...................................................................................................... 26
2.1.1 Hủ tục tảo hôn .................................................................................. 26
2.1.2 Hủ tục kết hôn cận huyết.................................................................. 30
2.1.3 Hủ tục đa thê ................................................................................... 34
2.1.4 Hủ tục nối dây .................................................................................. 37
2.1.5 Hủ tục thách cưới ............................................................................. 39
2.2 Giải pháp áp dụng các quy định của pháp luật đối với đồngbào dân tộc thiểu
số ..................................................................................................................... 42
2.2.1 Giải pháp cụ thể................................................................................ 42
2.2.2 Giải pháp chung ............................................................................... 50
2.2.2.1 Nâng cao nhận thức của người dân về mặt pháp luật .................. 50
2.2.2.2 Tăng cường vai trò quản lý của Nhà nước trong lĩnh vực hôn nhân và
gia đình .......................................................................................................... 54
KẾT LUẬN ................................................................................................... 57
TÀI LIỆU THAM KHẢO

GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

LỜI MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đồng bào dân tộc thiểu số là bộ phận hết sức quan trọng trong kết cấu dân cư
của nước ta. Hiện nay, đại đa số các đồng bào dân tộc thiểu số đều cư trú tại miền
núi, vùng sâu, vùng xa vốn là khu vực có điều kiện kinh tế, xã hội còn lạc hậu, khó
khăn. Trong đời sống, sinh hoạt của hầu hết đồng bào dân tộc thiểu số các phong

tục, tập quán chi phối và điều chỉnh hành vi của con người rất mạnh mẽ, đặc biệt là
các phong tục, tập quán về hôn nhân và gia đình vốn có tính bền vững và đã ăn sâu,
bám rễ trong nhận thức người dân từ nhiều đời nay. Có những phong tục, tập quán
tốt đẹp, thể hiện bản sắc văn hóa truyền thống của mỗi dân tộc và làm nên tính đa
dạng, giàu có của nền văn hóa truyền thống Việt Nam nhưng bên cạnh đó cũng tồn
tại không ít những hủ tục lạc hậu, cản trở tiến bộ xã hội.
Trong những năm gần đây, Đảng và nhà nước có nhiều chính sách, chủ
trương quan tâm đến đời sống vật chất, tinh thần của người dân tộc thiểu số, tạo điều
kiện cho người dân phát triển toàn diện về mọi mặt. Một trong những vấn đề được
quan tâm sâu sắc là Đảng và nhà nước ta thực hiện chính sách đưa pháp luật vào đời
sống người dân, pháp luật được phổ biến rộng rãi nhằm nâng cao ý thức sống và làm
việc theo pháp luật. Thực tiễn thi hành Luật hôn nhân và gia đình những năm qua
cho thấy thói quen hành xử theo những hủ tục lạc hậu là lực cản lớn nhất đối với
việc xây dựng nếp sống hôn nhân và gia đình văn minh, tiến bộ trong cộng đồng các
dân tộc thiểu số. Tình trạng “phép vua thua lệ làng” còn tồn tại rất nhiều trong quan
hệ hôn nhân và gia đình, sự trầm trọng và phổ biến của tình trạng tảo hôn, cưỡng ép
kết hôn, chung sống không đăng ký kết hôn… trong đối tượng dân cư này cho thấy
việc thi hành Luật hôn nhân và gia đình hiệu quả rất thấp. Sự tồn tại của những hủ
tục về kết hôn của đồng bào dân tộc thiểu số ở các vùng cộng đồng dân cư như tảo
hôn, hôn nhân cận huyết, tục nối dây, tình trạng đa thê… không những trái với các
nguyên tắc của pháp luật mà còn gây ảnh hưởng xấu đến đời sống gia đình, sức khỏe
của bà mẹ và trẻ em, sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước.
Thực tế đặt ra yêu cầu bức thiết cần phải nghiên cứu tìm hiểu những ảnh
hưởng tiêu cực của một số hủ tục lạc hậu về kết hôn, cũng như cần xóa bỏ những hủ
tục đó, nhằm tạo ra sự kết hợp hài hòa giữa luật tục, phong tục tập quán với pháp
luật nhà nước. Và đó là lý do người viết chọn đề tài “Một số hủ tục của đồng bào
dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn của Luật hôn nhân
và gia đình” để làm luận văn tốt nghiệp cử nhân luật.
GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

1

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Việc đi sâu vào nghiên cứu và làm sáng tỏ ảnh hưởng của một số hủ tục đến
việc thực thi Luật hôn nhân và gia đình có ý nghĩa quan trọng trên cả hai phương
diện, đó là phương diện lập pháp và phương diện thực tiễn. Tuy là một công trình
nghiên cứu khoa học với quy mô và mức độ nhỏ nhưng đây là điều kiện để người
viết nêu lên được quan điểm, chính kiến của mình trên cơ sở những đề xuất có tính
khoa học.
Trong luận văn, người viết tập trung phân tích những ảnh hưởng của một số
hủ tục đến việc thực thi quy định của Luật hôn nhân và gia đình về kết hôn, tìm ra
những nguyên nhân dẫn đến sự tồn tại của hủ tục cũng như những khó khăn trong
việc áp dụng Luật hôn nhân và gia đình vào đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số,
từ đó đưa ra các kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả thực thi Luật hôn nhân và gia
đình, tiến tới vận động đồng bào các dân tộc thiểu số tự giác xóa bỏ các hủ tục lạc
hậu về kết hôn mà vẫn đảm bảo giữ gìn được các giá trị văn hóa truyền thống của
phong tục tập quán trong đời sống hôn nhân và gia đình của các dân tộc.
3. Phạm vi nghiên cứu đề tài
Phong tục tập quán có một vị trí nhất định trong đời sống xã hội và sự ảnh
hưởng của chúng đến việc thực thi pháp luật là một thực tế không thể phủ nhận ở
nhiều nước trên thế giới. Trong phạm vi đề tài, người viết chủ yếu đi sâu phân tích
một số hủ tục đồng thời đối chiếu với các quy định về kết hôn của Luật hôn nhân và
gia đình năm 2000 (sửa đổi, bổ sung năm 2010), nhằm làm rõ nguyên nhân tồn tại
và những ảnh hưởng tiêu cực của các hủ tục đó đến hiệu quả thực thi những quy

định của pháp luật về kết hôn.
4. Phương pháp nghiên cứu
Người viết vận dụng các phương pháp phân tích và nghiên cứu luật viết để
nghiên cứu ảnh hưởng của một số hủ tục đến việc thực thi các quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình. Các phương pháp đối chiếu nghiên cứu luật so sánh,
phương pháp phân tích tổng hợp, quy nạp, diễn dịch, phương pháp liệt kê… cũng
được hỗ trợ cho quá trình nghiên cứu. Đồng thời, người viết còn sử dụng tổng hợp
thông tin từ các tình huống thực tế liên quan và xử lý thông tin qua mạng Internet.
5. Bố cục của đề tài
Đề tài “Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực
thi quy định về kết hôn của Luật hôn nhân và gia đình” có kết cấu như sau:
- Mục lục
- Lời nói đầu
GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

2

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

 Chương 1: Lí luận chung về việc kết hôn của đồng bào dân tộc
thiểu số ở Việt Nam. Chương này người viết tìm hiểu về khái niệm đồng
bào dân tộc thiểu số, phong tục tập quán và hủ tục, ảnh hưởng của các hủ
tục đến đời sống hiện nay. Những quy định của pháp luật về kết hôn đối
với đồng bào dân tộc thiểu số qua các thời kỳ.
 Chương 2: Một số hủ tục về kết hôn ảnh hưởng đến thực thi các
quy định của Luật hôn nhân và gia đình. Chương này người viết phân

tích những ảnh hưởng của một số hủ tục về kết hôn đối với việc thực thi
các quy định của Luật hôn nhân và gia đình cũng như các hệ lụy của nó đối
với những người trong cuộc. Sau khi tìm ra nguyên nhân, người viết đề
xuất những giải pháp nhằm tiến tới đẩy lùi ảnh hưởng của những hủ tục
cũng như nâng cao hiệu quả của việc thực thi các quy định về kết hôn của
Luật hôn nhân và gia đình hiện hành.
- Kết luận
- Tài liệu tham khảo
Để hoàn thành đề tài này, người viết xin chân thành cảm ơn sự tận tình giảng
dạy của quý thầy cô khoa Luật trường Đại học Cần Thơ trong bốn năm học vừa qua,
đặc biệt là cô Huỳnh Thị Trúc Giang – người đã tận tình hướng dẫn, truyền đạt
những kiến thức, tư liệu cũng như kinh nghiệm để người viết có thể hoàn thành đề
tài này.
Do kiến thức và xử lý thông tin còn hạn chế nên trong quá trình nghiên cứu
chắc chắn sẽ không tránh khỏi những thiếu sót, khuyết điểm chủ quan về nội dung
lẫn hình thức, người viết kính mong quý Thầy, Cô và các bạn sinh viên có quan tâm
đóng góp những ý kiến quý báu để luận văn được hoàn chỉnh hơn.

GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

3

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

CHƯƠNG 1
LÍ LUẬN CHUNG VỀ VIỆC KẾT HÔN CỦA ĐỒNG BÀO

DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở VIỆT NAM
1.1 Khái niệm về đồng bào dân tộc thiểu số
Cụm từ “dân tộc thiểu số” hiện đang được sử dụng tương đối phổ biến trong
các văn bản của Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể và trong đời sống
xã hội. Đây là những khái niệm khoa học liên quan đến vấn đề chính trị - xã hội.
Tuy nhiên trong xã hội hiện nay, có lúc có nơi vẫn chưa có cách hiểu thống nhất về
cách gọi cũng như nội hàm của nó.
“Dân tộc thiểu số” là một khái niệm khoa học được sử dụng phổ biến trên thế
giới hiện nay. Các học giả phương Tây quan niệm rằng, đây là một thuật ngữ chuyên
ngành dân tộc học (minority ethnic) dùng để chỉ những dân tộc có dân số ít. Trong
một số trường hợp, người ta đánh đồng ý nghĩa “dân tộc thiểu số” với “dân tộc lạc
hậu”, “dân tộc chậm tiến”, “dân tộc kém phát triển”, “dân tộc chậm phát triển”… Có
nhiều nguyên nhân, trong đó có sự chi phối bởi quan điểm chính trị của giai cấp
thống trị trong mỗi quốc gia. Khái niệm “dân tộc thiểu số”, có lúc, có nơi, nhất là
trong những năm trước đây còn được gọi là “dân tộc ít người”. Mặc dù hiện nay đã
có qui định thống nhất gọi là “dân tộc thiểu số”, nhưng cách gọi “dân tộc ít người”
vẫn không bị hiểu khác đi về nội dung.
Trên thực tế, khái niệm “dân tộc thiểu số” chỉ có ý nghĩa biểu thị tương
quan về dân số trong một quốc gia đa dân tộc. Theo quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin, Tư tưởng Hồ Chí Minh và xuất phát từ nguyên tắc bình đẳng dân tộc, thì khái
niệm “dân tộc thiểu số” không mang ý nghĩa phân biệt địa vị, trình độ phát triển của
các dân tộc. Địa vị, trình độ phát triển của các dân tộc không phụ thuộc ở số dân
nhiều hay ít, mà nó được chi phối bởi những điều kiện kinh tế - chính trị - xã hội và
lịch sử của mỗi dân tộc. Đảng Cộng sản Việt Nam luôn khẳng định quan niệm nhất
quán của mình: Việt Nam là một quốc gia thống nhất gồm 54 dân tộc thành viên, với
khoảng trên 80 triệu người. Theo khoản 2 và khoản 3 Điều 4 Nghị định
05/2011/NĐ-CP ngày 04/3/2011 về công tác dân tộc, quy định “dân tộc thiểu số” là
những dân tộc có số dân ít hơn so với dân tộc đa số trên phạm vi lãnh thổ nước Cộng
hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và “dân tộc đa số” là dân tộc có số dân chiếm trên
50% tổng dân số của cả nước, theo điều tra dân số quốc gia. Trong tổng số các dân
tộc nói trên thì dân tộc Việt (Kinh) chiếm 86,2%1 dân số, được quan niệm là “dân

1

ThS. Lô Quốc Toản, Quan niệm về “dân tộc thiểu số” và “cán bộ dân tộc thiểu số” hiện nay.

/>
GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

4

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

tộc đa số”, 53 dân tộc còn lại, chiếm 13,8% dân số được quan niệm là “dân tộc thiểu
số” trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam.
Ví dụ: Theo kết quả tổng điều tra dân số và nhà ở năm 20092, dân số của Việt
Nam là 85.789.573 người trong đó người Kinh là dân tộc đa số ở Việt Nam có dân
số 73.594.427 người, chiếm 85,7 % dân số cả nước và người H’Mông là một trong
những dân tộc thiểu số ở Việt Nam có dân số 1.068.189 người, chiếm 1.25% dân số
cả nước.
Khái niệm “dân tộc thiểu số” cũng không có ý nghĩa biểu thị tương quan so
sánh về dân số giữa các quốc gia dân tộc trên phạm vi khu vực và thế giới. Một dân
tộc có thể được quan niệm là “đa số” ở quốc gia này, nhưng đồng thời có thể là
“thiểu số” ở quốc gia khác. Chẳng hạn người Việt (Kinh) được coi là “dân tộc đa số”
ở Việt Nam, nhưng lại được coi là “dân tộc thiểu số” ở Trung Quốc (vì chỉ chiếm tỉ
lệ 1/55 dân tộc thiểu số của Trung Quốc); ngược lại người Hoa (Hán), được coi là
“dân tộc đa số” ở Trung Quốc, nhưng lại là dân tộc thiểu số ở Việt Nam (người Hoa
chiếm tỉ lệ 1/53 dân tộc thiểu số của Việt Nam). Rõ ràng, quan niệm về “dân tộc

thiểu số” và “dân tộc đa số” cũng như nội hàm của chúng hiện nay còn có những vấn
đề chưa thống nhất và nó cũng được vận dụng xem xét rất linh hoạt trong từng điều
kiện cụ thể, tuỳ theo quan niệm và mối quan hệ so sánh về dân số của mỗi quốc gia
dân tộc. Song, những nội dung được quan niệm như đã phân tích ở phần trên về cơ
bản là tương đối thống nhất không chỉ ở nước ta mà trong cả giới nghiên cứu dân tộc
học trên thế giới.
Như vậy, khái niệm “dân tộc thiểu số” dùng để chỉ những dân tộc có số dân
ít, chiếm tỷ trọng thấp trong tương quan so sánh về lượng dân số trong một quốc gia
đa dân tộc”3.
1.2 Tìm hiểu chung về hủ tục của đồng bào các dân tộc thiểu số
1.2.1 Khái niệm phong tục tập quán và hủ tục
Phong tục tập quán vốn là những nét đặc trưng mang đậm nét văn hóa của
từng cộng đồng tộc người. Có những phong tục đã ăn sâu vào đời sống của các tộc
người và duy trì mối quan hệ, sự ổn định trong cộng đồng theo một trật tự nhất định,
nếu nó bị phá vỡ, xáo trộn, thay đổi sẽ dẫn đến những biến đổi trong đời sống cộng
đồng, xã hội. Phong tục tập quán còn bao gồm liên quan đến những vấn đề tôn giáo,
tín ngưỡng của mỗi dân tộc do đó Đảng, Nhà nước ta luôn quan tâm đến vấn đề
2

Tổng cục thống kê, Tổng điều tra dân số và nhà ở Việt Nam năm 2009.
/>3
ThS. Lô Quốc Toản, Quan niệm về “dân tộc thiểu số” và “cán bộ dân tộc thiểu số” hiện nay.
/>
GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

5

SVTH: Trần Thị Thùy Linh

Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

phong tục tập quán của các cộng đồng tộc người nhất là người dân tộc thiểu số nhằm
phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, kết hợp với tinh hoa nhân loại để xây dựng xã hội
ổn định, văn minh và phát triển bền vững.
Phong tục được hiểu là “cách sống quen của một dân tộc”4, là toàn bộ những
hoạt động sống của con người đã được hình thành trong quá trình lịch sử và ổn định
thành nề nếp, được cộng đồng thừa nhận và tự giác thực hiện, được lưu truyền từ thế
hệ này sang thế hệ khác tạo nên tính tương đối thống nhất của cộng đồng. Phong tục
không mang tính cố định và bắt buộc như nghi lễ, nghi thức tuy nhiên nó cũng
không tùy tiện, nhất thời như hoạt động sống hàng ngày. Phong tục là một bộ phận
của văn hóa, có vai trò quan trọng trong việc hình thành truyền thống của một dân
tộc, địa phương thậm chí ảnh hưởng đến việc ứng xử của từng cá nhân trong cộng
đồng. Phong tục được tuân thủ theo quy định của luật tục5 hay hương ước6.
Tập quán được xem là “thói quen”7, hay cụ thể hơn là “thói quen hình thành
trong đời sống cộng đồng, được mọi người làm theo”. Như vậy có thể nói tập quán
là phương thức ứng xử và hành động đã hình thành quen thuộc và đã thành nếp
trong lối sống, trong lao động ở một cá nhân, một cộng đồng. Tập quán gần gũi với
thói quen ở chỗ nó mang tính tĩnh tại, bền lâu và khó thay đổi.
Giữa phong tục và tập quán ta thấy có nhiều điểm tương đồng cũng như mối
quan hệ gắn bó với nhau. Tuy nhiên khác với phong tục, tập quán chỉ là những thói
quen cư xử không bắt buộc phải tuân theo, nếu có vi phạm thì chủ yếu bị dư luận lên
án, dị nghị không tốt. Trong chừng mực nào đó tập quán chỉ là những thói quen sơ
khai. Khi tập quán được áp dụng lâu dài và được nhiều người công nhận thì trở
thành phong tục. Vậy, phong tục bắt nguồn từ tập quán nhưng được bảo đảm thực
hiện bằng những biện pháp trừng phạt có tính nghiên khắc hơn so với tập quán.
Phong tục và tập quán có nhiều điểm tương đồng đến mức nhiều khi không phân
biệt được một cách rõ ràng đâu là phong tục và đâu là tập quán. Vì lẽ đó, thuật ngữ
phong tục và tập quán thường được sử dụng song hành cùng nhau, tạo thành thuật

ngữ “phong tục tập quán”.
4

Phương Ngọc-Quang Khánh-Quang Hùng, Từ điển tiếng Việt, Nxb từ điển bách khoa, năm 2007, tr. 705.

5

Những nguyên tắc ứng xử không thành văn được hình thành trong xã hội, sau một thời gian dài áp dụng đã trở
thành truyền thống và được mọi người tuân theo.
6
Văn bản quy phạm xã hội trong đó quy định các quy tắc xử sự chung do cộng đồng dân cư cùng thỏa thuận đặt
ra để điều chỉnh các quan hệ xã hội mang tính tự quản của nhân dân nhằn giữ gìn và phát huy những phong tục
tập quán tốt đẹp và truyền thống trên địa bàn làng, bản, thôn, ấp, cụm dân cư, góp phần hỗ trợ tích cực cho việc
quản lý nhà nước bằng pháp luật.
7
Phương Ngọc-Quang Khánh-Quang Hùng, Từ điển tiếng Việt, Nxb Từ điển bách khoa, năm 2007, tr. 827

GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

6

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

Phong tục tập quán là một khái niệm phức tạp, tuy nhiên có thể được hiểu là:
“những thói quen đã được mọi người tuân thủ tại một địa phương trong một hoàn
cảnh bắt buộc phải chấp nhận lề thói ấy như một phần luật pháp của địa phương”.

Như vậy, phong tục, tập quán thực chất là những qui tắc xử sự mang tính cộng
đồng, phản ánh nguyện vọng qua nhiều thế hệ của toàn thể dân cư trong một cộng
đồng tự quản (làng, xã, khu vực). Các qui tắc này được sử dụng để điều chỉnh các
quan hệ xã hội nói chung, quan hệ hôn nhân và gia đình nói riêng, mang tính tộc
người hoặc mang tính khu vực.
Ngày nay, những phong tục tập quán tốt đẹp, phù hợp đã góp phần không nhỏ
làm cho pháp luật được thực hiện một cách nghiêm chỉnh, tự giác hơn, dựa trên lòng
tin và sự tuân thủ sẵn có của người dân đối với nó. Tuy nhiên cũng phải nhìn nhận
một cách khách quan rằng với sự trôi đi của thời gian, sự thay đổi nhanh chóng của
điều kiện kinh tế - xã hội cũng như những thay đổi trong tư duy nhận thức của con
người và trong bối cảnh của nền văn minh hiện đại thì nhiều yếu tố trong các phong
tục, tập quán đã lỗi thời lạc hậu - hủ tục, nên sự tồn tại của nó vô hình chung đã kìm
hãm sự phát triển của đất nước cũng như cản trở việc áp dụng các quy định của pháp
luật vào đời sống nhất là đối với cộng đồng đồng bào dân tộc thiểu số.
Ví dụ: Tục cướp vợ xưa là một nét đẹp văn hóa của người Mông nhưng cũng
kéo theo hệ lụy đáng buồn là nạn tảo hôn. Ngày nay, tục có phần biến tướng đi, cũng
làm phai nhạt dần những nét đẹp, nét trong sáng của tình yêu đôi lứa. Các cô gái
bị bắt vợ hầu hết đều ở lứa tuổi từ 15 đến 18, có em bị bắt làm vợ khi đang học lớp
8, lớp 9. Khi bị các chàng trai bắt, với sự ràng buộc của tục lệ người Mông cùng với
sự tác động của các bậc phụ huynh, hầu hết các em đều chấp nhận bỏ học về làm vợ
người ta khi tuổi đời còn quá nhỏ. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến tương lai, sức
khỏe, hạnh phúc gia đình của chính các em mà còn ảnh hưởng đến sự phát triển bình
thường của thai nhi khi các em mang thai.
Nếu văn hóa dân tộc là tài sản vô giá, là tài nguyên cho sự phát triển đất
nước thì phong tục tập quán là đặc trưng văn hóa của cả cộng đồng, là tính cách và
cả trình độ văn minh của cộng đồng. Mặt khác, hủ tục lại là một khía cạnh tiêu cực,
phản ánh sự lạc hậu của phong tục tập quán gây tác động không tốt đến công cuộc
xây dựng xã hội giàu mạnh, văn minh. Phong tục tập quán nước ta rất đa dạng, vì thế
nên hủ tục cũng có mặt ở hầu hết các lĩnh vực đời sống và nó có tác động không nhỏ
đến đời sống của con người.

Như vậy, hủ tục chính là “những phong tục tập quán có ảnh hưởng xấu, đã
lạc hậu không còn phù hợp với điều kiện xã hội hiện nay, nhưng vẫn còn tồn tại, gây
GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

7

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

ra sự lạm dụng tập quán nhiều hơn là áp dụng qui phạm pháp luật, gây khó khăn
trong việc đưa pháp luật vào đời sống xã hội” cần phải được xoá bỏ.
1.2.2 Những ảnh hưởng của hủ tục đến đời sống xã hội Việt Nam
Hiện nay đời sống kinh tế, văn hóa, xã hội của nhân dân đặc biệt là các dân
tộc thiểu số đã tốt hơn rất nhiều. Tuy nhiên các hủ tục hiện vẫn còn tồn tại, thậm chí
một số nơi còn ảnh hưởng rất nặng nề đến đời sống của người dân. Các phong tục
tập quán bị xem là hủ tục chỉ chiếm tỉ lệ nhỏ trong đời sống văn hóa, xã hội vùng
dân tộc thiểu số song nó lại tìm ẩn nguy cơ lan rộng, dễ bị kẻ xấu lợi dụng gây kích
động; tồn tại rải rác tại các bản, làng ở vùng sâu, vùng xa, nơi điều kiện vật chất còn
thiếu thốn.


Về mặt kinh tế

Những hủ tục trong sản xuất như tập quán du canh du cư, phá rừng làm rẫy,
thả rong gia súc… không những gây tác động xấu đến môi trường mà còn khiến cho
hiệu quả sản xuất thấp, đời sống của đồng bào còn gặp nhiều khó khăn, tỉ lệ hộ đói
nghèo cao. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu đất nông nghiệp, phương thức canh tác

lạc hậu,việc ứng dụng những tiến bộ khoa học - kỹ thuật vào sản xuất còn hạn chế...
Bên cạnh đó, tư tưởng “trọng nam khinh nữ” vẫn mặc nhiên tồn tại được thể hiện
nhiều trong các hủ tục đã phần nào kéo theo nhiều hệ lụy kìm hãm kinh tế phát triển.
Ví dụ: như người Thái ở bản Cằng (xã Môn Sơn, Con Cuông, tỉnh Nghệ An) vốn
chuyên sản xuất chăn nuôi và trồng rừng, diện tích lúa nước rất ít. Đi rừng vốn chỉ
dành cho nam giới, người phụ nữ bởi thế quanh năm quẩn quanh với những công
việc không tên trong gia đình. Cùng với những hủ tục, vai trò của người phụ nữ vì
vậy không được coi trọng. Sự nghèo đói, thiếu thốn vật chất do ảnh hưởng của hủ
tục là cũng một trong những điểm bất lợi, tạo điều kiện cho các thế lực chống phá
nhà nước, các tổ chức tội phạm có cơ hội thực hiện âm mưu của chúng.


Về mặt văn hóa xã hội

Sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Gia đình tốt thì xã hội mới tốt. Xã
hội tốt thì gia đình càng tốt.”. Thực tế việc xây dựng gia đình hết sức quan trọng đối
với tất cả các thành viên trong gia đình đồng thời đối với cả xã hội. Quan hệ giữa
các thành viên trong gia đình hình thành từ quan hệ hôn nhân, huyết thống hoặc nuôi
dưỡng. Xuất phát từ những quan hệ đó mà giữa các thành viên trong gia đình có sự
gắn bó chặt chẽ, sâu sắc về tình cảm và có trách nhiệm đối với nhau. Nhưng những
hủ tục trong đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số như: tục nối dây của người Ê
Đê ở Tây Nguyên; tảo hôn của người Dao, Sán Chỉ ở Quảng Ninh; tục nhà cưới dâu
thì người đến kỳ sinh đẻ phải ra ngoài rừng đẻ con của người Sán Dìu… không
GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

8

SVTH: Trần Thị Thùy Linh

Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

những vi phạm các quy tắc của Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 mà con kéo
theo nhiều hệ lụy ảnh hưởng không nhỏ đến sức khỏe của các bà mẹ tuổi đời còn
quá trẻ và các con của họ, tạo gánh nặng cho cha mẹ và gia đình. Việc kết hôn
không do tự nguyện, kết hôn khi còn quá trẻ khiến cho cuộc sống hôn nhân không
hạnh phúc, mối liên kết của các thành viên trong gia đình không bền chặt thường
dẫn tới bạo hành gia đình, ly hôn. Hậu quả không chỉ tác động đối với người lớn, mà
còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến trẻ em, thế hệ tương lai của đất nước, sinh ra trong
gia đình không hạnh phúc, thiếu thốn tình yêu thương, không được sự bảo ban, răn
dạy của cha mẹ khiến cho các em dễ sa ngã vào những cạm bẫy của xã hội như bỏ
nhà, bỏ học, nghiện hút ma túy, đánh nhau, trộm cắp, bị bắt làm gái mại dâm (ở trẻ
nữ) … Những tệ nạn xã hội này không những đẩy lùi sự phát triển của đất nước mà
còn gây ra sự bất ổn trong an ninh trật tự, đời sống văn hóa xã hội.
1.2.3 Nguyên nhân tồn tại của hủ tục
Có nhiều nguyên nhân khiến các hủ tục vẫn còn tồn tại, trong đó có các
nguyên nhân cơ bản sau:
- Thứ nhất, kinh tế kém phát triển, người dân ít được học hành và không hiểu
biết pháp luật hôn nhân và gia đình là một trong những nguyên nhân chính yếu
khiến các hủ tục vẫn còn “đất” bám rễ. Đối với đồng bào các dân tộc thiểu số, đời
sống người dân còn nhiều khó khăn, cơ sở hạ tầng còn nhiều yếu kém, chưa được
đảm bảo đầy đủ nên rất khó trong phát triển kinh tế. Hệ thống giao thông đi lại chưa
hoàn thiện, hình thức canh tác còn lạc hậu nên đời sống của người dân gặp phải
muôn vàn khó khăn. Đa số các đồng bào dân tộc thiểu số sống ở miền núi, giao
thông đi lại khó khăn, cuộc sống gắn liền với nương rẫy, tự cung tự cấp là chính,
điều này đã, đang và sẽ đặt ra nhiều thách thức trong sự nghiệp xây dựng và phát
triển đồng bộ, về kinh tế xã hội. Vì vậy mà người dân thường ít quan tâm đến
chuyện học hành nên chưa có sự am hiểu nhiều về pháp luật, các quan hệ xã hội bao
gồm cả trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình được điều chỉnh bởi các phong tục tập

quán là chủ yếu.
- Thứ hai, do các hủ tục đã có từ lâu đời, ăn sâu vào đời sống của đồng bào
nên rất khó loại bỏ.
- Thứ ba, tâm lý trọng nam khinh nữ vẫn còn đè nặng trong quan niệm của
người dân ở một số tộc người. Từ tư tưởng lạc hậu này mà cuộc sống của nhiều
người phụ nữ đã gặp không ít tủi hờn và nước mắt. Tình trạng bất bình đẳng giữa
nam và nữ vẫn xảy ra ở nhiều nơi rất nặng nề, vị trí của người phụ nữ trong xã hội

GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

9

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

không được coi trọng nên họ thường là nạn nhân của những hệ lụy của các hủ tục do
tư tưởng trọng nam khinh nữ gây ra.
1.3 Những quy định về kết hôn đối với dân tộc thiểu số theo pháp luật
hiện hành
Ở nước ta chỉ tồn tại một chế độ hôn nhân và gia đình duy nhất quy định
trong Luật hôn nhân và gia đình, được áp dụng thống nhất trên toàn quốc với mọi
công dân Việt Nam. Nghị định số 32/2002/NĐ-CP không quy định một chế độ hô
nhân và gia đình riêng biệt so với chế độ hôn nhân và gia đình đã được quy định
trong Luật hôn nhân và gia đình năm 2000. Các quy định của Nghị định số
32/2002/NĐ-CP thực chất là sự cụ thể hóa một số quy định của Luật hôn nhân và
gia đình năm 2000 trong một nhóm chủ thể đặc thù là đồng bào dân tộc thiểu số.
Bên cạnh đó, Nghị định số 32/2002/NĐ-CP còn một số quy định riêng nhằm tạo

điều kiện bảo đảm việc thi hành thống nhất và có hiệu quả Luật hôn nhân và gia
đình năm 2000 trong đối tượng đặc thù này (chủ yếu là các quy định về thủ tục đăng
ký kết hôn). Những quy định riêng này hoàn toàn không mâu thuẫn hoặc vi phạm
các nguyên tắc cơ bản của chế độ hôn nhân và gia đình Việt Nam đã được ghi nhận
trong Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 (sửa đổi, bổ sung năm 2010).
1.3.1 Khái niệm về kết hôn
Gia đình là một thể chế cơ bản của xã hội. Chức năng tái sản xuất ra con
người là một quá trình cần thiết của cuộc sống trong một xã hội nhất định, quá trình
này thể hiện: “hàng ngày tái tạo ra đời sống của bản thân mình, con người bắt đầu
tạo ra những con người khác, sinh sôi nảy nở - đó là quan hệ giữa chồng và vợ,
giữa cha mẹ và con cái, đó là gia đình”8. Khởi nguồn để hình thành nên một gia
đình thực sự là việc xác lập mối quan hệ hôn nhân giữa hai người nam nữ. Khi Nhà
nước quản lý và điều chỉnh quan hệ hôn nhân thì việc nam nữ tạo lập gia đình trở
thành sự kiện pháp lý làm phát sinh quan hệ vợ chồng, sự kiện nay thể hiện dưới
một khái niệm gọi là kết hôn.
Theo quy định của pháp luật Việt Nam tại Khoản 2 Điều 8 Luật hôn nhân và
gia đình năm 2000 (sửa đổi bổ sung năm 2010) thì “kết hôn là việc nam và nữ xác
lập quan hệ vợ chồng theo quy định của pháp luật về điều kiện kết hôn và đăng ký
kết hôn”. Từ Điều luật nêu trên ta thấy:
+ Kết hôn là giao dịch có tính chất pháp lý đặc biệt chứ không phải là giao
dịch có tính vật chất. Là một giao dịch được xác lập trong đời sống dân sự và có sự
8

Đinh Thị Mai Phương, Bình luận khoa học Luật hôn nhân và gia đình Việt Nam năm 2000, NXB Chính trị
quốc gia, Hà Nội năm 2004.

GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

10

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

tham gia bắt buộc của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền thông qua sự kiểm tra chặt
chẽ về nội dung của đăng ký kết hôn.
+ Kết hôn là một giao dịch long trọng tuân theo những quy định nghiêm
ngặt về trình tự thủ tục do pháp luật quy định. Những quy định ấy tạo thành tập hợp
các điều kiện về hình thức của việc đăng ký kết hôn.
1.3.2 Điều kiện kết hôn
Kết hôn là việc hai bên nam, nữ xác lập quan hệ vợ chồng là mốc khởi đầu
của quan hệ hôn nhân. Nhà nước quy định điều kiện kết hôn nhằm hướng đến xây
dựng gia đình ấm no hạnh phúc, hôn nhân tự nguyện tiến bộ. Việc xác lập quan hệ
hôn nhân của đồng bào dân tộc thiểu số phải đảm bảo đầy đủ các điều kiện kết hôn
được quy định tại Điều 9 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 (sửa đổi, bổ sung
năm 2010), đồng thời phải được đăng ký kết hôn theo quy định tại Điều 8 Nghị định
số 32/2002/NĐ-CP thì quan hệ hôn nhân đó mới được pháp luật công nhận.
1.3.2.1 Điều kiện kết hôn về nội dung
 Điều kiện về độ tuổi
Tuổi kết hôn đối với đồng bào dân tộc thiểu số được quy định tại khoản 1
Điều 9 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 và Điều 4 Nghị định 32/2002/NĐ-CP
“Nam từ hai mươi tuổi trở lên, nữ từ mười tám tuổi trở lên” là độ tuổi tối thiểu cho
phép nam nữ kết hôn.
Nghị quyết số 02/2000/NQ-HĐTP ngày 23/12/2000 của Hội đồng thẩm phán
Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định của Luật hôn nhân và
gia đình năm 2000 có quy định rõ hơn về cách tính tuổi khi kết hôn như sau:
“Theo quy định này thì không bắt buộc nam phải từ đủ hai mươi tuổi trở lên,
nữ phải từ đủ mười tám tuổi trở lên mới được kết hôn; do đó nam đã bước sang tuổi

hai mươi, nữ đã bước sang tuổi mười tám mà kết hôn là không vi phạm điều kiện về
độ tuổi kết hôn”.
Và tại Điều 3 Nghị định số 70/2001/NĐ-CP của Chính phủ ngày 03/10/2001
quy định chi tiết Luật hôn nhân và gia đình có quy định: “Nam đang ở tuổi hai
mươi, nữ đang ở tuổi mười tám thì đủ điều kiện về tuổi kết hôn theo quy định tại
khoản 1 Điều 9 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000”.
Đồng thời, Công văn số 268/TP-HT ngày 19/4/2001 của Bộ Tư pháp cũng
quy định độ tuổi kết hôn được hiểu: “Nam bước sang ngày hôm sau của ngày sinh
nhật lần thứ mười chín, nữ bước sang ngày hôm sau của ngày sinh nhật lần thứ
mười bảy là đủ tuổi kết hôn”. Như vậy, chỉ cần nam bước sang tuổi hai mươi, nữ
bước sang tuổi mười tám là đã có thể kết hôn với nhau.
GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

11

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

Quy định về tuổi kết hôn này xuất phát từ những cơ sở khoa học về tâm lý lứa
tuổi, sức khỏe con người Việt Nam nhằm bảo đảm sự phát triển đầy đủ về mặt thể
chất, con cái sinh ra được khỏe mạnh, bảo đảm cho đôi nam nữ thực hiện được các
chức năng sinh đẻ, giáo dục con cái và nhận thức đầy đủ trách nhiệm của mình đối
với gia đình. Theo kết quả nghiên cứu khoa học, đây là độ tuổi phát triển đầy đủ về
thể chất và nhận thức được vấn đề giới tính, mới có thể suy xét chín chắn về việc kết
hôn của mình, thể hiện ý chí tự nguyện của mình trong việc kết hôn, có thể tham gia
lao động sản xuất để chăm lo cuộc sống gia đình.
 Điều kiện về sự tự nguyện

Sự tự nguyện trong việc kết hôn là hai bên nam nữ tự mình quyết định việc
kết hôn và thể hiện ý chí là mong muốn trở thành vợ chồng của nhau. Mỗi bên nam
nữ không bị tác động của bên kia hay bất kỳ người nào khác khiến họ phải kết hôn
trái với nguyện vọng của mình. Đó là sự thể hiện thống nhất ý chí của họ. Hai bên
nam nữ mong muốn trở thành vợ chồng phải xuất phát từ tình yêu thương chân
chính giữa họ và nhằm mục đích cùng nhau xây dựng gia đình hạnh phúc.
Ph.Ăngghen đã khẳng định: “Sự luyến ái qua lại giữa đôi nam nữ phải là lý do cao
hơn hết thảy trong việc kết hôn”9. Sự tự nguyện của hai bên nam nữ trong việc kết
hôn phải thể hiện rõ là họ mong muốn được gắn bó với nhau, cùng nhau chung sống
suốt đời nhằm thỏa mãn nhu cầu tình cảm giữa hai người. Sự tự nguyện trong việc
kết hôn là yếu tố quan trọng đảm bảo cho hôn nhân có thể tồn tại lâu dài và bền
vững.
Điều 39 Bộ luật Dân sự năm 2005 quy định: “Nam nữ có đủ điều kiện kết hôn
theo quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình có quyền tự do kết hôn. Việc tự
do kết hôn giữa những người thuộc các dân tộc, tôn giáo khác nhau, giữa những
người theo tôn giáo và không theo tôn giáo, giữa công dân Việt Nam với người nước
ngoài được tôn trọng và được pháp luật bảo vệ”. Đây là một trong những quyền
nhân thân cơ bản của cá nhân được pháp luật bảo vệ và mọi người có nghĩa vụ tôn
trọng.
Đồng thời đây cũng là một gia trị cơ bản của chế độ hôn nhân tiến bộ, hiện
đại đã được Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 (sửa đổi, bổ sung năm 2010) quy
định cụ thể tại khoản 2 Điều 9 “Việc kết hôn do nam, nữ tự nguyện quyết định,
không bên nào được ép buộc, lừa dối bên nào, không ai được cưỡng ép hoặc cản
trở”.
9

“Nguồn gốc của lao động, của chế độ tư hữu và của Nhà nước, C.Mác và Ăngghen tuyển tập, tập VI,
Ph.Ăngghen, tr.115.

GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

12

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

Tuy nhiên, việc khẳng định với mục đích nhấn mạnh một lần nữa về quyền
tự do kết hôn của nam, nữ trong Nghị định 32/2002/NĐ-CP với tính chất là văn bản
trực tiếp điều chỉnh quan hệ hôn nhân và gia đình của đồng bào dân tộc thiểu số vẫn
có ý nghĩa thiết thực tại Điều 5 và Điều 6:
“Điều 5. Bảo đảm quyền tự do kết hôn của nam, nữ
1.Việc kết hôn do nam và nữ tự nguyện quyết định; không phân biệt dân tộc,
tôn giáo, tín ngưỡng; không bên nào được ép buộc, lừa dối bên nào.
Ủy ban nhân dân cấp xã, Mặt trận Tổ quốc cùng cấp và các tổ chức thành
viên, các Già làng, Trưởng bản, các vị chức sắc tôn giáo vận động, thuyết phục các
bậc cha mẹ hướng dẫn con xây dựng gia đình tiến bộ, không được cưỡng ép hoặc cản
trở việc lấy vợ, lấy chồng của con; vận động mọi người xoá bỏ các phong tục, tập
quán lạc hậu cản trở quyền tự do kết hôn của nam và nữ.”.
2. Nghiêm cấm tục cướp vợ để cưỡng ép người phụ nữ làm vợ.
Không ai được lợi dụng việc xem tướng số hoặc các hình thức mê tín dị đoan
khác để cản trở việc thực hiện quyền tự do kết hôn của nam và nữ.”
“Điều 6. Bảo đảm quyền tự do kết hôn của người phụ nữ goá chồng, người
đàn ông goá vợ
1. Người phụ nữ goá chồng, người đàn ông goá vợ có quyền kết hôn với
người khác và không phải trả lại tiền cưới cho nhà chồng hoặc nhà vợ cũ. Khi kết
hôn với người khác, quyền lợi về con cái và tài sản của người đó được pháp luật
bảo vệ.

2. Nghiêm cấm tập quán buộc người vợ goá, chồng goá phải lấy một người
khác trong gia đình chồng cũ hoặc gia đình vợ cũ mà không được sự đồng ý của
người đó.”.
Như vậy, việc kết hôn của công dân thuộc dân tộc thiểu số phải do các bên
trong quan hệ hôn nhân đó tự quyết định, không lệ thuộc vào các hủ tục mang tính
chất phân biệt dân tộc, tôn giáo, tín ngưỡng; không được ép buộc, lừa dối để xác lập
quan hệ hôn nhân.
 Những trường hợp cấm kết hôn
Những trường hợp cấm kết hôn là điều kiện thứ ba được quy định tại Điều 9
Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 (sửa đổi, bổ sung năm 2010) về điều kiện kết
hôn. Chỉ khi nào hai bên nam nữ đạt đủ điều kiện kết hôn về độ tuổi kết hôn, sự tự
nguyện trong việc kết hôn và không thuộc một trong các trường hợp cấm kết hôn
được quy định tại Điều 10 thì hôn nhân của họ mới có giá trị pháp lý, được mọi
người công nhận và được Nhà nước bảo hộ.
GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

13

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

 Cấm người đang có vợ có chồng kết hôn với người khác
Điều 64 Hiến pháp 1992 quy định: “Gia đình là tế bào của xã hội. Nhà nước
bảo hộ hôn nhân và gia đình. Hôn nhân theo nguyên tắc tự nguyện, tiến bộ, một vợ
một chồng, vợ chồng bình đẳng. Cha mẹ có trách nhiệm nuôi dạy con thành những
công dân tốt. Con cháu có bổn phận kính trọng và chăm sóc ông bà, cha mẹ. Nhà
nước và xã hội không thừa nhận việc phân biệt đối xử giữa các con”. Trên cơ sở

quy định tại Điều 64 của Hiến pháp 1992, Điều 1 Luật hôn nhân và gia đình năm
1959, 1986 và Điều 2 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 (sửa đổi, bổ sung năm
2010) thì quy định này là sự kế thừa và cụ thể hóa nguyên tắc cơ bản của Luật hôn
nhân và gia đình - nguyên tắc hôn nhân một vợ một chồng. Đây là nguyên tắc quan
trọng, cần thiết, đảm bảo thực hiện nhiệm vụ của Luật hôn nhân và gia đình là xóa
bỏ tận gốc chế độ hôn nhân gia đình phong kiến - đa thê, xóa bỏ sự đối xử bất bình
đẳng đối với người phụ nữ, xây dựng chế độ hôn nhân tiến bộ xã hội chủ nghĩa.
Xuất phát từ bản chất của hôn nhân xã hội chủ nghĩa là hôn nhân một vợ một
chồng, chỉ có hôn nhân một vợ một chồng mới đảm bảo được sự bền vững, hạnh
phúc gia đình, đảm bảo sự yêu thương, quý trọng nhau, chăm sóc, giúp đỡ nhau
cùng tiến bộ. Ph.Ăngghen đã chỉ rõ: “Vì bản chất của tình yêu là không thể chia
sẻ… cho nên hôn nhân dựa trên tình yêu giữa nam và nữ do ngay bản chất của nó,
là hôn nhân một vợ một chồng”10. Như vậy, hệ thống pháp luật nước ta quy định khi
kết hôn các bên phải tuân theo nguyên tắc hôn nhân một vợ một chồng. Theo
nguyên tắc này thì chỉ những người chưa kết hôn hoặc những người tuy đã kết hôn
nhưng vợ hoặc chồng của họ đã chết hoặc đã ly hôn có quyết định hoặc bản án có
hiệu lực pháp luật của Tòa án thì khi đó họ mới có quyền kết hôn với người khác.
Từ đó ta có thể hiểu, những người đang có vợ, có chồng bị cấm kết hôn với nhau và
cũng bị cấm kết hôn với những người chưa có vợ có chồng.
Có thể hiểu người đang có vợ có chồng là người đã kết hôn theo đúng quy
định của pháp luật về điều kiện kết hôn, đã đăng ký kết hôn và quan hệ hôn nhân của
họ chưa chấm dứt do ly hôn hoặc do một trong hai bên chết hoặc bị tòa án tuyên bố
là đã chết hoặc những quan hệ chung sống như vợ chồng được pháp luật thừa nhận
là hôn nhân thực tế11. Nhà nước chỉ thừa nhận những người chưa kết hôn hoặc
những người tuy đã kết hôn nhưng vợ, chồng của họ đã chết hoặc hai người đã ly
hôn hoặc những người chung sống với nhau như vợ chồng mà chưa đăng ký kết hôn
10

Ph.Ăngghen, “Nguồn gốc của gia đình, của chế độ tư hữu và của Nhà nước”, C.Mác và Ph.Ăngghen tuyển
tập, tập VI, tr.129-130.

11
Hôn nhân thực tế là một quan hệ thực tế, xác lập giữa hai người, một nam và một nữ, có đủ các điều kiện kết
hôn theo quy định của pháp luật, chung sống với nhau như vợ chồng, nhưng lại không đăng ký kết hôn.

GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

14

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

thì được phép đăng ký kết hôn. Quy định cấm người đang có vợ có chồng mà kết
hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người khác nhằm xóa bỏ tận gốc chế độ đa
thê thời phong kiến, đảm bảo hạnh phúc và sự bền vững của gia đình.
 Cấm người mất năng lực hành vi dân sự kết hôn
Theo Điều 22 Bộ luật Dân sự năm 2005 quy định: “Khi một người do bị bệnh
tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của
mình thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan, Tòa án ra quyết định
tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự trên cơ sở kết luận của tổ chức giám định.”.
Và theo Mục 1 điểm C.2 Nghị quyết số 02/2000/NQ-HĐTP thì “Người mất năng
lực hành vi dân sự là người mất khả năng bằng hành vi của mình xác lập, thực hiện
quyền, nghĩa vụ dân sự.”.
Quy định cấm người mất năng lực hành vi dân sự kết hôn tại khoản 2 Điều 10
Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 (sửa đổi, bổ sung năm 2010) là hoàn toàn đúng
đắn và cần thiết. Suy cho cùng, người không nhận thức được hành vi thì không có
khả năng thể hiện một cách đúng đắn ý chí của mình trong việc kết hôn, đồng thời
cũng không thể nhận thức và thực hiện được trách nhiệm làm vợ, làm chồng, làm

cha, làm mẹ trong đời sống gia đình. Nếu cho họ kết hôn sẽ ảnh hưởng đến cuộc
sống, quyền lợi và sức khỏe của người vợ, người chồng, con cái họ không được đảm
bảo. Hơn nữa, một trong những điều kiện quan trọng để bảo đảm cho hôn nhân có
giá trị về mặt pháp lý, đó là sự tự nguyện của các bên. Những người đang mắc bệnh
tâm thần hoặc mắc các bệnh khác mà không thể làm chủ hoặc nhận thức được hành
vi của mình thì không thể thể hiện ý chí của họ một cách đúng đắn trong việc kết
hôn của mình, không thể đánh giá được sự tự nguyện của họ. Vì vậy, Luật hôn nhân
và gia đình cấm họ kết hôn. Bên cạnh đó, dựa trên căn cứ khoa học cho rằng, bệnh
tâm thần là loại bệnh có tính di truyền nên sẽ ảnh hưởng đến con cái mà họ sinh ra.
Do đó, các nhà làm luật nhận thấy cần phải có quy định để cấm những người mắc
bệnh này kết hôn nhằm đảm bảo cho con cái sinh ra được khỏe mạnh, đảm bảo nòi
giống được phát triển tốt, hạn chế gánh nặng cho xã hội. Mặt khác, theo Điều 22 Bộ
luật Dân sự năm 2005 quy định: “Giao dịch dân sự của người mất năng lực hành vi
dân sự phải do người đại diện theo pháp luật xác lập, thực hiện”. Nhưng quyền kết
hôn và quyền ly hôn là quyền nhân thân của mỗi người nên không thể để cho người
khác đại diện thực hiện. Vì thế, về nguyên tắc người mất năng lực hành vi dân sự
không thể kết hôn.

GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

15

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

 Cấm kết hôn giữa những người cùng dòng máu về trực hệ; giữa những
người có họ trong phạm vi ba đời

Khoản 12, 13 Điều 8 Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 (sửa đổi, bổ sung
năm 2010) quy định: “Những người cùng dòng máu về trực hệ là cha, mẹ đối với
con; ông, bà đối với cháu nội và cháu ngoại”, “những người có họ trong phạm vi ba
đời là những người cùng một gốc sinh ra: cha mẹ là đời thứ nhất; anh chị em cùng
cha mẹ, cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha là đời thứ hai; anh chị em con chú con
bác, con cô con cậu, con dì là đời thứ ba”. Như vậy, những người có họ trong phạm
vi ba đời bị cấm kết hôn với nhau, cụ thể là: cấm bác ruột, chú ruột, cậu ruột kết hôn
với cháu gái; cấm cô ruột, dì ruột kết hôn với cháu trai; cấm anh, chị, em con chú,
con bác, con cô, con cậu, con dì kết hôn với nhau.
Pháp luật về hôn nhân và gia đình cấm những người có quan hệ huyết thống
kết hôn với nhau nhằm làm lành mạnh các mối quan hệ trong gia đình và phù hợp
với đạo đức của dân tộc. Quy định cấm kết hôn giữa những người có quan hệ huyết
thống với nhau là hoàn toàn phù hợp với khoa học và phong tục tập quán, truyền
thống của nước ta. Việc cấm những người này kết hôn với nhau là để đảm bảo cho
con cái sinh ra được khỏe mạnh, nòi giống phát triển lành mạnh, đảm bảo lợi ích gia
đình và lợi ích xã hội.
 Cấm kết hôn giữa cha, mẹ nuôi với con nuôi; giữa người đã từng là cha, mẹ
nuôi với con nuôi, bố chồng với con dâu, mẹ vợ với con rể, bố dượng với con riêng
của vợ, mẹ kế với con riêng của chồng
Theo Mục 1 điểm C.4 Nghị quyết số 02/2000/NQ-HĐTP hướng dẫn áp dụng
một số quy định của Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 (sửa đổi, bổ sung năm
2010), quy định tại khoản 4 Điều 10 được hiểu là ngoài việc cấm kết hôn giữa cha,
mẹ nuôi với con nuôi thì điều luật còn cấm kết hôn:
“Giữa người đã từng là cha, mẹ nuôi với con nuôi; giữa người đã từng là bố
chồng với con dâu; giữa người đã từng là mẹ vợ với con rể; giữa người đã từng là
bố dượng với con riêng của vợ; giữa người đã từng là mẹ kế với con riêng của
chồng”.
Xét về mặt thực tế, giữa những người này không có quan hệ về huyết thống;
tuy nhiên, họ có mối quan hệ cha mẹ - con, quan hệ chăm sóc, nuôi dưỡng. Và theo
quy định của luật để phát sinh quan hệ cha, mẹ nuôi - con nuôi thì một trong những

điều kiện đối với người nhận nuôi là phải hơn con nuôi từ 20 tuổi trở lên12. Vì thế,
12

Điểm b, khoản 1, Điều 14 Luật nuôi con nuôi năm 2010.

GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

16

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

nếu giữa họ đã phát sinh mối quan hệ cha mẹ nuôi với con nuôi hoặc đã từng là cha
mẹ nuôi với con nuôi thì luật cấm họ kết hôn với nhau là hoàn toàn đúng đắn, đảm
bảo thuần phong mỹ tục của dân tộc và đảm bảo thực hiện các nguyên tắc của cuộc
sống, đảm bảo phẩm chất tốt đẹp, nhân cách của con người, nhằm ổn định mối quan
hệ giữa cha mẹ nuôi với con nuôi, phù hợp với đạo đức xã hội và truyền thống tốt
đẹp của gia đình Việt Nam, ngăn chặn hiện tượng cưỡng ép kết hôn do mối quan hệ
phụ thuộc giữa cha mẹ nuôi và con nuôi.
 Cấm kết hôn giữa những người cùng giới tính
Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 (sửa đổi, bổ sung năm 2010) quy định
việc cấm kết hôn giữa những người cùng giới tính, cụ thể được quy định tại khoản 5
Điều 10. Từ trước khi có quy định này trong luật thì hôn nhân giữa người cùng giới
tính không bao giờ được thừa nhận tại Việt Nam, tục lệ thường xuyên can thiệp và
thông qua dư luận, đạo đức xã hội để ngăn chặn các quan hệ chung sống như vợ
chồng giữa những người cùng giới tính.
Hôn nhân là sự liên kết giữa một người nam và một người nữ nhằm xây

dựng gia đình. Gia đình phải thực hiện chức năng xã hội của nó, đó là chức năng
sinh đẻ nhằm duy trì và phát triển nòi giống. Và chỉ có quan hệ hôn nhân giữa những
người khác giới với nhau thì mới có thể cùng nhau thực hiện chức năng cơ bản của
gia đình – sinh đẻ, tái sản xuất ra con người để duy trì nòi giống. Nếu hai người
cùng giới tính kết hôn với nhau thì sẽ trái với quy luật của tự nhiên và của xã hội.
Do đó, Luật hôn nhân và gia đình năm 2000 (sửa đổi, bổ sung năm 2010) quy định
cấm những người cùng giới tính kết hôn với nhau. Hiện nay, ở nước ta có xuất hiện
một số trường hợp hai người cùng giới tính chung sống với nhau như vợ chồng, đây
là hiện tượng xã hội không lành mạnh, trái với thuần phong mỹ tục, không phù hợp
với đạo đức xã hội, cần được ngăn chặn và loại bỏ.
1.3.2.2 Điều kiện kết hôn về hình thức
Về thủ tục, theo Điều 2 Nghị định số 06/2012/NĐ-CP ngày 02 tháng 02 năm
2012 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều các nghị định về hộ tịch, hôn nhân
và gia đình và chứng thực: “Khi đăng ký kết hôn, hai bên nam, nữ cần làm 01 bộ hồ
sơ bao gồm: Tờ khai đăng ký kết hôn, bản sao Giấy chứng minh nhân dân hoặc Sổ
hộ khẩu hoặc Giấy khai sinh; trường hợp nộp bản sao không có chứng thực, thì phải
xuất trình kèm bản chính để đối chiếu”. Quy định này là để phù hợp với đặc thù của
khu vực vùng sâu, vùng xa thủ tục đăng ký kết hôn đã đơn giản hóa rất nhiều yêu
cầu về các giấy tờ mà đương sự phải nộp và xuất trình so với thủ tục đăng ký kết

GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

17

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

hôn thông thường được quy định tại Nghị định số 158/2005/NĐ-CP ngày 27 tháng
12 năm 2005 về đăng ký và quản lý hộ tịch. Cụ thể là:
- Tờ khai đăng ký kết hôn của đương sự không cần có xác nhận về tình trạng
hôn nhân của cơ quan nhà nước có thẩm quyền;
- Các đương sự chỉ cần phải xuất trình bản sao Giấy chứng minh nhân dân
hoặc Sổ hộ khẩu hoặc Giấy khai sinh.
Về trình tự giải quyết, sau khi tiếp nhận các giấy tờ do người đăng ký kết
hôn nộp và xuất trình, Ủy ban nhân dân cấp xã kiểm tra, nếu các bên đã có đủ điều
kiện kết hôn theo quy định tại Nghị định số 32/2002/NĐ-CP, thì thực hiện ngay việc
đăng ký kết hôn trong ngày làm việc đó, nếu nhận hồ sơ sau 15 giờ thì việc đăng ký
được thực hiện trong ngày làm việc tiếp theo; trong trường hợp cần xác minh, thời
hạn được kéo dài không quá 05 ngày làm việc13. Do điều kiện đi lại của người dân ở
các địa bàn miền núi, vùng sâu, vùng xa khó khăn nên pháp luật cho phép xét thấy
hai bên nam nữ có đủ điều kiện kết hôn theo quy định của Luật hôn nhân và gia
đình, đồng thời thỏa mãn các điều kiện để được áp dụng đăng ký kết hôn theo Nghị
định số 32/2002/NĐ-CP thì Ủy ban nhân dân xã tiến hành ngay việc đăng ký kết
hôn. Với quy trình giản lược như vậy, việc đăng ký kết hôn đối với đồng bào dân tộc
thiểu số có thể hoàn tất ngay trong ngày.
Về địa điểm đăng ký kết hôn, để phù hợp với tập quán sinh hoạt cộng đồng
(ngày kết hôn của đôi nam nữ thường là ngày hội của cả thôn, bản) và điều kiện đi
lại ở vùng sâu, vùng xa, đông thời tạo điều kiện thuận lợi khuyến khích đồng bào
thực hiện việc đăng ký kết hôn, chấm dứt tình trạng chung sống không đăng ký tồn
tại rất phổ biến trước đây nên Nghị định số 32/2002/NĐ-CP quy định địa điểm tiến
hành đăng ký kết hôn có thể tại trụ sở Ủy ban nhân dân cấp xã hoặc tại tổ dân phố,
thôn, bản, phum, sóc nơi cư trú của một trong hai bên nam nữ. Khi tiến hành đăng
ký kết hôn, hai bên nam, nữ ký tên vào Giấy chứng nhận kết hôn và Sổ đăng ký kết
hôn trước, sau đó Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã ký và cấp Giấy chứng nhận kết
hôn cho các đương sự.

13

Điều 2 Nghị định 06/2012/NĐ-CP ngày 02 tháng 02 năm 2012 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều
các nghị định về hộ tịch, hôn nhân và gia đình và chứng thực.

GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

18

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

1.4 Lược sử phát triển các quy định của pháp luật Việt Nam về kết hôn
đối với đồng bào dân tộc thiểu số
1.4.1 Những quy định của pháp luật về kết hôn đối với đồng bào dân tộc
thiểu số trước khi có Luật hôn nhân và gia đình


Khi chưa có luật thành văn

Nhà nước đầu tiên xuất hiện ở nước ta là nhà nước Văn Lang dưới sự cai trị
của các vua Hùng (từ năm 208 trước công nguyên trở về trước) và kế đó là nhà nước
Âu Lạc của An Dương Vương Thục Phán (từ năm 208 đến năm 179 trước công
nguyên) cho đến thời điểm hiện nay vẫn chưa thấy có nguồn tài liệu nghiên cứu nào
cho rằng thời Hùng Vương có pháp luật. Thời kỳ này chưa có pháp luật thành văn
nên qua những Truyền thuyết Sơn Tinh, Thủy Tinh; Tiên Dung và Chử Đồng Tử;
Sự tích trầu cau; Sự tích dưa hấu... đã phản ánh thực tế của thời đại này dưới hình
thức này hay hình thức khác, chứ không phải chỉ đơn thuần là những câu chuyện cổ

tích phản ánh cái nhìn hoang sơ của con người về các hiện tượng tự nhiên và xã hội
như nhận xét về một số huyền thoại cổ tích của nhiều dân tộc khác trên thế giới của
các nhà nghiên cứu. Những truyền thuyết này đã phản ánh phần nào phong tục tập
quán lâu đời được coi là nếp sống chung trong xã hội.
Phần đông các sử gia đều đồng ý cho rằng trong thời đại Hùng Vương có thể
đã có luật, có lẽ là một thứ luật tục (hay tập quán pháp) nhưng chắc chắn không phải
là một luật riêng của địa phương mà là luật chung của người Lạc Việt. Luật tục đó
được đặt thành vần và lưu truyền bằng miệng. “Ở xã hội người việt trong khoảng
nghìn năm thứ nhất trước công nguyên, cũng như ở xã hội chiếm hữu nô lệ khác ở
Phương Đông pháp luật thành văn nếu có thì không nhiều và trong một thời gian
dài nguồn pháp luật chủ yếu là tục lệ, tập quán”14. Luật tục phản ánh qua các truyền
thuyết và một số mặt sinh hoạt xã hội tiêu biểu có thể kể như sau: Tục lệ liên quan
đến lĩnh vực dân sự, hôn nhân và gia đình. Vậy, vấn đề hôn nhân và gia đình khi
chưa có Luật thành văn được điều chỉnh bởi các phong tục tập quán đã phát triển
thành luật tục.
Tóm lại, nhà nước Văn Lang – Âu Lạc đã có pháp luật nhưng đó là hình thức
pháp luật sơ khai và chủ yếu là tập quán pháp còn mang đậm tàn dư của chế độ
phong thủy, đó là xã hội còn mang tính “phong tục thuần hậu, chất phác”. Các quan
hệ xã hội về hôn nhân và gia đình được điều chỉnh chủ yếu là qua các phong tục tập
quán của người dân. Như vậy, ta có thể hiểu rằng hôn nhân và gia đình của các dân

14

Đinh Gia Trinh, Sơ khảo lịch sử nhà nước và pháp quyền Việt Nam, tập 1, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, năm
1988, tr. 36

GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

19

SVTH: Trần Thị Thùy Linh


Một số hủ tục của đồng bào dân tộc thiểu số ảnh hưởng đến thực thi quy định về kết hôn
của Luật hôn nhân và gia đình

tộc ít người ở thời kỳ này cũng được điều chỉnh bằng các phong tục tập quán cụ thể
của mỗi dân tộc.


Từ khi có luật thành văn đến trước khi Luật hôn nhân và gia đình năm

1959 có hiệu lực
Từ thời Bắc thuộc (179 TCN – 938) đất nước ta đã có chữ viết – tiếp thu chữ
viết của người Hán. Vì vậy trong xã hôi phong kiến chắc chắn đã có pháp luật thành
văn nhưng chúng chỉ điều chỉnh ở một số lĩnh vực trọng yếu. Ngoài pháp luật thành
văn của triều đình, luật tục vẫn giữ vai trò rất quan trọng và rộng khắp trong việc
điều chỉnh các quan hệ xã hội đặc biệt là các mối quan hệ trong lĩnh vực hôn nhân
và gia đình.
Trước năm 1945, luật Việt Nam không có bộ luật riêng để điều chỉnh vấn đề
hôn nhân và gia đình. Việc tìm hiểu những quy phạm về hôn nhân và gia đình chủ
yếu thông qua các chiếu chỉ, lệnh của nhà vua. Tiêu biểu nhất cho chế độ hôn nhân
và gia đình phong kiến Việt Nam là hai Bộ luật: Lê Triều hình luật (ban hành năm
1483) và Hoàng Việt luật lệ (ban hành năm 1815). Trong hai Bộ luật có một số điều
liên quan tới các quan hệ hôn nhân và gia đình.
Tuy thời kỳ này đã có pháp luật thành văn nhưng các Bộ luật thời phong kiến
chủ yếu điều chỉnh các quan hệ hôn nhân gia đình của người Việt, ảnh hưởng của
các bộ luật này đối với dân tộc khác hầu như không đáng kể và các quan hệ hôn
nhân gia đình của các dân tộc ít người như Tày, Nùng, Thái vẫn do luật tục của mỗi
dân tộc cụ thể điều chỉnh. Có thể do cư trú ở vùng rừng núi rộng lớn, địa hình phức

tạp, xa các trung tâm văn hóa lớn hay thiếu các phương tiện thông tin đại chúng như
báo, đài nên đã cản trở sự thâm nhập của những yếu tố mới vào lối sống gia đình.
Trong môi trường cư dân nông nghiệp, những chuẩn mực truyền thống của
luật tục các dân tộc rất bền vững, ổn định và được bảo lưu qua thời gian lâu dài ở
người Tày, Nùng, Thái. Hôn nhân của người Tày, Nùng, Thái ở giai đoạn này có
nhiều điểm tương đồng với pháp luật phong kiến, vẫn có hiện tượng đa thê và địa vị
người phụ nữ vẫn còn lệ thuộc vào gia đình. Trong phong tục của các dân tộc Tày,
Nùng, Thái các cuộc hôn nhân do cưỡng ép vẫn xảy ra đặc biệt là hiện tượng tảo
hôn. Do vậy hôn nhân không những không được tự do và độ tuổi kết hôn là rất nhỏ.
Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống hạnh phúc của các cặp vợ chồng các dân
tộc này đồng thời cũng ảnh hưởng không nhỏ đến việc thực thi của Nhà nước phong
kiến.
Sự ra đời của các Bộ luật thời phong kiến vấn đề hôn nhân gia đình đã được
quan tâm nhiều. Tuy nhiên, bên cạnh áp dụng pháp luật của Nhà nước thì việc áp
GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

20

SVTH: Trần Thị Thùy Linh