LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại NGHIÊN cứu CHÍNH SÁCH ưu đãi THUẾ đối với DOANH NGHIỆP vừa và NHỎ VIỆT NAM

Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT KINH DOANH THƯƠNG MẠI



LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
(NIÊN KHÓA 2008 – 2012)

ĐỀ TÀI

NGHIÊN CỨU CHÍNH SÁCH ƯU ĐÃI THUẾ
ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ
VIỆT NAM
GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN

SINH VIÊN THỰC HIỆN

TS. LÊ THỊ NGUYỆT CHÂU

NGUYỄN HOÀNG PHƯƠNG
MÃ SỐ SINH VIÊN: 5085990
LỚP: LK0864A2

THÁNG 05/2012

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

1

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
Giải nghĩa

Từ viết tắt
DNVVN

Doanh nghiệp vừa và nhỏ

DN

Doanh nghiệp

TNDN

Thu nhập doanh nghiệp

ASEAN

Hiệp hội các nước Đông Nam Á

VND

Việt Nam đồng

USD

Đồng Đôla

VCCI

Phòng thương mại công nghiệp Việt Nam

WTO

Tổ chức Thương mại thế giới

SBA

Cục quản lý doanh nghiệp nhỏ Hoa Kỳ

NDT

Đồng Nhân dân tệ

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

2

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN


...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

3

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG PHẢN BIỆN

...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................
...........................................................................................................................

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

4

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

MỤC LỤC
Trang
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
LỜI MỞ ĐẦU………………………………………………………………....1
CHƯƠNG 1: Tổng quan về DNVVN và Chính sách ưu đãi thuế
đối với DNVVN ……………………………………………………………….5
1.1 Khái niệm DNVVN…………………………………………….………....5
1.1.1 Khái niệm……………..…………………...……………………………5
1.1.2 Tiêu chí phân loại…………………………………………….…………7
1.1.2.1 Thế giới ………………………………………………………………. 7
1.1.2.2 Việt Nam ..………………………….…………………………………10
1.1.3 Vai trò ……………..………………………..…………………………10
1.1.4 Thực trạng DNVVN Việt Nam trong thời kỳ hội nhập………………...14

1.1.4.1 Cơ hội…………………………………………………….……………14
1.1.4.2 Thách thức……………………………………………………………..17
1.1.4.3 Thực trạng……………………………………………………………..19
1.1.5 Mục tiêu phát triển DNVVN đến năm 2015 ..…………………………..24
1.2 Chính sách ưu đãi thuế đối với DNVVN…………………………….….25
1.2.1 Một số khái niệm ………………………………………………………..25
1.2.1.1 Chính sách công …….………………………………………………...25
1.2.1.2 Thuế …………………………………………….………………...…...27
1.2.1.3 Chính sách ưu đãi thuế đối với DNVVN..…………………………….28
1.2.2 Chính sách ưu đãi thuế đối với DNVVN ở một số nước trên thế giới..…31
1.2.2.1 Hoa Kỳ .……………………………………………………..………...31
1.2.2.2 Trung Quốc……………………………………………………………34
CHƯƠNG 2: Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với
DNVVN Việt Nam –Thực trạng và giải pháp………………………….…..40
2.1 Chính sách ưu đãi thuế đối với DNVVN Việt Nam theo Luật thuế
TNDN hiện hành…………………………………………………………......41
2.1.1 Thuế suất ưu đãi…………………………………………………………41
2.1.1.1 Quy định pháp luật…………………………………………………….41
GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

5

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

2.1.1.2 Thực trạng và Giải pháp………………………………………………43
2.1.1.2.1 Mặt tích cực…………………………………………………………43
2.1.1.2.2 Mặt hạn chế và Giải pháp…………………….……………………..45

2.1.2 Miễn thuế, giảm thuế……………………………………………………46
2.1.2.1 Quy định của pháp luật………………………………………………..47
2.1.2.2 Thực trạng và Giải pháp………………………………………………48
2.1.2.2.1 Mặt tích cực…………………………………………………………48
2.1.2.2.2 Mặt hạn chế và Giải pháp…………………………………………...49
2.2 Ưu đãi thuế đối với DNVVN trong giai đoạn
suy thoái kinh tế…………………………………………………….………..50
2.2.1 Chính sách ưu đãi thuế đối với DNVVN nhằm ngăn chặn suy giảm
kinh tế, duy trì tăng trưởng kinh tế, bảo đảm an sinh xã hội.............................51
2.2.2 Chính sách ưu đãi thuế đối với DNVVN nhằm tháo gở khó khăn

cho DN, thúc đẩy kinh tế phát triển...................................................................57
2.2.3 Thực trạng và Giải pháp...........................................................................68
2.2.3.1 Những kết quả đạt được........................................................................68
2.2.3.2 Mặt hạn chế và Giải pháp......................................................................69
2.2.3.2.1 Về việc ban hành chính sách..............................................................69
2.2.3.2.2 Về phía DNVVN................................................................................73
2.2.3.2.3 Một số đề xuất liên quan....................................................................74
2.2.3.2.4 Kiến nghị xây dựng Luật...................................................................75
KẾT LUẬN.....................................................................................................79
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

6

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương

Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

LỜI MỞ ĐẦU

1. Lý do nghiên cứu
Việt Nam là một nước đang phát triển, nền kinh tế của nước ta đã và đang gặt
hái được nhiều thành tựu to lớn. Thời gian qua, cùng với sự hình thành và phát
triển các loại hình doanh nghiệp trong nền kinh tế thị trường, doanh nghiệp vừa
và nhỏ (DNVVN) cũng đã hình thành và phát triển mạnh mẽ. Các doanh nghiệp
(DN) này không chỉ nhiều hơn về số lượng mà còn thể hiện tính năng động, linh
hoạt và hiệu quả kinh tế - xã hội tổng thể ngày một cao, giữ vai trò là “xương
sống” cho sự phát triển vượt bậc của nền kinh tế.
Sau khi gia nhập WTO, DNVVN Việt Nam hòa mình vào xu thế phát triển
mới của thời đại với những thuận lợi do hội nhập mang lại, song song đó, ngoài
những khó khăn cố hữu của mình, các DNVVN còn phải đương đầu với những
thách thức vô cùng khắc nghiệt trước sức ép cạnh tranh của những nền kinh tế
lớn trong khu vực và trên thế giới, đẩy nhiều DN rơi vào phá sản và rất nhiều DN
khác đến bờ vực phá sản.
Nhận ra ý nghĩa quan trọng của DNVVN trong sự phát triển của nền kinh tế
đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã có những chính sách nhằm khuyến khích, hỗ
trợ các DN này phát triển. Trong những chính sách này, chính sách ưu đãi về
thuế được nhiều sự quan tâm và đánh giá cao về hiệu quả thực tế của nó. Mặc dù
vậy, hiện tại chính sách ưu đãi về thuế cho DNVVN ở nước ta vẫn còn nhiều mặt
hạn chế nhất định, chưa thật sự phát huy hết vai trò của mình đối với sự phát
triển của DNVVN. Việc xây dựng và ban hành những chính sách ưu đãi về thuế
kịp thời, tiến bộ và hoàn chỉnh hơn đang là một vấn đề quan trọng, bức thiết
không chỉ riêng đối với Nhà nước, DN mà toàn xã hội.
Chính vì thế, người viết chọn đề tài “Nghiên cứu Chính sách ưu đãi về thuế
đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam” để nghiên cứu trong luận văn của

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

7

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

mình. Qua đó, nhằm trang bị kiến thức cho bản thân và tìm hiểu thêm về mối liên
hệ giữa pháp luật và thực tiễn.
2. Tình hình nghiên cứu
Trước đây, đã có nhiều đề tài nghiên cứu về chính sách đối với DNVVN,
nhưng nghiên cứu riêng về chính sách ưu đãi về thuế đối với các DN này là rất ít,
và đối với người viết, đề tài này vẫn là một mảng kiến thức mới mẻ. Thông qua
việc tiếp cận riêng biệt chính sách ưu đãi về thuế, người viết có thể hiểu rõ chính
sách này một cách cụ thể hơn để từ đó có được nhìn nhận khách quan và kịp thời
có những kiến nghị thực tế hơn cho vấn đề đặt ra.
3. Mục đích nghiên cứu
Chính sách ưu đãi về thuế mang ý nghĩa vô cùng quan trọng, giúp DNVVN có
thể vượt qua những khó khăn về trước mắt và lâu dài. Nghiên cứu cả về lý luận
lẫn thực tiễn của chính sách ưu đãi về thuế, thông qua đó người viết làm rõ được
những mặt tích cực của chính sách thuế, và những mặt hạn chế của nó, từ đó đưa
ra một số giải pháp, kiến nghị nhằm góp phần hoàn thiện chính sách ưu đãi về
thuế đối với DNVVN Việt Nam trong thời gian tới.
4. Phạm vi nghiên cứu
Chính sách ưu đãi thuế đối với DNVVN Việt Nam bao gồm chính sách những
quy định trong luật thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) hiện hành và những văn
bản quy phạm pháp luật được ban hành trong giai đoạn suy thoái kinh tế, đó cũng
là đối tượng nghiên cứu trong đề tài này.

Trước tiên, người viết làm rõ khái niệm DNVVN và khái niệm chính sách ưu
đãi thuế thuế đối với DNVVN Việt Nam. Sau đó, người viết tập trung phân tích,
đánh giá quy định của pháp luật về chính sách ưu đãi này, đồng thời tìm hiểu
những vướng mắc trong quá trình thực hiện pháp luật, từ đó có những đề xuất cụ
thể hơn nhằm cải thiện mối quan hệ theo hướng hoàn thiện hơn giữa pháp luật và
thực tiễn cho vấn đề này.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

8

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

5. Phương pháp nghiên cứu
Ở đề tài này, người viết sử dụng phương pháp nghiên cứu lý luận trên sách vở
và một số tài liệu liên quan, kết hợp với phương pháp tổng hợp, phân tích, đánh
giá số liệu thực tế để tiếp cận vấn đề. Từ những quy định của pháp luật, người
viết phân tích từng quy định cụ thể và đối chiếu và thực tiễn để từ đó đánh giá
mức độ ứng dụng của pháp luật vào thực tiễn.
6. Kết quả nghiên cứu
Với khả năng và nguyện vọng của mình, người viết mong muốn đem lại một
cái nhìn tổng thể, rõ ràng hơn về chính sách ưu đãi về thuế đối với DNVVN theo
quy định của pháp luật hiện hành và chính sách được ban hành của từng giai
đoạn phát triển của nền kinh tế - xã hội nước ta, nhất là trong giai đoạn suy thoái
kinh tế và sau suy thoái.
Bên cạnh mục đích trang bị thêm kiến thức cho bản thân thì người viết còn
mong muốn đóng góp một phần công sức nhỏ của mình cho các công trình

nghiên cứu về chính sách ưu đãi thuế đối với DNVVN ở Việt Nam trong thời
gian sắp tới.
7. Bố cục đề tài
Ngoài lời mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn này được kết cấu
thành 2 chương như sau:
Chương 1: Tổng quan về DNVVN và Chính sách ưu đãi thuế đối với
DNVVN.
Người viết trình bày về những nội dung mang tính khái quát về chính sách ưu
đãi thuế đối với DNVVN: khái niệm, vai trò và thực trạng của DNVVN ở nước
ta hiện nay; khái niệm, vai trò của chính sách ưu đãi thuế đối với DNVVN;
Chính sách ưu đãi thuế đối với DNVVN ở một số nước trên thế giới.
Chương 2: Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với DNVVN ở Việt Nam
– Thực trạng và giải pháp.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

9

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

Ở chương này, người viết tập trung phân tích quy định của pháp luật hiện
hành và chính sách của Nhà nước về ưu đãi thuế đối DNVVN ở Việt Nam trong
giai đoạn suy thoái kinh tế, tiến hành đánh giá những mặt tích cực cũng như hạn
chế của chính sách ưu đãi này, đồng thời đưa ra những giải pháp nhằm hoàn
thiện để chính sách ưu đãi thuế đối với DNVVN thật sự hữu ích và khả thi hơn.
Do kiến thức còn hạn chế, việc tiến hành thu thập tài liệu thực tế cũng gặp
nhiều khó khăn nên luận văn không tránh khỏi những sai sót, người viết rất mong

nhận được sự đóng góp của quý thầy cô để người viết có thể hoàn thành tốt hơn
luận văn này.
Để hoàn thành tốt luận văn này, ngoài sự nổ lực của bản thân mình, thì người
viết còn nhận được rất nhiều sự hỗ trợ của Quý thầy cô, đặc biệt là giáo viên
hướng dẫn, Ts. Lê Thị Nguyệt Châu – Bộ môn Luật Kinh doanh – Thương mại,
khoa Luật, trường Đại học Cần Thơ, người đã đặt nền tảng ban đầu cho đề tài và
tận tình hướng dẫn chu đáo cho người viết trong suốt quá trình nghiên cứu. Đồng
thời, người viết cũng bày tỏ lòng biết ơn đối với gia đình, bạn bè… những người
đã có những hỗ trợ rất thiết thực cũng như động viên tinh thần đến người viết
trong cả quá trình học tập và nghiên cứu trong suốt thời gian qua.
Xin trân trọng cảm ơn!

Sinh viên: Nguyễn Hoàng Phương
Mã số sinh viên: 5085990

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

10

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN VỀ DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ
CHÍNH SÁCHƯU ĐÃI THUẾ ĐỐI VỚI DOANH NGHIỆP VỪA VÀ NHỎ
1.1. Khái niệm DNVVN
1.1.1. Khái niệm
Vấn đề xác định khái niệm DNVVN là trung tâm của nhiều cuộc tranh luận

trong nhiều năm qua. Theo quy định của nhiều nước trên thế giới, định nghĩa về
DNVVN phải dựa trước tiên vào quy mô doanh nghiệp (DN). Thông thường đó
là tiêu chí về số lao động, vốn đăng kí, doanh thu,... các tiêu chí này thay đổi theo
từng quốc gia, từng chương trình phát triển khác nhau.
Từ năm 1998 trở về trước, nước ta chưa có văn bản nào quy định phân loại
DN theo quy mô, mà chủ yếu phân loại DN theo 2 nhóm: DN quốc doanh và DN
ngoài quốc doanh. Sự ra đời của công văn số Công văn số 681/CP-KTN ban
hành ngày 20/06/1998 về việc định hướng chiến lược và chính sách hỗ trợ phát
triển DNVVN, đã đánh dấu bước khởi đầu trong quá trình thống nhất quan niệm
về khái niệm và đẩy mạnh hỗ trợ DNVVN ở Việt Nam, theo đó là DNVVN là
DN có số công nhân dưới 200 người và số vốn kinh doanh dưới 5 tỷ đồng (tương
đương 378.000 USD - theo tỷ giá giữa VND và USD tại thời điểm ban hành công
văn). Tiêu chí này đặt ra nhằm xây dựng một bức tranh chung về các DNVVN ở
Việt Nam phục vụ cho việc hoạch định chính sách hỗ trợ. Tuy nhiên, công văn
này lại khẳng định, các tiêu thức này chủ yếu mang tính chất quy ước hành chính
để phục vụ cho việc quản lý và vận dụng chính sách hỗ trợ phát triển.
Bước sang năm 1999, với sự ra đời của Luật DN, môi trường kinh doanh được
cải thiện đáng kể, bằng các chính sách hỗ trợ, ưu đãi DN, thêm vào đó là sự ra
đời của các luật thuế, các DNVVN đã có nhiều sự chuyển biến đột phá cả về số
lượng và chất lượng. Để phù hợp với xu thế mới, ngày 23/11/2001 Chính phủ
ban hành nghị định số 90/2001/NĐ-CP nhằm trợ giúp phát triển DNVVN. Theo

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

11

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

đó, nghị định này đã đưa ra tiêu chuẩn chính thức, áp dụng thống nhất để xác
định và phân loại DNVVN: “DNVVN là cơ sở sản xuất, kinh doanh độc lập, đó
đăng ký kinh doanh theo pháp luật hiện hành, có vốn đăng ký không quá 10 tỷ
đồng hoặc số lao động trung bình hàng năm không quá 300 người”. Cùng với quá
trình phát triển của đất nước, việc vận dụng nghị định này vào thực tế đã không
còn phù hợp, bộc lộ một số hạn chế, nhất là trong việc xác định “Khái niệm
DNVVN”, dẫn đến gây khó khăn và lúng túng cho các DN và các cấp quản lý
nhà nước trong vấn đề xác định tiêu chuẩn DNVVN, liên quan đến việc hưởng
các chính sách ưu đãi của Chính phủ đối với loại hình DN này1.
Chính vì vậy, Ngày 30/06/2009, Chính phủ ban hành Nghị định số
56/2009/NĐ-CP về trợ giúp phát triển DNVVN thay thế Nghị định số
90/2001/NĐ-CP, tại điều 3 của Nghị định này quy định: DNVVN là cơ sở kinh
doanh đã đăng ký kinh doanh theo quy định pháp luật, được chia thành 3cấp: siêu
nhỏ, nhỏ, vừa theo quy mô tổng nguồn vốn (tổng nguồn vốn tương đương tổng
tài sản được xác định trong bảng cân đối kế toán của DN) hoặc số lao động bình
quân năm (tổng nguồn vốn là tiêu chí ưu tiên), cụ thể như sau:

1

Trần Thị Hòa, Một số ý kiến về tiêu chí phân loại DNVVN theo nghị định số 90/2001/NĐ – CP ngày
23/11/2001 của Chính phủ, Khoa Kế toán - Tài chính, trường Đại học Kinh tế Quốc Dân.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

12

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương

Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

Quy mô

DN siêu nhỏ

DN nhỏ

Số lao động

Tổng nguồn vốn

I. Nông,

10 người trở

20 tỷ đồng trở

lâm nghiệp

xuống

xuống

II. Công

10 người trở

20 tỷ đồng trở

nghiệp và

xuống

xuống

III.

10 người trở

10 tỷ đồng trở

Thương

xuống

xuống

DN vừa

Số lao động

Tổng nguồn vốn

Số lao động

Khu vực

từ trên 10 người từ trên 20 tỷ đồng
đến 200 người

đến 100 tỷ đồng

từ trên 200 người
đến 300 người

và thủy sản

từ trên 10 người từ trên 20 tỷ đồng
đến 200 người

đến 100 tỷ đồng

từ trên 200 người
đến 300 người

xây dựng

từ trên 10 người từ trên 10 tỷ đồng
đến 50 người

đến 50 tỷ đồng

từ trên 50 người
đến 100 người

mại và
dịch vụ

Nội hàm của khái niệm DNVVN được xác định một cách cụ thể, chi tiết. Tiêu

chí phân loại dựa trên căn cứ rõ ràng (chia theo khu vực, số lao động, tổng số
vốn). Như vậy, với những quy định tiến bộ, phù hợp trong thời kỳ mới, khắc
phục những hạn chế của các quy định trước đây, nghị định 56/2009/NĐ-CP đã
tạo điều kiện dễ dàng hơn trong việc xác định DNVVN để từ đó có chính sách ưu
đãi thiết thực hơn cho khu vực DN này.
1.1.2. Tiêu chí phân loại
1.1.2.1. Thế giới
Tiêu chí định tính và tiêu chí định lượng
Trên thế giới, tiêu chí phân loại về DNVVN được hiểu và quy định khác nhau
tuỳ theo từng nước. Các tiêu chí để phân loại DNVVN có hai nhóm: tiêu chí định
tính và tiêu chí định lượng. Nhóm tiêu chí định tính dựa trên những đặc trưng cơ
bản của DN như chuyên môn hoá thấp, số đầu mối quản lý ít, mức độ phức tạp
GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

13

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

của quản lý thấp,... Các tiêu chí này có ưu thế là phản ánh đúng bản chất của vấn
đề nhưng thường khó xác định trên thực tế. Do đó chúng thường được dùng làm
cơ sở để tham khảo, kiểm chứng mà ít được sử dụng để phân loại trong thực tế.
Nhóm tiêu chí định lượng có thể dựa vào các tiêu chí như số lao động, giá trị tài
sản hay vốn, doanh thu, lợi nhuận. Trong đó:
- Số lao động: có thể là lao động trung bình trong danh sách, lao động thường
xuyên, lao động thực tế;
- Tài sản hay vốn: có thể là tổng giá trị tài sản (hay vốn), tài sản (vốn) cố
định, giá trị tài sản còn lại;

- Doanh thu: có thể là tổng doanh thu/năm, tổng giá trị tài sản/năm (hiện nay
có xu hướng sử dụng chỉ số này);
Một số tiêu chí khác
Còn một số tiêu chí khác thì tuỳ thuộc vào điều kiện từng nước. Tuy nhiên sự
phân loại DN theo quy mô lại thường chỉ mang tính tương đối và phụ thuộc vào
nhiều yếu tố như:
- Trình độ phát triển kinh tế của một nước: trình độ phát triển càng cao thì trị
số các tiêu chuẩn càng tăng lên. Ví dụ như một DN có 400 lao động ở Việt
Nam không được coi là DNVVN nhưng lại được tính là DNVVN ở CHLB
Đức. Ở một số nước có trình độ phát triển kinh tế thấp thì các chỉ số về lao
động, vốn để phân loại DNVVN sẽ thấp hơn so với các nước phát triển.
- Tính chất ngành nghề: do đặc điểm của từng ngành, có ngành sử dụng nhiều
lao động như dệt, may, có ngành sử dụng ít lao động nhưng nhiều vốn như
hoá chất, điện... Do đó cần tính đến tính chất này để có sự so sánh đối chứng
trong phân loại các DNVVN giữa các ngành với nhau. Trong thực tế, ở nhiều
nước, người ta thường phân chia thành 2 đến 3 nhóm ngành với các tiêu chí
phân loại khác nhau. Ngoài ra có thể dùng khái niệm hệ số ngành để so sánh
đối chứng giữa các ngành khác nhau.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

14

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

- Vùng lãnh thổ: do trình độ phát triển khác nhau nên số lượng và quy mô DN
cũng khác nhau. Do đó cần tính đến cả hệ số vùng để đảm bảo tính tương

thích trong việc so sánh quy mô DN giữa các vùng khác nhau.
Tuy nhiên, các tiêu chí phổ biến nhất được nhiều quốc gia sử dụng là: số
lượng lao động bình quân mà DN sử dụng trong năm, tổng mức vốn đầu tư của
DN, tổng doanh thu hàng năm của DN2. Hầu hết các quốc gia đều lấy tiêu chí số
lao động bình quân làm cơ sở quan trọng để phân loại DN theo quy mô. Điển
hình như Ngân hàng thế giới (World Bank) và nhiều tổ chức quốc tế khác cũng
đều sử dụng tiêu chí số lao động để đánh giá. Theo World Bank, DN được chia
thành 4 loại tương ứng với số lượng lao động như sau: DN siêu nhỏ (số lao động
< 10 người), DN nhỏ (số lao động từ 10 người đến dưới 50 người), DN vừa (số
lao động từ 50 người đến 300 người), DN lớn (số lao động > 300 người)3. Điều
này là hợp lý hơn so với việc lựa chọn các tiêu chí khác như doanh thu, vốn,... là
các chỉ tiêu có thể lượng hóa được bằng giá trị tiền tệ. Các tiêu chí như doanh
thu, vốn tuy rất quan trọng nhưng thường xuyên chịu sự tác động bởi những biến
đổi của thị trường, sự phát triển của nền kinh tế, tình trạng lạm phát... nên thiếu
sự ổn định trong việc phân loại DN. Điều này giải thích tại sao tiêu chí số lao
động bình quân được nhiều quốc gia lựa chọn, tiêu chí này thường có tính ổn
định lâu dài về mặt thời gian, lại thể hiện được phần nào tính chất, đặc thù của
ngành, lĩnh vực kinh doanh mà DN đang tham gia. Xu hướng chung của các
nước là chỉ sử dụng 1 trong 3 tiêu thức đánh giá trên, đặc biệt là nhóm các nước
kinh tế đang chuyển đổi. Một số quốc gia khác sử dụng kết hợp 2 trong 3 tiêu
thức nói trên. Một số ít quốc gia sử dụng kết hợp cả 3 tiêu thức số lao động, vốn
và doanh thu4.

2

Phụ lục 1: Tiêu chí phân loại DNVVN của một số quốc gia và khu vực. Nguồn Định nghĩa DNVVN
UN/ECE, 1999.
3
Vũ Quốc Tuấn, Phát triển DNVVN - Bài học kinh nghiệm của các nước và thực tiễn ở Việt Nam, Nxb
Thống kê, Hà Nội, 2009.

4
Trần Thị Hòa, Một số ý kiến về tiêu chí phân loại DNVVN theo nghị định số 90/2001/NĐ – CP ngày
23/11/2001 của Chính phủ, Khoa Kế toán - Tài chính, trường Đại học Kinh tế Quốc Dân.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

15

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

1.1.2.2. Việt Nam
Ở Việt Nam hiện nay, tiêu chuẩn phân loại DNVVN được quy định cụ thể tại
điều 3 nghị định số 56/2009/NĐ-CP ngày 30/06/2009 của Chính phủ về trợ giúp
phát triển DNVVN. Theo đó, DNVVN được xác định hoàn toàn theo các tiêu
thức về quy mô mà không quan tâm đến hình thức sở hữu. Điều này đã làm thay
đổi tư duy quản lý cũng như nhận thức chung của xã hội, bởi trước đó, DNVVN
thường bị đồng nhất với DN ngoài quốc doanh, dẫn đến những phân biệt đối xử
với loại hình DN này.
Nghị định này cũng quy định rõ tiêu chí xác định DNVVN cho từng khu vực
kinh tế, mỗi khu vực có định mức riêng về số lao động và tổng nguồn vốn. Tuy
nhiên việc phân loại DNVVN theo tiêu chí “quy mô tổng nguồn vốn” sẽ có khó
khăn trong xác định loại hình DN do quy mô tổng nguồn vốn (tổng nguồn vốn
tương đương tổng tài sản được xác định trong bảng cân đối kế toán) của DN hay
thay đổi. Tổng nguồn vốn của DN bao gồm: vốn chủ sở hữu, vốn vay ngân hàng,
phải trả người bán,…Trong khi vốn chủ sở hữu tương đối ổn định thì vốn vay
ngân hàng và phải trả người bán lại thường xuyên biến động. Vì vậy tổng nguồn
vốn của DN cũng thường xuyên biến động. Một DN được xếp vào loại DN nhỏ

nhưng ngày mai có thể đã trở thành DN vừa và ngược lại. Vì vậy, Chính phủ cần
có sự đánh giá sát sao quá trình thực hiện Nghị định 56/2009 trợ giúp phát triển
DNVVN để kịp thời có các hướng dẫn và chỉnh sửa phù hợp.
1.1.3. Vai trò
Hiện nay, hầu hết các nước trên thế giới đều rất coi trọng và đánh giá rất cao
sự đóng góp của các DNVVN bởi họ hiểu rằng đây chính là mạng lưới quyết
định cho hệ thống phân phối, là các cơ sở vệ tinh, sản xuất công nghiệp phụ trợ,
là nguồn tiêu thụ sản phẩm của các tập đoàn lớn.
Ở Việt Nam Kể từ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI năm1986, Đảng và Nhà
nước ta chủ trương đổi mới toàn diện nền kinh tế đất nước với phương châm
chuyển từ nền kinh tế tập trung, quan liêu, bao cấp sang nền kinh tế vận hành

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

16

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng Xã hội chủ
nghĩa. Đảng và nhà nước đã khẳng định phát huy mọi nguồn lực trong nước đồng
thời kết hợp tận dụng thời cơ quốc tế tiến hành thực hiện công nghiệp hoá, hiện
đại hoá đất nước thành công với mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công
bằng, văn minh. Qua những đổi mới kịp thời, nền kinh tế nước ta đã đạt được
những thành quả đáng khích lệ: Tăng trưởng kinh tế cao, quan hệ quốc tế được
mở rộng, ổn định chính trị và xã hội, đã có tích luỹ từ nội bộ nền kinh tế, kim
ngạch xuất khẩu bình quân tăng cao... Đạt được những thành quả đó là nỗ lực của
toàn Đảng, toàn dân ta nói chung và của các thành phần kinh tế nói riêng. Những

thành quả ấy có sự đóng góp không nhỏ của loại hình DNVVN.
DNVVN luôn là một bộ phận quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Nó
đóng góp đáng kể vào tăng trưởng kinh tế, tạo công ăn việc làm góp phần tăng
thu nhập cho dân cư, ổn định xã hội, lấp đầy những “kẽ hở” của thị trường nơi
mà các DN lớn không thể với tới được và "bôi trơn" nền kinh tế5. Cụ thể:
Thứ nhất, các DNVVN có vị trí rất quan trọng ở chỗ, chúng chiếm đa số về
mặt số lượng trong tổng số các DN sản xuất kinh doanh và ngày càng gia tăng
mạnh. Ở hầu hết các nước, số lượng DNVVN chiếm khoảng 90% tổng số các
DN. Tốc độ gia tăng số lượng các DNVVN lớn hơn tốc độ gia tăng số lượng các
DN lớn. Ở nước ta theo thống kê, theo báo cáo của Bộ Kế hoạch - Đầu tư công
bố số lượng DN đăng ký kinh doanh theo Luật DN tính đến hết năm 2008 là gần
380.000; năm 2009 cả nước đã có hơn 80.000 DN đăng ký thành lập; năm 2010,
cả nước có hơn 460.000 DN, các DNVVN chiếm tới 97% trong số này. Theo
thống kê mới nhất, cả nước hiện có trên 500.000 DN, DNVVN chiếm tới 98% số
lượng DN và được đánh giá là một cộng đồng hoạt động ngày càng năng động và

5

Phan Thị Minh Lý, Phân tích tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của các
DNVVN ở Thừa Thiên Huế, Tạp chí khoa học và công nghệ, Đại học Đà Nẵng, số 2(43).2011, tr.151.
Nguồn: (Marchesnay et al, 1998).

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

17

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

hiệu quả, có đóng góp quan trọng đối với sự phát triển của nền kinh tế và xã hội
của cả nước6.
Thứ hai, các DNVVN có vai trò quan trọng trong sự tăng trưởng của nền kinh
tế. Chúng đóng góp phần quan trọng vào sự gia tăng thu nhập quốc dân của các
nước trên thế giới, bình quân chiếm khoảng trên dưới 50% GDP mỗi nước. Ở
Việt Nam, theo đánh giá của Viện nghiên cứu và quản lý trung ương, DNVVN
đóng góp 47% GDP của cả nước, 40% ngân sách nhà nước7, 31% giá trị sản xuất
công nghiệp; chiếm 78% mức bán lẻ của ngành thương nghiệp, 64% khối lượng
vận chuyển hành khách và hàng hoá8. Trong nhiều ngành sản xuất và dịch vụ
khác các DNVVN cũng chiếm một tỷ lệ đáng kể.
Thứ ba, tác động kinh tế - xã hội lớn nhất của DNVVN là giải quyết một số
lượng lớn chỗ làm việc cho dân cư, tạo ra gần 1 triệu việc làm mới mỗi năm9,
làm tăng thu nhập cho người lao động, góp phần xoá đói giảm nghèo. Nếu như
DN lớn thường đặt cơ sở ở những trung tâm kinh tế của đất nước, thì DNVVN lại
có mặt ở khắp các địa phương, là trụ cột của kinh tế địa phương và đóng góp
quan trọng vào thu ngân sách, vào sản lượng và tạo công ăn việc làm ở địa
phương. Xét theo luận điểm tạo công ăn việc làm và thu nhập cho người lao
động, thì khu vực này vươn xa hơn hẳn các khu vực khác, góp phần giải quyết
nhiều vấn đề xã hội bức xúc. Ở hầu hết các nước, DNVVN lại thu hút nhiều lao
động hoặc có tốc độ thu hút lao động mới cao hơn khu vực DN lớn. Ở Việt Nam,
cũng theo đánh giá của Viện nghiên cứu và quản lý trung ương, số lượng lao
động của các DNVVN trong các lĩnh vực phi nông nghiệp có khoảng 7,8 triệu
người, chiếm khoảng 79,2% tổng số lao động phi nông nghiệp và chiếm khoảng
22,5% lực lượng lao động của cả nước, góp phần đẩy nhanh quá trình chuyển
6

DNVVN trong bối cảnh mới,
[ truy cập
ngày 11/01/2011].

7

Ths. Trần Thị Xuân Anh, Tháo gỡ khó khăn cho các DNVVN, Tạp chí Tài chính, số 4 (270) 2012. tr. 52.

8

Phạm Thị Bích Ngọc, Giải pháp nâng cao khả năng cạnh tranh của các DNVVN ở Việt Nam trong quá
trình hội nhập kinh tế quốc tế, trường Đại học Kinh tế Quốc dân, tr. 11. Nguồn: Số liệu của tổng cục
thống kê 2006.
9

Ths. Trần Thị Xuân Anh, Tháo gỡ khó khăn cho các DNVVN, Tạp chí Tài chính, số 4 (270) 2012. tr. 52.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

18

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

dịch cơ cấu kinh tế, đặc biệt với khu vực nông thôn10. Sự phát triển của các
DNVVN ở nông thôn sẽ thu hút người lao động ở nông thôn thiếu hoặc chưa có
việc làm vào hoạt động sản xuất, kinh doanh, rút dần lực lượng lao động ở nông
thôn chuyển sang làm công nghiệp và dịch vụ.
Thứ tư, các DNVVN góp phần làm năng động nền kinh tế trong cơ chế thị
trường. Do lợi thế của quy mô nhỏ là năng động, linh hoạt, sáng tạo trong kinh
doanh có sự kết hợp chuyên môn hoá và đa dạng hoá mềm dẻo, hoà nhịp với đòi
hỏi uyển chuyển của nền kinh tế thị trường.

Thứ năm, khu vực DNVVN thu hút được khá nhiều vốn trong dân. Hầu hết
các DNVVN dựa vào vốn tự có, vốn huy động ngoài rất ít với 7% DNVVN có
vay không trả lãi và trên 2% vay từ ngân hàng11. Do tính chất nhỏ lẻ, dễ phân tán,
đi sâu vào các ngõ ngách, yêu cầu vốn ban đầu không nhiều cho nên các
DNVVN có vai trò, tác dụng rất lớn trong việc thu hút các nguồn vốn nhỏ lẻ
nhàn rỗi trong các tầng lớp dân cư đầu tư vào sản xuất kinh doanh.
Thứ sáu, các DNVVN là nơi ươm mầm các tài năng kinh doanh, là nơi đào
tạo, rèn luyện các nhà DN, giúp họ làm quen với môi trường kinh doanh. Bắt đầu
từ kinh doanh quy mô nhỏ và thông qua điều hành quản lý kinh doanh quy mô
vừa và nhỏ, một số nhà kinh doanh sẽ trưởng thành, có kinh nghiệm quản lý, biết
đưa DN của mình nhanh chóng phát triển.
Thứ bảy, các DNVVN có thể đóng góp đáng kể vào việc duy trì và phát triển
các ngành nghề thủ công truyền thống nhằm sản xuất các loại hàng hoá mang bản
sắc văn hoá dân tộc.

10

Phạm Thị Bích Ngọc, Giải pháp nâng cao khả năng cạnh tranh của các DNVVN ở Việt Nam trong quá
trình hội nhập kinh tế quốc tế, trường Đại học Kinh tế Quốc dân, tr. 11. Nguồn: Số liệu của tổng cục
thống kê 2006.
11

Phạm Thị Bích Ngọc, Giải pháp nâng cao khả năng cạnh tranh của các DNVVN ở Việt Nam trong quá
trình hội nhập kinh tế quốc tế, trường Đại học Kinh tế Quốc dân, tr. 12. Nguồn: Số liệu của tổng cục
thống kê 2006.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

19

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

1.1.4. Thực trạng DNVVN Việt Nam trong thời kỳ hội nhập
Ngay từ những năm cuối của thế kỷ XX, sự phát triển của nền kinh tế thế giới
đã chịu sự tác động sâu sắc của một loạt những xu thế mới: đó là xu thế phát triển
cách mạng khoa học và công nghệ, quốc tế hoá, toàn cầu hoá đời sống kinh tế thế
giới và xu thế chuyển từ đối đầu sang đối thoại giúp cho lực lượng sản xuất được
quốc tế hoá cao độ. Khi toàn cầu hoá đang trở thành xu thế khách quan thì yêu
cầu hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng trở nên cấp bách. Toàn cầu hoá kinh tế là
một xu thế mới của quá trình phát triển kinh tế thị trường, phản ánh trình độ phát
triển cao của nền sản xuất, phân công lao động quốc tế và việc quốc tế hoá sản
xuất trở nên phổ biến. Đặc điểm quan trọng của toàn cầu hoá là nền kinh tế thế
giới tồn tại và phát triển như một chỉnh thể, trong đó nền kinh tế của các quốc gia
chỉ là các bộ phận có quan hệ tương tác lẫn nhau, phát triển với nhiều hình thức
phong phú. Bất kỳ một quốc gia nào khi tham gia vào kinh tế quốc tế đều có thể
thu được lợi ích nếu quốc gia đó biết tập trung vào sản xuất và xuất khẩu những
sản phẩm thể hiện mối tương quan thuận lợi hơn về mặt chi phí so với các quốc
giam khác. Do vậy, chỉ những quốc gia nào bắt kịp xu thế này, biết tận dụng thời
cơ, vượt qua thách thức mới có thể đứng vững và phát triển. Quốc gia nào không
thực hiện hội nhập tức là đã tự loại bỏ mình, đã trở thành một tất yếu khách quan.
Đứng trước tình hình đó, nền kinh tế Việt Nam đang có cơ hội đầu tư, phát triển.
Đối với DNVVN, ngoài những cơ hội phát triển mới, phải đối mặt với rất nhiều
những thách thức.
1.1.4.1. Cơ hội
Hội nhập kinh tế quốc tế sẽ tạo ra cho các DNVVN những cơ hội tốt cho việc
phát triển:
Tiếp cận nhanh chóng công nghệ tiên tiến hiện đại

Thông qua nhiều con đường như liên doanh, liên kết, thu hút vốn đầu tư nước
ngoài, chuyển giao công nghệ các DNVVN có thể kế thừa, tận dụng và phát huy
những kỹ thuật công nghệ sẵn có từ những DN lớn, từ đó rút ngắn được thời gian
và chi phí cho các công tác nghiên cứu cơ bản và nghiên cứu ứng dụng, tạo

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

20

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

những bước nhảy lớn, đột phá trong phát triển kinh tế, nỗ lực theo kịp các nước
công nghiệp.
Có cơ hội lớn hơn về thị trường để mở rộng sản xuất – kinh doanh, phát triển
kinh tế
Trong bối cảnh mới, với việc trở thành thành viên của WTO, Việt Nam được
hưởng quy chế quan hệ thương mại bình thường và đối xử quốc gia giữa các
nước thành viên WTO. Quy chế này sẽ tạo thuận lợi cho các DNVVN ngày càng
đa dạng được sản phẩm, thị trường và sản phẩm xuất khẩu. Hội nhập WTO khiến
cho hàng hoá nước ngoài sẽ tràn vào Việt Nam với giá rẻ và phong phú hơn, nhờ
đó sẽ làm giảm sức ép về nguyên liệu ngoại nhập và các DNVVN cũng sẽ biết
được nhu cầu của thị trường thế giới do được tiếp xúc trực tiếp với các nhà phân
phối của nước ngoài. Trong bất cứ loại hình kinh doanh nào, yếu tố thị trường
luôn là một yếu tố có được nhiều sự quan tâm. Vai trò của thị trường đã được
khẳng định rõ nét trong việc điều tiết mọi đầu mối sản xuất, kích thích tăng
cường sức mua, làm đa dạng thêm và tạo ra những khác biệt trong nhu cầu. Toàn
cầu hóa, mở rộng tự do thương mại có khả năng tạo ra những cơ hội thị trường

cho mọi loại hình DN, cả DN lớn và DNVVN. Trên một thị trường mở, các DN
lớn chắc chắn sẽ chiếm giữ một mảng thị phần lớn, tuy nhiên bên cạnh đó luôn
tồn tại cùng lúc những thị trường của các nhóm khách hàng nhỏ, tạo ra những
ngách thị trường được hình thành do sự khác biệt về sức mua, thói quen, tập quán
và văn hóa tiêu dùng cùng với những yếu tố khác gắn với đặc trưng nhu cầu của
từng cá nhân khách hàng.
Tham gia vào quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, các quốc gia và các DNVVN
có thêm nhiều điều kiện để tiếp nhận nguồn vốn quốc tế với nhiều hình thức đa
dạng
Do mở rộng hoạt động thương mại quốc tế nhằm đáp ứng xu thế toàn cầu hóa,
hàng rào thuế quan ngày càng được nới lỏng và tháo gỡ sẽ có càng nhiều những
chương trình dự án đầu tư phát triển. Bởi, hầu hết các sản phẩm của DNVVN của
Việt Nam có giá thành cao, khối lượng nhỏ lẻ, tiêu thụ ở thị trường nội địa nên

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

21

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

rất khó thâm nhập vào các thị trường nước ngoài nếu bị đánh thuế cao hoặc bị
giới hạn bằng hạn ngạch. Do đó, khi các hàng rào thuế quan và phi thuế quan bị
thu hẹp lại hoặc được gỡ bỏ, các sản phẩm của các DNVVN sẽ dễ dàng vào các
thị trường nước ngoài hơn, nhờ đó sẽ khai thác được lợi thế lao động rẻ. Việc tận
dụng các nguồn vốn vay ưu đãi chính thức, vay thương mại, các nguồn viện trợ
nước ngoài hoặc qua con đường hợp tác liên doanh liên kết, đầu tư trực tiếp của
nước ngoài, các chương trình dự án hỗ trợ phát triển là một con đường lựa chọn

thích hợp nhằm cải thiện nhu cầu bức bách về nguồn vốn tài chính hiện tại, đẩy
nhanh tốc độ phát triển kinh tế, tăng cường năng lực sản xuất hàng hóa cho các
DNVVN. Hiện nay, đã có nhiều chương trình được tổ chức nhằm hỗ trợ cho các
DNVVN ở các nước đang phát triển12.
Cạnh tranh có vai trò rất to lớn và quan trọng đối với sự phát triển của nền
kinh tế nói chung và của bản thân mỗi DNVVN nói riêng
Theo lộ trình thực hiện các cam kết khi gia nhập WTO của Việt Nam, tính
minh bạch trong quản lý của các cơ quan, tổ chức hữu trách đối với các DNVVN
cũng sẽ được nâng cao. Mặt khác, hiện tượng phân biệt đối xử giữa các DN Nhà
nước với các DNVVN (chủ yếu là khu vực tư nhân) sẽ không còn, nên các
DNVVN sẽ thuận lợi hơn trong việc tiếp cận với các nguồn lực tài chính, gia
nhập thị trường, hỗ trợ kinh doanh. Trong cơ chế thị trường DN nào cung cấp
hàng hoá, dịch vụ với chất lượng tốt nhất mà giá thành rẻ nhất thì sẽ chiến thắng.
Chính vì vậy, cạnh tranh sẽ loại bỏ các DN chi phí cao trong sản xuất kinh doanh
và khuyến khích, tạo điều kiện cho các DN có chi phí thấp vươn lên.
Xét về dài hạn, trước áp lực cạnh tranh, các DNVVN sẽ phải tích cực nâng
cao năng lực quản lý, đổi mới công nghệ, nâng cao trình độ kiến thức về kinh
doanh, chú trọng sử dụng nguồn nhân lực có chất lượng và cải thiện văn hoá DN,

12

Quỹ phát triển DNVVN (SMEDF) do liên minh Châu Âu tài trợ với tổng số vốn khoảng 23,4 triệu
Euro, chương trình này chính thức hoạt động vào đầu năm 2004 và sẽ kéo dài trong vòng 4 năm, Chương
trình Phát triển Dự án Mekong (MPDF) quỹ đầu tư có tổng số vốn là 18,5 triệu đô la Mỹ, nhằm đầu tư
cho các DNVVN ở Việt Nam, Lào và Campuchia, đặc biệt là hỗ trợ phát triển cho các công ty tư nhân tại
Việt Nam. Và tiêu biểu hiện nay là Chương trình Hỗ trợ Khu vực Tư nhân Việt Nam, hợp tác với Liên
minh Châu Âu được thực hiện bởi Cục phát triển DNVVN thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư, với tổng số vốn
là 11,145 triệu Euro, bắt đầu từ 01/03/2005 kết thúc vào 31/12/2008. Nguồn: www.mpdf.org

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

22

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

nhờ đó phát triển DN bền vững hơn trong môi trường cạnh tranh quốc tế. Ngoài
ra, cũng chính từ áp lực cạnh tranh mà nhiều DNVVN không có khả năng tồn tại
sẽ bị phá sản, ra khỏi thị trường. Để tham gia vào thị trường DN phải tuân thủ
quy luật đào thải chọn lọc. Do đó, cạnh tranh là điều kiện rất tốt để đào tạo ra
những nhà kinh doanh giỏi13.
1.1.4.2. Thách thức
Hội nhập mang đến cho DNVVN Việt Nam nhiều cơ hội mới nhưng cũng
không ít thách thức mới. Bên cạnh những khó khăn nội tại sẵn có từ trước của
mình, các DNVVN còn phải đối mặt với những thách thức khắc nghiệt hơn do xu
hướng toàn cầu hóa mang lại:
Trình độ công nghệ còn lạc hậu, sức cạnh tranh còn thấp, năng lực cạnh
tranh không đồng đều giữa các DN.
Việt Nam là một đất nước đi lên từ một nền kinh tế yếu kém, một nền công
nghiệp còn non trẻ. So với các quốc gia khác trong khu vực, DNVVN Việt Nam
hiện đang phải đối mặt với tình trạng máy móc thiết bị cũ và lạc hậu. Với năng
lực tài chính còn thấp và hạn chế, các DNVVN ở Việt Nam khó có khả năng đầu
tư cho quy trình công nghệ hiện đại để tạo ra các sản phẩm có chất lượng, cạnh
tranh với các sản phẩm ngoại có tiêu chuẩn quốc tế14. Kết quả là năng suất lao
động thấp, chất lượng sản phẩm chưa cao, chi phí đầu vào cao, giá thành khó
cạnh tranh. Hơn nữa, nguồn nhân lực vẫn còn khá non trẻ trong lĩnh vực kinh
doanh, tiềm lực mỏng, trong tổng số các chủ DNVVN chỉ có 1% có trình độ sau
đại học, 3% có trình độ đại học. Với thực trạng nguồn nhân lực như thế sẽ gây

13

Theo PGS.TS. Phùng Xuân Nhạ, Phó trưởng khoa Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội: DNVVN trong
hội nhập, [truy cập ngày
12/04/2011].
14

Theo TS. Phùng Xuân Nhạ, Phó trưởng khoa Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội: Sự lạc hậu trong
ngành điện tử là khoảng 15 - 20 năm, 20 năm đối với ngành cơ khí, 70% công nghệ ngành dệt may đã sử
dụng được 20 năm. Tỷ lệ đổi mới trang thiết bị trung bình hàng năm của Việt Nam chỉ ở mức 5 - 7% so
với 20% của thế giới. Công nghệ lạc hậu làm tăng chi phí tiêu hao 1,5 lần so với định mức tiêu chuẩn của
thế giới.

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

23

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương


Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

nhiều khó khăn trong quá trình chuyển giao và tiếp nhận quy trình kỹ thuật đồng
bộ hiện đại.
Điều kiện hạ tầng cho cơ sở cho sản xuất, kinh doanh của các DN còn nhiều
bất cập, chi phí đầu vào cho sản xuất lớn.
Theo điều tra của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), các
DN phải sử dụng trên 40% nguyên liệu nhập khẩu, thậm chí có một số ngành tỷ
lệ này là 70 - 80%, điều đó làm cho nguồn cung ứng bị phụ thuộc, chi phí đầu

vào cho sản xuất lớn, ảnh hưởng đến sự gia tăng giá trị trong xuất khẩu. Ngoài ra,
các chi phí trung gian khác như giá cước vận chuyển, chi phí điện nước cao, giá
xăng dầu tăng...cũng làm tăng đáng kể chi phí của DN. Bên cạnh đó, do quy mô
nhỏ kéo theo hiệu quả kinh doanh không cao. Cũng do nguồn năng lực tài chính
còn yếu nên để thực hiện việc giao dịch trực tiếp với các đối tác nước ngoài còn
nhiều khó khăn và hạn chế, đặc biệt là điều kiện hạ tầng không đủ khả năng cho
các DN dự trữ các nguyên liệu, nên thường phải thu mua từ các cơ sở đại lí, làm
tăng chi phí sản xuất.
Nguy cơ trong cạnh tranh tìm kiếm các cơ hội, hợp đồng hợp tác
Hệ thống thông tin viễn thông toàn cầu hoá với tư cách là một thứ quyền lực
siêu hàng đang phát triển nhanh có thể gây ra tác động tiêu cức trực tiếp đến an
ninh kinh tế, văn hoá, xã hội theo hướng gây rối loạn và làm lợi cho các thế lực
bên ngoài. Vấn đề là kiểm soát việc tự do hoá thông tin, truyền thông như thế nào
để không từ bỏ lợi ích tận dụng khai thác nó mà vẫn hạn chế tối đa nguy cơ gây
thiệt hại xảy ra. Hệ thống kênh phân phối của các DN Việt Nam vào thị trường
thế giới bị phụ thuộc vào hệ thống kênh phân phối của nước ngoài, làm cho
phương thức xuất khẩu và tiêu thụ sản phẩm sang các khu vực thị trường quan
trọng còn đơn giản và yếu kém, sản phẩm xuất khẩu chưa có vị trí ổn định và
phát triển được trên thị trường thế giới. Theo quy định của WTO, Việt Nam phải
mở cửa thị trường bán lẻ cho các nhà phân phối nước ngoài, do đó, với quy mô
lớn, mạng lưới phân phối toàn cầu và có tính chuyên nghiệp cao, các công ty
nước ngoài sẽ là những đối thủ lớn, đe doạ sự tồn tại của nhiều DNVVN trong
lĩnh vực thương mại của Việt Nam. Thực chất, toàn cầu hóa được khởi phát từ
GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

24

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương

Nghiên cứu chính sách ưu đãi thuế đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam

các quốc gia phát triển có trình độ phát triển sức sản xuất cao, vì thế mà dựa vào
thế mạnh đó họ có khả năng điều chỉnh và dẫn dắt xu thế toàn cầu theo hướng có
lợi hơn cho chính bản thân quốc gia của họ. Bằng con đường hoạt động kinh tế
và thương mại các nước giàu có thể áp đặt những chuẩn mực của họ lên toàn thế
giới và các nước nghèo sẽ dễ dàng bị làn sóng đó lôi cuốn và rơi vào thế bị động.
Trong giai đoạn hội nhập, DNVVN chính là lực lượng tiên phong, được
hưởng lợi và cũng phải cạnh tranh khốc liệt nhất15. Gia nhập một số “sân chơi”
cỡ lớn (như WTO), đòi hỏi các DNVVN phải cố gắn nổ lực phấn đấu hơn nữa để
khắc phục khó khăn, phát huy ưu thế để đương đầu với những thử thách mới,
đồng thời phải tranh thủ mọi cơ hội viện trợ trong và ngoài nước nhằm hoàn
thiện vị thế của mình, tạo nên một bước phát triển nhảy vọt, rút ngắn khoảng
cách với các nước trong khu vực và thế giới, bắt kịp thời đại.
1.1.4.3. Thực trạng
Thành tựu
Trong thời gian qua, bên cạnh việc gia tăng nhanh chóng về số lượng, các
DNVVN đã đạt được những thành tự đáng khích lệ. Nước ta hiện có trên 500.000
DNVVN, chiếm tới 98% số lượng DN. Chúng đóng góp phần quan trọng vào sự
gia tăng thu nhập quốc dân của các nước trên thế giới, bình quân chiếm khoảng
trên dưới 50% GDP mỗi nước. Ở Việt Nam, theo đánh giá của viện nghiên cứu
và quản lý trung ương, DNVVN đóng góp 47% GDP của cả nước, 40% ngân
sách nhà nước, 31% giá trị sản xuất công nghiệp; chiếm 78% mức bán lẻ của
ngành thương nghiệp, 64% khối lượng vận chuyển hành khách và hàng hoá.
Ngày 24/02/2011, Báo VietNamNet kết hợp với Công ty cổ phần Báo cáo
đánh giá Việt Nam (Vietnam Report) công bố Bảng xếp hạng FAST 500 - TOP
500 DN tăng trưởng nhanh nhất Việt Nam 2010. Đây là năm đầu tiên một Bảng
xếp hạng vinh danh các DN tăng trưởng nhanh nhất trên tất cả các ngành nghề,
lĩnh vực và địa bàn hoạt động được công bố rộng rãi trên các phương tiện thông
15

Theo ông Cao Sỹ Kiêm, chủ tịch Hiệp hội DNVVN Việt Nam, [truy cập ngày 09/12/2005].

GVHD: Ts. Lê Thị Nguyệt Châu

25

SVTH: Nguyễn Hoàng Phương