LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại QUAN hệ NUÔI CON NUÔI có yếu tố nước NGOÀI THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (932.1 KB, 77 trang )

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN: LUẬT KINH DOANH – THƯƠNG MẠI
‫ھ‬-‫ھ‬

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
Cử nhân luật
Niên khóa: 2007 – 2011
Đề tài:

QUAN HỆ NUÔI CON NUÔI CÓ YẾU TỐ NƯỚC NGOÀI
THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Giảng viên hướng dẫn:
ThS. Bùi Thị Mỹ Hương
Bộ môn: Luật kinh doanh - Thương mại

Sinh viên thực hiện:
Nguyễn Thị Thùy Dương
MSSV: 5075174
Lớp: Luật thương mại 2 – K33

Cần Thơ, tháng 4/2011

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

1.2 Mục đích, ý nghĩa và bản chất của quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước
ngoài ..........................................................................................................................5
1.2.1 Mục đích, ý nghĩa của việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài .....................5
1.2.2 Bản chất của việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài....................................6
1.2.2.1 Bản chất xã hội ........................................................................................6
1.2.2.2 Bản chất pháp lý ......................................................................................7
1.3 Nguyên tắc giải quyết việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài........................8
1.3.1 Nguyên tắc xác lập quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài ....................8
1.3.2 Nguyên tắc giải quyết xung đột pháp luật trong quan hệ nuôi con nuôi có yếu
tố nước ngoài ..............................................................................................................9
1.3.2.1 Nguyên tắc luật quốc tịch.........................................................................9
1.3.2.2 Nguyên tắc luật nơi cư trú...................................................................... 10
1.3.2.3 Nguyên tắc luật nơi thực hiện hành vi .................................................... 11
1.4 Pháp luật điều chỉnh quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài ................ 11
1.4.1 Phương pháp điều chỉnh ............................................................................... 11
1.4.1.1 Phương pháp xung đột ........................................................................... 11
1.4.1.2 Phương pháp thực chất........................................................................... 12
1.4.2 Nguồn luật điều chỉnh .................................................................................. 14
1.4.2.1 Điều ước quốc tế.................................................................................... 14
1.4.2.2 Pháp luật quốc gia.................................................................................. 15
1.5 Các trường hợp nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài ...................................... 16
1.6 Các hành vi bị cấm khi xác lập việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài ...... 19
1.7 Lịch sử hình thành và phát triển chế định nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
............................................................................................................................ 20
1.7.1 Giai đoạn từ trước năm 1986 ........................................................................ 20
1.7.2 Giai đoạn từ năm 1986 đến nay .................................................................... 23
Chương 2 PHÁP LUẬT VIỆT NAM VỀ NUÔI CON NUÔI CÓ YẾU TỐ NƯỚC
NGOÀI .................................................................................................................... 26
2.1 Điều kiện về mặt nội dung ................................................................................ 26
2.1.1 Điều kiện đối với người được nhận nuôi....................................................... 26

2.1.2 Điều kiện đối với người nhận nuôi................................................................ 29
2.2 Điều kiện về mặt hình thức............................................................................... 33
2.2.1 Thẩm quyền, trình tự, thủ tục đăng kí việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
ở Việt Nam ............................................................................................................... 33

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

2.2.1.1 Thẩm quyền đăng kí việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài ở Việt Nam
................................................................................................................................. 33
2.2.1.2 Trình tự, thủ tục đăng kí việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài ở Việt
Nam.......................................................................................................................... 34
2.2.2 Thẩm quyền, trình tự, thủ tục đăng kí việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
ở khu vực biên giới ................................................................................................... 41
2.2.3 Thẩm quyền, trình tự thủ tục đăng kí việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
tại cơ quan đại diện của Việt Nam ở nước ngoài ....................................................... 42
2.3 Hệ quả của việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài ....................................... 44
2.3.1 Quan hệ với gia đình nuôi............................................................................. 44
2.3.2 Quan hệ với gia đình gốc .............................................................................. 46
2.4 Chấm dứt việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài ......................................... 47
2.4.1 Căn cứ chấm dứt việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài ........................... 48
2.4.2 Thẩm quyền, trình tự, thủ tục chấm dứt việc nuôi con nuôi có yếu tố nước
ngoài......................................................................................................................... 51
2.4.3 Hệ quả của việc chấm dứt quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài ........ 52
2.5 Tổ chức con nuôi nước ngoài hoạt động tại Việt Nam .................................... 53
Chương 3 THỰC TRẠNG VÀ PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN THIỆN CÁC QUY

ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ VIỆC NUÔI CON NUÔI CÓ YẾU TỐ NƯỚC
NGOÀI Ở NƯỚC TA HIỆN NAY ......................................................................... 58
3.1 Tình hình giải quyết việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài ở nước ta trước
khi Luật nuôi con nuôi ra đời................................................................................. 58
3.1.1 Thành tựu ..................................................................................................... 58
3.1.2 Hạn chế ........................................................................................................ 62
3.2 Những điểm tiến bộ và hạn chế của Luật nuôi con nuôi 2010 ........................ 65
3.2.1 Những điểm tiến bộ của Luật nuôi con nuôi 2010......................................... 65
3.2.2 Những điểm hạn chế của Luật nuôi con nuôi 2010 ....................................... 68
3.3 Phương hướng hoàn thiện các quy định của Luật nuôi con nuôi 2010 .......... 70
KẾT LUẬN ............................................................................................................. 72
Danh mục tài liệu tham khảo

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trẻ em chính là hạnh phúc của gia đình, là tương lai của đất nước. Vì vậy, việc
quan tâm, chăm sóc và giáo dục trẻ em là nhiệm vụ trọng tâm hàng đầu của Đảng, Nhà
nước và toàn xã hội.
Theo thống kê gần đây của Bộ lao động, thương binh và xã hội, hiện nay nước ta
có khoảng 1.478.567 trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, trong đó có 85.193 trẻ mồ côi
không nơi nương tựa; 1.316.227 trẻ khuyết tật, tàn tật; 21.903 trẻ em lang thang;
10.328 trẻ nhiễm chất độc hóa học;…Từ thực tế trên cho thấy chúng rất cần được sự
quan tâm, chia sẻ ngày càng nhiều của cộng đồng xã hội. Hơn nữa, cùng với xu thế hội

nhập và toàn cầu hóa, nền kinh tế ngày càng phát triển, đời sống con người ngày càng
được nâng cao thì cũng là lúc các vấn nạn xã hội ngày một gia tăng đặc biệt là liên
quan đến trẻ em như việc buôn bán, bóc lột sức lao động của trẻ em, bạo lực gia đình,
tội phạm ở trẻ vị thành niên cũng tăng lên đáng kể cả về mặt số lượng cũng như tính
chất, mức độ vi phạm,…Vì vậy, vấn đề bảo vệ, chăm sóc giáo dục trẻ em lại càng trở
nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Và vấn đề này không chỉ là nhiệm vụ của một quốc gia
hay dân tộc nào mà là vấn đề chung của toàn nhân loại nhằm hướng đến một thế giới
mới tươi đẹp hơn.
Trong xu thế hiện nay, hầu hết các quốc gia đang cố gắng đẩy mạnh hợp tác với
nhau trong việc giúp đỡ các em có hoàn cảnh đặc biệt được sống và phát triển trong
môi trường lành mạnh, nhất là trong lĩnh vực nuôi con nuôi. Nuôi con nuôi đã và đang
phát triển mạnh mẽ ở mọi quốc gia và đặc biệt là nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài.
Với các nước kém phát triển và đang phát triển thì việc nuôi con nuôi giúp cho trẻ có
được một mái ấm gia đình, để chúng có thể phát triển bình thường như bao đứa trẻ
khác. Còn đối với các quốc gia phát triển thì hầu hết các gia đình đều thiếu vắng đi
tiếng cười trẻ thơ, việc đẩy mạnh hoạt động nuôi con nuôi sẽ giúp họ có được niềm vui
trong cuộc sống, có được một gia đình trọn vẹn và đầy đủ. Từ đó giúp cho quan hệ của
các quốc gia được xích lại gần nhau hơn, xóa đi những rào cản về sự phân biệt văn
hóa, tôn giáo, sắc tộc, giàu nghèo,…Thực tế cho thấy ngày càng có nhiều điều ước
quốc tế được kí kết giữa các quốc gia trong lĩnh vực này. Và Việt Nam với mong
muốn được làm bạn với tất cả các quốc gia dân tộc trên thế giới cũng không nằm ngoài
xu hướng chung đó.
Mới đây, Việt Nam vừa ký tham gia công ước quốc tế về nuôi con nuôi cùng với
việc Luật nuôi con nuôi có hiệu lực đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong quan
hệ về nuôi con nuôi nói chung và nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài nói riêng, đưa
GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 1

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

quan hệ này phát triển lên một tầm cao mới. Tuy nhiên nó cũng tạo ra cho Việt Nam
nhiều thách thức và cơ hội mới. Trước những thực tại đó, người viết chọn đề tài
nghiên cứu “Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam”
nhằm góp một phần sức lực nhỏ bé của mình cùng với xã hội làm giảm bớt nỗi bất
hạnh của những trẻ em đáng thương có hoàn cảnh đặc biệt.
2. Phạm vi nghiên cứu
Dựa trên việc nghiên cứu các quy định chung về quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố
nước ngoài thông qua việc tìm hiểu các khái niệm liên quan, bản chất của quan hệ nuôi
con nuôi có yếu tố nước ngoài, pháp luật điều chỉnh,…Trong đề tài này người viết sẽ
tập trung chủ yếu vào việc tìm hiểu, phân tích các quy định pháp luật Việt Nam hiện
hành về điều kiện xác lập, trình tự thủ tục xác lập quan hệ nuôi con nuôi và các vấn đề
liên quan đến việc chấm dứt quan hệ nuôi con nuôi. Đồng thời dựa trên sự phân tích
này, người viết sẽ nhận thấy được những điểm tiến bộ cũng như hạn chế của pháp luật
về nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài, từ đó đưa ra quan điểm của bản thân về
phương hướng hoàn thiện các quy định pháp luật về nuôi con nuôi có yếu tố nước
ngoài. Do đó, trong phạm vi đề tài này, người viết sẽ không đi nghiên cứu các quy
định trong các điều ước quốc tế về nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài mà Việt Nam
đã tham gia kí kết hoặc gia nhập.
3. Mục đích nghiên cứu
Người viết nghiên cứu đề tài này với mục đích mang đến cho người đọc cái nhìn
chung nhất về quan hệ nuôi con nuôi, giúp cho những người có nhu cầu xác lập quan
hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài có được sự hiểu biết nhất định về các quy phạm
pháp luật về nuôi con nuôi, qua đó góp một phần nhỏ bé của mình mang lại cho các
em có hoàn cảnh đặc biệt có một mái ấm gia đình hạnh phúc. Bên cạnh đó, thông qua
việc nghiên cứu các quy định của pháp luật người viết có thể đưa ra quan điểm của bản
thân về những vấn đề còn bất cập trong các quy định đó và phương hướng để hoàn

thiện các quy định pháp luật về nuôi con nuôi. Ngoài ra, nhờ việc nghiên cứu này
người viết có thể củng cố lại một phần kiến thức mà mình đã được tiếp thu trong thời
gian qua.
4. Phương pháp nghiên cứu
Người viết chủ yếu dùng các phương pháp phân tích luật viết như suy lý diễn
dịch, quy nạp để phân tích các quy định của pháp luật. Ngoài ra, người viết còn sử
dụng phương pháp tổng hợp, phân tích, so sánh tài liệu, đối chiếu với thực tiễn thông
qua đó đưa ra quan điểm của bản thân về các vấn đề có liên quan.
5. Bố cục của đề tài
Ngoài phần mở đầu và kết luận, kết cấu của đề tài gồm ba chương:

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 2

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

Chương 1 Những vấn đề chung về nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài.
Chương này chủ yếu giúp người đọc có được những kiến thức chung nhất về quan hệ
nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoại thông qua việc nêu lên các khái niệm, bản chất, ý
nghĩa của mối quan hệ này, qua việc nghiên cứu các nguyên tắc, thẩm quyền và các
hành vi bị cấm khi giải quyết quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài. Đồng thời
việc nghiên cứu chương này sẽ tạo cơ sở cho người viết để hiểu rõ hơn các quy định
của pháp luật hiện hành.
Chương 2 Pháp luật Việt Nam về nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài.
Chương này người viết tập trung nghiên cứu, phân tích các quy định hiện hành của
pháp luật Việt Nam về việc xác lập, chấm dứt quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước

ngoài. Qua nghiên cứu chương này sẽ giúp người viết thấy được những tồn tại của các
quy định pháp luật liên quan đến việc giải quyết quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước
ngoài, từ đó tạo cơ sở cho người viết đưa ra quan điểm của bản thân nhằm hoàn thiện
những quy định của pháp luật trong chương ba.
Chương 3 Thực trạng và giải pháp. Chương này chủ yếu nêu lên những vướng
mắc trong công tác giải quyết quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài, qua đó đưa
ra kiến nghị về một số giải pháp để hoàn thiện hệ thống pháp luật về quan hệ nuôi con
nuôi có yếu tố nước ngoài.

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 3

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

CHƯƠNG 1
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ NUÔI CON NUÔI
CÓ YẾU TỐ NƯỚC NGOÀI
1.1 Khái niệm về nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
Nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài là thuật ngữ thuộc chuyên ngành tư pháp
quốc tế. Đây là một chế định rất quan trọng trong quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu
tố nước ngoài. Theo đó, nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài là việc xác lập quan hệ
cha, mẹ - con giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài, giữa người nước ngoài
với nhau thường trú ở Việt Nam, giữa công dân Việt Nam với nhau mà một bên định
cư ở nước ngoài.
Như vậy, khác với quan hệ cha mẹ ruột - con ruột là được xác lập dựa trên cơ sở
huyết thống thì quan hệ cha mẹ nuôi – con nuôi được xác lập thông qua con đường tư

pháp, tức là dựa trên cơ sở sự bày tỏ ý chí của người nuôi và người được nhận nuôi, và
phải được Nhà nước công nhận thông qua quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm
quyền, đồng thời người nhận nuôi con nuôi và người được nhận làm con nuôi cũng
phải thỏa mãn các điều kiện theo quy định của pháp luật. Như vậy, giữa người nhận
con nuôi và người được nhận làm con nuôi không có mối liên hệ huyết thống với nhau
như cha mẹ ruột – con ruột, nhưng người nuôi được xem như cha mẹ của người được
nuôi, dù không sinh ra người được nuôi; người được nuôi về phần mình, coi người
nuôi như cha mẹ ruột1.
Ngoài ra, trong quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài thì việc xác định yếu
tố nước ngoài mang một ý nghĩa vô cùng to lớn. Đây cũng chính là nét đặc trưng cơ
bản để phân biệt giữa quan hệ nuôi con nuôi con nuôi trong nước và nuôi con nuôi có
yếu tố nước ngoài. Việc xác định yếu tố nước ngoài ở đây sẽ giúp cho cơ quan có thẩm
quyền giải quyết các vấn đề liên quan đến việc nuôi con nuôi được chính xác và nhanh
chóng.
Hiện nay, pháp luật ở hầu hết các quốc gia đều ghi nhận hai hình thức nuôi con
nuôi, đó là nuôi con nuôi đơn giản và nuôi con nuôi trọn vẹn.
Nuôi con nuôi đơn giản là việc xác lập quan hệ cha mẹ - con giữa người nhận
nuôi con nuôi và người được nhận làm con nuôi nhưng không làm chấm dứt mối quan
hệ pháp lý giữa cha mẹ đẻ và con nuôi. Hình thức này thường được áp dụng chủ yếu
đối với người được nuôi là người trên 15 tuổi, đã thành niên hoặc nuôi con nuôi giữa
những người có quan hệ họ hàng, thân thích. Như vậy, các bên xác lập quan hệ này
thường là vì một mục đích khác chứ không phải vì lợi ích của người được nhận nuôi
như: cho làm con nuôi của thương binh, liệt sĩ để hưởng các chính sách ưu đãi của nhà

1

TS. Nguyễn Ngọc Điện, Giáo trình luật hôn nhân và gia đình Việt Nam, Đại học Cần Thơ, 2005, trang 38.

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 4

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

nước hoặc cho những người có quan hệ họ hàng ở nước ngoài làm con nuôi để được
xuất ngoại,…
Ngược lại, nuôi con nuôi trọn vẹn là việc xác lập quan hệ cha mẹ nuôi – con nuôi,
qua đó làm chấm dứt mối quan hệ pháp lý giữa cha mẹ đẻ và trẻ em được cho làm con
nuôi kể cả các vấn đề về thừa kế, cấp dưỡng. Hình thức này thường được áp dụng
trong quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài và với người từ dưới 15 tuổi.
Từ hai khái niệm trên, ta có thể thấy điểm khác nhau cơ bản giữa hình thức nuôi
con nuôi đơn giản và nuôi con nuôi trọn vẹn là việc chấm dứt mối quan hệ pháp lý
giữa cha mẹ đẻ và người con nuôi. Hiện nay, pháp luật Việt Nam thừa nhận cả hai
hình thức nuôi con nuôi đơn giản và nuôi con nuôi trọn vẹn, theo đó nếu cha mẹ đẻ và
cha mẹ nuôi không có thỏa thuận gì khác, thì kể từ ngày giao nhận con nuôi, quan hệ
giữa cha mẹ đẻ và con nuôi sẽ chấm dứt. Tuy nhiên, do hệ quả pháp lý của hai hình
thức này khác nhau nên pháp luật cần quy định rõ ràng và phù hợp hơn với từng
trường hợp.
Tóm lại, nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài là việc nuôi con nuôi giữa công dân
Việt nam với người nước ngoài, giữa người nước ngoài với nhau thường trú ở Việt
Nam, giữa công dân Việt Nam với nhau mà một bên định cư ở nước ngoài (theo khoản
5 điều 3 Luật nuôi con nuôi 2010).
1.2 Mục đích, ý nghĩa và bản chất của việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài.
1.2.1 Mục đích, ý nghĩa của việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài.
Nuôi con nuôi nói chung và nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài nói riêng mang
một ý nghĩa vô cùng to lớn. Việc xác lập quan hệ này trước hết là vì lợi ích của đứa
trẻ, nuôi con nuôi luôn nhằm tạo dựng một mái ấm gia đình hạnh phúc cho trẻ, giúp trẻ

có điều kiện phát triển bền vững trong môi trường lành mạnh. Vì vậy, mục đích của
việc nuôi con nuôi luôn hướng đến lợi ích tốt nhất của đứa trẻ cả về mặt vật chất lẫn
tinh thần. Theo pháp luật của nhiều quốc gia thì mục đích của việc nuôi con nuôi còn
được xem là điều kiện có hiệu lực của quan hệ nuôi con nuôi. Theo pháp luật Việt
Nam, mục đích của việc nuôi con nuôi được quy định tại Điều 2 Luật nuôi con nuôi
2010, theo đó “việc nuôi con nuôi là nhằm xác lập quan hệ cha, mẹ và con lâu dài, bền
vững vì lợi ích tốt nhất của người được nhận làm con nuôi, bảo đảm cho con nuôi
được nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục trong môi trường gia đình”. Thật vậy, chỉ khi
người nhận nuôi con nuôi xuất phát từ nhu cầu của chính bản thân là muốn nhận một
người về làm con nuôi để yêu thương, chăm sóc người đó thì họ mới có thể gắn kết
tình cảm của mình với người mà mình nhận làm con nuôi, và chỉ có như thế mục đích
của việc nuôi con nuôi mới đạt được. Bên cạnh đó, nuôi con nuôi còn đem lại niềm vui
cho rất nhiều gia đình hiếm muộn, ít con,…nó đã thỏa mãn được phần nào nhu cầu về
mặt tình cảm của người nhận nuôi con nuôi.
GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 5

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

Tuy nhiên, vấn đề xác định mục đích của việc cho và nhận nuôi con nuôi không
phải là đơn giản, và nếu nó không được quan tâm một cách đúng mức thì đây sẽ là
“mảnh đất béo bở” cho những kẻ có mưu đồ trục lợi. Và dĩ nhiên, đứa trẻ được cho
làm con nuôi có thể sẽ không được yêu thương, chăm sóc mà ngược lại chúng ta còn
vô tình tạo thêm nhiều thương đau cho chúng. Vì vậy, tất cả quan hệ nuôi con nuôi
được xác lập không vì mục đích chung đó thì đều không có hiệu lực và không được
pháp luật bảo vệ, tuy nhiên cũng phải tính đến lợi ích hiện tại của đứa trẻ.

Ngoài ra, việc nuôi con nuôi còn làm giảm bớt gánh nặng cho xã hội, đặc biệt là
ở những nước kém phát triển và những nước đang phát triển. Vì hầu hết đối tượng
được cho làm con nuôi thường là trẻ em có hoàn cảnh khó khăn sống trong các cơ sở
nuôi dưỡng, trẻ em bị khuyết tật, tàn tật,…các trẻ em này sống chủ yếu nhờ vào sự
giúp đỡ của xã hội. Và hàng năm nhà nước cũng phải trích một lượng không nhỏ ngân
sách nhà nước để giúp đỡ các em này. Tuy nhiên, ở những nước kém phát triển và
nước đang phát triển thì cuộc sống của người dân mới dừng lại ở mức đủ ăn, đủ sài
hoặc nếu có dư thì cũng không nhiều, vì vậy dù có lòng từ tâm muốn giúp đỡ những
trẻ em bất hạnh thì cũng khó có thể làm được, nên vấn đề cho trẻ làm con nuôi người
nước ngoài vừa góp phần tạo cho các trẻ em đó có được gia đình hạnh phúc, vừa góp
phần làm giảm bớt đi gánh nặng của xã hội.
Như vậy, nuôi con nuôi nói chung và nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài nói
riêng có ý nghĩa vô cùng to lớn không chỉ với bản thân của người nhận nuôi, người
được nhận nuôi mà còn có ý nghĩa đối với xã hội. Vì vậy, nhà nước cần có sự quan
tâm nhiều hơn nữa để tạo cho mối quan hệ này được phát triển bền vững hơn.
1.2.2 Bản chất của vấn đề nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài.
1.2.2.1 Bản chất xã hội
Nuôi con nuôi là hiện tượng xã hội mang đậm tính nhân văn và tinh thần nhân
đạo của con người. Nó thể hiện sự quan tâm của toàn xã hội đối với những trẻ em có
hoàn cảnh đặc biệt. Nuôi con nuôi tạo cho trẻ có một mái ấm gia đình để được yêu
thương, chăm sóc và bảo vệ. Hơn nữa, nó cũng tạo ra niềm hạnh phúc to lớn cho nhiều
gia đình nhận nuôi con nuôi.
Thật vậy, không gì tốt hơn để xoa dịu nỗi bất hạnh của các em có hoàn cảnh đặc
biệt bằng việc dành tặng cho các em một gia đình hạnh phúc. Nuôi con nuôi luôn thể
hiện tình yêu của con người đối với con người, thể hiện sự tương thân tương ái, giúp
đỡ lẫn nhau, đó cũng là truyền thống tốt đẹp của dân tộc ta. Không một ai, một quy
định pháp luật nào có thể bắt buộc một người phải nhận nuôi một người để tạo dựng
một gia đình bền vững nếu nó không xuất phát từ chính tình cảm của người đó. Nuôi
con nuôi mang mọi người xích lại gần nhau hơn, dùng tình thương để sưởi ấm những
mảnh đời bất hạnh.

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 6

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

Ngoài ra, việc nuôi con nuôi còn đẩy mạnh quan hệ hợp tác, hữu nghị giữa các
quốc gia với nhau, xóa bỏ đi sự phân biệt về giàu nghèo, trình độ phát triển, chế độ
chính trị giữa các quốc gia thông qua việc đẩy mạnh việc đàm phán, kí kết các điều
ước quốc tế về nuôi con nuôi để giải quyết các vấn đề về xung đột pháp luật, thẩm
quyền xét xử,…nhằm tạo môi trường thông thoáng cho quan hệ nuôi con nuôi có điều
kiện phát triển.
1.2.2.2 Bản chất pháp lý
Bản chất pháp lý của vấn đề nuôi con nuôi chính là việc ghi nhận các sự kiện
pháp lý làm phát sinh quan hệ cha, mẹ - con giữa người nhận nuôi và người được nhận
nuôi.
Trước tiên nó thể hiện ở mặt ý chí của các chủ thể trong quan hệ nuôi con nuôi
bao gồm người nhận nuôi, cha mẹ đẻ hoặc người giám hộ của người được nhận nuôi
và cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Đối với người nhận nuôi con nuôi, sự thể hiện ý chí của họ được xem là tiền đề
cho việc xác lập quan hệ cha mẹ nuôi – con nuôi. Người nhận nuôi có thể nhận con
nuôi với nhiều nguyên nhân khác nhau nhưng trên hết là xuất phát từ nhu cầu của họ
muốn nuôi dưỡng một đứa trẻ nhằm xác lập quan hệ cha, mẹ và con lâu dài, bền vững.
Và nhu cầu này là lí do chủ yếu dẫn tới việc nhận nuôi con nuôi. Hơn nữa, nhu cầu
nhận nuôi con nuôi phải xuất phát từ tình cảm, ý chí của chính bản thân người đó và
phải phù hợp với lợi ích của người được nhận làm con nuôi thì mới được xem là hợp
pháp. Ngược lại, nếu nó xuất phát từ những mục đích, động cơ trái pháp luật, đạo đức

xã hội thì sẽ không được chấp nhận.
Song song với sự thể hiện ý chí của người nhận nuôi thì ý chí của cha mẹ đẻ hoặc
người giám hộ cũng rất quan trọng. Việc cho con mình làm con nuôi của người khác là
một việc làm hết sức khó khăn nếu không phải vì một lý do đặc biệt nào đó. Khi mà
bản thân mình không thể chăm sóc, nuôi dưỡng tốt cho đứa trẻ thì việc cho chúng đi
làm con nuôi của người khác cũng là nhằm vào lợi ích tốt nhất cho đứa trẻ. Khi cho
con mình làm con nuôi của người khác thì bản thân họ cũng nhận thức đầy đủ ý nghĩa
và hệ quả pháp lý của công việc này, và như thế là phù hợp với bản chất của vấn đề
nuôi con nuôi. Mọi sự đồng ý cho làm con nuôi vì mục đích trục lợi hoặc mọi sự tác
động, lừa dối, dụ giỗ, cưỡng ép,…buộc cha mẹ đẻ đồng ý cho con mình làm con nuôi
thì về nguyên tắc là không hợp pháp và không có giá trị pháp lý. Nếu trong trường hợp
cha mẹ đẻ đã chết, mất năng lực hành vi dân sự hoặc không xác định được cha mẹ đẻ
là ai thì phải có sự đồng ý của người giám hộ, nhưng phải xuất phát trên cơ sở ý chí
của cha mẹ đẻ đã thể hiện từ trước. Ngoài ra, đối với trẻ được cho làm con nuôi từ đủ 9
tuổi trở lên cũng phải có sự đồng ý của trẻ em đó. Vì với độ tuổi này, chúng đã có thể

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 7

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

nhận thức được những việc liên quan đến bản thân mình, và vì thế chúng có quyền
được bày tỏ ý chí của mình là có đồng ý hay không khi được cho làm con nuôi.
Tuy nhiên, sự thể hiện ý chí của các chủ thể trên mới chỉ là điều kiện cần để quan
hệ nuôi con nuôi có giá trị pháp lý. Muốn mối quan hệ này được pháp luật công nhận
và bảo vệ thì nhất định phải có sự thể hiện ý chí từ phía Nhà nước. Nó phải được thể

hiện bằng quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Từ đó mới làm phát sinh
quan hệ cha mẹ nuôi – con nuôi.
Ngoài ra, quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài còn mang bản chất của tư
pháp quốc tế. Đó là việc các quốc gia ngày càng cố gắng hợp tác với nhau trong việc
giải quyết xung đột pháp luật trong lĩnh vực này thông qua việc ký kết các điều ước
quốc tế đa phương và song phương.
Như vậy, phải hiểu rõ được bản chất pháp lý của vấn đề nuôi con nuôi có yếu tố
nước ngoài thì mới xây dựng được các quy phạm pháp luật phù hợp và chính xác để
điều chỉnh quan hệ này, từ đó làm tăng hiệu quả của hoạt động trong lĩnh vực nuôi con
nuôi có yếu tố nước ngoài, góp phần làm cho cuộc sống của nhiều trẻ em bất hạnh
được trở nên tươi đẹp hơn.
1.3 Nguyên tắc giải quyết việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
1.3.1 Nguyên tắc xác lập quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
Nguyên tắc điều chỉnh quan hệ nuôi con nuôi là những nguyên lý, tư tưởng chỉ
đạo các quy phạm pháp luật điều chỉnh quan hệ nuôi con nuôi. Nó mang một ý nghĩa
quan trọng trong việc định hướng xây dựng và áp dụng các quy phạm pháp luật về
nuôi con nuôi. Những nguyên tắc này được ghi nhận trong nhiều văn bản pháp luật của
Việt Nam nhưng chủ yếu tập trung trong Luật nuôi con nuôi, bao gồm:
Một là, khi giải quyết việc nuôi con nuôi, cần tôn trọng quyền của trẻ em được
sống trong môi trường gia đình gốc. Nguyên tắc này chính là tạo cơ hội cho trẻ được
sống trong môi trường gia đình ruột thịt, có sự gắn bó về mặt tình cảm hơn. Điều này
cũng hoàn toàn phù hợp với thực tế, vì không ai lại muốn cho con mình làm con nuôi
của một người xa lạ trong khi nó có thể được nuôi dưỡng trong gia đình gốc. Đồng
thời, việc ghi nhận nguyên tắc này cũng là phù hợp với công ước Lahay 1993.
Hai là, việc nuôi con nuôi phải bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của người được
nhận làm con nuôi, tự nguyện, bình đẳng, không phân biệt nam nữ, không trái pháp
luật và đạo đức xã hội. Nguyên tắc này thể hiện ở cả hai khía cạnh, đó là người nhận
nuôi có quyền tự nguyện lựa chọn con nuôi là nam hay nữ mà không phụ thuộc vào
việc giới thiệu, ngược lại nếu người được nhận nuôi đủ điều kiện làm con nuôi thì dù
là gái hay trai thì cũng được giới thiệu như nhau cho người nuôi mà không được ưu

tiên giới thiệu nam trước hay nữ trước. Chỉ có như thế mới thực sự đáp ứng được nhu

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 8

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

cầu của các bên tham gia vào quan hệ nuôi con nuôi, từ đó họ mới thực sự thiết lập
một gia đình bền vững, qua đó bảo đảm được lợi ích của người được nhận nuôi.
Ba là, chỉ cho làm con nuôi người nước ngoài khi không thể tìm được gia đình
thay thế ở trong nước. Việc cho làm con nuôi người nước ngoài sẽ làm thay đổi môi
trường sống của trẻ về ngôn ngữ, văn hóa, tâm lý, thói quen trong sinh hoạt,…có thể
làm cho trẻ khó thích nghi được với môi trường sống mới, đặc biệt là đối với trẻ em có
điều kiện đặc biệt hoặc với những trẻ đã có khả năng nhận thức. Vì vậy, việc ưu tiên
tìm gia đình thay thế cho trẻ ở trong nước là điều hoàn toàn phù hợp với thực tế và
pháp luật quốc tế.
Như vậy, việc quy định các nguyên tắc khi xác lập quan hệ nuôi con nuôi chính là
đảm bảo cho mối quan hệ này phát triển đúng hướng, bảo đảm tốt nhất cho người được
nhận nuôi sống trong môi trường phù hợp. Qua đó cũng thấy được các quy định trong
công ước đang được nội luật hóa trong pháp luật Việt Nam để có sự hiệu chỉnh thống
nhất hơn khi giải quyết vấn đề nuôi con nuôi quốc tế.
1..3.2 Nguyên tắc giải quyết xung đột pháp luật trong quan hệ nuôi con nuôi có
yếu tố nước ngoài
1.3.2.1 Nguyên tắc luật quốc tịch
Đây là nguyên tắc phổ biến sử dụng trong quan hệ hôn nhân gia đình cũng như
quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài. Theo đó, đương sự mang quốc tịch của

quốc gia nào thì áp dụng pháp luật của quốc gia đó để giải quyết các vấn đề về nuôi
con nuôi có yếu tố nước ngoài.
Nguyên tắc này cũng được đa số các nước áp dụng để giải quyết vấn đề nuôi con
nuôi. Trong các hiệp định tương trợ về tư pháp hoặc các hiệp định hợp tác về nuôi con
nuôi giữa Việt Nam với các nước cũng ghi nhận nguyên tắc này.
Ví dụ: trong hiệp định hợp tác về nuôi con nuôi giữa Việt Nam và Lào thì việc
nhận nuôi con nuôi tuân theo pháp luật của nước kí kết mà trẻ em là công dân; hoặc
theo hiệp định hợp tác về nuôi con nuôi giữa Việt Nam – Ucraina có quy định “Việc
nhận trẻ em là công dân của bên kí kết này nhưng thường trú trên lãnh thổ của bên kí
kết kia được tiến hành theo pháp luật của bên kí kết mà trẻ em là công dân”,…
Để áp dụng nguyên tắc này, điều trước tiên là phải xác định được quốc tịch của
đương sự. Tuy nhiên, do nguyên tắc xác định quốc tịch của các quốc gia là không
giống nhau nên sẽ dẫn đến trường hợp là một người có thể có nhiều quốc tịch khác
nhau hoặc không có quốc tịch của quốc gia nào. Trong trường hợp này, các nước
thường giải quyết như sau: đối với người có nhiều quốc tịch thì luật áp dụng sẽ là pháp
luật của nước nơi người đó mang quốc tịch cư trú, nếu người đó không cư trú ở một
trong những nước mà mình mang quốc tịch thì pháp luật được áp dụng là luật của
nước nơi người đó có quan hệ mật thiết về quyền và nghĩa vụ công dân. Ngược lại, đối
GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 9

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

với trường hợp người không quốc tịch thì pháp luật áp dụng sẽ là luật nơi người đó
thường xuyên sinh sống.
Như vậy, mặc dù nguyên tắc luật quốc tịch được áp dụng khá phổ biến trong

quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài nhưng nó vẫn không thể điều chỉnh được
hết các vấn đề phát sinh trong quan hệ này. Vì thế các nước có xu hướng áp dụng
nguyên tắc thứ hai, nguyên tắc luật nơi cư trú để giải quyết vấn đề liên quan đến quan
hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài.
1.3.2.2 Nguyên tắc luật nơi cư trú
Cũng như nguyên tắc luật quốc tịch, nguyên tắc luật nơi cư trú được áp dụng khá
rộng rãi trong quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài. Theo nguyên tắc này,
đương sự có nơi cư trú ở nước nào thì pháp luật của nước đó sẽ được áp dụng để giải
quyết. Nguyên tắc luật nơi cư trú cũng được ghi nhận trong hầu hết các văn bản pháp
luật điều chỉnh quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài tại Việt Nam.
Ví dụ: theo điều 29 Luật nuôi con nuôi năm 2010 thì điều kiện đối với người nhận
nuôi là người Việt nam định cư ở nước ngoài, người nước ngoài thường trú tại nước
ngoài nhận người Việt Nam làm con nuôi thì phải tuân theo quy định của pháp luật
nơi người đó thường trú; trường hợp đối với công dân Việt Nam nhận người nước
ngoài làm con nuôi thì phải tuân thủ theo quy định của pháp luật nơi người được nhận
làm con nuôi thường trú. Ngoài ra, nó cũng được ghi nhận trong một số hiệp định hợp
tác về nuôi con nuôi giữa Việt Nam với một số nước như: Pháp, Ý,…
Hiện nay, pháp luật Việt Nam có xu hướng mở rộng việc áp dụng nguyên tắc này
trong việc điều chỉnh các quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài. Điều này là phù
hợp với thực tế hiện nay vì đương sự thường có nơi cư trú là ở quốc gia mà họ mang
quốc tịch, vì vậy việc áp dụng nguyên tắc này sẽ hạn chế được tình trạng dẫn chiếu
xung đột pháp luật khi áp dụng nguyên tắc luật quốc tịch.
Tuy nhiên, vấn đề xác định nơi cư trú của đương sự không phải là một vấn đề dễ
dàng. Hiện nay, ở đa số các nước đều không có tiêu chí cụ thể để xác định nơi cư trứ
của đương sự nên đã gây không ít khó khăn cho những người áp dụng pháp luật. Theo
pháp luật Việt Nam, tại điều 52 Bộ luật dân sự năm 2005, nơi cư trú của cá nhân là
nơi người đó thường xuyên sinh sống, nếu không xác định dược nơi người đó thường
xuyên sinh sống thì nơi cư trú là nơi người đó đang sinh sống. Nhưng với quy định
này thì cũng rất khó để xác định được nơi cư trú của một người, vì pháp luật không
quy định rõ nơi đang sinh sống là như thế nào? Đang sinh sống vào thời điểm phát

sinh quan hệ hay vào thời điểm phát sinh tranh chấp?...Như vậy, vấn đề này cần được
quy định một cách rõ ràng để pháp luật được áp dụng thống nhất và dễ dàng hơn.

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 10

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

1.3.2.3 Nguyên tắc nơi thực hiện hành vi
Đây cũng là nguyên tắc được áp dụng khá phổ biến trong quan hệ hôn nhân gia
đình có yếu tố nước ngoài nói chung và quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
nói riêng. Theo nguyên tắc này thì hành vi được thực hiện ở đâu thì sẽ áp dụng pháp
luật ở nước đó để điều chỉnh các vấn đề có liên quan đến hành vi đó.
Ví dụ, theo hiệp định hợp tác về nuôi con nuôi giữa Việt Nam và Thụy Điển thì hệ
quả pháp lý của việc nuôi con nuôi tiến hành theo hiệp định này được xác định theo
pháp luật của nước kí kết nơi hoàn tất thủ tục nuôi con nuôi. Như vậy, nếu việc xác
lập quan hệ nuôi con nuôi ở Việt Nam thì quyền và nghĩa vụ giữa cha mẹ nuôi – con
nuôi sẽ được xác định theo pháp luật Việt Nam và ngược lại.
Như vậy, theo nguyên tắc này, nếu việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài thực
hiện tại Việt Nam thì sẽ áp dụng pháp luật Việt Nam để điều chỉnh các vấn đề liên
quan đến hành vi nhận nuôi con nuôi như: điều kiện nhận nuôi con nuôi, quyền và
nghĩa vụ của cha mẹ nuôi, con nuôi,… Việc áp dụng nguyên tắc này vừa có ý nghĩa
mở rộng phạm vi áp dụng pháp luật Việt Nam, mặt khác, tạo điều kiện cho cơ quan có
thẩm quyền giải quyết vụ việc được nhanh chóng và chính xác hơn.
Tóm lại, việc áp dụng các nguyên tắc này đã góp phần giúp cho việc giải quyết
quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài được nhanh chóng và dễ dàng hơn, qua đó

cũng thúc đẩy được mối quan hệ hợp tác giữa các nước trong lĩnh vực này, góp phần
mang lại mái ấm gia đình cho nhiều trẻ em bất hạnh.
1.4 Phương pháp điều chỉnh và nguồn luật điều chỉnh về quan hệ nuôi con nuôi
có yếu tố nước ngoài
1.4.1 Phương pháp điều chỉnh
Do đây là quan hệ pháp luật mang yếu tố nước ngoài nên phương pháp điều
chỉnh cũng có những nét đặc trưng riêng so với phương pháp điều chỉnh quan hệ pháp
luật trong nước. Theo lý luận tư pháp quốc tế thì quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài
nói chung, và quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài nói riêng được điều chỉnh
bởi phương pháp xung đột và phương pháp thực chất.
1.4.1.1 Phương pháp xung đột
Phương pháp xung đột là phương pháp điều chỉnh gián tiếp quan hệ nuôi con
nuôi có yếu tố nước ngoài, phương pháp này chỉ điều chỉnh dựa vào các nguyên tắc để
xác định pháp luật của quốc gia nào sẽ được áp dụng để giải quyết quan hệ nuôi con
nuôi có yếu tố nước ngoài. Việc giải quyết việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
bằng phương pháp này được thực hiện dựa trên nền tảng các quy phạm xung đột. Các
quy phạm xung đột này có thể nằm trong hệ thống pháp luật của quốc gia hoặc trong
các điều ước quốc tế mà quốc gia đó tham gia kí kết với các nước.

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 11

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

Như vậy, quy phạm xung đột không trực tiếp giải quyết vấn đề nuôi con nuôi có
yếu tố nước ngoài mà chỉ quy định pháp luật của nước nào cần được áp dụng để điều

chỉnh cụ thể quan hệ nuôi con nuôi đó. Vì vậy, quy phạm này sẽ giúp cho các cơ quan
có thẩm quyền chọn được đúng hệ thống pháp luật để điều chỉnh mối quan hệ đó.
Ví dụ: Theo điều 10 Hiệp định hợp tác về nuôi con nuôi giữa Việt Nam và Liên
bang Thụy Sỹ có quy định, điều kiện đối với người nhận nuôi con nuôi phải tuân theo
pháp luật của nước gốc và nước nhận. Như vậy, điều luật này không quy định trực tiếp
các điều kiện của người nhận nuôi mà chỉ hướng dẫn việc chọn luật áp dụng để điều
chỉnh điều kiện nhận con nuôi. Dựa vào điều luật này các cơ quan có thẩm quyền biết
được luật nào sẽ được áp dụng để giải quyết vấn đề về điều kiện của người nhận nuôi
con nuôi.
Tuy nhiên, so với các quy phạm pháp luật mà chúng ta thường gặp thì cơ cấu của
các quy phạm xung đột có điểm khác biệt nhất định. Thông thường một quy phạm
pháp luật sẽ được cấu thành bởi ba bộ phận: giả định, quy định và phần chế tài. Nhưng
quy phạm xung đột trong tư pháp quốc tế thường chỉ được cấu thành từ hai bộ phận là
phần phạm vi và hệ thuộc, các quy phạm này không có phần chế tài. Phần phạm vi của
các quy phạm xung đột sẽ cho chúng ta biết được quy phạm này điều chỉnh về vấn đề
gì, và phần hệ thuộc sẽ giúp ta chọn ra hệ thống pháp luật cần được áp dụng để điều
chỉnh quan hệ pháp luật được đề cập ở phần phạm vi. Thông thường, trong quan hệ
nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài, các nước thường sử dụng một số hệ thuộc cơ bản
để điều chỉnh các vấn đề liên quan đến việc nhận nuôi con nuôi như: luật nhân thân
gồm có hai dạng là luật quốc tịch và luật nơi cư trú của đương sự, luật tòa án, luật nơi
thực hiện hành vi.
Ở Việt Nam, các quy phạm xung đột điều chỉnh quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố
nước ngoài được ghi nhận trong Luật nuôi con nuôi 2010 và các điều ước quốc tế về
nuôi con nuôi giữa Việt Nam và các nước. Ví dụ: theo điều 30 Hiệp định tương trợ tư
pháp giữa Việt Nam và Ba Lan có quy định: “Việc nhận nuôi con nuôi phải tuân theo
pháp luật của nước mà người nhận nuôi là công dân”.
Tóm lại, quy phạm xung đột hiện nay được áp dụng khá phổ biến trong quan hệ
nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài. Các quy phạm này không trực tiếp quy định cụ
thể các quyền và nghĩa vụ của các bên trong quan hệ nuôi con nuôi, mà nó chỉ xác
định pháp luật của nước nào sẽ được áp dụng để điều chỉnh quan hệ này. Và hiện nay,

các nước đều cố gắng tự mình hoặc cùng nhau xây dựng các quy phạm xung đột để
điều chỉnh quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài.
1.4.1.2 Phương pháp thực chất
Phương pháp thực chất (hay còn gọi là phương pháp điều chỉnh trực tiếp) là
phương pháp xác định rõ các quyền và nghĩa vụ của các chủ thể trong quan hệ nuôi
GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 12

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

con nuôi có yếu tố nước ngoài, dưới dạng định ra các quy phạm thực chất. Theo đó,
quy phạm thực chất là quy phạm quy định cụ thể quyền và nghĩa vụ của các bên trong
quan hệ nuôi con nuôi. Nó có thể được áp dụng trong hai trường hợp cụ thể sau:
Thứ nhất, quy phạm thực chất được pháp luật quy định áp dụng để điều chỉnh
quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài. Ví dụ: theo khoản 3 điều 32 Luật nuôi
con nuôi 2010 về hồ sơ của người được giới thiệu làm con nuôi nước ngoài có quy
định: “cha mẹ đẻ hoặc người giám hộ lập hồ sơ của người được giới thiệu làm con
nuôi sống tại gia đình; cơ sở nuôi dưỡng lập hồ sơ của trẻ em giới thiệu làm con nuôi
sống tại cơ sở nuôi dưỡng”. Như vậy, theo quy định tại điều luật này, chúng ta có thể
trực tiếp xác định được ai là người có nghĩa vụ lập hồ sơ của trẻ được giới thiệu làm
con nuôi nước ngoài.
Thứ hai, áp dụng quy phạm thực chất khi có quy phạm xung đột dẫn chiếu đến.
Đây là trường hợp áp dụng quy phạm thực chất khá phổ biến. Như đã biết, các quy
phạm xung đột không trực tiếp giải quyết quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
mà chúng chỉ có nhiệm vụ chỉ ra pháp luật của nước nào cần được áp dụng. Như vậy,
kết quả của việc áp dụng các quy phạm xung đột vẫn là dẫn đến việc áp dụng các quy

phạm thực chất. Vì dựa trên các quy phạm xung đột này, hệ thống pháp luật của quốc
gia được dẫn chiếu sẽ đem ra áp dụng và thực chất thì nó là các quy phạm thực chất
trong hệ thống pháp luật của quốc gia đó.
Như vậy, quy phạm thực chất ở đây có thể do từng quốc gia xây dựng nên hoặc
cũng có thể được xây dựng trong các điều ước quốc tế. Trong xu thế chung hiện nay,
các quốc gia luôn mong muốn hợp tác xây dựng các quy phạm thực chất để điều chỉnh
quan hệ dân sự nói chung và quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài nói riêng. Vì
việc áp dụng các quy phạm thực chất sẽ giúp cho việc giải quyết các mối quan hệ này
được nhanh chóng vì không phải xác định hệ thống pháp luật nào được áp dụng, và
cũng không phải áp dụng pháp luật nước ngoài. Tuy nhiên, việc xây dựng quy phạm
thực chất thống nhất giữa các quốc gia không phải là một việc làm dễ dàng, vì các
quốc gia luôn mong muốn lợi ích của mình được đặt lên hàng đầu, luôn có sự mâu
thuẫn về lợi ích giữa các quốc gia. Vì vậy, hiện nay các quy phạm thực chất được xây
dựng là rất ít so với các vấn đề cần được điều chỉnh.
Tóm lại, mặc dù các quy phạm thực chất tỏ ra rất hữu hiệu trong việc giải quyết
quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài, nhưng do còn nhiều hạn chế và mâu
thuẫn lợi ích giữa các quốc gia mà trên thực tế số lượng các quy phạm thực chất là rất
hiếm hoi. Vì thế, các nước thường có xu hướng áp dụng các quy phạm xung đột để
điều chỉnh quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài trong thời kì hiện nay.

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 13

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

1.4.2 Nguồn luật điều chỉnh quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài

Pháp luật điều chỉnh quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài là các hình thức
chứa đựng các nguyên tắc, các quy phạm pháp luật nhằm điều chỉnh quan hệ nuôi con
nuôi có yếu tố nước ngoài. Có hai nguồn pháp luật chủ yếu điều chỉnh vấn đề này là
Điều ước quốc tế và pháp luật quốc gia.
1.4.2.1 Điều ước quốc tế
Điều ước quốc tế là văn bản thỏa thuận giữa các chủ thể của luật quốc tế (mà chủ
yếu là quốc gia) nhằm điều chỉnh các vấn đề về quyền và nghĩa vụ giữa các chủ thể
trong quan hệ quốc tế2.
Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài luôn là quan hệ liên quan đến hai
hay nhiều quốc gia, vì thế các nước hữu quan luôn mong muốn tham gia hoặc kí kết
các điều ước quốc tế đa phương và song phương để giải quyết các vấn đề liên quan
đến quan hệ này. Tuy nhiên, các nước thường chỉ xây dựng các quy phạm xung đột để
hướng dẫn việc chọn luật áp dụng chứ không hướng đến việc xây dựng các quy định
cụ thể giải quyết quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài, vì các mối quan hệ xã
hội luôn biến đổi và phát triển không ngừng, hơn nữa để đạt được sự thống nhất trong
việc quy định cụ thể việc giải quyết quan hệ nuôi con nuôi giữa các quốc gia là rất
khó.
Việc cho trẻ em làm con nuôi người nước ngoài ở nước ta hiện nay diễn ra khá
phổ biến. Cho nên vấn đề kí kết các điều ước quốc tế với các nước hữu quan trong lĩnh
vực nuôi con nuôi là rất cần thiết và cấp bách. Tuy nhiên, để kí kết các điều ước song
phương với tất cả các nước về quan hệ nuôi con nuôi dường như là một điều không thể
thực hiện. Vì vậy, các nước trong đó có Việt Nam luôn mong muốn được tham gia vào
một điều ước đa phương về việc nuôi con nuôi để tranh thủ thời cơ, tạo điều kiện cho
mối quan hệ này được phát triển. Trước thực tế như thế, ngày 7 tháng 12 năm 2010,
Đại sứ đặc mệnh toàn quyền nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tại Vương
quốc Hà Lan – Huỳnh Minh Chinh đã kí gia nhập công ước về bảo vệ quyề trẻ em và
hợp tác trong lĩnh vực con nuôi quốc tế (gọi tắt là công ước 1993)3. Đây là cơ sở pháp
lý quốc tế quan trọng nhằm bảo vệ quyền lợi của trẻ em và thúc đẩy quan hệ hợp tác
giữa các quốc gia trong việc giải quyết vấn đề nuôi con nuôi. Công ước Lahay là công
ước đầu tiên mang tính phổ cập và quan trọng nhất trong lĩnh vực nuôi con nuôi, nó

không những mở ra khả năng hiệu chỉnh vấn đề nuôi con nuôi quốc tế ở phần đầu của
việc cho - nhận con nuôi mà còn đảm bảo các quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ em
trong quá trình được nhận nuôi. Đây là điểm mà pháp luật về nuôi con nuôi có yếu tố
2

Ts. Nông Quốc Bình, Ts. Nguyễn Hồng Bắc, Quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài ở Việt Nam
trong thời kì hội nhập quốc tế, Nhà xuất bản tư pháp, 2006, trang 122.
3
[truy cập ngày10 tháng 3 năm 2011]

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 14

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

nước ngoài ở nước ta còn nhiều khó khăn trong việc thực hiện, vì pháp luật quốc gia
thì thường chỉ có hiệu lực trong phạm vi lãnh thổ của quốc gia mình nên khó có lòng
vươn xa ra xứ người để bảo vệ các em. Về cấu trúc, Công ước Lahay 1993 gồm lời nói
đầu, 7 chương, 48 điều với những nội dung chủ yếu sau: phạm vi áp dụng, các yêu cầu
đối với việc nhận nuôi con nuôi quốc tế, cơ quan trung ương của mỗi quốc gia phụ
trách về nuôi con nuôi quốc tế, thủ tục cho, nhận con nuôi quốc tế, công nhận việc
nuôi con nuôi và hệ quả pháp lý của việc nuôi con nuôi quốc tế, quy định chung và
những điều khoản cuối cùng. Công ước đã tạo lập một khuôn khổ pháp lý bao quát và
hiệu lực, bảo đảm cho trẻ em, đặc biệt là những trẻ em có hoàn cảnh khó khăn có được
cuộc sống tốt đẹp cả về vật chất lẫn tinh thần. Bên cạnh những lợi ích đạt được, việc
gia nhập công ước cũng tạo ra nhiều thách thức cho chúng ta, đặc biệt là việc xây dựng

pháp luật sao cho phù hợp với các quy định của công ước.
Bên cạnh việc gia nhập công ước quốc tế về nuôi con nuôi, Việt Nam cũng đã kí
kết rất nhiều hiệp định hợp tác trong lĩnh vực nuôi con nuôi quốc tế với một số nước,
vùng lãnh thổ như Canada, Quebec, Ontario, Albecta, British Columbia, Tây Ban Nha.
Hầu hết các hiệp định này chỉ giới hạn lại ở việc giải quyết xung đột pháp luật về điều
kiện cho và nhận con nuôi, giải quyết xung đột về thẩm quyền xét xử,…Tuy nhiên nó
cũng thể hiện được tinh thần hợp tác giữa các quốc gia, thể hiện sự quan tâm to lớn
của Nhà nước trong lĩnh vực nuôi con nuôi quốc tế.
Như vậy, điều ước quốc tế được xem là nguồn luật điều chỉnh chủ yếu của quan
hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài. Thông qua việc đàm phán, kí kết và gia nhập
các điều ước quốc tế song phương và đa phương, Việt Nam đã tạo được khung pháp lý
khá hoàn chỉnh để điều chỉnh quan hệ nuôi con nuôi quốc tế, góp phần giúp đỡ các em
tạo lập một gia đình hạnh phúc.
1.4.2.2 Pháp luật quốc gia
Đây được xem là nguồn luật khá phổ biến áp dụng trong quan hệ nuôi con nuôi
có yếu tố nước ngoài. Tuy nhiên, các quy định điều chỉnh quan hệ nuôi con nuôi có
yếu tố nước ngoài không tập trung trong một văn bản cụ thể mà nó nằm rải rác trong
rất nhiều văn bản pháp luật khác nhau, từ văn bản có giá trị pháp lý cao nhất là Hiến
pháp đến Bộ luật dân sự 2005, Luật quốc tịch 2008, Luật hôn nhân và gia đình
2000…Ví dụ, điều 63 Hiến pháp 1992 được sửa đổi, bổ sung năm 2001 có quy định,
công dân nam và nữ bình đẳng với nhau về mọi mặt, hoặc trong điều 37 Luật quốc tịch
Việt Nam quy định, trẻ em nước ngoài được công dân Việt Nam nhận làm con nuôi thì
có quốc tịch Việt Nam,…
Tuy nhiên, Luật nuôi con nuôi ra đời đã chứa đựng được hầu hết các quy phạm
điều chỉnh những vấn đề cơ bản nhất của quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
như: quy định về điều kiện nhận nuôi con nuôi, thẩm quyền giải quyết quan hệ nuôi
GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 15

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

con nuôi. Nó tạo ra khung pháp lý thống nhất, tập trung được các quy định vể nuôi con
nuôi vốn nằm rải rác trong nhiều văn bản nên sẽ mang lại hệ quả pháp lý cao. Đây
được xem là một bước tiến quan trọng trong công tác giải quyết việc nuôi con nuôi nói
chung và nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài nói riêng.
Bên cạnh đó, hiện nay Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định 19/NĐ – CP ngày
21 tháng 3 năm 2011 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật
nuôi con nuôi, nghị định này hướng dẫn việc thực hiện các quy định trong Luật nuôi
con nuôi, giúp cho pháp luật về nuôi con nuôi được hoàn chỉnh, đồng thời nó cũng tạo
điều kiện thuận lợi cho việc áp dụng thống nhất các quy định pháp luật về nuôi con
nuôi của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Như vậy, cùng với việc tham gia công ước quốc tế trong lĩnh vực nuôi con nuôi
và Luật nuôi con nuôi có hiệu lực, đã tạo ra khung pháp lý tương đối hoàn chỉnh điều
chỉnh quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài, tạo môi trường thông thoáng để
quan hệ này phát triển phù hợp với thực tế khách quan, qua đó sẽ mang lại nhiềm niềm
vui, niềm hạnh phúc cho những trẻ em có hoành cảnh khó khăn cũng như nhiều gia
đình nhận nuôi con nuôi.
1.5 Các trường hợp nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
Luật nuôi con nuôi 2010 không quy định cụ thể các trường hợp nuôi con nuôi có
yếu tố nước ngoài, tuy nhiên, từ định nghĩa về nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
được quy định tại khoản 5 điều 3 Luật nuôi con nuôi 2010 ta thấy việc nuôi con nuôi
có yếu tố nước ngoài bao gồm các trường hợp sau:
Trường hợp thứ nhất, việc nuôi con nuôi được xác lập giữa công dân Việt Nam
với người nước ngoài. Việc xác lập quan hệ nuôi con nuôi trong trường hợp này có thể
diễn ra theo hai chiều hướng: chiều hướng thứ nhất là người nước ngoài nhận trẻ em
Việt Nam làm con nuôi; chiều hướng thứ hai là công dân Việt Nam nhận trẻ em nước

ngoài làm con nuôi. Tuy nhiên, dù quan hệ nuôi con nuôi có diễn ra theo chiều hướng
nào đi nữa thì trong trường hợp này luôn có sự tham gia của hai chủ thể có quốc tịch
khác nhau mà ít nhất một bên là công dân Việt Nam.
Theo điều 49 Hiến pháp 1942 thì công dân nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt
Nam là người có quốc tịch Việt. Theo đó, để xác định một người có quốc tịch Việt
Nam hay không, chúng ta phải dựa vào các tiêu chí xác định quốc tịch Việt Nam được
quy định trong Luật quốc tịch 2008. Theo luật quốc tịch 2008 thì người có quốc tịch
Việt Nam là người có cả cha và mẹ là công dân Việt Nam không kể người đó được
sinh ra ở trong hoặc ngoài lãnh thổ Việt Nam (Điều 16); là người có cả cha và mẹ hoặc
chỉ có cha hoặc chỉ có mẹ là công dân Việt Nam còn người kia không có quốc tịch,
hoặc có mẹ là công dân Việt Nam còn không biết cha là ai (khoản 1 điều 17); là người
khi sinh ra có cha hoặc mẹ là công dân Việt Nam, còn người kia là công dân nước
GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 16

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

ngoài thì có quốc tịch Việt Nam, nếu có sự thỏa thuận bằng văn bản của cha mẹ vào
thời điểm đăng kí khai sinh cho con (khoản 2 điều17); là người được sinh ra trên lãnh
thổ Việt Nam nhưng cha mẹ không có quốc tịch hoặc không xác định được quốc tịch
nhưng có nơi cư trú tại Việt Nam (điều 18); là người dưới 15 tuổi bị bỏ rơi hoặc tìm
thấy ở Việt Nam mà không rõ cha mẹ là ai (điều 19).
Theo quy định của pháp luật Việt Nam, thì khi công dân Việt Nam tham gia vào
quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài, công dân đó phải có đủ quyền năng của
chủ thể, tức là phải có năng lực pháp luật và năng lực hành vi4. Đây là những đặc trưng
không thể thiếu của một chủ thể pháp luật. Và việc xác định năng lực pháp luật và

năng lực hành vi của công dân Việt Nam khi tham gia vào quan hệ nuôi con nuôi có
yếu tố nước ngoài trước tiên được xác định trên cơ sở các quy định của pháp luật dân
sự Việt Nam. Ngoài ra, công dân Việt nam tham gia vào quan hệ nuôi con nuôi còn
phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo quy định của Luật nuôi con nuôi.
Bên cạnh chủ thể của quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài là công dân
Việt Nam thì người nước ngoài cũng là một chủ thể không thể thiếu. Theo đó, người
nước ngoài là người không có quốc tịch Việt Nam, có thể người này mang quốc tịch
của một nước khác không phải là Việt Nam hoặc người này không mang quốc tịch của
bất kì quốc gia nào. Khi công dân nước ngoài tham gia vào quan hệ nuôi con nuôi có
yếu tố nước ngoài tại Việt Nam thì năng lực chủ thể của người này sẽ được xác định
theo pháp luật của nước nơi người đó cư trú. Như vậy, so với việc áp dụng hệ thuộc
luật quốc tịch của cá nhân để xác định năng lực chủ thể của người nước ngoài như
trong Luật hôn nhân và gia đình năm 2000, thì việc áp dụng hệ thuộc luật nơi cư trú
trong Luật nuôi con nuôi tỏ ra hữu hiệu hơn ngay cả khi người nước ngoài mang nhiều
quốc tịch khác nhau hay không mang một quốc tịch nào cả.
Trường hợp thứ hai, việc xác lập quan hệ nuôi con nuôi giữa người nước ngoài
với nhau thường trú ở Việt Nam. Trong trường hợp này, pháp luật Việt Nam dựa vào
yếu tố nơi cư trú để xác định yếu tố nước ngoài trong quan hệ nuôi con nuôi. Vì thực
tế hiện nay, việc một người làm ăn, sinh sống trên lãnh thổ của nước khác không phải
là nước mà mình mang quốc tịch diễn ra rất phổ biến. Khi đó, các cá nhân này luôn có
nhu cầu tham gia vào các quan hệ xã hội với các cá nhân sống tại quốc gia đó. Và trên
nguyên tắc, khi một người cư trú trên lãnh thổ của một nước mà người đó không có
quốc tịch của nước đó thì người này cũng phải chịu sự điều chỉnh của pháp luật của
quốc gia nơi họ cư trú. Vì thế, khi những người nước ngoài đang cư trú tại Việt Nam
mà xác lập quan hệ nuôi con nuôi với nhau thì họ cũng phải chịu sự điều chỉnh của
pháp luật Việt Nam. Khi đó, họ phải tuân theo các quy định của pháp luật Việt Nam về
4

TS. Nông Quốc Bình, TS. Nguyễn Hồng Bắc, Quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài ở Việt Nam
trong thời kì hội nhập quốc tế, Nxb Tư pháp, 2006, trang 49.

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 17

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

nuôi con nuôi, đồng thời cũng phải tuân theo pháp luật của nước mà người này mang
quốc tịch. Như vậy, trong trường hợp này, quan hệ nuôi con nuôi đã có sự điều chỉnh
bởi pháp luật của hai quốc gia trở lên, chính điều này đã làm cho quan hệ nuôi con
nuôi khác biệt hơn so với quan hệ nuôi con nuôi được xác lập giữa những người cùng
quốc tịch và cùng cư trú ở quốc gia mà họ mang quốc tịch.
Như vậy, việc xác định yếu tố nước ngoài dựa vào nơi cư trú đã bao trùm được
toàn bộ các trường hợp nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài. Từ đó, giúp cho các cơ
quan nhà nước can thiệp kịp thời trong việc giải quyết vấn đề nuôi con nuôi, bảo đảm
được sự quản lý của Nhà nước đối với các chủ thể đang sinh sống trên lãnh thổ chủ
quản của mình, tạo điều kiện cho quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài được
phát triển lành mạnh và bền vững.
Trường hợp thứ ba, việc xác lập quan hệ nuôi con nuôi giữa công dân Việt Nam
với nhau mà một bên định cư ở nước ngoài. Theo Khoản 3 Điều 3 Luật quốc tịch 2008
thì người Việt Nam định cư ở nước ngoài là công dân Việt Nam và người gốc Việt
Nam cư trú, sinh sống lâu dài ở nước ngoài. Như vậy, xét về mặt chủ thể thì quan hệ
nuôi con nuôi trong trường hợp này được xác lập giữa hai người là công dân Việt Nam
hoặc giữa một người là công dân Việt Nam và một người gốc Việt Nam.
Như vậy, nếu quan hệ nuôi con nuôi được xác lập giữa công dân Việt Nam với
nhau mà một bên định cư ở nước ngoài thì có thể thấy rằng, mặc dù người này cùng có
quốc tịch Việt Nam nhưng do họ đã sống lâu dài ở nước ngoài nên khi tham gia xác

lập quan hệ nuôi con nuôi, ngoài việc tuân theo pháp luật Việt Nam, những người này
còn phải tuân theo pháp luật nơi họ sinh sống. Như vậy, nếu xét về mặt chủ thể thì
quan hệ này được xác lập giữa hai người cùng mang quốc tịch giống nhau nên hệ
thống pháp luật điều chỉnh sẽ là pháp luật của nước mà họ mang quốc tịch, giống như
quan hệ nuôi con nuôi trong nước. Tuy nhiên, do có một bên chủ thể cư trú ở nước
ngoài nên chủ thể này còn phải chịu sự điều chỉnh của pháp luật nơi họ cư trú. Điều
này đã tạo nên nét đặc trưng khác biệt với quan hệ nuôi con nuôi được xác lập giữa
công dân Việt Nam với nhau thường trú ở trong nước.
Ngược lại, nếu quan hệ nuôi con nuôi được xác lập giữa công dân Việt Nam với
người gốc Việt Nam thì yếu tố nước ngoài càng trở nên rõ ràng hơn. Theo Luật quốc
tịch 2010 thì người gốc Việt Nam là người đã từng có quốc tịch Việt Nam mà khi sinh
ra quốc tịch của họ được xác định theo nguyên tắc huyết thống và con, cháu của họ
đang cư trú, sinh sống lâu dài ở nước ngoài. Theo câu chữ của luật thì ta có thể hiểu
được người này trước đây đã có quốc tịch Việt Nam nhưng hiện nay đã thôi quốc tịch
Việt Nam, hoặc người này chưa thôi quốc tịch Việt Nam nhưng đã nhập quốc tịch của
nước nơi họ sinh sống. Như vậy, nếu xét về mặt chủ thể thì quan hệ nuôi con nuôi
trong trường hợp này có thể được xác lập giữa hai người mang quốc tịch khác nhau;
GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 18

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

còn nếu xét về yếu tố nơi cư trú thì lại có một người đang cư trú ở nước ngoài, vì thế
trong trường hợp này luôn có hai hệ thống pháp luật cùng điều chỉnh quan hệ nuôi con
nuôi nên nó cũng thuộc trường hợp nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo quy định
của pháp luật Việt Nam.

Tóm lại, qua việc phân tích các trường hợp nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài ở trên,
ta nhận thấy rằng pháp luật Việt Nam đã dựa vào yếu tố chủ thể và yếu tố nơi cư trú để
phân biệt với các trường hợp nuôi con nuôi trong nước. Và việc dựa vào các yếu tố
này đã giúp pháp luật Việt Nam bao trùm được tất cả các trường hợp nuôi con nuôi có
yếu tố nước ngoài, từ đó giúp cơ quan có thẩm quyền can thiệp một các đúng đắn
trong việc giải quyết quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài.
1.6 Các hành vi bị cấm khi xác lập việc nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
Như đã nói, quan hệ nuôi con nuôi xác lập là nhằm tạo điều kiện cho những trẻ
em có hoàn cảnh đặc biệt được chăm sóc, bảo vệ và giáo dục trong môi trường gia
đình đầm ấm và hạnh phúc. Tuy nhiên, trên thực tế có nhiều người lợi dụng việc xác
lập quan hệ nuôi con nuôi để trục lợi riêng cho bản thân. Vì thế, để ngăn chặn tình
trạng này và bảo vệ cho lợi ích tốt nhất của đứa trẻ, hiện nay Luật nuôi con nuôi quy
định các hành vi bị cấm khi nhận nuôi con nuôi, cụ thể:
- Lợi dụng việc nuôi con nuôi để trục lợi, bóc lột sức lao động, xâm hại tình dục,
bắt cóc, mua bán trẻ em. Thực tế trong những năm qua cho thấy việc lợi dụng hình
thức này để thực hiện việc mua bán, bóc lột sức lao động của trẻ,…diễn ra rất phổ biến
và khá phức tạp. Hành vi này không những vi phạm mục đích chung của quan hệ nuôi
con nuôi mà nó còn trực tiếp xâm hại đến quyền trẻ em. Vì vậy, Nhà nước cần phải đề
ra các biện pháp thích hợp để kịp thời phát hiện và xử lý các trường hợp lựi dụng việc
xác lập quan hệ nuôi con nuôi để trục lợi, bóc lột sức lao động, xâm hại tình dục, bắt
cóc, buôn bán trẻ em. Muốn như thế thì chúng ta phải công khai các khoản tài trợ nhân
đạo, thường xuyên kiểm tra, thanh tra, theo dõi tình hình phát triển của trẻ ở gia đình
nuôi. Có như thế thì trẻ mứi thực sự được bảo vệ và có được cuộc sống hạnh phúc.
- Giả mạo giấy tờ để giải quyết việc nuôi con nuôi. Thời gian qua dư luận đang
xôn xao sự việc giả mạo giấy tờ cho trẻ em làm con nuôi người nước ngoài tại Nam
Định. Qua đó cho thấy pháp luật cần phải có sự phân cấp quản lý rành mạch giữa các
cơ quan chức năng, có cơ chế kiểm soát đặc biệt để hạn chế tình trạng trẻ được cho
làm con nuôi người nước ngoài một cách bất hợp pháp. Nó không những ảnh hưởng
đến quyền lợi của trẻ mà con làm giảm uy tín của nước ta trên trường quóc tế trong
lĩnh vực nuôi con nuôi.

- Phân biệt đối xử giữa con đẻ và con nuôi. Sự phân biệt này đã vô tình tạo nên
sự mặc cảm cho trẻ, ảnh hưởng tới sự phát triển bình thường của đứa trẻ. Như vậy,
mục đích của việc con nuôi sẽ không đạt được.
GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 19

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

- Lợi dụng việc cho con nuôi để vi phạm pháp luật về dân số.
- Lợi dụng việc làm con nuôi của thương binh, người có công với cách mạng,
người thuộc dân tộc thiểu số để hướng chế độ, chính sách ưu đãi của Nhà nước. Thực
tế thời gian qua cho thấy, việc cho làm con nuôi của những đối tượng này để được
hưởng các chế độ, chính sách của nhà nước diễn ra cũng khá phổ biến. Thực tế trong
trường hợp này, người con nuôi thường không về sống chung với cha mẹ nuôi, giữa
cha mẹ nuôi và con nuôi cũng không phát sinh các quyền và nghĩa vụ với nhau. Vì thế,
Nhà nước cần kiểm tra, giám sát chặt chẽ hơn nữa để bảo đảm cho quan hệ nuôi con
nuôi phát triển đúng với bản chất của nó.
- Ông, bà nhận cháu làm con nuôi hoặc anh, chị, em nhận nhau làm con nuôi.
Nếu xác lậ quan hệ nuôi con nuôi trong trường hợp này sẽ làm đảo lộn tôn ti, trật tự
trong gia đình chẳng hạn: người đang ở vai con nhưng được ông bà nhận làm con nuôi
thì sẽ trở thành anh em với cha mẹ mình,…điều này là không phù hợp với truyền
thống đạo đức, văn hóa của dân tộc nên nó phải được nghiêm cấm.
- Lợi dụng việc nuôi con nuôi để vi phạm pháp luật, phong tục tập quán, đạo đức,
truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc. Đây được xem là một quy định mở của pháp
luật nhằm khắc phục các trường hợp mới phát sinh mà pháp luật không thể dự trù
trước được. Tuy nhiên, do đây là quy định không cụ thể nên việc áp dụng quy định này

sẽ phụ thuộc chủ yếu vào ý chí chủ quan của người áp dụng pháp luật. Và để nâng cao
tính minh bạch pháp luật nên hạn chế việc quy định theo hướng này.
1.7 Lịch sử hình thành và phát triển chế định nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài
1.7.1 Giai đoạn từ trước năm 1986
Để nghiên cứu sự hình thành và phát triển chế định nuôi con nuôi có yếu tố nước
ngoài trong giai đoạn này, ta có thể phân chia thành những giai đoạn nhỏ hơn để tiện
lợi cho việc nghiên cứu. Bao gồm:
Thứ nhất, giai đoạn từ trước năm 1945. Giai đoạn này nước ta là một nước thuộc
địa nửa phong kiến. Trước hết các quan hệ xã hội trong thời kì này chịu sự điều chỉnh
của pháp luật phong kiến mà tiêu biểu là hai bộ luật được ban hành vào thời Lê (Quốc
triều hình luật) và thời Nguyễn (Hoàng Việt luật lệ). Hai bộ luật này quy định khá chi
tiết về quan hệ hôn nhân và gia đình trong đó cũng đề cập đến quan hệ nuôi con nuôi.
Hai bộ luật cũng thể hiện khá rõ về nét văn hóa, phong tục, tập quán truyền thống của
dân tộc. Nuôi con nuôi trong thời kì này chủ yếu là để kế tự, cho con làm con nuôi để
trừ nợ hoặc xuất phát từ lòng nhân đạo,…Nuôi con nuôi có yếu tố yếu tố nước ngoài
không được đề cập đến trong hai bộ luật này có thể do ảnh hưởng của chính sách đối
ngoại phong kiến và chính sách kinh tế “bế quan tỏa cảng” của thời đại lúc bấy giờ.
Thời đại phong kiến suy tàn, nước ta đặt dưới sự cai trị của thực dân Pháp. Sau
khi đặt ách đô hộ ở Nam kỳ, thực dân Pháp đã ban hành bộ dân luật giản yếu Nam kỳ
GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 20

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

Quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài theo pháp luật Việt Nam

áp dụng ở Nam Kỳ và ba thành phố Hải Phòng, Đà Nẵng, Hà Nội. Bộ dân luật Bắc Kỳ
được ban hành vào ngày 30/3/1931 theo Nghị định Thống sứ Bắc kì để thi hành trên

toàn Bắc kì từ ngày 01/7/1931 thay cho Bộ luật Gia Long. Hoàng Việt Trung Kỳ hộ
luật được ban hành năm 1939 thi hành trên toàn Trung Kỳ5. Cả ba bộ luật kể trên chủ
yếu điều chỉnh các quan hệ dân sự và quan hệ hôn nhân nhưng vẫn không có quy định
nào về quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài. Mặc dù trong thời kỳ này, quan hệ
nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài đã tồn tại trên thực tế.
Thứ hai, giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1959. Có thể nói, giai đoạn này Hiến
pháp ra đời đã khẳng định mạnh mẽ địa vị pháp lý của nước ta trên trường quốc tế, tạo
điều kiện cho các quan hệ xã hội có yếu tố nước ngoài trong đó có quan hệ nuôi con
nuôi phát triển mạnh mẽ, đòi hỏi phải có sự điều chỉnh ngày càng nhiều hơn nữa của
pháp luật. Tuy nhiên, do tình hình của nước ta thời bấy giờ đang phải đối phó với bao
thế lực thù địch trong và ngoài nước, chúng ta không có điều kiện để ban hành các văn
bản pháp luật để điều chỉnh những vấn đề này. Cho đến năm 1950, chúng ta vẫn còn
phải sử dụng lại các quy định trong ba bộ luật được ban hành vào thời Pháp thuộc, trừ
các quy định đi ngược lại với chế độ của ta. Cho nên, vấn đề về nuôi con nuôi có yếu
tố nước ngoài vẫn chưa được nhà nước quan tâm một cách đúng mức. Nhưng Hiến
pháp 1946 ra đời đã ghi nhận quyền bình đẳng giữa nam và nữ, xá bỏ tư tưởng lạc hậu,
qua đó cũng tạo tiền đề cho vấn đề nuôi con nuôi quốc tế sau này có điều kiện phát
triển.
Mặt khác, trong thời gian này nước ta chủ yếu quan hệ với các nước xã hội chủ
nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô, nên quan hệ nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài ngày
càng có điều kiện phát sinh. Tuy nhiên như đã nói, thời gian này nước ta đang phải đối
phó với thù trong giặc ngoài nên các vần đề về nuôi con nuôi chưa được pháp luật điều
chỉnh, nhưng sự tồn tại thực tế của quan hệ này sẽ tạo điều kiện cho pháp luật về nuôi
con nuôi phát triển hơn nữa trong các giai đoạn sau này.
Thứ ba, giai đoạn từ năm 1959 đến năm 1986. Trong giai đoạn này, Hiến pháp
mới được ban hành vào ngày 31/12/1959 tiếp tục ghi nhận quyền bình đẳng giữa nam
và nữ. Cùng lúc đó Luật hôn nhân và gia đình được Quốc hội thông qua ngày
29/12/1959 quy định khá chi tiết về các vấn đề liên quan đến quan hệ giữa vợ và
chồng, cha mẹ và con, nuôi con nuôi. Nhưng Luật hôn nhân và gia đình năm 1959 vẫn
chưa có điều khoản nào quy định về vấn đề nuôi con nuôi có yếu tố nước ngoài mặc

dù trên thực tế đã có nhiều trẻ em Việt Nam được người nước ngoài nhận làm con
nuôi.

5

TS. Nông Quốc Bình, TS. Nguyễn Hồng Bắc, quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài ở Việt Nam
trong thời kì hội nhập quốc tế, Nxb. Tư pháp, 2006, trang 140.

GVHD: ThS.Bùi Thị Mỹ Hương

Trang 21

SVTH: Nguyễn Thị Thùy Dương

LUẬN văn LUẬT THƯƠNG mại QUAN hệ NUÔI CON NUÔI có yếu tố nước NGOÀI THEO PHÁP LUẬT VIỆT NAM

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về