Hoàn thiện công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực tại bệnh viện bạch mai

HOÀN THIỆN CÔNG TÁC ĐÀO TẠO VÀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN
LỰC TẠI BỆNH VIỆN BẠCH MAI”

Quản trị nguồn nhân lực (Human Resource Management) là là sự phối hợp một cách
tổng thể các hoạt động hoạch định, tuyển mộ, tuyển chọn, đào tạo, duy trì, phát triển,
động viên và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tất cả các cá nhân trong tổ chức tham gia
bất cứ hoạt động nào của tổ chức, nhằm đạt được các mục tiêu của tổ chức. Các hoạt
động liên quan đến quản trị nguồn nhân lực rất đa dạng và thay đổi trong các tổ chức
khác nhau, tuy nhiên có thể phân chia các hoạt động chủ yếu của quản trị nguồn nhân
lực theo ba nhóm chức năng chính là: Thu hút nguồn nhân lực (gồm lập kế hoạch,
tuyển dụng và phân tích công việc); Đào tạo, phát triển, hoạch định sự nghiệp; Duy
trì nguồn nhân lực (gồm thù lao, trả công lao động, đánh giá thực hiện công việc).
Trong điều kiện của môi trường kinh doanh hiện đại, thay đổi rất nhanh và cạnh tranh
toàn cầu, phát triển nguồn nhân lực trở thành chuyện sống còn của tất cả các tổ chức.
Nhu cầu đào tạo và phát triển trở nên cấp bách hơn bao giờ hết, là một nhu cầu không
thể thiếu được đối với bất cứ loại hình tổ chức nào.
Ở Việt Nam, thực trạng đào tạo và phát triển nguồn nhân lực nói chung và nguồn nhân
lực y tế nói riêng còn nhiều vấn đề bất cập. Đặc thù nghề y luôn đòi hỏi các thầy
thuốc phải không ngừng cập nhật, nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ
để đáp ứng được nhu cầu người bệnh trong xu thế hội nhập. Nghị quyết 46-NQ/TW
ngày 23/2/2005 của Bộ Chính trị đã khẳng định: “Nghề y là một nghề đặc biệt, vì vậy
cần được đào tạo và sử dụng một cách đặc biệt”.
Là một cán bộ công tác trong ngành y tế, trong khuôn khổ bài viết này, dựa trên
những kiến thức thu nhận được qua môn học Quản trị Nguồn nhân lực, kết hợp với
kinh nghiệm thực tiễn của bản thân và những thông tin có được qua các tài liệu tham
khảo, tôi đã chọn đề tài “Hoàn thiện công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực
tại Bệnh viện Bạch Mai” cho bài tập cá nhân môn Quản trị nguồn nhân lực của mình.


Phần thứ hai: NỘI DUNG
1. Một số vấn đề lý luận về đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trong tổ chức

1.1. Khái niệm
1.1.1. Đào tạo
Đào tạo nguồn nhân lực là tất cả các hoạt động nhằm mục đích nâng cao tay
nghề hay kỹ năng của một cá nhân đối với công việc hiện hành.
Các hình thức đào tạo nguồn nhân lực:
 Đào tạo mới: Trang bị kiến thức nghề nghiệp cho người mới vào nghề (nghề
mới).
 Đào tạo lại: Đào tạo lại cho người đã có nghề nhưng không còn phù hợp nữa.
 Đào tạo nâng cao trình độ: Nhằm bồi dưỡng, nâng cao kiến thức và kinh
nghiệm cần thiết để phù hợp với công việc đang hoặc sẽ được đảm nhận.
 Các hình thức đào tạo khác: Đào tạo kỹ năng quản lý, giám sát…
1.1.2. Phát triển
Phát triển bao gồm các hoạt động nhằm chuẩn bị cho cán bộ theo kịp với cơ cấu
tổ chức khi nó thay đổi và phát triển.
1.2. Trình tự xây dựng một chương trình đào tạo và phát triển nguồn nhân
lực
Khi tổ chức thực hiện các hoạt động đào tạo và phát triển, tổ chức cần xem xét
các vấn đề về mặt chiến lược để đưa ra một kế hoạch tổng thể về đào tạo và phát triển
nhân lực gồm 7 bước:
Trình tự xây dựng một chương trình đào tạo/phát triển

Xác định nhu cầu đào tạo và phát
triển


↓
Xác định mục tiêu đào tạo
↓

Xác định đối tượng đào tạo

↓

Lựa chọn phương pháp đào tạo
↓

Lựa chọn giáo viên đào tạo
↓

Dự tính kinh phí đào tạo
↓
Đánh giá kết quả đào tạo
(Nguồn: Giáo trình quản trị nhân lực - NXB ĐHKTQD - HN2007)
1.2.1. Xác định nhu cầu đào tạo
Xác định nhu cầu đào tạo là việc xác định rõ hoạt động đào tạo ở bộ phận nào,
phòng ban nào, thời gian nào.. cần phải đào tạo kỹ năng nào cho loại lao động nào, và
số người cần đào tạo là bao nhiêu.
Cơ sở xác định nhu cầu đào tạo:
 Phân tích tình hình đơn vị: Phân tích mục tiêu, chiến lược của doanh nghiệp
trong thời gian tới tập trung phát triển sản phẩm dịch vụ gì để có kế hoạch đào
tạo. Xác định mục tiêu thích hợp về số lượng và chất lượng cụ thể cho từng
phòng ban chi nhánh.
 Phân tích hoạt động nhân lực: Như công tác thuyên chuyển hay tuyển dụng cán
bộ mới, tình hình năng suất lao động, những thành tựu và hạn chế để dự tính
chương trình và kinh phí đào tạo cho phù hợp.


 Phân tích công việc: Làm rõ bản chất của từng công việc để biết người lao
động có trách nhiệm thực hiện hoạt động nào, qua đó sẽ có chương trình, kế
hoạch đào tạo phù hợp với công đó.
 Đánh giá thực hiện công việc: Đánh giá công việc của người lao động đạt được

so với tiêu chuẩn đề ra, từ đó phát hiện ra những điểm yếu kém và những thành
tích của người lao động, từ đó có hình thức và chương trình đạo tạo phù hợp.
1.2.2. Xác định mục tiêu đào tạo
Việc xác định mục tiêu của chương trình đào tạo thực chất là việc xác nhận kết
quả cần đạt được của chương trình đào tạo.
 Trình độ kỹ năng có được sau khi được đào tạo.
 Số lượng và cơ cấu học viên.
 Thời gian đào tạo.
1.2.3. Lựa chọn đối tượng đào tạo
Lựa chọn đối tượng đào tạo là lựa chọn những cán bộ phù hợp với nhu cầu,
mục tiêu đào tạo để đạt được hiệu quả cao nhất sau khi được đào tạo.
Việc lựa chọn đối tượng đào tạo dựa trên cơ sở:
 Phù hợp nhu cầu, kế hoạch của khóa đào tạo.
 Nhiệm vụ và khả năng thực hiện công việc.
 Tác dụng của đào tạo đối với người lao động.
 Khả năng nghề nghiệp của từng cán bộ.
1.2.4. Lựa chọn phương pháp đào tạo
Các phương pháp đào tạo rất đa dạng và phong phú phù hợp với nhiều đối
tượng, từ nhà quản trị cấp cao đến cán bộ công nhân viên.


- Phương pháp đào tạo trong công việc: Là phương pháp đào tạo trực tiếp nơi làm
việc dưới sự hướng dẫn của người có kinh nghiệm.
- Phương pháp đào tạo ngoài công việc: Là phương pháp đào tạo trong đó người học
tách rời việc đào tạo với công việc thực tế đang làm.
 Tổ chức các lớp học có quy mô.
 Cử đi đào tạo tại các trường.
 Tổ chức các hội nghị, hội thảo.
 Đào tạo theo phương thức từ xa.
 Đào tạo tại phòng thí nghiệm theo mô hình ảo…

1.2.5. Dự tính chi phí đào tạo
Chi phí đào tạo quyết định việc lựa chọn các phương án đào tạo, bao gồm các
chi phí cho việc học, chi phí cho việc giảng dạy.
1.2.6. Đánh giá chương trình đào tạo
Việc đánh giá chương trình đào tạo nhằm mục tiêu xem xét chất lượng đào tạo
đạt được đến đâu so với chỉ tiêu ban đầu, từ đó xác định điểm mạnh, điểm yếu của
chương trình đào tạo.
Kết quả của chương trình đào được phản ánh qua:
 Kết quả học tập thông qua xếp loại của văn bằng, chứng chỉ và năng lực tiếp
thu của cá nhân.
 Sự đánh giá của người học với chương trình đào tạo có phù hợp với công việc
không, khả năng truyền đạt đến học viên như thế nào.
 Kết quả thực hiện công việc sau đào tạo: Học viên áp dụng vào công việc như
thế nào, thông qua hiệu quả công việc.


2. Thực trạng công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực tại Bệnh viện Bạch
Mai
Cho đến nay, công tác quản trị nguồn nhân lực, đặc biệt hoạt động đào tạo và phát
triển nhân lực tại Bệnh viên Bạch Mai đã có những bước tiến vượt bậc nhưng cũng
còn nhiều bất cập như nhiều cơ quan/doanh nghiệp nhà nước khác được trình bày
tại mục 2 trên đây. Trước khi phân tích thực trạng công tác đào tạo và phát triển
nguồn nhân lực tại Bệnh viện Bạch Mai, tôi xin được giới thiệu đôi nét tổng quan
về bệnh viện.
2.1. Giới thiệu về Bệnh viện Bạch Mai
2.1.1. Quá trình hình thành và phát triển
Bệnh viện Bạch Mai là bệnh viện đa khoa hoàn chỉnh lớn nhất, hạng đặc biệt duy
nhất tại Việt Nam, với quy mô 1800 giường bệnh, là đơn vị sự nghiệp y tế có thu
trực thuộc Bộ Y tế, được thành lập năm 1911. Bệnh viện có tư cách pháp nhân, có
con dấu, có tài khoản riêng. Địa điểm và trụ sở làm việc tại 78 đường Giải Phóng,

Quận Đống Đa, Hà Nội. Tất cả các đơn vị trong bệnh viện là một khối thống nhất,
hoạt động dưới sự điều hành của Giám đốc Bệnh viện. Bệnh viện là nơi tiếp nhận
và khám điều trị tuyến cuối cho bệnh nhân các tỉnh/thành phố trong cả nước, đặc
biệt khu vực phía Bắc. Bên cạnh nhiệm vụ đào tạo phát triển nhân lực cho chính
mình, bệnh viện còn có nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực cho ngành y tế.
Trải qua gần 100 năm xây dựng và phát triển, Bệnh viện Bạch Mai đã trở thành
một trong những trung tâm y tế chuyên sâu hàng đầu của cả nước, tập hợp được
đội ngũ thầy thuốc giỏi, là cơ sở đào tạo thực hành y học cho các đối tượng học
viên thuộc các trình độ khác nhau và bệnh viện đã không ngừng phát triển kỹ thuật
y học hiện đại, cứu chữa được nhiều người bệnh hiểm nghèo tạo dựng được
thương hiệu và uy tín đối với nhân dân cả nước và bạn bè quốc tế. Bệnh viện đã
được Nhà nước, Chính phủ tặng thưởng nhiều danh hiệu cao quý như Anh hùng
Lao động thời kỳ đổi mới, Huân chương Lao động hạng Nhất, Huân chương Độc


lập hạng Nhất, Huân chương Hồ Chí Minh,...
2.1.2. Chức năng
2.1.2.1. Khám, chữa bệnh, phòng bệnh và phục hồi chức năng cho bệnh nhân các tỉnh,
thành phố trong cả nước, đặc biệt là khu vực phía Bắc ở tuyến cao nhất.
2.1.2.2. Đào tạo và tham gia đào tạo nhân lực y tế, chỉ đạo tuyến và tham gia phòng
chống dịch bệnh.
2.1.2.3. Nghiên cứu khoa học, triển khai ứng dụng khoa học, công nghệ, kỹ thuật hiện
đại để phục vụ người bệnh và phục vụ công tác chăm sóc sức khoẻ nhân dân.
2.1.3. Nhiệm vụ: Bộ Y tế đã quy định 7 nhiệm vụ chính của Bệnh viện Bạch Mai
gồm:
2.1.3.1. Cấp cứu, khám bệnh, chữa bệnh: Là tuyến cuối trong hệ thống mạng lưới y tế
Việt Nam thực hiện nhiệm vụ khám chữa bệnh, phòng bệnh và phục hồi chức
năng.
2.1.3.2. Đào tạo cán bộ:
 Là cơ sở thực hành chính của trường Đại học Y Hà Nội và một số trường Đại học,

Cao đẳng, Trung học Y, Dược.
 Đào tạo và tham gia đào tạo hàn lâm về y khoa cho học viên trung học, đại học và
sau đại học.
 Đào tạo liên tục cho cán bộ, viên chức trong bệnh viện và các cơ sở y tế khác khi
có nhu cầu.
2.1.3.3. Nghiên cứu khoa học
2.1.3.4. Chỉ đạo tuyến
2.1.3.5. Phòng, chống dịch bệnh.
2.1.3.6. Hợp tác quốc tế.


2.1.3.7. Quản lý kinh tế y tế.
2.1.4. Cơ cấu tổ chức
 Lãnh đạo bệnh viện: 06 người gồm 01 Giám đốc và 05 Phó Giám đốc
 Bệnh viện có 2 Viện, 5 Trung tâm, 7 Phòng chức năng, 24 khoa Lâm sàng, 7 khoa
Cận lâm sàng, 1 Đơn vị dịch vụ và 1 trường Trung học y tế. Trong đó có 01 Trung
tâm Đào tạo - Chỉ đạo tuyến và 01 Phòng Tổ chức.
 Sơ đồ tổ chức như sau:

GIÁM ĐỐC
Hội đồng tư vấn:
Hội đồng khoa học
Hội đồng thuốc và điều trị
Hội đồng chống nhiễm khuẩn
Hội đồng khen thưởng, kỷ luật

01
Phó giám đốc
nhân sự

07
Phòng
chức
năng

02
Viện

03
Phó
giám đốc chuyên
môn

01
Phó
giám đốc kinh tế

Sơ đồ 2: Mô hình tổ chức của Bệnh viện Bạch Mai

05
Trung
tâm

01
Trường
Trung
cấp y tế

24 Khoa
Lâm sàng

07 Khoa
Cận lâm
sàng

01 Đơn
vị dịch
vụ


2.1.5. Đặc điểm nguồn nhân lực
 Số lượng nhân lực: 1.721 cán bộ, viên chức, trong đó có 429 bác sĩ với 75% trình
độ sau đại học và 672 điều dưỡng, cụ thể:

- Giáo sư, Phó giáo sư

: 20 người

- Tiến sĩ y học, tiến sĩ dược học

: 36 người

- Bác sĩ, dược sĩ chuyên khoa II

: 51 người

- Thạc sĩ y học, thạc sĩ dược học

: 99 người

- Bác sĩ, dược sĩ chuyên khoa I

: 109 người

- Bác sĩ, dược sĩ

: 114 người

- Đại học khác

: 123 người

- Trung học y, dược

: 700 người


- Cán bộ viên chức khác

: 469 người

Tỷ lệ phân bổ nhân lực giữa các bộ phận (lâm sàng 68%; cận lâm sàng và dược 15%;
quản lý, hành chính 17%) tương đối phù hợp với quy định về định biên nhân lực Bộ
Nội vụ đã ban hành, đáp ứng được yêu cầu các nhiệm vụ trọng tâm của bệnh viện.
 Hiện tại, so với thực tế và nhu cầu phát triển thì bệnh viện còn thiếu cả về số
lượng và chất lượng cán bộ, nhất là cán bộ có trình độ chuyên khoa sâu để theo
kịp sự phát triển như vũ bão của nền y học thế giới.
 Năng lực chuyên môn của cán bộ viên chức rất tốt nhưng hạn chế về năng lực
quản lý.
 Đại bộ phận nhân viên chưa coi bệnh nhân là khách hàng, kỹ năng giao tiếp còn

hạn chế.
 Môi trường làm việc luôn căng thẳng do tính chất nghề nghiệp và tình trạng quá
tải bệnh viện.
 Đời sống kinh tế khó khăn, thu nhập thấp không tương xứng với nghề nghiệp.
Điều này đã ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe, nhiệt tình và hiệu quả làm việc của
người lao động, đặc biệt là đội ngũ y tá điều dưỡng trực tiếp chăm sóc người bệnh.
2.1.6. Tóm tắt kết quả hoạt động chính của bệnh viện liên quan đến đào tạo, phát triển
nguồn nhân lực
 Bệnh viện có 22 khu nhà với tổng diện tích mặt đất 11,4 ha. Đặc biệt, với sự giúp
đỡ của Nhật Bản, bệnh viện đã được nâng cấp xây mới khang trang 1 toà nhà 6
tầng là khu điều trị, 1 toà nhà 4 tầng là khu kỹ thuật với máy móc trang thiết bị
đồng bộ, hiện đại và 1 tòa nhà 3 tầng làm Trung tâm Đào tạo - Chỉ đạo tuyến. Hầu
hết các Viện, Trung tâm, Khoa, Phòng, các đơn vị hậu cần, dịch vụ đã và đang
được nâng cấp xây dựng và đầu tư trang thiết bị hiện đại.
 Với chức năng là bệnh viện tuyến cuối trong hệ thống khám chữa bệnh, BV Bạch


Mai đón nhận bệnh nhân từ 59 tỉnh/thành phố trong cả nước. Nhiều năm gần đây,
bệnh viện luôn hoạt động trong tình trạng quá tải với công suất sử dụng giường
bệnh ở mức 160 -195%, đa số các trường hợp bệnh nặng, hiểm nghèo. Số bệnh
nhân đến khám, cấp cứu và nằm điều trị ngày một tăng, năm 2000 là 286.675
người, đến 2008 đã là 543.000. Các phẫu thuật, thủ thuật, xét nghiệm trong năm
2008 đều tăng gấp 3 - 9 lần so với năm 2000. Tỷ lệ sử dụng giường bệnh từ 106%
(năm 2000) tăng lên 177% (năm 2008). Bệnh viện Bạch Mai cũng là đơn vị đi đầu
trong công tác phát hiện và khống chế các dịch bệnh có diễn biến phức tạp như
dịch SARS, dịch cúm gia cầm, dịch tiêu chảy cấp.
 Bệnh viện đã triển khai, áp dụng rất hiệu quả nhiều kỹ thuật cao ngang tầm các
nước khu vực và trên thế giới trong chẩn đoán, điều trị bệnh nhân, đào tạo và
nghiên cứu khoa học, từng bước đáp ứng được nhu cầu khám chữa bệnh ngày
càng cao của nhân dân trong cả nước như các kỹ thuật/thủ thuật về hồi sức cấp

cứu, tim mạch, sọ não, hô hấp, tiêu hóa, y học hat nhân và ung bướu, các kỹ thuật
hóa sinh miễn dịch, sinh học phân tử,...
 Đào tạo và phát triển nhân lực là một trong những chức năng nhiệm vụ quan trọng
của Bệnh viện Bạch Mai. Trong những năm qua Bệnh viện Bạch Mai đã triển khai
nhiều loại hình đào tạo: đào tạo liên tục, chuyển giao kỹ thuật cho các bệnh viện
tuyến dưới, đào tạo điều dưỡng chính quy, phối hợp với các trường y dược đào tạo
chính quy các trình độ. Trung bình mỗi năm bệnh viện tổ chức hàng trăm khóa đào
tạo liên tục cho hàng nghìn cán bộ viên chức của bệnh viện và học viên đến từ các
cơ sở y tế trong cả nước. Hàng ngày có khoảng 1100 sinh viên y dược và học viên
sau đại học của các Trường Đại học, trung cấp Y, Dược trên địa bàn Hà Nội đến
học tập, nghiên cứu tại bệnh viện. Hoạt động đào tạo của bệnh viện Bạch Mai
ngày càng phát triển cả về quy mô tổ chức và chất lượng đào tạo đáp ứng với yêu
cầu thực tế, góp phần nâng cao hơn nữa chất lượng và năng lực đội ngũ cán bộ y
tế của bệnh viện và của các tuyến.


 Bệnh viện cũng là cơ sở nghiên cứu khoa học y dược lớn của ngành. Trung bình
mỗi năm đã triển khai trên dưới 100 đề tài các cấp có giá trị ứng dụng thực tế vào
công tác khám chữa bệnh, đào tạo cán bộ. Bệnh viện đã duy trì đều đặn sinh hoạt
khoa học toàn Bệnh viện 1 tháng 1 lần và định kỳ 2 năm tổ chức Hội nghị khoa
học toàn bệnh viện. Thông tin khoa học được in trong Tạp chí “Y học Lâm sàng”
của Bệnh viện 01 tháng 1 lần, đây là diễn đàn trao đổi kinh nghiệm chẩn đoán và
điều trị của các bác sĩ lâm sàng trong cả nước. Ngoài ra, bệnh viện cũng thường
xuyên tổ chức và tham gia các Hội thao kỹ thuật sáng tạo tuổi trẻ nhằm khuyến
khích các bác sĩ trẻ tham gia nghiên cứu khoa học kỹ thuật.
 Hợp tác quốc tế trong lĩnh vực đào tạo và phát triển chuyên môn: Bệnh viện đã
hợp tác với các nước Nhật Bản, Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Australia,... trong việc cử
cán bộ tham gia các khoá đào tạo, hội thảo chuyên môn cũng như cử chuyên gia
sang hỗ trợ bệnh viện triển khai kỹ thuật mới. Trung bình mỗi năm hàng trăm cán
bộ của bệnh viện đã được cử đi đào tạo tại nước ngoài và bệnh viện cũng tiếp đón

100 - 150 đoàn khách quốc tế với khoảng 500 - 600 người đến tham quan, trao đổi
kinh nghiệm, học tập và nghiên cứu khoa học. Bệnh viện đã triển khai hiệu quả
nhiều dự án hợp tác quốc tế như Dự án Tăng cường năng lực đào tạo cho các bệnh
viện tuyến tỉnh do JICA tài trợ giai đoạn 2006 - 2009, Dự án Đầu tư nâng cấp Viện
Tim mạch do Cộng hoà Áo tài trợ, Dự án Nghiên cứu bệnh truyền nhiễm với
Trung tâm Y tế quốc tế Nhật Bản.
2.2. Phân tích thực trạng công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực tại Bệnh
viện Bạch Mai
 Với chức năng là tuyến kỹ thuật cao nhất, bên cạnh việc đào tạo và phát triển nhân
lực cho chính Bệnh viện Bạch Mai. Bộ Y tế cũng đã giao cho bệnh viện nhiệm vụ
đào tạo nhân lực y tế cho ngành qua công tác chỉ đạo tuyến. Nhu cầu đào tạo và
phát triển nhân lực y tế với Bệnh viện Bạch Mai là rất lớn và bệnh viện cũng luôn
trong tình trạng quá tải về đào tạo.


 Trải qua gần 100 năm xây dựng và phát triển, Bệnh viện Bạch Mai đã không
ngừng phấn đấu trở thành một trong những trung tâm y học lớn nhất cả nước và
theo tôi đó thực sự là một tổ chức học hỏi, là môi trường đặc biệt hấp dẫn đối với
các bác sĩ, y tá có nhu cầu phát triển chuyên môn, kỹ thuật cao liên quan đến công
tác khám chữa bệnh, đào tạo và phát triển nguồn nhân lực y tế chất lượng cao.
 Mục tiêu đào tạo và phát triển nguồn nhân lực tại Bệnh viện Bạch Mai: Cung
cấp nguồn nhân lực y tế với chất lượng và trình độ cao cho chính Bệnh viện Bạch
Mai và các bệnh viện đa khoa tỉnh/ thành phía Bắc, góp phần tăng cường chất
lượng dịch vụ khám chữa bệnh, đáp ứng và phục vụ tốt hơn nhu cầu của người
bệnh, rút ngắn khoảng cách chất lượng dịch vụ y tế giữa trung ương với địa
phương và góp phần giảm tải cho Bệnh viện Bạch Mai. Từng bước xây dựng và
phát triển Bệnh viện Bạch Mai thành một trung tâm đào tạo y học thực hành chất
lượng cao ngang tầm với khu vực.
 Đối tượng đào tạo của Bệnh viện Bạch Mai: Cán bộ y tế các trình độ từ điều
dưỡng, kỹ thuật viên y, bác sĩ, bác sĩ chuyên khoa 1, thạc sĩ, bác sĩ chuyên khoa 2,

tiến sĩ y khoa hiện đang trực tiếp làm công tác khám chữa bệnh, quản lý bệnh viện
tại các cơ sở y tế trong cả nước, trọng tâm là cán bộ thuộc Bệnh viện Bạch Mai và
các bệnh viện đa khoa tỉnh/thành phía Bắc.
 Hình thức, địa điểm đào tạo: Kết hợp đào tạo theo lớp hoặc đào tạo kèm cặp, tại
Bệnh viện Bạch Mai hoặc tại các Trường Đại học Y, các bệnh viện tuyến tỉnh. Với
những kỹ thuật cao trước khi triển khai bệnh viện sẽ cử cán bộ nòng cốt đi đào tạo
tại nước ngoài thành các giảng viên hoặc mời chuyên gia nước ngoài sang hướng
dẫn, sau đó những cán bộ này sẽ tiếp tục đào tạo, chia sẻ cho các đồng nghiệp.
 Địa bàn: 42 tỉnh thành trong cả nước với hơn 360 cơ sở khám chữa bệnh từ tuyến
trung ương đến cơ sở, trọng tâm là các bệnh viện đa khoa tỉnh thành phía Bắc;
gồm các bệnh viện tuyến trung ương, bệnh viện đa khoa tỉnh thành, bệnh viện


chuyên khoa, bệnh viện ngành, bệnh viện đa khoa khu vực, bệnh viện huyện,
phòng khám,...
 Các lĩnh vực đào tạo: Gần 40 lĩnh vực đào tạo chuyên môn và hàng 100 kỹ thuật
mới thuộc các chuyên ngành là thế mạnh của Bệnh viện Bạch Mai. Bên cạnh đó
bệnh viện cũng rất chú trọng đến đào tạo kiến thức và kỹ năng liên quan đến công
tác quản lý, y đức, kỹ năng giao tiếp, phương pháp giảng dạy mới, ngoại ngữ,...
cho đội ngũ cán bộ viên chức của bệnh viện. Danh mục các lĩnh vực đào tạo như
sau:
Bảng 1: Danh mục các lĩnh vực đào tạo của Bệnh viện Bạch Mai

STT

Lĩnh vực đào tạo

STT Lĩnh vực đào tạo

1.

Cấp cứu

19.

Ngoại chung

2.

Chống độc

20.

Phụ sản

3.

Điều trị tích cực

21.

Gây mê hồi sức

4.

Truyền nhiễm

22.

Chẩn đoán hình ảnh

5.

Nội tim mạch

23.

Hóa sinh

6.

Nội tiêu hóa

24.

Huyết học

7.

Nội hô hấp

25.

Vi sinh

8.

Nội tiết

26.

Giải phẫu bệnh - tế bào
học

9.

Nội cơ xương khớp

27.

Thăm dò chức năng

10.

Nội thận tiết niệu

28.

Thận nhân tạo

11.

Nội nhi

29.

Dược lâm sàng

12.

Nội thần kinh

30.

Dinh dưỡng

13.

Tâm thần

31.

Răng hàm mặt

14.

Dị ứng - Miễn dịch lâm

32.

Tai mũi họng

33.

Thiết bị y tế

sàng
15.

Y học hạt nhân và ung

bướu
16.

Lão khoa

34.

Chống nhiễm khuẩn

17.

Da liễu

35.

Điều dưỡng

18.

Phục hồi chức năng

36.

Quản lý bệnh viện

 Nhu cầu đào tạo nhân lực y tế đối với Bệnh viện Bạch Mai quá lớn, được thể
hiện qua bảng 2 dưới đây

Bảng 2: Số liệu tổng hợp về đào tạo của Bệnh viện Bạch Mai
(giai đoạn 2000 - 2009)
STT

Đối tượng - loại hình đào tạo

Số học
viên

1.

Đào tạo liên tục cán bộ y tế các trình độ

2.

Đào tạo luân vòng cho điều dưỡng trước khi tuyển

38.209
613

dụng
3.

Quản lý học viên chính quy từ Trường Đại học Y Hà

22.215

Nội và các cơ sở đào tạo khác gửi đến thực tập tại
BV Bạch Mai: Sinh viên y, BS nội trú, BS chuyên
khoa định hướng, CKI, CKII, cao học, tiến sỹ

4.

Đào tạo học viên nước ngoài

315

 Riêng trong 3 năm (2007 - 2009) Bệnh viện Bạch Mai đã cử 402 cán bộ, nhân
viên đi đào tạo chuyên môn tại các nước có nền y học phát triển như Mỹ, Pháp,
Đức, Hà Lan, Australia, Singgapor, .....
 Ngân sách đào tạo và phát triển nguồn nhân lực được cấp từ nguồn ngân sách
nhà nước; tài trợ từ các hãng, tổ chức, chương trình, dự án và đóng góp của cá
nhân học viên.


 Thực trạng học viên tham gia đào tạo và hiệu quả hoạt động đào tạo, phát
triển nguồn nhân lực: Chương trình đào tạo liên tục được đánh giá là rất có hiệu
quả trong việc nâng cao năng lực chuyên môn không những cho các học viên tham
gia đào tạo mà còn cho các đồng nghiệp thông qua các hình thức chia sẻ sau đào
tạo. Kết quả đánh giá kiến thức và kỹ năng chuyên môn trên 22.164 học viên
được đào tạo giai đoạn 1999 - 2006 cho thấy trước đào tạo có tỷ lệ trung bình và
kém tới 89,9% và 94% nhưng sau đào tạo chỉ còn 13,8% và 20,5%. Mức độ áp
dụng kiến thức và kỹ năng của học viên sau đào tạo vào thực tế ở mức nhiều và rất
nhiều chiếm tới 86% số học viên được đánh giá. Kết quả này phần nào đã phản
ánh thực trạng chất lượng nguồn nhân lực đáng báo động và sự cần thiết phải tăng
cường công tác đào tạo liên tục cán bộ y tế. Tính phù hợp, hiệu quả, tác động và
tính bền vững của các chương trình đào tạo đã được minh chứng thông qua nghiên
cứu đánh giá sau đào tạo được tiến hành hàng năm. Sự cải thiện năng lực trình độ
chuyên môn của học viên tác động trực tiếp và đóng góp lớn nhất đến sự thay đổi
chất lượng hoạt động chuyên môn chung của khoa phòng và góp phần tác động
đến chất lượng dịch vụ y tế của toàn bệnh viện. Kết quả đánh giá cuối khoá học

cho thấy có tới 89% học viên cho rằng chương trình đào tạo là rất thiết thực, phục
vụ tốt công tác chuyên môn hàng ngày.
 Quy trình đào tạo hiện đang thực hiện tại Bệnh viện Bạch Mai: trên cơ sở
tham khảo một số quy trình đào tạo trên thế giới, căn cứ vào tình hình thực tế,
Bệnh viện Bạch Mai đã xây dựng quy trình đào tạo gồm 6 bước dưới đây, bắt đầu
từ đánh giá nhu cầu đào tạo, tiếp theo là lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, giám sát
và đánh giá kết quả đào tạo. Quy trình đào tạo được áp dụng với hầu hết các khóa
đào tạo do Bệnh viện Bạch Mai tổ chức. Những trường hợp đào tạo theo phương
pháp kèm cặp hoặc gửi đi đào tạo tại các cơ sở khác sẽ vận dụng linh hoạt các
bước của quy trình. Quy trình đào tạo của Bệnh viện Bạch Mai được thể hiện tại
sơ đồ 3 dưới đây :


Sơ đồ 3: Quy trình đào tạo của Bệnh viện Bạch Mai
(1). Đánh giá
nhu cầu đào tạo

(6). Đánh giá
kết quả

(2). Lập kế
hoạch đào tạo
QUY TRÌNH ĐÀO TẠO

(3). Xây dựng
chương trình

(5). Giám sát
thực hiện

(4). Tổ chức
thực hiện

(1). Đánh giá nhu cầu đào tạo
- Thường quy hàng năm: Từ tháng 8 đến tháng 10 hàng năm, Trung tâm Đào tạo
tiến hành khảo sát nhu cầu đào tạo liên tục của các các đơn vị trong Bệnh viện
Bạch Mai và các bệnh viện đa khoa tỉnh thành phía Bắc. Bên cạnh đó từng đơn
vị chủ động xác định nhu cầu đào tạo dài hạn có bằng cấp của các nhân viên
báo cáo Phòng Tổ chức cán bộ.


- Đột xuất: như dịch bệnh mới xuất hiện, chỉ đạo của Bộ Y tế, các cơ sở y tế và
cá nhân đăng ký đào tạo tự nguyện không thuộc phạm vi chỉ đạo tuyến của
bệnh viện Bạch Mai.
- Sử dụng nhiều phương pháp để đánh giá nhu cầu đào tạo như phiếu tự điền,
phỏng vấn, trao đổi trực tiếp, hội thảo, thảo luận nhóm, quan sát thực tế, định
hướng phát triển chuyên môn của đơn vị và bệnh viện,...
(2). Lập kế hoạch đào tạo
- Kế hoạch đào tạo tổng thể hàng năm được Trung tâm Đào tạo xây dựng dựa
trên kết quả khảo sát nhu cầu đào tạo, sau đó trình Giám đốc Bệnh viện phê
duyệt trước khi thực hiện. Ngoài ra kế hoạch đào tạo theo tháng, quý cũng được
lập dựa trên kế hoạch tổng thể hàng năm và có điều chỉnh, bổ sung cho phù hợp
với điều kiện thực tế.
- Kế hoạch đào tạo bao gồm danh mục nội dung đào tạo, mục tiêu đào tạo, đối
tượng tham dự, thời gian, kinh phí dự kiến.
(3). Xây dựng chương trình đào tạo
- Sau khi kế hoạch đào tạo được Giám đốc bệnh viện phê duyệt, Trung tâm đào
tạo sẽ thông báo và cung cấp các thông tin cần thiết liên quan đến đào tạo cho
các đơn vị chuyên khoa trong bệnh viện.
- Các chuyên khoa xây dựng chương trình đào tạo sơ bộ theo mẫu. Trung tâm

Đào tạo hoàn chỉnh chương trình đào tạo và phân công cán bộ phụ trách để
triển khai đào tạo.
- Mẫu cấu trúc chương trình đào tạo bao gồm các nội dung:
Tên chương trình đào tạo
Địa điểm tổ chức: tại Bệnh viện Bạch Mai, các cơ sở đào tạo khác trong nước,
đào tạo tại nước ngoài.


Thời lượng - thời gian
Mục tiêu chung
Mục tiêu cụ thể: Lưu ý các chỉ tiêu cụ thể về thực hành
Đối tượng học viên
Giảng viên
Nội dung đào tạo
Phương pháp đào tạo: phối hợp nhiều phương pháp như thuyết trình tích cực;
Bài tập tình huống; Làm hình mẫu về hành vi; Đóng vai; Mô phỏng; Học từ xa
và học qua mạng có hình ảnh (video conference); Học qua mạng E-learning
(Web-based); Đào tạo cầm tay chỉ việc; Luân chuyển công việc
Phương tiện hỗ trợ
Phương pháp kiểm tra, đánh giá
Dự trù kinh phí
Lập kế hoạch đào tạo chi tiết
(4). Tổ chức đào tạo
- Trung tâm đào tạo xây dựng bảng checklist các công việc cần chuẩn bị trước
khóa học, trong khóa học và sau khóa học; sau đó tiến hành họp ban tổ chức
phân công nhiệm vụ cụ thể
- Một số công việc cần lưu ý khi tổ chức đào tạo:
Lập danh sách, thông báo, triệu tập học viên
Lập danh sách, mời giảng viên
Thời gian

Địa điểm tổ chức


Tài liệu đào tạo và các việc liên quan đến in ấn: tài liệu đóng quyển/file phát
cho học viên, tài liệu phát tay, chương trình đào tạo, phiếu kiểm tra, phiếu đánh
giá, phiếu theo dõi lịch giảng, giấy chứng nhận
Văn phòng phẩm
Phương tiện, trang thiết bị, mô hình phục vụ đào tạo
Tổ chức đón tiếp, làm thẻ học viên, khai giảng, bế giảng
Ổn định tổ chức, đánh giá trước, trong và khi kết thúc đào tạo
Theo dõi giám sát công tác phục vụ lớp học, chuyên cần của học viên,
Báo cáo và thanh quyết toán
Họp rút kinh nghiệm khi kết thúc đào tạo
(5). Giám sát thực hiện
- Đối tượng giám sát: Học viên, giảng viên, cán bộ tổ chức và hỗ trợ lớp học
- Phạm vi giám sát: Tiến độ khóa học, mức độ tham gia của học viên, hiệu quả
giảng dạy của giảng viên, hỗ trợ kỹ thuật và hậu cần cho lớp học.
- Thời điểm giám sát: Trong khi diễn ra khóa học, đầu giờ học, trong giờ học,
giải lao, cuối buổi học, trong buổi trực, sau khóa học,...
- Các phương pháp giám sát: Quan sát trực tiếp, phỏng vấn, trao đổi, phiếu tự
điền, phiếu theo dõi, báo cáo tiến độ, báo cáo cuối khóa.
(6). Đánh giá kết quả đào tạo
- Thời điểm đánh giá: trong quá trình đào tạo, thời điểm kết thúc đào tạo và đánh
giá hiệu quả sau đào tạo.
- Đánh giá hiệu quả sau đào tạo được tiến hành thường quy, áp dụng mô hình “ 4
cấp độ đánh giá” của Kirkpatrick.
- Phương pháp:


Dùng bộ test trắc nghiệm, thi viết truyền thống, tiểu luận

Thi vấn đáp, thực hành trên bệnh nhân hoặc mô hình
Phiếu đánh giá tự điền
2.3. Những hạn chế và nguyên nhân của công tác đào tạo và phát triển nguồn
nhân lực tại Bệnh viện Bạch Mai
 Là một bệnh viện nhà nước - cơ quan sự nghiệp có thu, đang từng bước triển khai
áp dụng khoán quản theo Nghị định 43/2006/NĐ-CP của Chính phủ, hiện tại quản
trị nguồn nhân lực nói chung cũng như công tác đào và phát triển nguồn nhân lực
nói riêng tại Bệnh viện Bạch Mai cũng còn nhiều hạn chế như các tổ chức nhà
nước khác, đã được trình bày trong mục 2 trên đây.
 Công tác đào tạo và phát triển nhân lực chưa được thực hiện đồng bộ với các công
tác quản lý khác, đặc biệt quản lý nhân sự như phân tích công việc, tuyển chọn, sử
dụng và đánh giá kết quả công việc, trả lương và phúc lợi.
 Phần lớn các đơn vị trong bệnh viện chưa xây dựng được bản mô tả công việc rõ
ràng cho từng vị trí, do đó công việc của cá nhân cũng như một số đơn vị còn mơ
hồ, chồng chéo, thiếu phân định rõ ràng, và cũng không rõ ràng chi tiết trong yêu
cầu về trình độ, kỹ năng cụ thể cho mỗi vị trí công việc. Khi thiếu bản mô tả công
việc với yêu cầu về trình độ, kỹ năng và năng lực cụ thể cho mỗi vị trí công việc,
thì việc xác định nhu cầu đào tạo cũng mơ hồ và rất khó khăn.
 Hệ thống tiền lương và phúc lợi không đồng bộ để thúc đẩy công tác đào tạo và
phát triển. Hệ thống lương theo quy định của nhà nước đã quá lỗi thời, không tạo
động lực cho người lao động phấn đấu vươn lên bằng kết quả công việc và bằng
việc nỗ lực học tập.
 Quá tải công việc, quá tải bệnh nhân đang là thách thức lớn đối với công tác đào
tạo và phát triển nhân lực của bệnh viện.


 Xu hướng phát triển với tốc độ nhanh của ngành y tế để hội nhập với khu vực và
trên thế giới, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người bệnh, nhu cầu đào tạo, áp
dụng kỹ thuật mới mỗi ngày một lớn, quá tải về đào tạo cũng là thách thức lớn của
bệnh viện

 Kinh phí đầu tư cho đào tạo, mua sắm trang thiết bị phục vụ đào tạo và phát triển
nhân lực rất hạn chế.
 Tính cạnh tranh lành mạnh về chuyên môn trong thực thi nhiệm vụ chưa cao. Còn
bộ phận cán bộ không được sắp xếp đúng vị trí, ít chịu cập nhật kiến thức, nâng
cao trình độ chuyên môn, lối tư duy “sống lâu lên lão làng”
 Vẫn còn một bộ phận lớn viên chức ưa chuộng bằng cấp, cố gắng học để có được
tấm bằng sau đại học về một chuyên ngành chẳng giúp gì công việc của mình.
 Số lượng và chất lượng đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý đào tạo chưa đáp
ứng được so với chức năng, nhiệm vụ đào tạo của bệnh viện.
3. Một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân
lực tại Bệnh viện Bạch Mai
3.1. Thực hiện phân cấp, phân quyền cho các đơn vị trực thuộc Bệnh viện Bạch Mai
theo tinh thần Nghị định 43/2006/NĐ-CP của Chính phủ.
3.2. Xây dựng và áp dụng hệ thống quản lý chất lượng theo ISO vào quản lý các hoạt
động đào tạo của Bệnh viện Bạch Mai. Phát triển “tổ chức học hỏi” tại tất cả các
đơn vị trong bệnh viện, xây dựng môi trường văn hóa phù hợp.
3.3. Từng bước áp dụng hệ thống quản trị nguồn nhân lực với những chính sách về
tuyển dụng, đào tạo, trả lương, khen thưởng, đánh giá mới cho phù hợp với yêu
cầu mới và cách tiếp cận quản trị nguồn nhân lực trong nền kinh tế thị trường.
Tuyển dụng nhân lực chất lượng cao đáp ứng quy mô, nhiệm vụ của bệnh viện
theo từng giai đoạn.


3.4. Phát triển đồng đều các kỹ thuật cho các chuyên ngành, cần tập trung những kỹ
thuật cao, đặc biệt những vấn đề chuyên môn mang tính thời đại như lĩnh vực
tim mạch can thiệp, xạ trị, vi phẫu thuật, lọc máu, nội soi, chấn thương chỉnh
hình, quản trị bệnh viện,...bằng cách phối hợp nhiều giải pháp khác nhau: tuyển
chọn, quy hoạch, học dài hạn, ngắn hạn, học trong nước, nước ngoài.
3.5. Nâng cao năng lực đội ngũ lãnh đạo và cán bộ viên chức của bệnh viện về kiến
thức, kỹ năng chuyên môn, quản lý cần thiết để hoàn thành tốt công việc được

giao một cách có hệ thống, liên tục ở tất cả các cấp, các Viện/Trung
tâm/Khoa/Phòng, bộ phận và tạo điều kiện cho tất cả nhân viên được nghiên
cứu, học tập thông qua chương trình đào tạo nội bộ, đào tạo bên ngoài phù hợp
với yêu cầu vị trí công việc của mỗi người. Triển khai ứng dụng công nghệ
thông tin trong đào tạo.
3.6. Phát triển đội ngũ giảng viên cả về chuyên môn và trình độ ngoại ngữ, năng lực
và phương pháp giảng dạy, kiểm tra, đánh giá, hướng dẫn thực hành, nghiên cứu
khoa học đáp ứng yêu cầu đào tạo và nghiên cứu.
3.7. Tạo ra những đổi mới căn bản về nội dung và phương pháp giảng dạy, chuẩn
hóa chương trình, tài liệu đào tạo, kiểm tra đánh giá, tổ chức và quản lý đào tạo
y học, gắn kết đào tạo với nghiên cứu khoa học.
3.8. Nâng cấp đồng bộ cơ sở vật chất, trang thiết bị hiện đại đi kèm để đáp ứng nhu
cầu đào tạo, phát triển bệnh viện theo từng giai đoạn bằng nhiều nguồn ngân
sách khác nhau như ngân sách nhà nước cấp, viện trợ quốc tế, đặc biệt liên
doanh, liên kết theo hình thức xã hội hoá,...
3.9. Năng cường liên kết hợp tác giữa các đơn vị đào tạo, nghiên cứu khoa học của
BV Bạch Mai với các trường đại học, viện nghiên cứu có uy tín, các cơ sở y tế
trong nước và trên thế giới, thu hút học viên nước ngoài đến học tập, nghiên
cứu.


3.10. Triển khai hiệu quả các hoạt động đối ngoại, mở rộng quan hệ hợp tác với các tổ
chức quốc tế, các đề án, dự án về đào tạo nguồn nhân lực:
 Dự án hợp tác với tổ chức JICA, JBIC của Nhật Bản về đào tạo nhân lực y tế.
 Triển khai Đề án xây dựng bệnh viện vệ tinh của Bệnh viện Bạch Mai.
 Đề án nâng cấp bệnh viện đa khoa khu vực và bệnh viện tuyến tỉnh từ nguồn
trái phiếu chính phủ.
Phần thứ ba - KẾT LUẬN
Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực là vấn đề mấu chốt quyết định sự phát triển của
Bệnh viện Bạch Mai cũng như các tổ chức/ doanh nghiệp. Trong bối cảnh hiện nay

của nền kinh tế thị trường, phần nhiều các tổ chức/ doanh nghiệp nhà nước đều nhận
thức được tầm quan trọng của công tác đào tạo và phát triển nguồn nhân lực, nhưng
công tác tổ chức tiến hành hoạt động này vẫn chỉ ở mức manh mún, tự phát và nhu
cầu của cá nhân vẫn đóng vai trò quan trọng. Thực tế tại Bệnh viện Bạch Mai, đào tạo
là một trong các chức năng nhiệm vụ quan trọng của bệnh viện đã được Bộ Y tế quy
định, trải qua hàng trăm năm xây dựng và phát triển, bệnh viện thực sự trở thành một
“tổ chức học hỏi” và đã khẳng định được thương hiệu không những về lĩnh vực khám
chữa bệnh mà còn là địa chỉ đào tạo thực hành y học lý tưởng tại Việt Nam. Bệnh viện
có sứ mệnh đặc biệt là không những đào tạo, phát triển nhân lực cho chính mình mà
còn đào tạo cung cấp nguồn nhân lực y tế cho các cơ sở y tế khác trong cả nước, góp
phần quan trọng vào nâng cao sự nghiệp chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân. Mặc
dù vậy, thực trạng đào tạo và phát triển nguồn nhân lực tại bệnh viện cũng còn nhiều
điều bất cập như đã trình bày trên đây. Những bất cập này sẽ từng bước được khắc
phục thông qua hàng loạt giải pháp mà bệnh viện đã, đang và sắp tiến hành.
Với cá nhân tôi, những kiến thức mới học được qua môn Quản trị nguồn nhân lực có
ý nghĩ rất thiết thực và giúp tôi tham mưu cho Lãnh đạo Bệnh viện xây dựng được kế
hoạch phát triển nguồn nhân lực tại Trung tâm Đào tạo Bệnh viện Bạch Mai. Hy vọng


sẽ có những chuyển biến mới mang tính đột phá về quản trị nguồn nhân lực tại Trung
tâm và những kết quả đạt được tại đây sẽ sớm được nhân rộng ra các đơn vị khác
trong Bệnh viện Bạch Mai cũng như các bệnh viện tuyến tỉnh thuộc phạm vi chỉ đạo
của Bệnh viện Bạch Mai.
Tôi xin trân trọng cám ơn các thầy cô giáo đã giảng dạy, hướng dẫn rất nhiệt tình;
cám ơn các bạn đồng nghiệp đã chia sẻ những kinh nghiệm thực tế quý báu của mình
trên lớp cũng như khi làm việc nhóm; cũng xin được cám ơn Trung tâm ETC và
Trường Đại học Griggs Hoa Kỳ đã phối hợp tổ chức chương trình đào tạo rất hữu ích
này.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Tài liệu đào tạo về Quản trị nguồn nhân lực thuộc Chương trình đào tạo thạc sĩ
Quản trị kinh doanh quốc tế của Đại học Grigg, Hoa Kỳ.
2. Sách Quản trị nhân sự của tác giả Nguyễn Hữu Thân - Nhà xuất bản Lao động xã
hội.
3. Giáo trình Lãnh đạo trong tổ chức thuộc Chương trình đào tạo thạc sĩ Quản trị
kinh doanh quốc tế của Đại học Grigg, Hoa Kỳ.
4. Giáo trình Quản trị hành vi tổ chức của Đại học Grigg, Hoa Kỳ - Nhà xuất bản
Thống kê - 2008
5. Tài liệu đào tạo về quản lý nhân lực của Viện Công nghệ Châu Á (AITCV)
6. Cẩm nang quản lý hiệu quả - Nhà xuất bản tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh.
7. Các báo cáo, số liệu liên quan về Bệnh viện Bạch Mai.
8. Các thông tin tham khảo qua internet.