LUẬN văn LUẬT tư PHÁP bồi THƯỜNG THIỆT hại DO tài sản gây RA

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN TƯ PHÁP
------

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
Khoá 33 (2007 – 2011)

Đề tài:

BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO TÀI SẢN GÂY RA

Giáo viên hướng dẫn:
Th.S TĂNG THANH PHƯƠNG
Bộ môn Luật Tư pháp

Cần Thơ, 5/2011

Sinh viên thực hiện:
TRẦN THÚY KIỀU
MSSV: 5075193
Lớp Tư pháp 2 – K33


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................

..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…… tháng……năm 2011


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................

..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
..................................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…. tháng…... năm 2011


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BTTH: Bồi thường thiệt hại.
BLDS 1995: Bộ luật Dân sự năm 1995.
BLDS 2005: Bộ luật Dân sự năm 2005.
NQ-HĐTP: Nghị quyết - Hội đồng Thẩm phán.
.


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BLDS 1995

Bộ luật Dân sự năm 1995

BLDS 2005

Bộ luật Dân sự năm 2005

Nghị quyết 03/2006/NQ-HĐTP

Nghị quyết số 03/2006/NQ-HĐTP ngày
08 tháng 7 năm 2006 về hướng dẫn áp
dụng một số quy định của BLDS về
BTTH ngoài hợp đồng

BTTH

Bồi thường thiệt hại


MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU ...................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................ 1
2. Tình hình nghiên cứu đề tài ............................................................................... 2
3. Mục đích nghiên cứu đề tài ................................................................................ 3
4. Phạm vi nghiên cứu đề tài .................................................................................. 3
5. Phương pháp nghiên cứu đề tài .......................................................................... 4
6. Kết cấu đề tài ...................................................................................................... 4
CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO TÀI
SẢN GÂY RA

1.1. Khái niệm ........................................................................................................ 5
1.1.1. Khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng ................... 5
1.1.2. Đặc điểm trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng..................... 6
1.1.3. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra................................... 7
1.1.4. Đặc điểm trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra ................... 8
1.2. Lược sử quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra ........ 9
1.2.1. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra theo luật cổ .................
................................................................................................................................ 9
1..2.2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra theo quy định của luật
cận đại .................................................................................................................. 12
1.2.3. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra theo quy định của luật
hiện đại ................................................................................................................. 14
1.3. Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra ................
.............................................................................................................................. 18
1.3.1. Có thiệt hại do tài sản gây ra .......................................................................
1.3.1.1. Thiệt hại về vật chất ....................................................................... 18
1.3.1.2. Thiệt hại về tinh thần ..................................................................... 20
1.3.2. Có sự kiện gây thiệt hại do tự thân tài sản gây ra ................................... 21
1.3.3. Có mối quan hệ nhân quả giữa sự tự thân gây thiệt hại của tài sản với thiệt
hại xảy ra .............................................................................................................. 23
1.3.4. Lỗi trong trách nhiệm thiệt hại do tài sản gây ra .................................... 24
1.4. Sự cần thiết ban hành pháp luật về bồit thường thiệt hại do tài sản gây ra ......
.............................................................................................................................. 26


CHƯƠNG 2. CHẾ ĐỘ PHÁP LÝ VỀ TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG
THIỆT HẠI DO TÀI SẢN GÂY RA
2.1. Căn cứ phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng ............. 28
2.1.1. Có thiệt hại xảy ra ................................................................................... 28
2.1.2. Có hành vi trái pháp luật ......................................................................... 29

2.1.3. Có mối quan hệ nhân quả giữa thiệt hại và hành vi trái pháp luật .......... 30
2.1.4. Có lỗi của người gây ra thiệt hại ............................................................. 30
2.2. Chủ thể của trách nhiệm bồi thường thiệt hại ............................................... 31
2.2.1. Cá nhân.................................................................................................... 32
2.2.1.1. Chủ sở hữu tài sản ......................................................................... 32
2.2.1.2. Người chiếm hữu, sử dụng tài sản .................................................. 34
2.2.2. Pháp nhân ................................................................................................ 34
2.2.3. Hộ gia đình .............................................................................................. 35
2.2.4. Tổ hợp tác................................................................................................ 36
2.3. Năng lực bồi thường thiệt hại........................................................................ 37
2.3.1. Năng lực bồi thường thiệt hại của người từ đủ 18 tuổi ........................... 37
2.3.2. Năng lực bồi thường thiệt hại của người dưới 15 tuổi, người từ đủ 15 tuổi
đến dưới 18 tuổi, mất năng lực hành vi dân sự .................................................... 38
2.4. Nguyên tắc bồi thường và thời hiệu yêu cầu bồi thường thiệt hại ................ 39
2.4.1. Nguyên tắc bồi thường thiệt hại .............................................................. 39
2.4.1.1. Bồi thường theo thỏa thuận............................................................ 40
2.4.1.2. Bồi thường toàn bộ ......................................................................... 40
2.4.1.3. Bồi thường kịp thời ........................................................................ 45
2.4.2. Thời hiệu khởi kiện yêu cầu bồi thường thiệt hại ................................... 45
2.4.2.1. Khái niệm thời hiệu ........................................................................ 45
2.4.2.2. Cách tính thời hiệu ......................................................................... 46
2.5. Xác định thiệt hại do tài sản gây ra ............................................................... 47
2.5.1. Thiệt hại do tài sản bị xâm phạm ............................................................ 47
2.5.2. Thiệt hại do sức khỏe bị xâm phạm ........................................................ 49
2.5.2.1. Thiệt hại về vật chất ....................................................................... 50
2.5.2.2. Tổn thất về tinh thần ...................................................................... 53
2.5.3. Thiệt hại do tính mạng bị xâm phạm ...................................................... 53
2.5.3.1. Thiệt hại về vật chất ....................................................................... 54
2.5.3.2. Tổn thất về tinh thần ...................................................................... 56
2.6. Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra trong một số trường hợp cụ thể ........ 57

2.6.1. Bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra ........................ 57
2.6.2. Bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra .................................................... 62
2.6.3. Bồi thường thiệt hại do cây cối gây ra .................................................... 63
2.6.4. Bồi thường thiệt hại do nhà cửa, công trình xây dựng khác gây ra ...........
.............................................................................................................................. 64
CHƯƠNG 3. THỰC TIỄN ÁP DỤNG PHÁP LUẬT VỀ BỒI THƯỜNG
THIỆT HẠI DO TÀI SẢN GÂY RA
3.1. Thực tiễn áp dụng BTTH do tài sản gây ra ................................................... 68
3.1.1. Bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra ........................ 68
3.1.2. Bồi thường thiệt hại do súc vật gây ra .................................................... 71
3.1.3. Bồi thường thiệt hại do nhà cửa, công trình xây dựng khác gây ra ............
.............................................................................................................................. 74
3.2. Điều kiện làm phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra.....
.............................................................................................................................. 78
3.3. Quy định cụ thể hơn về trách nhiệm dân sự khi súc vật gây thiệt hại ..............
.............................................................................................................................. 79
3.4. Vấn đề “liệt kê” nguyên nhân gây ra thiệt hại của cây cối (Điều 626), nhà cửa,
công trình xây dựng khác (Điều 627) .................................................................. 80
3.5. Xác định rõ trách nhiệm bồi thường của các cơ quan quản lý công trình công
cộng, tài sản thuộc quyền sở hữu của Nhà nước .................................................. 81
3.6. Bù đắp tổn thất tinh thần cho người thân trong hợp có nhiều người chết trong
một gia đình.......................................................................................................... 82
3.7. Tăng cường đào tạo đội ngũ thẩm phán có trình độ chuyên môn về bồi thường
thiệt hại do tài sản gây ra...................................................................................... 84
KẾT LUẬN ......................................................................................................... 85
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra

LỜI NÓI ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Pháp luật dân sự quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại nói chung và
trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra đã trải qua chặng đường dài phát
triển cùng với lịch sử phát triển của đất nước. Pháp luật Việt Nam đã đạt được
những thành tựu qua các thời kỳ lịch sử, pháp luật cũng mang tính kế thừa tinh hoa,
tiến bộ của pháp luật thời kỳ trước, mặc dù ở mỗi thời kỳ, pháp luật có nội dung,
đối tượng, phạm vi và phương pháp điều chỉnh khác nhau và ở mức độ cao, thấp
khác nhau. Nhiều văn bản pháp luật điều chỉnh loại quan hệ này (các văn bản pháp
luật về môi trường, về xây dựng, về giao thông…) nhưng chủ yếu và tập trung nhất
là Bộ luật Dân sự và các văn bản pháp luật hướng dẫn thi hành những quy định của
Bộ luật Dân sự về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Bộ luật dân sự
là kết quả của trí tuệ và kỹ thuật lập pháp của các nhà lập pháp Việt Nam. Trong đó
đã quy định cụ thể hơn, rõ ràng hơn và cũng toàn diện hơn so với các văn bản quy
định về loại trách nhiệm này trước đó. Điều này đã góp phần làm minh thị hơn
những quy định của pháp luật, đề cao ý thức trách nhiệm của mỗi cá nhân và các tổ
chức trước Nhà nước, trước xã hội về những thiệt hại xảy ra và cũng là căn cứ chặt
chẽ để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bên bị xâm phạm một cách có hiệu quả nhất.
Trong tình hình xã hội hiện nay, khoa học kỹ thuật phát triển không ngừng,
những thành tựu mới của công nghiệp hóa, cơ giới hóa đã làm thế giới ngày càng
văn minh, với những trang thiết bị hiện đại. Từ đó cũng kéo theo mặt trái của nó là
sự gia tăng các tai nạn mang tính khách quan nhiều khi nằm ngoài sự chi phối, điều
khiển của con người, đe dọa tới sự an toàn về tính mạng, sức khỏe, tài sản… của
con người trong xã hội. Có những vật như máy móc, phương tiện, hệ thống điện,
dây chuyền sản xuất trong nhà máy… bản thân hoạt động của nó luôn tiềm ẩn khả
năng gây thiệt hại cho con người, kể cả những tài sản dường như chúng chỉ có giá
trị mang lại cho con người những lợi ích nhất định như: xe cộ, nhà cửa, công trình

xây dựng, cây cối, gia súc và các đồ vật khác nhưng cũng là nguồn gây thiệt hại
đáng kể cho những người xung quanh. Khi có thiệt hại do những tài sản này mang
lại thì chúng ta áp dụng chế định bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra, chế định này
đã được Bộ luật Dân sự quy định ở các Điều 623, 625, 626, 627 và Nghị quyết
03/2006/NQ-HĐTP về hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Dân sự về
bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.

GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

1

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra
Mặc dù Bộ luật Dân sự 2005 cũng như Nghị quyết 03/2006/NQ-HĐTP đã
có quy định nhưng những vấn đề liên quan như khái niệm, các điều kiện phát sinh
trách nhiệm bồi thường, chủ thể phải chịu trách nhiệm bồi thường, mức và phương
thức bồi thường… do tài sản gây thiệt hại vẫn chưa được pháp luật quy định một
cách rõ ràng và chưa thực sự đầy đủ, mà nó chỉ được quy định trong chế định bồi
thường thiệt hại ngoài hợp đồng nói chung, trong khi xã hội và khoa học kỹ thuật
ngày càng phát triển, việc tài sản gây thiệt hại cho con người không phải là ít. Bên
cạnh đó, về nguyên nhân gây thiệt hại do cây cối và nhà cửa, công trình xây dựng
khác gây ra dường như lại mang tính liệt kê, đối với cây cối thì gẫy, đổ, đối với nhà
cửa, công trình xây dựng khác thì là sụp đổ, hư hỏng, sụt lở, nếu như có thiệt hại
xảy ra mà không xuất phát từ những nguyên nhân đã được liệt kê thì có áp dụng chế
định bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra hay không? Vấn đề này vẫn chưa được
pháp luật của chúng ta trả lời một cách rõ ràng, chính từ những thiếu sót nói trên mà
người viết đã chọn đề tài “Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra” để làm khóa
luận tốt nghiệp.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài.
Hiện nay, trên các diễn đàn nghiên cứu lập pháp ở nước ta đã xuất hiện khá
nhiều các bài viết, các công trình nghiên cứu về trách nhiệm bồi thường thiệt hại
ngoài hợp đồng nói chung và bồi thường thiệt hại do tài sản nói riêng, điển hình như
luận án Thạc sĩ luật học của Phạm Kim Anh về đề tài “Trách nhiệm bồi thường
thiệt hại ngoài hợp đồng”; Luận án Thạc sĩ luật học của Lê Mai Anh về đề tài
“Những vấn đề cơ bản về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong
luật dân sự Việt Nam”; Luận án Thạc sĩ luật học của Trần Thị Thu Hiền về đề tài
“Những nguyên tắc bồi thường thiệt hại trong luật dân sự Việt Nam”; Luận án Thạc
sĩ luật học của Lê Kim Loan về đề tài “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp
đồng theo Bộ luật dân sự Việt Nam”, một số bài viết của Nguyễn Đức Giao, Thạc sĩ
Nguyễn Đức Mai về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng và trách
nhiệm bồi thường thiệt hại do người chưa thành niên gây ra... đăng trên Tạp chí Tòa
án nhân dân, Tạp chí Dân chủ và pháp luật cũng như các giáo trình luật Dân sự đề
cập vấn đề này.
Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu này mới dừng lại ở mức độ chung nhất
mà chưa có tác giả nào nghiên cứu đầy đủ có hệ thống trách nhiệm bồi thường thiệt
hại ngoài hợp đồng để trên cơ sở đó nghiên cứu một trường hợp cụ thể của loại
trách nhiệm này - trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra, một đề tài đang
cần được làm rõ về mặt lý luận và rất cấp bách về mặt thực tiễn. Không chỉ dừng lại ở
GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

2

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra
đó mà trên trang web thông tin pháp luật dân sự đã có một số bài viết bàn về trách
nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra của các tác giả nổi tiếng, họ đã đưa ra

những ưu điểm cũng như những khuyết điểm của chế định này, và từ đó, người viết
nhận thấy vấn đề “Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra” là vấn đề đang được
nhiều người quan tâm và có tính thực tiễn cao trong một xã hội ngày càng phát triển
như hiện nay.
3. Mục đích nghiên cứu đề tài.
Chế định bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra vẫn còn những thiếu sót nhất
định như đã nêu trong phần lý do chọn đề tài, người viết chọn đề tài này để nghiên
cứu những quy định của pháp luật, làm sáng tỏ một cách có hệ thống những vấn đề
lý luận và thực tiễn của trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra, từ đó
phát hiện ra những bất cập và có thể đưa ra được hướng hoàn thiện cho pháp luật
Việt Nam về chế định này góp phần vòa thực tiễn giải quyết việc bồi thường thiệt
hại do tài sản gây ra. Đồng thời, người viết cũng mong muốn sau khi nghiên cứu nội
dung này, người viết sẽ góp được phần nào trước là tự giúp cho bản thân mình, sau
là có thể giúp cho những ai quan tâm đến vấn đề này sẽ được hiểu rõ hơn những
quy định của pháp luật về chế định bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra, vì trên
thực tế, tài sản gây thiệt hại không phải là con số ít, nếu không hiểu rõ chế định này,
khi có thiệt hại xảy ra thì mọi người sẽ không khỏi lúng túng và không biết sẽ làm
sao để có thể tự bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho bản thân mình và cho những người
xung quanh trước khi cần đến sự bảo vệ của pháp luật.
4. Phạm vi nghiên cứu đề tài.
Trong bài luận văn này người viết đi sâu nghiên cứu quy định về trách nhiệm
bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng mà cụ thể là “Bồi thường thiệt hại tài sản gây
ra”, người viết chủ yếu dựa vào những quy định của BLDS 2005 và Nghị quyết
03/2006/NQ-HĐTP về hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật dân sự về
bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng cùng với một vài văn bản khác như Bộ luật
Hàng hải 2005, Luật Hôn nhân gia đình 2000, Luật Giao thông đường thủy nội địa
2004, Luật Giao thông đường bộ 2008, ngoài ra còn có Luật Bảo vệ quyền lợi người
tiêu dùng, chẳng hạn như tại khoản 1 và khoản 6 Điều 8 có quy định: “người tiêu
dùng được bảo đảm an toàn tính mạng, sức khỏe, tài sản, quyền, lợi ích hợp pháp
khi sử dụng hàng hóa và được yêu cầu bồi thường thiệt hại khi hàng hóa không

đúng tiêu chuẩn…”; Luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa có quy định “khi hàng hóa
không đảm bảo chất lượng mà gây ra thiệt hại thì người sản xuất, hay người nhập
GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

3

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra
khẩu, người xuất khẩu, người bán hàng phải chịu trách nhiệm bồi thường khi họ đã
không tuân thủ các điều kiện bảo đảm chất lượng đối với hàng hóa theo quy định
của pháp luật” và thực tiễn áp dụng pháp luật giải quyết bồi thường thiệt hại do tài
sản gây ra.
5. Phương pháp nghiên cứu đề tài.
Đề tài nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước ta về
Nhà nước và Pháp luật, về phát triển nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà
nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, những thành tựu của các khoa học: triết
học, luật dân sự, tâm lý học... Đề tài được trình bày trên cơ sở nghiên cứu các văn
bản pháp luật dân sự, các văn bản hướng dẫn áp dụng pháp luật dân sự, các bản án,
quyết định của Tòa án nhân dân các cấp. Ngoài ra đề tài còn kết hợp giữa quan
điểm của Chủ nghĩa duy vật biện chứng, Chủ nghĩa duy vật lịch sử và phương pháp
nghiên cứu như so sánh, phân tích, tổng hợp, thu thập tài liệu và đối chiếu các quy
định của pháp luật...
6. Kết cấu của đề tài.
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của
đề tài gồm 3 phần:
(1) Lời nói đầu.
(2) Phần nội dung.
Chương 1: Lý luận chung về bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra.

Chương 2: Chế độ pháp lý về bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra.
Chương 3: Thực tiễn trong giải quyết về trách nhiệm BTTH do tài sản gây ra và
hướng hoàn thiện.
(3) Phần kết luận.

GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

4

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra

CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI DO
TÀI SẢN GÂY RA
1.1. Khái niệm.
Trên thế giới, trước khi có Luật 12 Bảng1, con người chỉ biết dùng hình phạt
để trừng trị người có hành vi gây thiệt hại theo nguyên tắc “nợ gì trả nấy”. Thậm
chí, trong Luật 12 Bảng, nguyên tắc này vẫn còn được ghi nhận2, bên cạnh đó trách
nhiệm bồi thường thiệt hại cũng đã được đặt ra.
Xét về lịch sử hình thành, chế định bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là
chế định có lịch sử sớm nhất của pháp luật dân sự, mỗi quốc gia khác nhau, phụ
thuộc vào quan niệm, truyền thống lập pháp, phong tục tập quán mà đưa ra các quy
định khác nhau về bồi thường thiệt hại (BTTH).
Về mặt lý luận, khi nghiên cứu về trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng thì
hiểu về khái niệm và những đặc điểm nổi bật của trách nhiệm BTTH ngoài hợp
đồng là một việc làm cần thiết cần phải được coi trọng.
1.1.1. Khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.
Theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành thì trách nhiệm BTTH

được Bộ luật Dân sự năm 2005 (BLDS 2005) quy định tại Điều 307 về trách nhiệm
BTTH nói chung và chương XXI về trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng. Tuy nhiên,
trong cả hai phần này đều không nêu rõ khái niệm trách nhiệm BTTH mà chỉ nêu
lên căn cứ phát sinh trách nhiệm, nguyên tắc bồi thường, năng lực chịu trách nhiệm,
thời hạn hưởng bồi thường…
Tiếp cận dưới góc độ khoa học pháp lý chúng ta thấy rằng, mỗi người sống
trong xã hội đều phải tôn trọng quy tắc chung của xã hội, không thể vì lợi ích của
mình mà xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khác. Khi một người
vi phạm nghĩa vụ pháp lý của mình gây tổn hại cho người khác thì chính người đó
phải chịu bất lợi do hành vi của mình gây ra. Sự gánh chịu một hậu quả bất lợi bằng
việc bù đắp tổn thất cho người khác được hiểu là bồi thường thiệt hại.
Như vậy, có thể hiểu trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng là một loại trách
nhiệm dân sự mà khi người nào có hành vi vi phạm nghĩa vụ do pháp luật quy định

1

Luật 12 Bảng ra đời vào năm 449 TCN.
Bảng VIII, Luật 12 Bảng quy định: Nếu làm bị thương và cũng không dàn hòa với người bị tổn hại thì kẻ
gây ra cũng phải chịu lại như vậy.

2

GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

5

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra

mà xâm phạm đến quyền và lợi ích hợp pháp của người khác thì phải bồi thường
những tổn thất mà mình gây ra.
1.1.2. Đặc điểm trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.
Là một loại trách nhiệm pháp lý nên ngoài những đặc điểm của trách nhiệm
pháp lý nói chung như do cơ quan nhà nước có thẩm quyền áp dụng, áp dụng đối
với người có hành vi vi phạm pháp luật, luôn mang đến hậu quả bất lợi cho người bị
áp dụng, được đảm bảo thực hiện bằng cưỡng chế nhà nước... thì trách nhiệm
BTTH ngoài hợp đồng còn có những đặc điểm riêng sau đây:
 Trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng là một loại trách nhiệm dân sự và chịu
sự điều chỉnh của pháp luật dân sự. Khi một người gây ra tổn thất cho người khác
thì họ phải BTTH và BTTH chính là một quan hệ tài sản do Luật Dân sự điều chỉnh
và được quy định trong BLDS ở Điều 307 và Chương XXI và các văn bản hướng
dẫn thi hành BLDS.
 Trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng chỉ đặt ra khi thoả mãn các điều kiện
nhất định đó là: Có thiệt hại xảy ra, có hành vi trái pháp luật, có mối quan hệ nhân
quả giữa hành trái pháp luật với thiệt hại xảy ra, có lỗi của người gây thiệt hại. Đây
là những điều kiện chung nhất để xác định trách nhiệm của một người phải bồi
thường những thiệt hại do mình gây ra. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt
trách nhiệm BTTH có thể phát sinh khi không có đủ các điều kiện trên điển hình là
trường hợp bồi thường thiệt hại do nguồn nguy hiểm cao độ gây ra, bồi thường thiệt
hại do làm ô nhiểm môi trường.
 Khi trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng được đặt ra, ngoài người trực tiếp
có hành vi gây thiệt hại thì trách nhiệm BTTH còn được áp dụng cả đối với những
chủ thể khác đó là cha, mẹ của người chưa thành niên, người giám hộ của người
được giám hộ, pháp nhân đối với người của pháp nhân gây ra thiệt hại, trường học,
bệnh viện trong trường hợp người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân
sự gây thiệt hại hoặc tổ chức khác như cơ sở dạy nghề…
 Bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng về nguyên tắc là người gây thiệt hại
phải bồi thường toàn bộ thiệt hại xảy ra. Tuy nhiên cũng có trường hợp ngoại lệ là
đươc giảm mức bồi thường khi người gây thiệt hại có lỗi vô ý và thiệt hại xảy ra

quá lớn so với khả năng kinh tế trước mắt và lâu dài của họ.
 Khi có thiệt hại xảy ra, các bên được quyền thỏa thuận với nhau về hình
thức bồi thường, phương thức bồi thường… chỉ cần thỏa thuận đó không trái với
GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

6

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra
quy định của pháp luật, không trái đạo đức xã hội thì sẽ được pháp luật chấp nhận,
khi nào các bên không thỏa thuận được thì sẽ giải quyết theo quy định của pháp
luật.
 Trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng là trách nhiệm tài sản. Tính tài sản của
trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng trước hết được thể hiện ở việc các thiệt hại xảy
ra dù là vật chất hay tinh thần đều được xác định dưới hình thức tài sản. Vì vậy,
người gây thiệt hại luôn phải bồi thường bằng tài sản để bù đắp và khôi phục những
thiệt hại xảy ra từ hành vi của mình.
1.1.3. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra.
Quyền của chủ sở hữu trong việc sử dụng, khai thác, hưởng lợi ích theo ý chí
của mình một cách vô tận nhưng phải biết và phải dừng lại khi bắt đầu đụng đến
quyên lợi của người khác. Đây là những quy định mang tính nguyên tắc xuyên suốt
trong quá trình lập pháp của Nhà nước ta. Trong Hiến Pháp 1992 cũng định rõ:
“Nhà nước bảo hộ quyền sở hữu hợp pháp và quyền thừa kế của công dân”. Cụ thể
hoá quyền của chủ sở hữu, tại Điều 183 BLDS năm 2005 quy định: “Trong trường
hợp chủ sở hữu thực hiện quyền sử dụng tài sản thuộc sở hữu của mình thì chủ sở
hữu được khai thác công dụng, hưởng hoa lợi, lợi tức từ tài sản theo ý chí của mình
nhưng không được gây thiệt hại hoặc làm ảnh hưởng đến lợi ích của Nhà nước, lợi
ích công cộng, quyền, lợi ích hợp pháp của người khác”. Pháp luật luôn tôn trọng và

bảo vệ quyền sở hữu tài sản và quyền được hưởng lợi từ tài sản của các chủ sở hữu,
nhưng đồng thời cũng đặt ra cho chủ sở hữu những nghĩa vụ khi thực hiện các
quyền năng pháp lý của họ. Như vậy pháp luật quy định, khi tài sản của bất kỳ chủ
sở hữu nào mà gây thiệt hại trái pháp luật cho chủ thể khác thì Nhà nước sẽ áp dụng
những biện pháp cưỡng chế nhất định nhằm mục đích khắc phục những hậu quả xấu
về tài sản và tinh thần, khôi phục lại tình trạng vốn có ban đầu cho người bị thiệt
hại.
Thông thường, thiệt hại xảy ra thường do hành vi của con người gây ra. Tuy
nhiên, trên thực tế, nhiều khi tài sản cũng có thể tự bản thân nó gây ra tổn hại cho
người khác ví dụ như nhà, công trình xây dựng bị sụt lở; cây cối bị đổ, gẫy; súc vật
cắn, húc người… Chính vì vậy, ngoài trách nhiệm BTTH do hành vi của con người
gây ra thì pháp luật còn quy định về trách nhiệm BTTH do tài sản gây ra. Trong Bộ
luật dân sự năm 1995 (BLDS 1995) cũng như BLDS 2005 chỉ quy định một cách
bao quát về trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng, trong đó, có quy định về trách
nhiệm bồi thường trong một số trường hợp cụ thể có tính chất đặc biệt mà không có
GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

7

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra
quy định về khái niệm cũng như không có các quy định chung về trách nhiệm
BTTH do tài sản gây ra. Qua quy định của pháp luật dân sự về trách nhiệm BTTH
ngoài hợp đồng nói chung cũng như một số quy định về các loại tài sản gây thiệt
hại, chúng ta có thể hiểu: “Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra là
trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng mà theo đó chủ sở hữu, người chiếm hữu, người
sử dụng phải bồi thường thiệt hại do tài sản đó gây thiệt hại cho chủ thể khác.
1.1.4. Đặc điểm trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra.

Là một loại trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng nên trách nhiệm BTTH do tài
sản gây ra cũng mang những đặc điểm của trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng nói
chung. Tuy nhiên trách nhiệm BTTH cũng có những đặc điểm riêng sau đây:
 Trách nhiệm BTTH do tài sản gây ra nguyên nhân là do tự thân tài sản gây
thiệt hại chứ không phải do hành vi của con người gây ra như trách nhiệm BTTH
ngoài hợp đồng nói chung, trong phạm vi nghiên cứu, tài sản ở đây bao gồm nguồn
nguy hiểm cao độ, súc vật, cây cối và nhà cửa, công trình xây dựng khác, bởi khi có
thiệt hại do tài sản gây ra thì chỉ có thể là do tự bản thân tài sản gây ra thiệt hại chứ
không thể là do hành vi của con người, ví dụ như cây nhà ông A bị gãy làm bà B bị
thương, nhà bà C bị sập đè lên nhà của hai hộ liền kề, đây chính là tự thân tài sản
gây thiệt hại chứ không hề có bàn tay con người ở đây, nếu có bàn tay con người thì
sẽ không còn là thiệt hại do tài sản gây ra nữa.
 Trách nhiệm BTTH do tài sản gây ra có trường hợp không cần xem xét đến
điều kiện lỗi, chẳng hạn như trong trường hợp nguồn nguy hiểm cao độ gây thiệt hại
thì không xét đến yếu tố lỗi, người chiếm hữu, sử dụng hay quản lý nguồn nguy
hiểm cao độ vẫn phải bồi thường ngay cả khi họ không có lỗi trong việc gây ra thiệt
hại.
 Đối với những thiệt hại do hành vi của con người gây ra, việc xác định
trách nhiệm bồi thường căn cứ vào việc người nào có hành vi trái pháp luật gây
thiệt hại thì phải bồi thường. Còn đối với BTTH do tài sản gây ra thì về nguyên tắc
trách nhiệm lại thuộc về chủ sở hữu hoặc người được chủ sở hữu giao quản lý tài
sản đó chứ không phải thuộc về tất cả mọi người đang chiếm giữ tài sản đó.
 Nếu đối tượng bị xâm phạm trong trách nhiệm BTTH ngoài hợp đồng nói
chung có thể là sức khoẻ, tính mạng, tài sản, danh dự, nhân phẩm, uy tín, thì đối
tượng bị xâm phạm trong trách nhiệm bồi thường do tài sản gây ra chỉ bao gồm
thiệt hại về tài sản, tính mạng, sức khỏe, còn thiệt hại về danh dự, nhân phẩm, uy tín
không thuộc phạm vi tác động gây thiệt hại của tài sản. Điều này được lý giải theo
GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

8

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra
hướng, danh dự, nhân phẩm, uy tín là những giá trị nhân thân gắn liền với từng cá
nhân, từng tổ chức nhất định. Trong trường hợp bị xâm phạm đến các giá trị kể trên
thường được thông qua hành vi của con người dưới dạng hành động (như thông qua
lời nói, chữ viết, hành vi cụ thể) trong sự tác động của quá trình nhận thức cũng như
ý thức tôn trọng các quyền tuyệt đối này và ý thức chấp hành pháp luật của con
người. Tuy nhiên, khi tài sản đã xâm phạm đến tài sản, sức khỏe, tính mạng của ai
đó thì cũng có thể gây ra những tổn thất về tinh thần cho chính người bị thiệt hại
hay những người xung quanh họ, nhưng điều này không đồng nghĩa với danh dự,
nhân phẩm, uy tín bị xâm hại.
1.2. Lược sử quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra.
Trước khi được hiểu là một loại trách nhiệm pháp lý chịu sự điều chỉnh của
Luật tư như hiện nay thì trách nhiệm BTTH đã trải qua một quá trình phát triển cở
bản với nhiều giai đoạn thể hiện bản chất khác biệt. Có thể khái quát lược sử quy
định về trách nhiệm BTTH do tài sản gây ra như sau:
1.2.1. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra theo luật cổ.
Sự phát triển của pháp luật dân sự nói chung và pháp luật về trách nhiệm
BTTH nói riêng gắn liền với lịch sử truyền thống đạo đức, gắn liền với nền văn hoá
dân tộc và với quá trình phát triển kinh tế, chính trị, xã hội của dân tộc Việt Nam.
Qua sử liệu cho thấy, trước thời nhà Lê, xã hội Việt Nam đã trải qua các thời kì: nhà
Đinh (967-1909); nhà Lý (1010-1225); nhà Trần (1226-1399); nhà Hồ (1400-1406).
Luật Hồng Đức là một trong những bộ luật phong kiến tiến bộ nhất và đặc
sắc nhất trong lịch sử pháp luật Việt Nam. Bộ luật đánh dấu thời kỳ hoàng kim nhất,
rực rỡ nhất của chế độ phong kiến Việt Nam dưới triều đại Lê sơ, đặc biệt là dưới
thời vua Lê Thánh Tông. Luật Hồng Đức đuợc các nhà nghiên cứu trong và ngoài
nước đánh giá rất cao về tư tưởng và trình độ lập pháp, vượt xa so với khuôn mẫu tư

duy của thời đại phong kiến và để lại những dấu ấn sâu đậm cho đến tận ngày nay,
và một trong những nội dung đó là trách nhiệm dân sự.
 Trong Luật Hồng Đức tại chương tạp luật có các quy định về BTTH do
hành vi của con người gây ra, như trộm cắp, đánh người và các quy định về trách
nhiệm bồi thường do tài sản gây ra. Điều 568 Luật Hồng Đức quy định trường hợp
do công trình xây dựng gây ra:

GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

9

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra
“Khi có việc xây dựng hoặc phá huỷ gì mà phòng bị không cẩn thận để đến
lỗi xảy ra chết người thì bị xử biếm một tư và chịu tiền mai táng 5 quan, còn thợ
thuyền, chủ ty thì hình quan sẽ xem xét lỗi vì ai xảy ra mà định tội.”
Khi xây dựng nhà ở, công trình xây dựng thì chủ sở hữu phải chuẩn bị các
điều kiện cần thiết đảm bảo an toàn trong xây dựng và có biện pháp đề phòng các
trường hợp có thể gây thiệt hại cho tài sản, tính mạng sức khoẻ của người khác. Tuy
nhiên, nếu xây dựng hoặc phá huỷ công trình xây dựng mà gây thiệt hại thì chủ sở
hữu phải bồi thường. Trường hợp này có hai khả năng xảy ra, thứ nhất khi xây dựng
hoặc phá huỷ công trình mà người trực tiếp làm công việc đó có lỗi để gây ra thiệt
hại. Thứ hai, do người chủ không cẩn thận trong việc ngăn ngừa thiệt hại để cho
công trình xây dựng gây thiệt hại đẫn đến chết người, trường hợp này lỗi của chủ sở
hữu là gián tiếp cho nên chủ sở hữu phải BTTH, đây là trách nhiệm do tài sản gây
ra .
Cơ sở của trách nhiệm BTTH trong trường hợp trên là lỗi vô ý của chủ sở
hữu hoặc lỗi của người trực tiếp xây dựng, của người nhận thầu công trình và hậu

quả là chết người. Mặc dù lỗi của ai nũa thì suy đoán cũng là lỗi của chủ sở hữu vì
người xây dựng là người làm thuê hoặc làm giúp cho chủ sở hữu, cho nên công việc
xây dựng hoặc phá dỡ là của chủ sở hữu, vì vậy chủ sở hữu công trình và phải bồi
thường. Nếu chủ sở hữu có lỗi vô ý vì cẩu thả “không cẩn thận” sẽ bị xử tội biếm và
phải bồi thường tiền mai táng cho nạn nhân là 5 quan tiền.
Khi xây dựng, phá dỡ công trình, việc gây thiệt hại có thể do thợ xây hoặc
người tháo dỡ công trình xây dựng bất cẩn để xảy ra thiệt hại, trước hết chủ sở hữu
phải bồi thường. Nếu những người trực tiếp thực hiện việc xây dựng, phá dở có lỗi,
thì tuỳ theo mức độ vi phạm sẽ bị hình phạt tương xứng.
 Trường hợp do súc vật gây ra thiệt hại: Ngoài các công trình xây dựng gây
thiệt hại, pháp luật còn quy định các trường hợp do súc vật gây ra thiệt hại. Điều
581 Luật Hồng Đức quy định: “Người thả trâu ngựa cho dày xéo, ăn lúa, dâu của
người ta thì xử phạt 80 trượng và đền sự thiệt hại. Nếu cố ý thả cho dày xéo thì
biếm một tư và đền gấp đôi sự thiệt hại. Nếu trâu ngựa lồng lên không kìm hãm
được thì được miễn tội trượng”.
Theo quy định trên, người trực tiếp quản lý trâu, ngựa mà vô ý như chăn dắt
trâu ngựa trông coi không cẩn thận để trâu, ngựa phá hoại hoa mầu, mùa màng thì
bị phạt 80 trượng và phải đền bù toàn bộ thiệt hại. Trường hợp cố ý cho trâu, ngựa
phá hoại mùa màng, hoa mầu thường là những hành vi mang tính trả thù. Trường
GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

10

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra
hợp này, việc phá hoại mùa màng không những vi phạm trật tự an ninh xã hội mà
còn làm ảnh hưởng đến vấn đề an ninh lương thực của chủ sở hữu, cho nên pháp
luật áp dụng các chế tài nghiêm khắc đối với người vi phạm.

Nếu do bản tính hung dữ, trâu, ngưạ lồng lên mà người chăn dắt không kìm
hãm được việc phá hoại của trâu, ngựa thì chủ sở hữu không có lỗi trong việc trông
coi, cho nên không phải chịu trách nhiêm hình sự, tuy nhiên về trách nhiệm dân sự
vẫn phải BTTH.
Trâu, ngựa là loại súc vật to lớn giúp con người trong sản xuất kinh doanh, vì
vậy người nông dân thường phải lựa chọn những con súc vật này có tính hiền lành,
không hung dữ, như thế mới có thể điều khiển được chúng. Tuy nhiên, có những
trường hợp trâu, ngựa phá hoại mùa màng là do hành vi bất cẩn của con người hoặc
do hành vi cố ý sử dụng trâu, ngựa làm phương tiện, công cụ để phá hoại mùa màng
của người khác, cho nên chủ sở hữu phải chịu trách nhiệm hình sự và trách nhiệm
dân sự.
Trong thực tiễn phát triển chăn nuôi gia súc gia cầm, có trường hợp những
con súc vật có tính hung ác luôn đe doạ gây thiệt hại, vì vậy chủ sở hữu phải có các
biện pháp ngăn chặn không cho súc vật gây thiệt hại tài sản, tính mạng, sức khoẻ
của người khác. Điều 582 Luật Hồng Đức quy định về trách nhiệm BTTH do súc
hung dữ vật gây ra như sau:
“Súc vật và chó có tính hay húc, đá và cắn người mà làm hiệu buộc ròng
không đúng phép (đúng phép là con vật hay húc người thì phải cắt hai sừng, đá
người thì buộc hai chân, cắn người thì phải cắt hai tai) hay chó dại mà không giết
thì đều xử phạt 60 trượng”.
Đối với súc vật có tính hung ác, thì chủ sở hữu phải có các biện pháp trông
giữ theo quy định của pháp luật như trâu, bò hay húc thì phải cắt hai sừng, vì sừng
là “vũ khí” nguy hiểm để tấn công con người hay súc vật khác, nếu cắt bỏ thì khả
năng gây thiệt hại không còn. Nếu ngựa hay đá người thì phải buộc rằng hai chân
trước và sau sao cho có thể đi lại được bình thường nhưng không thể co chân đá
người khác và có nghĩa là nếu co hai chân sau lên cùng đá thì con ngựa sẽ bị ngã,
cho nên không thể gây ra thiệt hại.
Đối với chó hay cắn người thì cắt hai tai, đây là biện pháp trừng phạt theo
cách thức dân gian có hiệu quả. Chó phát hiện ra con người từ hướng nào và chuẩn
bị tấn công người hướng đó là do thính giác, vì thế chó bị cắt hai tai sẽ không phát

hiện ra tiếng động từ phía nào, cho nên nó không chủ động tấn công con người. Đối
GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

11

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra
với chó dại là nguồn nguy hiểm cho bất cứ ai, nếu không giết ngay sẽ gây nguy
hiểm về tính mạng cho người khác, vì thế chủ sở hữu phải giết chó dại ngăn ngừa
chó căn người, nhưng chủ sở hữu không thực hiện việc phòng ngừa đó, cho nên
phải chịu hình phạt là 60 trượng.
Qua những điều luật trên, Luật Hồng Đức đã quy định tương đối đầy đủ
trách nhiệm dân sự của chủ sở hữu khi các loại tài sản của mình gây thiệt hại cho
người khác. Điều này chứng tỏ các nhà làm luật đã dự liệu được các trường hợp tài
sản có thể gây ra thiệt hại và thể hiện cái nhìn tương đối toàn diện về trách nhiệm
dân sự ngoài hợp đồng phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội đương thời.
1.2.2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra theo quy định của luật
cận đại.
Sau khi thực dân Pháp xâm chiếm nước ta, Pháp đã thi hành chế độ bảo hộ
đối với Việt Nam và các nước Đông Dương, vì vậy các BLDS của nước ta thời kỳ
pháp thuộc do nhà nước Pháp ban hành bằng tiếng Pháp và được dịch ra tiếng Việt.
Các bộ luật này dựa theo BLDS của NAPOLEON nhưng có điều chỉnh phù hợp với
điều kiện chính trị kinh tế, xã hội ở Việt Nam.
Chế định BTTH trong Bộ Dân luật Bắc Kỳ và Hoàng Việt Trung Kỳ Hộ luật
(Dân luật Trung Kỳ) được chia thành trách nhiệm dân sự theo hợp đồng và ngoài
hợp đồng. Đối với trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng, nguyên tắc chung để xác
định trách nhiệm dân sự được quy đinh tại Điều 711 Dân luật Bắc Kỳ và Điều 763
Dân luật Trung Kỳ:

“Người ta phải chịu trách nhiệm không những tổn hại tự mình làm ra mà cả
về sự tổn hại do những người mà mình phải bảo lãnh hay do những vật mình phải
trông coi nữa.
Phàm vật vô hồn mà làm nên tổn hại thì người trông coi vật ấy cho là có lỗi
vào đó, không phân biệt vật đó có tay người động đến hay không, muốn phá sự
phỏng đoán đó thì phải có bằng chứng trái lại mới được.
Bấy nhiêu trường hợp như trên đều có trách nhiệm cả, trừ khi người chịu
trách nhiệm đó có bằng chứng rằng cái việc sinh ra trách nhiệm ấy mình không thể
ngăn cấm được”.
Đoạn một điều luật trên quy định về nguyên tắc chịu trách nhiệm dân sự là
người nào gây thiệt hại thì người đó phải bồi thường. Mặt khác, nếu một người
giám hộ (bảo lĩnh) người khác mà để người được giám hộ gây thiệt hại thì người
GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

12

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra
giám hộ phải BTTH vì người giám hộ không thực hiện tốt nghĩa vụ giám hộ của
mình, phải chịu thay người được giám hộ. Ngoài ra, đoạn một của điều luật còn quy
định trách nhiệm của người trông coi tài sản mà để tài sản gây thiệt hại thì phải
BTTH. Người trông coi tài sản có thể là chủ sở hữu hoặc người được chủ sở hữu
chuyển tài sản thông qua hợp đồng như gửi giữ,… Người trông giữ không bảo quản,
coi giữ cẩn thận để tài sản gây thiệt hại là do lỗi của người trông gữi, cho nên họ
phải BTTH.
Đoạn hai của điều luật quy quy định vật vô hồn là các vật như nhà ở, công
trình xây dựng và các tài sản vô tri, vô giác khác gây thiệt hại trong hai trường hợp:
Thứ nhất, do người quản lý trông coi, sử dụng tài sản mà có lỗi vô ý, quản lý, trông

coi hoặc khai thác sử dụng không cẩn thận để tài sản gây thiệt hại. Thứ hai là tài sản
tự nó gây thiệt hại mà không có hành vi tác động trực tiếp của người quản lý, trông
coi. Trường hợp này người quản lý tài sản có lỗi vô ý gián tiếp là không thực hiện
tốt các biện pháp phòng ngừa có khả năng cho phép, để tài sản gây thiệt hại. Vì vậy,
chủ sở hữu hoặc người quản lý trông coi tài sản phải BTTH. Nếu thiệt hại xảy ra
không phải do lỗi của người quản lý tài sản mà do hành vi trái luật trực tiếp hoặc
gián tiếp của người thứ ba thì người thứ ba phải BTTH.
Trách nhiệm BTTH không phát sinh khi người quản lý, trông coi tài sản
chứng minh được việc gây thiệt hại đó là bất khả kháng. Vì trường hợp này người
quản lý không có lỗi trong việc trông coi tài sản, thiệt hại xảy ra nằm ngoài khả
năng kiểm soát của con người nên họ không phải chịu trách nhiêm dân sự.
Trách nhiệm dân sự về thiệt hại do súc vật gây ra được quy định tại Điều 715 Dân
luật Bắc Kỳ và Điều 766 Dân luật Trung Kỳ:
“Người chủ con vật hay người dùng nó, trong khi nuôi nó mà nó làm tổn hại
sự gì phải chịu trách nhiệm dù khi đó mình có giữ nó hay nó trốn đi mặc lòng”.
Súc vật là những con gia súc nuôi trong nhà như trâu, bò, lợn, chó… đây là
những con thú dữ đã được thuần hoá, nhưng do bản năng hung dữ có thể xuất hiện
bất cứ khi nào, vì vậy chủ sở hữu, người sử dụng súc vật phải có biện pháp trông
coi cẩn thận, tuy nhiên có trường hợp chủ sở hữu đã áp dụng các biện pháp cho
phép để trông giữ nhưng súc vật vẫn trốn khỏi sự kiểm soát của chủ sở hữu hoặc
người sử dụng nó và gây thiệt hại cho người khác. Súc vật gây thiệt hại có thể do
hành vi bất cẩn của người quản lý nó hoặc do người quản lý đã không lường hết
được các khả năng sẽ gây thiệt hại thì những trường hợp này suy đoán là người

GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

13

SVTH: Trần Thúy Kiều

Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra
quản lý có lỗi trong việc trông coi, quản lý súc vật để nó gây thiệt hại, vì thế chủ sở
hữu hoặc người quản lý sử dụng súc vật phải BTTH.
Tài sản lớn có giá trị của cá nhân là nhà ở, tài sản này có thể gây thiệt hại do
hành vi vô ý của chủ nhà thể hiện trong Điều 716 Dân luật Bắc Kỳ và Điều 767 Dân
luật Trung Kỳ như sau:
“Người chủ nhà mà nhà đổ nát làm thiệt hại cho người ta vì không chịu tu
bổ hay vì làm không chắc chắn phải chịu trách nhiệm về sự tổn hại đó”.
Khi nhà ở bị đổ gây thiệt hại về tài sản, tính mạng, sức khoẻ cho người khác
cần xem xét lỗi của chủ nhà trong việc tu bổ, sửa chữa thường xuyên những hư
hỏng thông thường. Nếu chủ nhà cố ý hoặc vô ý không tu bổ hư hỏng mà để gây
thiệt hại thì đây là hành vi vô ý của chủ nhà. Trường hợp nhà đổ do xây dựng không
đảm bảo an toàn như chất lượng vật liệu không tốt, kỹ thuật xây dựng kém hoặc làm
nhà tạm bợ vì không có khả năng kinh tế… những trường hợp trên mà nhà ở gây
thiệt hại thì được coi là lỗi gián tiếp của chủ sở hữu, cần phải biết hoặc buộc phải
biết về khả năng nhà có thể đổ nát khi gặp mưa to, gió lớn, cho nên chủ sở hữu phải
BTTH.
Các quy định về trách nhiệm BTTH trong hai bộ Dân luật Bắc Kỳ và Dân
luật Trung Kỳ đều dựa trên căn cứ vào lỗi trực tiếp hoặc lỗi gián tiếp của của chủ sở
hữu hoặc quản lý sử dụng tài sản. Nguyên tắc xác định trách nhiệm dân sự dựa trên
yếu tố lỗi đảm bảo được việc xác định đúng trách nhiệm dân sự của người có hành
vi trái luật, bảo vệ quyền lợi của người bị thiệt hại trong việc khắc phục hậu quả
thiệt hại do người khác gây ra.
1.2.3. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra theo quy định của luật
hiện đại.
 Trách nhiệm BTTH do tài sản gây ra theo quy định của Thông tư
173/UBTP năm 1972 (đã hết hiệu lực ngày 19/12/1980):
Bộ Dân luật Bắc Kỳ được áp dụng ở miền Bắc nước ta đến cuối năm 1959 và
sau đó Toà án áp dụng đường lối xét xử được Toà án nhân dân tối cao tổng kết kinh

nghiệm xét xử hàng năm và các văn bản hướng dẫn xét xử của Toà án nhân dân tối
cao. Trong lĩnh vực BTTH có Thông tư 173-UBTP ngày 23/3/1972 (Thông tư 173)
của Toà án nhân dân tối cao hướng dẫn xét xử về bồi thường thiệt hại ngoài hợp
đồng.

GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

14

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra
Theo Thông tư 173, để xác định một chủ thể có phải chịu trách nhiệm dân sự
hay không cần phải căn cứ vào bốn điều kiện sau:
- Phải có thiệt hại;
- Phải có hành vi trái pháp luật;
- Phải có quan hệ nhân quả giữa thiệt hại và hành vi trái pháp luật;
- Người gây thiệt hại có lỗi.
Trách nhiệm BTTH do súc vật gây ra được hướng dẫn tại Mục B điểm 4 của
Thông tư 173 như sau:
“Đối với thiệt hại do súc vật gây ra (như chó dại cắn chết người, trâu húc
người hay súc vật bị thương) thì người sở hữu súc vật trực tiếp phụ trách việc trông
coi, chăn dắt phải chịu bồi thường.
Nếu súc vật đã chuyển cho người khác sử dụng (như cho mượn…) mà gây
thiệt hại thì người sử dụng súc vật đó phải bồi thường.
Cơ sở trách nhiệm của người chủ sở hữu hay của người trực tiếp sử dụng
súc vật là lỗi của họ trong việc trông coi, chăn dắt súc vật không cẩn thận”.
Khi súc vật gây thiệt hại về tính mạng, sức khoẻ cho người khác do lỗi vô ý
của chủ sở hữu hoặc người trực tiếp quản lý sử dụng thì chủ sở hữu hoặc người trực

tiếp quản lý sử dụng phải BTTH. Nếu súc vật đã chuyển giao cho người khác thông
qua hợp đồng chuyển quyền sử dụng thì người chiếm hữu hợp pháp phải BTTH.
Theo hướng dẩn trên, lỗi của người chủ sở hữu hoặc của người trực tiếp quản lý sử
dụng là lỗi vô ý, không cẩn thận trong việc trông coi súc vật dẫn đến việc súc vật
thoát khỏi sự kiểm soảt của chủ sở hữu, người quản lý sử dụng và gây thiệt hại.
Ngược lại, do lỗi vô ý để súc vật gây thiệt hại làm phát sinh trách nhiệm BTTH thì
lỗi cố ý cho súc vật phá hoại mùa màng, hoa mầu của người khác… thì tất nhiên
chủ sở hữu, người quản lý sử dụng phải BTTH.
Về nguyên tắc, khi xác định trách nhiệm dân sự của một chủ thể thì cần phải
xác định chủ thể đó có lỗi trong việc gây thiệt hại. Tuy nhiên, một số trường hợp
không cần xác định lỗi của con người, đó là trách nhiệm dân sự do nguồn nguy
hiểm cao độ gây ra. Nguyên tắc của trách nhiệm này là chủ sở hữu sử dụng tài sản
thì phải BTTH do tài sản gây ra, trừ trường hợp chứng minh được thiệt hại xảy ra
hoàn toàn do lỗi người bị hại hoặc do bất khả kháng. Trách nhiệm dân sự do nguồn
nguy hiểm cao độ gây ra được hướng dẫn tại điểm 5 mục B Thông tư 173.
GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

15

SVTH: Trần Thúy Kiều


Đề tài: Bồi thường thiệt hại do tài sản gây ra
“Trường hợp thiệt hại xảy ra hoạt động của nguồn nguy hiểm cao độ, không
do lỗi của ai, thì cơ quan quản lý nguồn nguy hiểm cao độ phải bồi thường thiệt
hại…”.
Những năm 1970, miền Bắc đã hoàn thành cải tạo xã hội chủ nghĩa, phương
tiện giao thông vận tải và các nguồn nguy hiểm cao độ khác chủ yếu thuộc sự quản
lý của các hợp tác xã, cơ quan nhà nước và các tổ chức chính trị – xã hội. Vì vậy,
Thông tư 173 hướng dẫn là cơ quan quản lý nguồn nguy hiểm cao độ phải BTTH.

Thông tư 173 được áp dụng đến ngày BLDS 1995 có hiệu lực. Thông tư 173 được
ban hành trong điều kiện nền kinh tế – xã hội còn chưa phát triển, trình độ và kỹ
thuật lập pháp còn đạt ở mức độ khiêm tốn; vì thế, những quy định trong Thông tư
này chưa thực sự toàn diện, thiếu vắng những quy định liên quan đến trách nhiệm
BTTH ngoài hợp đồng. Tuy nhiên, quan hệ xã hội phát sinh ngày càng nhiều và
phong phú hơn trong đời sống, vì thế, yếu tố khách quan này đòi hỏi cần có sự
hướng dẫn cụ thể hơn. Thực trạng đó đã đưa đến cuộc trao đổi thống nhất giữa Viện
kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Giao thông vận tải và với Tòa án nhân dân tối cao.
Thông tư số 03-TANDTC ngày 05/04/1983 được ban hành, hướng dẫn một số quy
định về BTTH trong tai nạn ô tô. Vào thời điểm Thông tư 173 được ban hành thì ở
Việt Nam ô tô chỉ thuộc sở hữu Nhà nước, các cá nhân không có quyền sở hữu đối
với các loại ô tô, vì thế, trong mọi trường hợp, chủ sở hữu là Nhà nước phải BTTH.
Thời gian sau đó, ở Việt Nam, ô tô không chỉ thuộc sở hữu của Nhà nước mà còn
thuộc sở hữu của tư nhân. Điều đó chứng tỏ trong xã hội, khả năng kinh tế của mỗi
cá nhân có độ chênh lệch, bởi thế, các nhà lập pháp đã có cách nhìn nhận mới trong
việc quy định trách nhiệm BTTH do tai nạn ô tô. Trên cơ sở kế thừa những quy
định của Thông tư 173 về cơ sở để xác định việc bồi thường cũng dựa vào bốn điều
kiện. Tuy nhiên, trong khi quy định về trách nhiệm BTTH trong tai nạn ô tô đã quy
định khá cụ thể về lỗi của từng chủ thể (lỗi của phía ô tô, lỗi của nạn nhân, lỗi của
người thứ ba). Ngoài ra, còn có dự liệu khi ô tô va chạm mà gây thiệt hại và chỉ có
một bên có lỗi thì bên có lỗi phải BTTH còn nếu cả hai bên có lỗi thì xác định trách
nhiệm liên đới. Nếu trong trường hợp tự thân hoạt động của ô tô mà gây thiệt hại thì
phía ô tô phải bồi thường. Trong trường hợp bất khả kháng như do cây đổ, đá lở, sét
đánh, v.v… thì phía ô tô không phải bồi thường.
Người phải BTTH cũng phải xác định tương đối cụ thể trong Thông tư 03TANDTC ngày 05-04-1983, cụ thể là người chiếm hữu phương tiện phải bồi
thường những thiệt hại gây ra cho người xung quanh mà không phân biệt người
chiếm hữu phương tiện chỉ phải bồi thường khi người lái xe đang làm nhiệm vụ
GVHD:Ths.Tăng Thanh Phương

16

SVTH: Trần Thúy Kiều