LUẬN văn LUẬT tư PHÁP CHẾ ĐỊNH MIỄN CHẤP HÀNH, GIẢM THỜI hạn CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT TRONG LUẬT HÌNH sự VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA 34 (2008 – 2012)
ĐỀ TÀI

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:

TS. Phạm Văn Beo
Bộ môn Luật Tư pháp

Nguyễn Thị Anh Thư
MSSV: 5085925
Lớp: Luật Tư Pháp 1 - K34

Cần Thơ, tháng 5/2012


LỜI CẢM ƠN


Do thời gian tìm hiểu và nghiên cứu đề tài có giới hạn và sự hạn chế về
mặt kiến thức nên người viết sẽ không tránh khỏi những thiếu sót trong việc thực
hiện đề tài. Người viết rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến từ phía thầy cô và
các bạn để đề tài được hoàn thiện hơn.
Trong quá trình thực hiện luận văn, em xin trân trọng cảm ơn anh Bùi
Trung Hiến, thư ký Tòa Hình sự Tòa án nhân dân Thành phố Cần Thơ đã giúp đỡ
em trong quá trình thu thập, xử lý số liệu thực tế phục vụ đề tài.

Em xin chân thành cảm ơn sự hướng dẫn của thầy Phạm Văn Beo, giảng
viên Khoa Luật, trường Đại học Cần Thơ, cảm ơn thầy đã nhiệt tình chỉ bảo em
trong suốt thời gian thực hiện đề tài.
Em cũng chân thành cảm ơn tất cả thầy cô thuộc Khoa Luật trường Đại
học Cần Thơ đã truyền đạt cho em những kiến thức quý báu làm hành trang cho
em trong quá trình nghiên cứu và sau này, những kiến thức ấy là hành trang cho
em từ những bước chân đầu đời vào con đường sự nghiệp.
Em xin cảm ơn các anh chị, các bạn cùng khóa đã chia sẽ những kiến thức
học được và đã giúp đỡ em trong suốt thời gian học tập tại trường.
Em xin chân thành cảm ơn.

Cần Thơ, tháng 5 năm 2012.


PHIẾU NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN

..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…, tháng…,năm 2012
Ký tên
PHIẾU NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN



..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................

..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Cần Thơ, ngày…, tháng…,năm 2012
Ký tên


MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU .......................................................................................................1
CHƯƠNG 1. LÝ LUẬN CHUNG VỀ MIỄN CHẤP HÀNH, GIẢM THỜI
HẠN CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT........................................................................4
1.1. Tổng quan về hình phạt..........................................................................4
1.1.1. Khái niệm về hình phạt.....................................................................4
1.1.2. Đặc điểm của hình phạt. ...................................................................5
1.1.3. Mục đích của hình phạt trong luật hình sự Việt Nam........................9
1.2. Tổng quan về miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
trong luật hình sự Việt Nam ............................................................................... 11
1.2.1. Khái niệm miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt

trong luật hình sự Việt Nam hiện hành .................................................................. 11
1.2.2. Đặc điểm của chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành
hình phạt ............................................................................................................... 13
1.2.3. Cơ sở thực tiễn hình thành chế định miễn chấp hành, giảm thời
hạn chấp hành hình phạt ........................................................................................ 14
1.2.4. Lược sử phát triển của chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn
chấp hành hình phạt............................................................................................... 17
1.2.5. Ý nghĩa của việc miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình
phạt ....................................................................................................................... 22
CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VỀ MIỄN CHẤP HÀNH,
GIẢM THỜI HẠN CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT............................................... 25
2.1. Các trường hợp miễn chấp hành hình phạt ........................................ 25
2.1.1. Người bị kết án được miễn chấp hành hình phạt do hết thời hiệu
thi hành bản án của Tòa án .................................................................................... 25
2.1.2. Người bị kết án cải tạo không giam giữ, tù có thời hạn được miễn
chấp hành toàn bộ hình phạt .................................................................................. 28
2.1.3. Án treo – một hình thức miễn chấp hành hình phạt tù có điều kiện. 30
2.1.4. Miễn chấp hành hình phạt khi được đặc xá hoặc đại xá .................. 35


2.1.5. Trường hợp người bị kết án về tội ít nghiêm trọng đã được hoãn,
tạm đình chỉ chấp hành hình phạt sau đó được miễn chấp hành hình phạt.............. 40
2.1.6. Trường hợp được miễn chấp hành hình phạt cấm cư trú hoặc quản
chế......................................................................................................................... 42
2.2. Các trường hợp được giảm mức hình phạt phải chấp hành............... 43
2.2.1. Giảm thời hạn chấp hành hình phạt trong điều kiện bình thường .... 43
2.2.3. Giảm thời hạn chấp hành mức hình phạt trong điều kiện đặc biệt ... 48
CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP CỦA CHẾ ĐỊNH MIỄN
CHẤP HÀNH, GIẢM THỜI HẠN CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT ..................... 51
3.1. Tình hình áp dụng của chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn

chấp hành hình phạt............................................................................................ 51
3.2. Những bất cập của chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp
hành hình phạt..................................................................................................... 56
3.2.1. Bất cập nảy sinh từ quy định của BLHS về chế định miễn chấp
hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt............................................................... 56
3.2.2. Bất cập nảy sinh từ quá trình áp dụng chế định miễn chấp hành,
giảm thời hạn chấp hành hình phạt ........................................................................ 59
3.3. Giải pháp nâng cao hiệu quả chế định miễn chấp hành, giảm thời
hạn chấp hành hình phạt .................................................................................... 63
3.3.1. Hoàn thiện quy định về miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành
hình phạt trong luật hình sự Việt Nam ................................................................... 63
3.3.2. Nâng cao hiệu quả áp dụng chế định miễn chấp hành, giảm thời
hạn chấp hành hình phạt trong luật hình sự Việt Nam............................................ 65
KẾT LUẬN.......................................................................................................... 70
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................ 72


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt

LỜI NÓI ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong xã hội hiện nay, sự đổi mới của nền kinh tế thị trường đã mang đến
sự phát triển vượt bậc cho xã hội cả về kinh tế, chính trị, văn hóa, giáo dục, …
Song những mặt trái tồn tại của nó đã kéo theo nhiều hậu quả đáng kể cho xã hội.
Theo đó tình hình tội phạm trong những thập niên gần đây ngày một gia tăng về
số lượng, tính chất và mức độ phức tạp của hành vi phạm tội. Trong công tác
phòng và chống tội phạm, hình phạt là biện pháp cưỡng chế nhà nước nghiêm
khắc nhất do Tòa án áp dụng đối với người phạm tội nhằm mục đích trừng trị,
giáo dục, cải tạo họ trở thành công dân có ích cho xã hội, đồng thời mang tính
răng đe, phòng ngừa chung. Bên cạnh đó các biện pháp về kinh tế, chính trị, xã

hội, giáo dục và thuyết phục vẫn được Nhà nước sử dụng để phòng ngừa, đấu
tranh nhằm giảm bớt và tiến tới loại trừ tội phạm.
Chính vì vậy, Bộ luật hình sự (BLHS) năm 1999 đã thể hiện tập trung các
nguyên tắc cơ bản của Luật hình sự, đồng thời quy định một hệ thống các hình
thức tha bổng như: miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, án treo, miễn chấp
hành hình phạt, giảm thời hạn chấp hành hình phạt, hoãn và tạm đình chỉ chấp
hành hình phạt, thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự.
Các biện pháp miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt với tư
cách là những biện pháp thể hiện tính nhân đạo sâu sắc của Luật hình sự và
đường lối khoan hồng trong chính sách hình sự của Nhà nước, cụ thể hóa nguyên
tắc cá thể hóa trong chấp hành hình phạt. Các biện pháp này được các cơ quan
nhà nước có thẩm quyền quyết định áp dụng khi có đủ các căn cứ và điều kiện do
pháp luật hình sự quy định.
Mặc dù BLHS năm 1999 đã có những bổ sung hoàn thiện nhất định so với
BLHS năm 1985, tuy nhiên trên thực tế vẫn còn có những biện pháp chưa được
điều chỉnh về mặt lập pháp một cách đầy đủ và thống nhất, thiếu sự hướng dẫn
kịp thời và đồng bộ. Vì vậy, quá trình áp dụng pháp luật trên thực tế gặp rất
nhiều khó khăn lẫn tiêu cực do sự nhận thức không đúng và áp dụng không đồng
bộ, thống nhất giữa các cơ quan, cán bộ điều tra, truy tố và xét xử. Điều này cần
phải giải quyết và hoàn thiện nhằm thực hiện chế định miễn chấp hành, giảm thời
hạn chấp hành hình phạt có hiệu quả trên thực tế áp dụng pháp luật.

GVHD: Phạm Văn Beo

1

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt

2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài
Cho đến nay đã có khá nhiều bài viết, công trình nghiên cứu về chế định
miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt. Trên cơ sở đó, trong luận
văn này người viết mong muốn hệ thống lại những quy định về chế định này
trong Luật hình sự Việt Nam hiện hành, nhằm tìm ra những thiếu sót của pháp
luật, nghiên cứu về khả năng áp dụng trên thực tế, những vướng mắc còn tồn tại
của chế định này. Đồng thời, người viết cũng mong muốn đưa ra những kiến nghị
nhằm hoàn thiện hơn những quy định về miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp
hành hình phạt trong hệ thống Luật hình sự, nâng cao hiệu quả quá trình áp dụng
pháp luật nói riêng và quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
nói chung.
3. Phạm vi nghiên cứu
Trong luận văn, người viết chủ yếu tập trung nghiên cứu những quy định
pháp luật hình sự trong BLHS Việt Nam hiện hành (BLHS Việt Nam năm 1999
sửa đổi bổ sung năm 2009) và những quy định pháp luật khác có liên quan đến
nội dung chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành đối với các loại hình
phạt được quy định theo Bộ luật này. Nhằm khẳng định tính khoa học thực tế và
tính thuyết phục của đề tài đối với người đọc, người viết sẽ sử dụng những số
liệu thu thập được qua sách báo, báo cáo tổng kết ngành tòa án, các tạp chí khoa
học chuyên ngành luật, mạng internet.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, người viết dựa trên những kiến thức đã học,
thu thập và tổng hợp tài liệu có liên quan đến mục tiêu nghiên cứu của đề tài kết
hợp cùng với thực tiễn. Nhằm phục vụ cho việc nghiên cứu đạt hiệu quả, người
viết sử dụng các phương pháp chủ yếu sau đây:
- Phương pháp phân tích, tổng hợp,
- Phương pháp so sánh,
- Phương pháp phân tích luật viết,
- Phương pháp sưu tầm, xử lý số liệu thực tế.
5. Kết cấu luận văn

Để người đọc dễ dàng tham khảo, xem xét, đánh giá đề tài, luận văn được
kết cấu gồm ba chương:
GVHD: Phạm Văn Beo

2

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
Chương 1: Lý luận chung về miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành
hình phạt.
Chương 2: Quy định pháp luật hình sự về miễn chấp hành, giảm thời
hạn chấp hành hình phạt.
Chương 3: Thực trạng và giải pháp của chế định miễn chấp hành, giảm
thời hạn chấp hành hình phạt.
Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài, người viết luôn cố gắng để
hoàn thành luận văn một cách hoàn thiện nhất, nhưng do còn hạn chế về mặt kiến
thức nên vẫn tồn tại một số thiếu sót. Người viết rất mong được sự đóng góp ý
kiến từ quý Thầy, Cô và các bạn đọc để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin trân
trọng cảm ơn.

GVHD: Phạm Văn Beo

3

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt

CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ MIỄN CHẤP HÀNH, GIẢM THỜI HẠN
CHẤP HÀNH HÌNH PHẠT
1.1. Tổng quan về hình phạt
1.1.1. Khái niệm về hình phạt
Về mặt lý luận pháp lý, trong xã hội phong kiến Việt Nam, hình phạt được
xem như một công cụ trấn áp xã hội, bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị. Hình
phạt hầu hết được sử dụng theo ý chí chủ quan của giai cấp thống trị. Hình phạt
trong xã hội phong kiến do vua, các quan lại phong kiến quyết định áp dụng đối
với người phạm tội. Hình phạt trong giai đoạn này có thể tồn tại dưới dạng bất
thành văn chịu sự chi phối của phong tục tập quán làng xã hoặc tồn tại dưới hình
thức văn bản, mà lịch sử phong kiến Việt Nam đã để lại nhiều Bộ luật tiêu biểu,
mang giá trị cao cho việc nghiên cứu khoa học pháp lý hiện nay.
Trong lịch sử lập pháp và nghiên cứu pháp luật hình sự của nước ta, khái
niệm hình phạt lần đầu tiên được chính thức ghi nhận trong BLHS năm 1999.
Điều này có ý nghĩa về mặt lý luận lẫn thực tiễn. Khái niệm hình phạt chỉ tồn tại
trong Luật hình sự, bên cạnh khái niệm tội phạm và hợp thành các chế định cơ
bản nhất. Theo đó chỉ rõ “Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất
của Nhà nước nhằm tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích của người phạm tội.
GVHD: Phạm Văn Beo

4

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
Hình phạt được quy định trong BLHS và do tòa án quyết định”. (1) Khái niệm này
không có gì thay đổi trong lần sửa đổi bổ sung năm 2009 vừa qua.

Để đảm bảo cho các quy định của pháp luật được thực hiện nghiêm chỉnh,
Nhà nước đặt ra các biện pháp cưỡng chế thích hợp với từng loại hành vi vi phạm
pháp luật, trong đó hình phạt được xem như biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc
nhất. Tuy nhiên mục đích của hình phạt được ghi nhận trong BLHS “không chỉ
nhằm trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ trở thành người có ích cho xã
hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hội chủ nghĩa,
ngăn ngừa họ phạm tội mới”. (2)
Hình phạt bao giờ cũng nghiêm khắc hơn các biện pháp cưỡng chế khác
(buộc bồi thường thiệt hại đã xảy ra trong luật dân sự, xử phạt vi phạm hành
chính…) mặc dù về hình thức có thể giống nhau như trong xử phạt vi phạm hành
chính và trong hình phạt đều có cảnh cáo, phạt tiền. Nhưng cảnh cáo và phạt tiền
hình sự nặng hơn cảnh cáo và phạt tiền hành chính, kể cả trong trường hợp số
tiền phạt hành chính có cao hơn số tiền phạt hình sự. Bởi vì, hậu quả pháp lý của
hình phạt nặng nề hơn phạt hành chính, người bị áp dụng hình phạt phải mang án
tích trong một thời gian nhất định và phải chịu hậu quả bất lợi trong suốt thời
gian chưa được xóa án tích.
Hình phạt được quy định cụ thể tại Điều 28 BLHS năm 1999 được áp dụng
đối với người phạm tội và được chia làm hai loại: Các hình phạt chính như: Cảnh
cáo; phạt tiền; cải tạo không giam giữ; trục xuất; tù có thời hạn; tù chung thân; tử
hình và các hình phạt bổ sung như: Cấm đảm nhiệm chức vụ; cấm hành nghề
hoặc làm công việc nhất định; cấm cư trú; quản chế; tước một số quyền công
dân; tịch thu tài sản; phạt tiền khi không áp dụng là hình phạt chính; trục xuất khi
không áp dụng là hình phạt chính. Ngoài các hình phạt trên đây, Tòa án không
được quyền tuyên phạt bất kỳ một hình phạt nào khác đối với người phạm tội.
Việc quy định thêm, bớt một hình phạt nào đó để đưa vào hoặc ra khỏi BLHS
phải do Quốc hội quyết định với tư cách của cơ quan lập pháp duy nhất của Nhà
nước. Hay nói cách khác, ngoài những hình phạt được liệt kê trong luật một cách
chính thức thì không một biện pháp cưỡng chế nào khác có thể được áp dụng và
xem xét với tư cách là một hình phạt.

(1)
(2)

Điều 26 BLHS 1999 SĐBS 2009.
Điều 27 BLHS 1999 SĐBS 2009.

GVHD: Phạm Văn Beo

5

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
Theo quy định của pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự, hình phạt
phải do Tòa án quyết định. Không một cơ quan nào khác có quyền quyết định
hình phạt. Khi quyết định hình phạt, Tòa án căn cứ vào quy định của BLHS, cân
nhắc tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân
người phạm tội, các tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Theo
pháp luật tố tụng hình sự việc kết án người phạm tội có thể được thể hiện trong
bản án (Bản án sơ thẩm không có kháng cáo, kháng nghị; Bản án phúc thẩm),
hoặc trong quyết định của Tòa án (Quyết định tái thẩm; Quyết định giám đốc
thẩm).
Như vậy có thể tổng kết lại khái niệm hình phạt như sau:
Hình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà nước được
quyết định trong các bản án, quyết định có hiệu lực của Tòa án để tước bỏ hay
hạn chế quyền, lợi ích của người phạm tội theo quy định của pháp luật hình sự.
1.1.2. Đặc điểm của hình phạt
Cũng là một biện pháp cưỡng chế của Nhà nước đối với các hành vi có tính
nguy hiểm cho xã hội nhưng hình phạt mang những đặc trưng cơ bản nhằm phân

biệt hình phạt với các biện pháp cưỡng chế khác của Nhà nước, cụ thể:
Đặc điểm thứ nhất, hình phạt chính là biện pháp cưỡng chế mang tính
nghiêm khắc nhất của Nhà nước.
Đây được xem là đặc trưng cơ bản nhất của hình phạt so với bất cứ biện
pháp cưỡng chế nào khác. Bởi, mặc dù trong công cuộc đấu tranh phòng và
chống tội phạm, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của
công dân, Nhà nước sử dụng phối hợp nhiều biện pháp kinh tế, chính trị, xã hội,
…, nhưng hình phạt vẫn được xem là công cụ hữu hiệu nhất bởi tính cưỡng chế
nghiêm khắc nhất của nó.
Tính cưỡng chế nghiêm khắc này được thể hiện ở việc người bị áp dụng
hình phạt sẽ bị tước bỏ hoặc hạn chế quyền tự do (hình phạt tù, cấm cư trú, quản
chế, trục xuất), quyền về tài sản (tịch thu tài sản, phạt tiền), quyền chính trị (cấm
đảm nhiệm chức vụ, hành nghề hoặc làm công việc nhất định) nhất định trong
thời gian theo luật định. Hình phạt tù là hình phạt đặc thù hạn chế quyền tự do
nhiều nhất của công dân mà biện pháp cưỡng chế khác không thể đạt được. Và
đặc biệt, người bị áp dụng có thể bị tước đi quyền sống, một quyền cơ bản của
con người mà bất cứ một biện pháp cưỡng chế nào khác ngoài hình phạt (tử hình)
GVHD: Phạm Văn Beo

6

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
đều không thể tước bỏ như người viết đã phân tích trước đó. Mặc dù người bị áp
dụng các biện pháp cưỡng chế khác như biện pháp xử lý hành chính, biện pháp
bồi thường dân sự, …, cũng có thể bị tước bỏ một số quyền về tài sản, quyền
chính trị hay bị quản chế về tự do nhưng có thể thấy, mức độ nghiêm khắc vẫn
thấp hơn hình phạt trong Luật hình sự bởi người chịu hình phạt còn có thể phải

chịu án tích trong một thời gian nhất định theo luật định. Án tích là hậu quả pháp
lý của việc phạm tội, bất lợi hơn nhiều lần so với hậu quả của các hành vi vi
phạm pháp luật khác, như vi phạm hành chính. Bởi vì, nếu như chỉ sau thời hạn
một năm người có hành vi vi phạm hành chính và bị xử phạt sẽ được coi như
chưa bị xử phạt vi phạm hành chính thì thời hạn để xóa án tích đối với người chịu
hình phạt tối thiểu là một năm (áp dụng với hình phạt tiền, cảnh cáo, hoặc cải tạo
không giam giữ hoặc được hưởng án treo) và có thể tối đa là bảy năm (Điều 64
BLHS). Án tích cũng được coi là căn cứ để xác định xem hành vi phạm tội có
tính chất tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm hay không nhằm xác định căn cứ để
định tội và quyết định hình phạt. (3)
Mặc khác, tại Điều 28 BLHS hiện hành quy định hệ thống hình phạt bao
gồm cả hình phạt chính và hình phạt bổ sung với mức độ, nội dung cưỡng chế
nặng, nhẹ khác nhau. Khi áp dụng hình phạt, Tòa án được quyền áp dụng cả hình
phạt chính và hình phạt bổ sung để hỗ trợ. Đồng thời, còn có thể áp dụng kèm
theo hình phạt là các biện pháp tư pháp nhằm nâng cao hiệu quả của hình phạt
như tịch thu tang vật, tiền trực tiếp liên quan tới tội phạm, bắt buộc chữa bệnh,
bồi thường thiệt hại… Trong khi đó không thể áp dụng hình phạt với tính chất hỗ
trợ hiệu quả cho các hình thức cưỡng chế khác như xử phạt hành chính. Như vậy,
với việc có thể áp dụng một hệ thống bao gồm cả hình phạt chính, hình phạt bổ
sung và biện pháp tư pháp cho cùng một hành vi phạm tội cũng cho thấy mức độ
cưỡng chế tối đa nghiêm khắc của hình phạt so với các biện pháp cưỡng chế khác
mà Nhà nước cho phép.
Tính cưỡng chế nghiêm khắc nhất của hình phạt còn thể hiện ở cơ chế đảm
bảo thi hành hình phạt với những thủ tục phức tạp hơn so với cơ chế đảm bảo thi
hành biện pháp cưỡng chế khác. Thủ tục này đã được ghi nhận trong nhiều văn
bản pháp luật khác nhau như Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, Luật thi hành án
hình sự năm 2010… Như vậy nói đến hình phạt là nói đến sự cưỡng chế cao độ

(3)

Viện nghiên cứu nhà nước và pháp luật, Tội phạm học, Luật hình sự và Luật tố tụng
hình sự Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia, 1995, tr. 194

GVHD: Phạm Văn Beo

7

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
nhất của Nhà nước đối với hành vi nguy hiểm nhất cho xã hội. Có sự cưỡng chế
tối đa như vậy mới đảm bảo sự trừng phạt cần thiết của Nhà nước với tính chất,
mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội. Tuy vậy, tính cưỡng chế nghiêm khắc
nhất của hình phạt không có nghĩa là loại bỏ hoàn toàn khả năng giáo dục, cải tạo
của hình phạt đối với người phạm tội. Bởi Tòa án phải đánh giá, xem xét toàn
diện để đưa ra hình phạt phù hợp nhất so với mức độ nguy hiểm của hành vi,
cũng như yếu tố nhân thân, hoàn cảnh của người phạm tội nhằm đảm bảo đồng
thời tính trừng trị và khả năng giáo dục, cải tạo người phạm tội, đảm bảo được
mục đích phòng ngừa chung của hình phạt đối với xã hội.
Đặc điểm thứ hai, hình phạt chỉ có thể áp dụng đối với người có hành vi
phạm tội.
Hình phạt với ý nghĩa là biện pháp cưỡng chế Nhà nước nhằm thực hiện
quan hệ pháp luật hình sự nảy sinh giữa người có hành vi phạm tội và Nhà nước.
Do đó, hình phạt chỉ có thể được áp dụng đối với chính người có hành vi phạm
tội và bị kết án. Hơn nữa, dựa trên nguyên tắc cá thể hóa trách nhiệm hình sự
được ghi nhận trong pháp luật hình sự Việt Nam (trách nhiệm hình sự chỉ bị truy
cứu đối với chính cá nhân người phạm tội) thì hình phạt với tư cách là công cụ để
thực hiện trách nhiệm hình sự chỉ được áp dụng với chính người phạm tội đó.
Điều này có nghĩa là hình phạt không thể bị áp dụng đối với tập thể hoặc những

người thân thích hoặc có liên quan tới người phạm tội, kể cả trong trường hợp
người phạm tội trốn tránh sự trừng phạt của pháp luật. Hơn nữa, nếu như trong
các biện pháp cưỡng chế khác cho phép sự chấp hành biện pháp cưỡng chế thay
(như biện pháp phạt tiền trong xử phạt vi phạm hành chính, bồi thường thiệt
hại…) thì pháp luật hình sự Việt Nam không cho phép bất kì sự chấp hành hình
phạt nào thay cho người phạm tội dù trên cơ sở hoàn toàn tự nguyện. Đặc điểm
này nói lên tính chất cá nhân của hình phạt nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp
pháp của người phạm tội cũng như cá nhân khác. Đây là đặc điểm hoàn toàn
khác biệt đối với hệ thống hình phạt trong thời kì phong kiến trước kia, khi mà
pháp luật cho phép áp dụng chuộc tội bằng tiền, áp dụng một số hình phạt đối với
người phạm tội và người thân thích của người phạm tội (ví dụ: chu di tam tộc,
chu di cửu tộc…).
Đặc điểm thứ ba, hình phạt được quy định trong BLHS và do Tòa án quyết
định.

GVHD: Phạm Văn Beo

8

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
Hình phạt chỉ được quy định duy nhất trong BLHS, văn bản có hiệu lực
pháp lý cao nhất sau Hiến pháp. Bởi khác một số quốc gia trên thế giới, các quy
định về tội phạm của Việt Nam hiện nay chỉ được ghi nhận duy nhất trong BLHS
1999 tại Điều 2 như sau “Chỉ người nào phạm tội đã được BLHS quy định mới
phải chịu trách nhiệm hình sự”. Như vậy, hình phạt được quy định trong BLHS
mới được áp dụng đối với người bị kết án. Điều này thể hiện rõ nét nguyên tắc
pháp chế về hình phạt trong Luật hình sự của Nhà nước pháp quyền Việt Nam.

Hình phạt được quy định trong phần chung của BLHS hiện hành tại
Chương V về khái niệm hình phạt, hệ thống hình phạt, đặc điểm từng loại hình
phạt cụ thể cũng như việc quyết định hình phạt, miễn hình phạt, miễn chấp hành
hình phạt… Đồng thời hình phạt cũng được quy định cụ thể kèm với từng tội
phạm với tính chất, mức độ khác nhau, phù hợp với tính chất, mức độ nguy hiểm
của tội phạm cũng như yếu tố nhân thân, hoàn cảnh người phạm tội.
Nếu như cơ quan có quyền áp dụng các biện pháp cưỡng chế khác ngoài
Tòa án có thể có các cơ quan khác như Ủy ban nhân dân, Công an nhân dân, …,
thì Tòa án là cơ quan duy nhất được Nhà nước trao thẩm quyền được phép áp
dụng hình phạt với người phạm tội. Điều này xuất phát từ chức năng của Tòa án:
Là “cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam” (4), hay nói
cách khác đây là cơ quan duy nhất có thẩm quyền phán xét một hành vi có phải
là tội phạm hay không và áp dụng chế tài đối với hành vi phạm tội đó. Tòa án căn
cứ một cách toàn diện các tình tiết thể hiện tính chất, mức độ nguy hiểm của
hành vi phạm tội, tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, nhân thân,
hoàn cảnh người phạm tội để quyết định áp dụng hình phạt hay không, áp dụng
hình phạt nào và thể hiện quyết định đó dưới hình thức một bản án có hiệu lực
pháp luật. Tuy vậy, Tòa án chỉ có thể quyết định những hình phạt được quy định
trong BLHS mà không có quyền được thiết lập bất cứ hình phạt nào khác. Đồng
thời, mức độ hình phạt được Tòa án áp dụng phải trong khuôn khổ khung hình
phạt nhất định do pháp luật quy định. Việc áp dụng dưới mức khung hình phạt
luật định chỉ được thực hiện khi có đủ căn cứ luật định. (5)
Như vậy, hình phạt có những đặc trưng nhất định về tính chất cưỡng chế, về
chủ thể áp dụng cũng như đối tượng áp dụng, nhằm phân biệt hình phạt với các
biện pháp cưỡng chế khác của pháp luật.
(4)
(5)

Điều 27 Hiến pháp 1992.
Điều 47, Điều 58 BLHS 1999.

GVHD: Phạm Văn Beo

9

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
1.1.3. Mục đích của hình phạt trong luật hình sự Việt Nam
Mục đích của hình phạt được ghi nhận tại Điều 27 BLHS hiện hành như
sau: “Hình phạt không chỉ nhằm trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ
trở thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc
của cuộc sống xã hội chủ nghĩa, ngăn ngừa họ phạm tội mới. Hình phạt còn
nhằm giáo dục người khác tôn trọng pháp luật, đấu tranh phòng ngừa và chống
tội phạm”.
Như vậy, mục đích quan trọng trước nhất của hình phạt là trừng trị người
phạm tội, cũng như giáo dục, cải tạo họ, ngăn ngừa họ phạm tội mới. Đây được
gọi là mục đích phòng ngừa riêng của hình phạt. Bởi hình phạt trước hết là sự
trừng phạt, sự lên án của Nhà nước, xã hội đối với người phạm tội bởi hành vi
nguy hiểm của họ đã xâm phạm đến lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp
pháp của công dân. Nội dung cơ bản của mục đích trừng trị này thể hiện ở việc
tước bỏ hoặc hạn chế quyền lợi nhất định đối với người phạm tội. Trên thế giới
có không ít quan điểm cho rằng trừng trị là mục đích duy nhất của hình phạt hay
còn gọi là “hình phạt tuyệt đối”. Quan điểm này xuất phát từ nguyên tắc trừng trị,
coi hình phạt là “sự trả thù của Nhà nước” đối với người phạm tội, gây ra sự đau
đớn về tinh thần và thể xác cho người phạm tội, nhằm khôi phục lại các quyền bị
xâm phạm. Đề xướng quan điểm này chính là Immanuel Kant (1724 - 1804), sau
đó là Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770 – 1831). (6) Tuy nhiên có thể thấy,
nếu như hình phạt chỉ có mục đích là trừng phạt người phạm tội thì hình phạt đó

chỉ đáp ứng được nhu cầu trước mắt là xác lập lại trật tự xã hội ngay tại thời
điểm đó mà không có ý nghĩa cho việc duy trì và củng cố trật tự xã hội. Bởi
không có cơ sở nào có thể đảm bảo rằng không có sự tái phạm của người phạm
tội sau khi chấp hành xong hình phạt. Trong khi đó, một trong những nguyên
nhân quan trọng dẫn đến tội phạm là sự lệch lạc trong nhân cách và nhận thức
của người phạm tội. Vì vậy, chỉ khi hình phạt đưa ra đảm bảo mục đích “giáo
dục, cải tạo người phạm tội thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo
pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hội chủ nghĩa”, từ đó ngăn ngừa người
phạm tội thì hình phạt mới thực sự hiệu quả và có ý nghĩa. Chính vì vậy, mục
đích giáo dục cải tạo và ngăn ngừa phạm tội mới được xem là mục đích cuối
cùng và chủ yếu của hình phạt trong pháp luật hình sự Việt Nam. Nội dung của

(6)

Nguyễn Ngọc Hòa, Mục đích của hình phạt, Tạp chí Luật học số 01/1999.

GVHD: Phạm Văn Beo

10

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
sự giáo dục, cải tạo được thể hiện ở việc tạo điều kiện cơ hội và thời gian cho
người phạm tội thay đổi nhận thức cũng như hành vi, có hoạt động đào tạo, giáo
dục và rèn luyện tinh thần thể chất cho người phạm tội.
Có thể thấy, hình phạt không phải là sự lên án, xử phạt đơn thuần mà là biện
pháp đặc biệt để răn đe, giáo dục, cải tạo bằng biện pháp cưỡng chế Nhà nước
nhằm hạn chế, tiến tới loại trừ điều kiện tái phạm của người bị kết án. Như vậy,

trong mục đích phòng ngừa riêng, việc trừng trị và cải tạo, giáo dục, phòng ngừa
tội phạm luôn song song tồn tại và có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. “Trừng trị
là mục đích nhưng đồng thời cũng là phương tiện để đạt mục đích cuối cùng và
chủ yếu của hình phạt đối với người phạm tội là giáo dục và cải tạo họ”.
Kế đến, hình phạt không chỉ có tác động trực tiếp đến bản thân người phạm
tội bị áp dụng hình phạt đó mà còn ảnh hưởng lớn tới những thành viên khác
trong xã hội. Việc tuyên hình phạt và việc thực hiện phán quyết đó đúng đắn và
nghiêm minh sẽ có tác dụng giúp những thành viên khác trong xã hội thấy trước
được hậu quả pháp lý mà họ tất yếu phải gánh chịu nếu họ thực hiện hành vi
nguy hiểm cho xã hội được coi là tội phạm. Từ đó, tác động tới tâm lý của những
người khác làm họ từ bỏ ý định phạm tội nếu có, lựa chọn lại hành vi xử sự phù
hợp để tránh hành vi phạm tội. Đồng thời, việc đưa ra bản án với quyết định về
hình phạt và chấp hành nó trên thực tế được hợp lý, hợp tình, thể hiện nguyên tắc
pháp chế sẽ giúp nâng cao tinh thần tôn trọng và tuân thủ pháp luật cho người
dân cũng như đẩy mạnh tinh thần, khuyến khích người dân tham gia vào công
cuộc đấu tranh, phòng chống tội phạm. Để đạt được mục đích này, Nhà nước cần
phối hợp thực hiện đồng bộ nhiều biện pháp kinh tế, xã hội, chính trị… đặc biệt
cần đẩy mạnh công tác giáo dục, tuyên truyền pháp luật nhằm nâng cao hiểu biết
pháp luật cũng như ý thức tuân thủ pháp luật của người dân.
Như vậy, có thể thấy rằng mục đích phòng ngừa chung cũng như mục đích
phòng ngừa riêng có mối quan hệ chặt chẽ, luôn song song tồn tại, là cơ sở quan
trọng để đánh giá sự đúng đắn của hình phạt được áp dụng. Để đảm bảo được giá
trị cũng như mục đích của hình phạt do Nhà nước quy định đối với xã hội thì việc
quyết định hình phạt cũng như công tác thực hiện, chấp hành hình phạt đã tuyên
trên thực tế thực sự có ý nghĩa rất lớn.

1.2. Tổng quan về miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
trong luật hình sự Việt Nam
GVHD: Phạm Văn Beo

11

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
Hình phạt với tư cách là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của Nhà
nước đóng một vai trò quan trọng đối với xã hội và người phạm tội, là một phần
không thể thiếu trong pháp luật hình sự. Tuy nhiên nhằm thực hiện tốt nguyên tắc
phân hóa trách nhiệm hình sự, nguyên tắc nhân đạo xã hội chủ nghĩa và nguyên
tắc công bằng trong pháp luật hình sự nước ta, đồng thời đảm bảo mục đích
phòng ngừa của hình phạt đối với xã hội và người phạm tội, BLHS nước ta hiện
hành quy định một hệ thống các biện pháp tha miễn đối với người phạm tội. Các
chế định trong hệ thống này bao gồm các chế định: Chế định miễn trách nhiệm
hình sự, chế định miễn hình phạt, chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp
hành hình phạt, chế định hoãn và tạm đình chỉ thi hành hình phạt. Trong đó chế
định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt là một trong các chế
định quan trọng, có ý nghĩa đặc biệt thiết thực đối với người phạm tội bị kết án.
Như vậy khái niệm, đặc điểm, sự hình thành, ý nghĩa của chế định miễn chấp
hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt đối với người phạm tội như thế nào.
Những vấn đề này là mục tiêu người viết mong muốn làm rõ sau đây.
1.2.1. Khái niệm miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
trong luật hình sự Việt Nam hiện hành
Về mặt lý luận, pháp luật hình sự Việt Nam đến nay vẫn chưa có một văn
bản nào trong hệ thống pháp luật hình sự nước ta đưa ra khái niệm chính thức về
miễn chấp hành và giảm thời hạn chấp hành hình phạt.
Mặc khác, trong pháp luật hình sự Việt Nam thì hai chế định về miễn hình
phạt và chế định miễn chấp hành hình phạt thường nhầm lẫn và khó phân biệt
trong lý luận hình sự lẫn thực tiễn áp dụng.
Theo đó, miễn hình phạt là việc Tòa án không quyết định hình phạt trong

bản án kết tội có hiệu lực pháp luật đối với người phạm tội. Hay nói cách khác là
không áp dụng đối với người này biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất khi có
đầy đủ các điều kiện được quy định trong pháp luật hình sự được quy định cụ thể
tại Điều 54 BLHS năm 1999 với căn cứ “trong trường hợp phạm tội có nhiều
tình tiết giảm nhẹ do luật định tại khoản 1 Điều 46” và điều kiện là “đáng được
khoan hồng đặc biệt, nhưng chưa đến mức được miễn trách nhiệm hình sự”. Như
vậy việc miễn hình phạt của Tòa án có thể áp dụng đối với hình phạt chính và
hình phạt bổ sung. Ngoài ra, đối với trường hợp được miễn hình phạt, người
phạm tội vẫn có án tích nhưng án tích này được xóa ngay khi bản án, quyết định
của Tòa án về việc miễn hình phạt có hiệu lực pháp luật.
GVHD: Phạm Văn Beo

12

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
Ngược lại, miễn chấp hành hình phạt là việc Tòa án quyết định hình phạt
nhất định trong bản án kết tội có hiệu lực pháp luật đối với người bị coi là có lỗi
trong việc thực hiện hành vi phạm tội, nhưng không buộc người này phải chấp
hành toàn bộ hình phạt ấy khi có đầy đủ căn cứ và những điều kiện do pháp luật
hình sự quy định. Mặc dù người phạm tội chưa chấp hành hoặc đang được tạm
hoãn, tạm đình chỉ chấp hành hoặc đang chấp hành hình phạt đã tuyên nhưng khi
có các căn cứ và điều kiện phát sinh phù hợp và đầy đủ theo quy định của BLHS
hiện hành, người phạm tội có thể được xét miễn chấp hành hình phạt như một sự
khoan hồng của Nhà nước đối với người phạm tội. Người được miễn chấp hành
hình phạt tuy không phải bị cưỡng chế buộc thi hành hình phạt nhưng vẫn phải
chịu hậu quả pháp lý bất lợi về án tích trong thời hạn nhất định do BLHS hiện
hành quy định. Án tích đối với người được miễn chấp hành hình phạt được tính

từ khi quyết định, bản án của Tòa án về việc miễn chấp hành hình phạt đối với
người phạm tội có hiệu lực pháp luật. (7) Việc có tồn tại án tích hay không, án tích
được xóa tại thời điểm nào thực sự có ý nghĩa rất quan trọng đối với người phạm
tội. Bởi chỉ khi án tích được xóa, người thực hiện hành vi phạm tội mới được
xem như chưa bị kết án và được Tòa án cấp giấy chứng nhận. Hay nói cách khác,
về mặt pháp lý người phạm tội lúc này mới thực sự trở lại là một công dân của xã
hội, hành vi nguy hiểm cho xã hội do họ thực hiện được xem như không tồn tại
nữa.
Ngoài ra, tại Điều 58, Điều 59 BLHS năm 1999 còn đề cập đến chế định
giảm mức hình phạt đã tuyên và giảm thời hạn chấp hành hình phạt trong trường
hợp đặc biệt. Bản chất của việc giảm thời hạn chấp hành hình phạt là việc Tòa án
đã tuyên mức hình phạt nhất định trong bản án kết tội có hiệu lực pháp luật đối
với người phạm tội. Nhưng sau đó, khi họ đã chấp hành hình phạt đó một thời
gian thì được giảm một phần thời gian hình phạt còn lại phải chấp hành (đối với
phạt tù và cải tạo không giam giữ) hoặc miễn chấp hành phần hình phạt còn lại
(đối với hình phạt tiền) do họ đáp ứng được đầy đủ các căn cứ và những điều
kiện được quy định trong BLHS hiện hành.
Tóm lại, khái niệm về miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
có thể được hiểu như sau:

(7)

Khoản 4 Điều 67 BLHS năm 1999

GVHD: Phạm Văn Beo

13

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư

Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
Miễn chấp hành hình phạt là không buộc người bị kết án phải chấp hành
hình phạt mà Tòa án đã tuyên đối với họ khi có đầy đủ các điều kiện và căn cứ
theo quy định của BLHS.
Giảm thời hạn chấp hành hình phạt đã tuyên là việc Tòa án quyết định
giảm một phần hình phạt đối với người bị kết án trong quá trình chấp hành hình
phạt bằng quyết định của Tòa án khi có đầy đủ các điều kiện theo quy định của
BLHS.
1.2.2. Đặc điểm của chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp
hành hình phạt
Xuất phát từ sự tồn tại của chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp
hành hình phạt bên cạnh các chế định khác trong hệ thống các biện pháp tha
bổng, khái niệm miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt đã phân tích
cùng với các quy định của BLHS, chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp
hành hình phạt có các đặc điểm như sau:
Thứ nhất, Miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt là một trong
những hình thức tha bổng mang tính nhân đạo của Nhà nước đối với người bị kết
án bằng bản án có hiệu lực pháp luật.
Việc miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt thể hiện sự tôn
trọng và bảo vệ các quyền con người bằng pháp luật hình sự như những giá trị
cao quý nhất. Khi người phạm tội bị kết án bằng bản án có hiệu lực pháp luật, họ
chắc chắn phải thực hiện hình phạt kèm theo dưới sự giám sát, đảm bảo thực hiện
bằng quyền lực Nhà nước. Tuy nhiên trong quá trình thực hiện hình phạt, người
phạm tội được Nhà nước xem xét về những điều kiện cụ thể để có thể được thôi
không chấp hành toàn bộ phần hình phạt chưa chấp hành hoặc phần hình phạt
còn lại hoặc được giảm bớt một phần của hình phạt. Qua đó, Nhà nước thể hiện
sự quan tâm đến việc cải tạo, giáo dục người phạm tội, khuyến khích họ sửa chữa
những sai lầm nhằm tránh khỏi con đường phạm tội trở về với cuộc sống lương
thiện, với gia đình và sớm hòa nhập lại với cộng đồng. Khác với các chế định

khác, chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt thể hiện tinh
thần nhân đạo của pháp luật hình sự ở giai đoạn người phạm tội phải chấp hành
hình phạt. Xét cho cùng, trong suốt các giai đoạn tố tụng và sau đó, người phạm
tội có nhiều cơ hội được hưởng sự khoan hồng của pháp luật hình sự ở nhiều
mức độ khác nhau.

GVHD: Phạm Văn Beo

14

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
Thứ hai, miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt trong Luật
hình sự phải do cơ quan tiến hành tố tụng, chủ thể có thẩm quyền quyết định áp
dụng.
Tùy từng trường hợp cụ thể, việc miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành
hình phạt có thể do kiến nghị từ Viện kiểm sát, cơ quan thi hành án để Tòa án
quyết định hoặc theo quyết định của Chủ tịch nước. Ngoài thẩm quyền quyết
định của các cơ quan, chủ thể được luật quy định, không một cá nhân, cơ quan, tổ
chức nào được quyền quyết định việc miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành
hình phạt. Và một điều chắc chắn rằng các quyết định không đúng thẩm quyền,
dù tồn tại cũng không được xem là có hiệu lực pháp luật để được thi hành.
Thứ ba, miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt chỉ được phép
áp dụng khi có đầy đủ các căn cứ và những điều kiện do pháp luật hình sự quy
định.
Các căn cứ và điều kiện cụ thể để quyết định miễn chấp hành, giảm thời
hạn chấp hành hình phạt đó là các quy định về chế định miễn chấp hành, giảm
thời hạn chấp hành hình phạt trong BLHS hiện hành và các văn bản pháp luật

hình sự khác có liên quan. Người phạm tội phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện mà
pháp luật hình sự đặt ra để được xem xét áp dụng. Các căn cứ và điều kiện này
được xem xét bởi cơ quan áp dụng pháp luật hình sự một cách chặt chẽ và có hệ
thống để đảm bảo nguyên tắc cá thể hóa trách nhiệm hình sự kết hợp hài hòa với
nguyên tắc công bằng trong pháp luật hình sự.
Thứ tư, chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt chỉ
được áp dụng trong một số trường hợp nhất định đối với người phạm tội.
Cần khẳng định rằng chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành
hình phạt không phải trong bất kỳ trường hợp nào cũng được áp dụng đối với
người phạm tội. Ngoài việc đáp ứng các điều kiện về miễn chấp hành, giảm thời
hạn chấp hành hình phạt do luật định, người phạm tội muốn được áp dụng chế
định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt còn phải được các cơ
quan có thẩm quyền đánh giá là việc miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành
hình phạt của họ không ảnh hưởng đến chế độ chính trị và trật tự, an toàn xã hội,
phù hợp với tình hình tội phạm diễn ra trên thực tế, hoàn cảnh xã hội, …

GVHD: Phạm Văn Beo

15

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
1.2.3. Cơ sở thực tiễn hình thành chế định miễn chấp hành, giảm thời
hạn chấp hành hình phạt
Như chúng ta đã biết, tình hình tội phạm không phải là hiện tượng bất biến
trong xã hội. Nó có thể thay đổi tùy thuộc vào sự phát triển của các hình thái kinh
tế xã hội khác nhau trong lịch sử, và ngay trong cùng một hình thái kinh tế xã hội
nếu có sự thay đổi về cơ cấu kinh tế, cơ cấu xã hội, cơ cấu giai cấp thì tình hình

tội phạm cũng có sự thay đổi. “Những năm gần đây, mỗi năm phát hiện trung
bình trên 70 ngàn vụ phạm tội các loại, trong đó khoảng 50 ngàn vụ phạm tội về
trật tự xã hội, trên 10 ngàn vụ phạm tội về kinh tế và gần 10 ngàn vụ phạm tội về
ma tuý. So với các nước trên thế giới và trong khu vực thì tình hình tội phạm ở
Việt Nam chỉ ở mức trung bình thấp, nhưng tính chất phức tạp. Đáng lưu ý, tỷ lệ
tội phạm ẩn ở nước ta cao, đặc biệt là trong lĩnh vực tội phạm về kinh tế, ma tuý.
Tội phạm tập trung chủ yếu ở các thành phố, thị xã, thị trấn chiếm 70%.
Các tuyến, địa bàn tội phạm xảy ra nhiều: năm thành phố lớn là Hà Nội, Hải
Phòng, thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Cần Thơ chiếm 25% - 30% tổng số vụ
phạm tội trên toàn quốc hàng năm; các tuyến Hà Nội và các tỉnh Đông Bắc như:
Hải Dương, Hải Phòng, Quảng Ninh, Bắc Giang…, thành phố Hồ Chí Minh –
các tỉnh miền Đông Nam Bộ như: Đồng Nai, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu…,
các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long như: An Giang, Kiên Giang, Bến Tre, Đồng
Tháp, Tiền Giang…, các tỉnh miền Trung - Nam Trung Bộ và Tây Nguyên như:
Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hoà, Bình Định…”. (8)
Theo sự phát triển vượt bậc của xã hội và nền kinh tế thị trường hiện nay,
tội phạm trong xã hội cũng tăng đột biến cả về lượng lẫn về chất. Đây vẫn luôn là
vấn đề nan giải cho công tác đấu tranh, phòng, chống và tiến tới loại trừ tội phạm
ở nhiều quốc gia trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng. Trên thực tế,
tội phạm được chia thành nhiều loại khác nhau, mỗi loại tội phạm lại được phân
hóa thành nhiều tội phạm khác nhau, mỗi tội phạm thực hiện lại mang tính chất
và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội khác nhau. Nhằm đảm bảo được trật
tự xã hội, đảm bảo tính công bằng đối với từng đối tượng phạm tội, duy trì tính
ổn định và bền vững của Nhà nước nhất thiết phải có một ngành Luật hình sự
chặt chẽ, chế định hình sự chi tiết và hợp lý với thực tiễn để điều chỉnh đối tượng
phạm tội. Đây chính là cơ sở đầu tiên mà thực tiễn đặt ra đối với ngành Luật hình
sự nói chung và đối với chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình
(8)

/>

GVHD: Phạm Văn Beo

16

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
phạt nói riêng hình thành và phát triển. Thực tiễn luôn là thước đo giá trị của một
văn bản luật một cách đúng đắn, nó luôn phản ánh thực sự rõ nét mức độ hợp lý
cũng như khả thi của một văn bản luật. Mặc khác bất kỳ một ngành luật, một văn
bản luật nào kể cả BLHS đều phải thay đổi theo sự phát triển của xã hội, theo yêu
cầu của thực tiễn để hoàn thiện hơn và trở thành điều kiện cho xã hội phát triển
ổn định trong khuôn khổ pháp luật của Nhà nước. Nếu không, nó sẽ trở thành yếu
tố gò bó, cản trở hình thái xã hội phát triển theo quy luật. Bằng việc áp dụng chế
định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt một cách đúng đắn,
Nhà nước giảm mức hình phạt hoặc trả tự do cho những đối tượng xứng đáng
được sớm trở về với xã hội, phấn đấu làm lại từ đầu, trở thành người lương thiện,
đồng thời làm giảm bớt gánh nặng cho ngân sách Nhà nước một cách hợp lý.
Về mặt lý luận, ngành Luật hình sự nước ta được xây dựng dựa trên nhiều
nguyên tắc cơ bản làm kim chỉ nam, hướng chỉ đạo xuyên suốt trong quá trình
xây dựng và hoàn thiện hệ thống các quy phạm pháp luật hình sự. Các nguyên
tắc này được quy định chính thức lần đầu tiên tại Điều 3 BLHS năm 1985 và
được kế thừa nguyên vẹn trong BLHS năm 1999 và được sửa đổi, bổ sung năm
2009. Tuy nhiên việc xây dựng chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp
hành hình phạt chủ yếu dựa trên nguyên tắc nhân đạo xã hội chủ nghĩa, nguyên
tắc công bằng và nguyên tắc phân hóa trách nhiệm hình sự trong pháp luật hình
sự Việt Nam.
Nguyên tắc nhân đạo xã hội chủ nghĩa trong luật hình sự Việt Nam, nguyên
tắc này được thể hiện rõ nét qua chính sách hình sự của Nhà nước ta. Trong Luật

hình sự Việt nam, nguyên tắc nhân đạo được thể hiện thông qua việc quy định
nhiệm vụ của Luật hình sự, quy định cơ sở của trách nhiêm hình sự, quy định tội
phạm và các tình tiết loại trừ tính chất nguy hiểm cho xã hội, quy định hình
phạt... mà còn xuyên suốt toàn bộ hoạt động áp dụng pháp luật hình sự của các
cơ quan tiến hành tố tụng.
Việc áp dụng hình phạt trong Luật hình sự không chỉ nhằm mục đích trừng
trị, mà còn nhằm mục đích giáo dục, cải tạo người phạm tội thành người có ích
cho xã hội. Các hình phạt trong BLHS không nhằm gây đau đớn thể xác, hạ thấp
nhân phẩm người phạm tội. Tính nhân đạo của chính sách hình sự nước ta không
chỉ thể hiện cụ thể ở việc áp dụng hình phạt mà còn thể hiện rõ nét ở chính sách
khoan hồng của Nhà nước đối với người phạm tội. Nhiều chế định được đặt ra
với mục đích khoan hồng cho những người biết ăn năn, hối cải, lập công chuộc
GVHD: Phạm Văn Beo

17

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư


Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
tội,… Các chế định như miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, miễn chấp
hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt, và các chế định mang tính chất nhân
đạo khác đối với người phạm tội đã thể hiện rõ nét chính sách nhân đạo xã hội
chủ nghĩa của Nhà nước ta. Tuy nhiên nhằm đảm bảo sự phát triển hài hòa giữa
các nguyên tắc, Nhà nước ta đặt ra các quy định về điều kiện cụ thể để người
phạm tội được xem xét khoan hồng, đảm bảo xử lý đúng người, đúng tội, nhanh
chóng và khách quan.
Nguyên tắc công bằng trong pháp luật hình sự Việt Nam, nguyên tắc công
bằng được tuân thủ triệt để trong Luật hình sự. Mọi người bất kể địa vị xã hội,
giới tính, tôn giáo, dân tộc đều được bình đẳng trước pháp luật. Tuy nhiên tính

công bằng phải tính đến các yếu tố khác để đảm bảo việc áp dụng pháp luật hình
sự được hợp lý, hợp tình. Việc áp dụng hình phạt phải được đánh giá khách quan,
tổng thể đối với hành vi do người phạm tội gây ra và mức độ nguy hiểm của hành
vi đó đối với xã hội. Vì vậy mà BLHS tồn tại các chế định về tình tiết giảm nhẹ,
tình tiết tăng nặng trong Luật hình sự, hay các chế định về miễn trách nhiệm hình
sự, miễn hình phạt, miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt với
những điều kiện nhất định. Bởi nguyên tắc công bằng trong pháp luật hình sự
không có nghĩa là một người được xem xét khoan hồng thì mọi người khác phải
được xem xét khoan hồng như nhau. Công bằng trên sự bảo đảm hợp lý, hợp tình
và hợp pháp là yêu cầu đối với công tác áp dụng pháp luật hình sự.
Nguyên tắc phân hóa trách nhiệm hình sự, theo đó phân hóa trách nhiệm
hình sự được hiểu là tạo ra các quy phạm pháp luật hình sự thể hiện đường lối xử
lý có phân biệt của Nhà nước đối với những loại tội phạm, những trường hợp
phạm tội có sự khác biệt nhất định. Nguyên tắc này đòi hỏi phải được nhà làm
luật sử dụng như một nguyên tắc cơ bản khi thực hiện hoạt động xây dựng pháp
luật hình sự.
Trong đời sống thực tiễn, các hành vi phạm tội được thực hiện rất phong
phú, đa dạng và đòi hỏi phải có những hình thức xử lý khác nhau nhằm đạt được
mục đích bảo vệ các quan hệ xã hội, giáo dục người phạm tội. Thực trạng đó đòi
hỏi nhà làm luật phải dự liệu được một cách cơ bản về sự khác biệt giữa các
trường hợp phạm tội có thể xảy ra trong thực tiễn và quy định chúng theo một
“liều lượng” cụ thể, hợp lý. Mức độ phân hóa trong đường lối xử lý mà nhà làm
luật quy định đòi hỏi phải tương ứng với sự đa dạng, phức tạp của các hành vi
phạm tội được thực hiện trong thực tiễn, sao cho các quy phạm pháp luật có thể
GVHD: Phạm Văn Beo

18

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư

Chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt
là cơ sở pháp lý để xác định đúng đắn và phù hợp cho mỗi trường hợp riêng biệt.
Các chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt cũng được xây
dựng trên khuôn khổ của nguyên tắc này. Các trường hợp được miễn chấp hành,
giảm thời hạn chấp hành hình phạt do nhà làm luật dự trù dựa vào tính chất của
việc miễn, giảm, các điều kiện cụ thể để được xem xét sao cho phù hợp với thực
tiễn, tạo cơ sở cho việc quyết định áp dụng được đúng đắn, hợp lý đối với từng
người phạm tội trong từng trường hợp cụ thể. Như vậy, người phạm tội sẽ được
xem xét miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt dựa vào những căn
cứ, những điều kiện cụ thể khác nhau theo quy định của pháp luật hình sự.
Có thể thấy, chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt ra
đời trên cơ sở những yêu cầu bức thiết của thực tiễn. Như một điều tất yếu, chế
định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt tồn tại nhằm đảm bảo
tính hợp lý, hợp tình trong quy định pháp luật hình sự, đồng thời góp phần nâng
cao hiệu quả áp dụng cũng như mục đích của hình phạt đối với người phạm tội
và xã hội.
1.2.4. Lược sử phát triển của chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn
chấp hành hình phạt
Trong lịch sử nghiên cứu lập pháp của nước ta, chế định miễn chấp hành,
giảm thời hạn chấp hành hình phạt sớm được hình thành trong hệ thống pháp luật
hình sự. Tuy lúc đầu còn đơn giản và khá sơ khai nhưng đây chính là nền tảng
cho việc xây dựng, phát triển chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành
hình phạt với tư cách là một phần của các biện pháp tha bổng trong hệ thống
pháp luật hình sự hiện nay.
Trong xã hội Phong Kiến, thì Bộ luật Hồng Đức là một trong những di chỉ
khảo cổ khá toàn vẹn, thực sự quý giá và có ý nghĩa đặc biệt cho việc nghiên cứu
Nhà nước và pháp luật nói chung, việc nghiên cứu pháp luật hình sự nói riêng.
Bộ luật Hồng Đức ghi nhận nhiều biện pháp tha miễn như nền tảng sơ khai của
chế định miễn chấp hành, giảm thời hạn chấp hành hình phạt sau này. Ngoài các

trường hợp xuất phát từ ý chí chủ quan của nhà vua vốn là hệ quả mặc nhiên của
chế độ quân chủ phong kiến, còn tồn tại chế định ân giảm do nhà vua quyết định
áp dụng trong những trường hợp đặc biệt như “người phạm tội từ 80 tuổi trở lên,
10 tuổi trở xuống và những kẻ bệnh nặng là những ác tật như điên cuồng, tay
chân bại liệt, mù hai mắt phạm tội phản nghịch, giết người, đáng lẽ phải xử tử
thì trong trường hợp này phải tâu lên vua quyết định”. Mặc khác thì Bộ luật
GVHD: Phạm Văn Beo

19

SVTH: Nguyễn Thị Anh Thư