LUẬN văn LUẬT tư PHÁP PHÁP LUẬT về bảo vệ tài NGUYÊN TRONG sản XUẤT NÔNG NGHIỆP

Đề tài: Pháp luật về bảo vệệ tài
t nguyên đất
ấ trong sản
ả xuất
ất nông nghiệp

TRƯỜNG
TRƯ
ĐẠI HỌC CẦN THƠ
TRƯỜNG
TRƯ
ĐẠI HỌC
CẦN THƠ
KHOA
LUẬT
KHOA
LUẬT
…..
…..
---------

LUẬN
LU
VĂN TỐT NGHIỆP
Đề Tài:

KHÓA: 2008 - 2012
LUẬN
LU
VĂN TỐT NGHIỆP
KHÓA: 2008 - 2012

PHÁP LUẬT
T VỀ
V BẢO VỆ TÀI NGUYÊN Đ
ĐẤT
S
XUẤT NÔNG NGHIỆ
ỆP
Đề Tài: TRONG SẢN
PHÁP LUẬT
T VỀ
V BẢO VỆ TÀI NGUYÊN Đ
ĐẤT
TRONG SẢN
S
XUẤT NÔNG NGHIỆ
ỆP

Giảng viên hướng dẫn

sinh viên thực hiệnn

Ths.KIM OANH NA

BÙI MỸ TIÊN

Bộ môn Luật thương mạại
Giảng viên hướng dẫn

MSSV:5085848

Sinh viên thựcc hi
hiện
Lớp luật tư
ư pháp 1 khóa 34
BÙI MỸ TIÊN

Ths.KIM OANH NA
Bộ môn Luật thương
ương mại
m

MSSV: 5085848

Cần
CầnThơ,
Thơ,tháng
tháng05/2012
5/2012
GVHD: KIM OANH NA

1

SVTH: BÙI M
MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN

-----

-----

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

GVHD: KIM OANH NA

2

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG CHẤM LUẬN VĂN

-----

-----

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

GVHD: KIM OANH NA

3

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp

LỜI CẢM ƠN
Em xin chân thành cảm ơn quý thầy (cô) trong Khoa Luật trường
Đại học Cần Thơ đã tận tình giảng dạy, trang bị cho em những kiến thức
quý báu trong 4 năm học tập tại trường. Đặc biệt, em xin bày tỏ lòng biết
ơn sâu sắc đến thầy Kim Oanh Na đã tận tình hướng dẫn, hỗ trợ tài liệu,
kiến thức, góp ý trong suốt thời gian thực hiện đề tài. Ngoài ra em cũng
xin gửi lời cảm ơn đến thư viện Khoa Luật trường Đại học Cần Thơ,
trung tâm học liệu trường Đại học Cần Thơ giúp đỡ em có những tài liệu
tham khảo trong quá trình thực hiện đề tài.
Một lần nữa em xin chân thành cảm ơn!
Cần Thơ, ngày 5 tháng 5 năm 2012
Sinh viên thực hiện

GVHD: KIM OANH NA

4

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
MỤC LỤC
LỜI NÓI ĐẦU............................................................................................................ 7
1. Lí do chọn đề tài .................................................................................................... 7
2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài .................................................................................... 7
3. Phạm vi nghiên cứu đề tài ..................................................................................... 8
4. Phương pháp nghiên cứu đề tài ............................................................................ 8
5. Kết cấu đề tài ......................................................................................................... 8
CHƯƠNG 1................................................................................................................ 8
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TÀI NGUYÊN ĐẤT ............................................. 9

1.1. Khái niệm và phân loại tài nguyên đất .............................................................. 9
1.1.1. Khái niệm tài nguyên đất .................................................................................... 9
1.1.2. Phân loại tài nguyên đất ................................................................................... 10
1.1.2.1. Đất nông nghiệp ............................................................................................ 11
1.1.2.2. Đất phi nông nghiệp ...................................................................................... 12
1.1.2.3. Đất chưa sử dụng ........................................................................................... 13
1.2. Khái quát chung về tình hình sử dụng tài nguyên đất và ô nhiễm tài nguyên
đất ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay ................................................................ 13
1.2.1. Khái quát chung về tình hình sử dụng tài nguyên đất ở Việt Nam trong giai đoạn
hiện nay ..................................................................................................................... 13
1.2.2. Ô nhiễm tài nguyên đất trong giai đoạn hiện nay .............................................. 16
1.2.2.1. Tình hình ô nhiễm tài nguyên đất trên thế giới ............................................... 16
1.2.2.2. Tình hình ô nhiễm tài nguyên đất ở Việt Nam ............................................... 16
1.3. Vai trò của tài nguyên đất và sự cần thiết để bảo vệ tài nguyên đất trong sản
xuất nông nghiệp...................................................................................................... 17
1.3.1. Vai trò của tài nguyên đất ................................................................................. 17
1.3.2. Sự cần thiết để bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp ..................... 20
1.4. Sơ lược những giai đoạn của pháp luật về tài nguyên đất .............................. 22
1.4.1. Giai đoạn từ năm 1946 đến 1959 ...................................................................... 22
1.4.2. Từ năm 1959 đến 1980 ..................................................................................... 22
1.4.3. Từ năm 1980 đến nay ....................................................................................... 22

GVHD: KIM OANH NA

5

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp

CHƯƠNG 2.............................................................................................................. 24
PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ TÀI NGUYÊN ĐẤT ................................................... 24
TRONG SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP................................................................... 24
2.1. Nguyên tắc bảo vệ tài nguyên đất ..................................................................... 24
2.2. Cơ quan có thẩm quyền trong việc bảo vệ tài nguyên đất .............................. 27
2.2.1. Cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền chung ............................................. 27
2.2.2. Cơ quan quản lý Nhà nước có thẩm quyền chuyên môn ................................... 28
2.3. Những nội dung chủ yếu của pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất................... 33
trong sản xuất nông nghiệp ..................................................................................... 33
2.4. Xử lý vi phạm pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất.................. 40
nông nghiệp .............................................................................................................. 40
2.4.1. Xử lý vi phạm hành chính ................................................................................ 40
2.4.2.1. Thẩm quyền xử lý vi phạm hành chính .......................................................... 40
2.4.2.2. Hành vi vi phạm hành chính và mức xử phạt ................................................. 43
2.4.2. Xử lý trách nhiệm hình sự ................................................................................ 45
2.4.3. Trách nhiệm dân sự .......................................................................................... 47
CHƯƠNG 3.............................................................................................................. 49
THỰC TIỄN ÁP DỤNG TẠI TỈNH HẬU GIANG................................................ 49
NHỮNG VẤN ĐỀ TỒN TẠI VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................... 49
3.1. Thực tiễn áp dụng tại tỉnh Hậu Giang ............................................................. 49
3.2. Những vấn đề tồn tại và kiến nghị.................................................................... 52
3.2.1. Những vấn đề tồn tại ........................................................................................ 52
3.2.2. Ý kiến đề xuất .................................................................................................. 57
KẾT LUẬN .............................................................................................................. 61
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................. 62

GVHD: KIM OANH NA

6

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
LỜI NÓI ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
Đất đai là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá mà thiên nhiên đã ban tặng cho con
người. Đất đai là nền tảng để con người cư trú và tổ chức các hoạt động kinh tế xã hội,
nó không chỉ là đối tượng lao động mà còn là tư liệu sản xuất không thể thay thế được,
đặc biệt là đối với ngành sản xuất nông nghiệp, đất là yếu tố đầu vào có tác động mạnh
mẽ đến hiệu quả sản xuất đất nông nghiệp, đồng thời cũng là môi trường duy nhất sản
xuất ra những lương thực thực phẩm nuôi sống con người. Việc sử dụng đất có hiệu
quả và bền vững đang trở thành vấn đề cấp thiết với mỗi quốc gia, nhằm duy trì sức
sản xuất của đất đai cho hiện tại và cho tương lai.
Xã hội phát triển, dân số tăng nhanh kéo theo những đòi hỏi ngày càng tăng về
lương thực và thực phẩm, chỗ ở cũng như các nhu cầu về văn hóa, xã hội. Con người
đã tìm mọi cách để khai thác đất đai nhằm thỏa mãn những nhu cầu ngày càng tăng đó.
Như vậy đất đai, đặc biệt là đất nông nghiệp có hạn về diện tích nhưng lại có nguy cơ
bị suy thoái dưới tác động của thiên nhiên và sự thiếu ý thức của con người trong quá
trình sản xuất. Đó còn chưa kể đến sự suy giảm về diện tích đất nông nghiệp do quá
trình đô thị hóa đang diễn ra mạnh mẽ, trong khi khả năng khai hoang đất mới lại rất
hạn chế. Do vậy, việc đánh giá hiệu quả để sử dụng hợp lý theo quan điểm sinh thái và
phát triển bền vững đang trở thành vấn đề mang tính chất toàn cầu đang được các nhà
khoa học trên thế giới quan tâm. Đối với một nước có nền kinh tế nông nghiệp chủ yếu
như ở Việt Nam thì vấn đề bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp là vấn đề
hàng đầu và đáng quan tâm hiện nay, đó là lý do mà tác giả chọn đề tài: “Pháp luật về
bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp”.
2. Mục tiêu nghiên cứu đề tài
Tác giả nghiên cứu đề tài: “Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất
nông nghiệp” nhằm mục đích tìm hiểu rỏ những quy định của pháp luật về việc bảo vệ

tài nguyên đất để thực hiện một cách có hiệu quả, ngoài ra vận dụng những quy định
của pháp luật vào thực tế giúp cho việc bảo vệ tài nguyên đất hiệu quả và khả thi hơn.

GVHD: KIM OANH NA

7

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
3. Phạm vi nghiên cứu đề tài
Do yêu cầu của một đề tài luận văn tốt nghiệp và trong khuôn khổ của một thời
gian cho phép nên tác giả chỉ có thể tập trung nghiên cứu những quy định của pháp
luật hiện hành: Luật đất đai, Luật bảo vệ môi trường, một số nghị định và thông tư
ngoài ra tác giả còn tìm hiểu một số văn bản có liên quan đến vấn đề về tài nguyên đất
trong sản xuất nông nghiệp và việc bảo vệ đất nông nghiệp, chủ thể có thẩm quyền
quản lý và thẩm quyền xử phạt trong vi phạm pháp luật về tài nguyên đất và rút ra
những nhận định, vạch ra những đề xuất trong việc sử dụng hợp lý tài nguyên đất
trong sản xuất nông nghiệp.
4. Phương pháp nghiên cứu đề tài
Trong quá trình nghiên cứu đề tài “Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản
xuất nông nghiệp” được tiến hành trên cơ sở nghiên cứu cơ bản và từ thực tiễn trong
quá trình nghiên cứu, tác giả có sử dụng một vài phương pháp như: phân tích tổng hợp
so sánh đối chiếu và sưu tầm số liệu thực tế….Ngoài ra tác giả còn tham khảo giáo
trình và tài liệu nghiên cứu lập pháp chính vì vậy trong quá trình nghiên cứu đề tài còn
có những mặt hạn chế nhất định, rất mong sự đóng góp ý kiến của quý thầy cô để đề
tài hoàn thiện hơn.
5. Kết cấu đề tài
Đề tài gồm 4 phần: Mở đầu, nội dung chính, kết luận và danh mục tài liệu tham

khảo.
Phần nội dung chính gồm có 3 chương:
Chương 1: Những vấn đề chung về tài nguyên đất
Chương 2: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
Chương 3: Thực tiễn áp dụng tại tỉnh Hậu Giang những vấn đề tồn tại và kiến
nghị

CHƯƠNG 1
GVHD: KIM OANH NA

8

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TÀI NGUYÊN ĐẤT
1.1. Khái niệm và phân loại tài nguyên đất
1.1.1. Khái niệm tài nguyên đất
Đất là một vật thể tự nhiên có cấu tạo độc lập và lâu đời do kết quả của quá trình
hoạt động tổng hợp của nhiều yếu tố hình thành đất bao gồm: Đá mẹ, sinh vật, khí hậu,
địa hình, thời gian và con người.
Đá mẹ: Sự hình thành đất là một quá trình phức tạp, biến đổi bởi nhiều yếu tố.
Đá là nền móng của đất. Do đá bị phá hủy vỡ vụn nên thành phần khoáng của đất
chiếm tới 95% trọng lượng khô. Nếu đá chứa cát thì đất sẽ nhiều cát, đá nhiều Kali thì
đất giàu Kali...
Sinh vật: Chưa có sinh vật thì đá chưa tạo thành đất. Trong đó có vai trò đặc biệt
quan trọng của vi sinh vật, vi sinh vật phân hủy xác bã động vật tạo thành chất mùn
hữu cơ, tạo nên độ phì cho đất. Trong mỗi gam đất có từ hàng trăm triệu đến hàng
ngàn tỷ vi sinh vật các loại, chúng tích lũy một lượng lớn các nguyên tố dinh dưỡng

hòa tan trong quá trình phân hóa, đặc biệt là đưa vào đất Nitơ phân tử từ không khí ở
dạng chất hữu cơ chứa Nitơ của bản than chúng. Bên cạnh đó, trong mỗi gam đất cũng
có hàng trăm ngàn động vật nguyên sinh và động vật không xương sống khác tồn tại.
Khí hậu, địa hình đặc biệt là trị số nhiệt ẩm, ảnh hưởng lớn đến sự hình thành
đất, tác động đến sinh vật và sự phá hủy của đá, còn địa hình đóng vai trò tái phân phối
lại những năng lượng mà thiên nhiên cung cấp cho mặt đất, cùng một nhiệt độ nghĩa là
được một lượng nhiệt mặt trời cho như nhau nhưng ở địa hình cao thì lạnh và ở địa
hình gần với mặt đất thì nóng …
Thời gian: Thời gian là một yếu tố đặc biệt vì mọi yếu tố ngoại cảnh tác động
đến mọi quá trình diễn ra trong đất đều đòi hỏi một thời gian nhất định.
Con người: Vai trò của con người khác hẳn các yếu tố kể trên. Qua hoạt động
sống, nhờ các thành tựu khoa học kỷ thuật mà con người tác động vào thiên nhiên và
đất đai một lượng mạnh mẽ, tác động này có thể là tích cực phù hợp với quy luật tự
nhiên và đem lai lợi ích cho con người như tưới nước, thủy lợi, hay tiêu nước hay bón
phân cải tạo đất xấu và trồng rừng cho vùng đồi trọc…Hoặc có thể tác động tiêu cực
như làm ô nhiễm bởi các chất độc hóa học, phá rừng gây xói mòn đất…Chính vì thế
đất là hệ sinh thái hoàn chỉnh nên thường bị ô nhiễm bởi các hoạt động của con người.
GVHD: KIM OANH NA

9

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
Ô nhiễm đất có thể phân loại theo nguồn gốc phát sinh và tác nhân gây ô nhiễm trong
đó nguồn gốc phát sinh bao gồm ô nhiễm do chất thải công nghiệp, chất thải sinh hoạt,
chất thải của các hoạt động nông nghiệp, ô nhiễm nước và không khí từ khu dân cư tập
trung. Các tác nhân gây ô nhiễm có thể phân loại thành các tác nhân hóa học, sinh học
và vật lý.1

Tài nguyên đất ở Việt Nam rất đa dạng và phong phú bao gồm nhiều loại khác
nhau như: Đất nông nghiệp, đất phi nông nghiệp, đất chưa sử dụng với sự đa dạng về
đất như trên, đất đóng góp không nhỏ cho sự phát triển kinh tế của đất nước.
Đất đai là tài nguyên thiên nhiên vô cùng quý giá, đất là tư liệu sản xuất chính
không thể thay thế được của một số ngành như sản suất nông nghiệp, lâm nghiệp. Lịch
sử phát triển nông, lâm của loài người cũng là lịch sử khai thác và bảo vệ đất đai ngày
càng có hiệu quả, đất đai còn là nguyên liệu của ngành sản xuất như làm gạch, ngói,
đồ gốm, xi măng …
Đất đai là địa điểm để đặt máy móc và kho tàng, bến bãi nhà xưởng tạo chỗ đứng
cho công nhân trong các ngành công nghiệp.
Mác đã khai thác vai trò kinh tế của đất đai: “Đất là mẹ, sức lao động là cha, sản
sinh ra mọi của cải vật chất’’.2
Đối với đời sống đất là nơi con người sản sinh ra nhà cửa, các công trình văn
hóa, là nơi phân bố các ngành kinh tế quốc dân, các khu dân cư… đất đai còn là cơ sở
phát triển các hệ sinh thái, là yếu tố hàng đầu của môi trường sống, là nơi duy trì sự
sống của con người và sinh vật.
1.1.2. Phân loại tài nguyên đất
Luật Đất đai 1993 chia đất đai ra làm 6 loại vừa theo mục đích sử dụng vừa
theo địa bàn phân bố, có nhiều nhược điểm. Tuy nhiên trên thực tế nhiều khu vực
không phân biệt được ranh giới giữa đất nông nghiệp và đất lâm nghiệp, đất lâm
nghiệp không chỉ có ở miền núi trên đất dốc mà còn có cả vùng đồng bằng, việc tách
riêng sẽ gây khó khăn cho người sản xuất không chủ động trong việc chuyển đổi cây
trồng giữa đất trồng cây lâu năm và đất rừng sản xuất. Do yêu cầu của việc thực hiện
công nghiệp hóa hiện đại hóa phát triển đô thị, đất nông nghiệp có xu hướng giảm dần
1
/>C%3F
2
Mác –Angghen, tuyển tập, tập 23 trang 198 NXB sự thật 1979

GVHD: KIM OANH NA

10

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
chuyển sang đất phi nông nghiệp. Để đáp ứng nhu cầu chuyển đổi mục đích sử dụng
đất trên, đồng thời quản lý lương thực đảm bảo an ninh quốc gia, Nhà nước phải nắm
bắt cập nhật theo dõi thường xuyên đối với loại đất cơ bản là đất nông nghiệp và đất
phi nông nghiệp để điều chỉnh tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Vì
vậy theo Điều 13 Luật Đất đai 2003 và Điều 6 Nghị định 181/2004/NĐ-CP ngày
29/10/2004 về thi hành Luật Đất đai 2003 thì đất đai được chia làm ba nhóm vừa theo
mục đích sử dụng vừa theo địa bàn phân bổ chính vì vậy nên có nhiều nhược điểm.
Tuy nhiên trên thực tế nhiều khu vực không phân biệt được ranh giới giữa đất nông
nghiệp và đất lâm nghiệp. Đất lâm nghiệp không chỉ có ở miền núi trên dốc mà còn có
cả ở đồng bằng. Việc tách riêng sẽ gây khó khăn cho người sản xuất, không chủ động
cho việc chuyển đổi cây trồng giữa đất trồng cây lâu năm và đất rừng sản xuất.
Do yêu cầu của việc thực hiện công nghiệp hóa và phát triển đô thị, đất nông
nghiệp có xu hướng giảm dần chuyển sang đất phi nông nghiệp. Để đáp ứng nhu cầu
chuyển đổi mục đích sử dụng đất trên, đồng thời quản lý lương thực đảm bảo an ninh
quốc gia, nhà nước phải nắm chắc, cập nhật theo dõi thường xuyên đối với hai loại đất
cơ bản là đất nông nghiệp và đất phi nông nghiệp để điều chỉnh tiến hành công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước.
Vì vậy, đất được chia làm ba nhóm chính: Nhóm đất nông nghiệp, nhóm đất phi
nông nghiệp và nhóm đất chưa sử dụng. Trong mỗi nhóm đất được chia ra làm nhiều
loại đất cụ thể và có quy định quản lý, sử dụng theo từng loại đất nhằm tạo điều kiện
cho việc quản lý vĩ mô của nhà nước, thuận lợi cho người sử dụng chủ động chuyển
đổi cơ cấu cây trồng, chuyển dịch cơ cấu kinh tế. Đồng thời để có căn cứ xác định cụ
thể của từng loại đất trên thuộc địa3.

1.1.2.1.

Đất nông nghiệp

Đất nông nghiệp bao gồm các loại đất:
Đất trồng cây hàng năm gồm đất trồng lúa, đất đồng cỏ dùng vào chăn nuôi, đất
trồng cây hàng năm khác.
Đất trồng cây lâu năm, đất rừng sản xuất, đất rừng phòng hộ, đất rừng đặc dụng,
đất nuôi trồng thuỷ sản, đất làm muối, đất nông nghiệp khác theo quy định của Chính
phủ.
3

Điều 13 Luật đất đai 2003

GVHD: KIM OANH NA

11

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
Nhóm đất nông nghiệp được chia thành các nhóm sau:
Đất sản xuất nông nghiệp bao gồm: Đất trồng cây hàng năm và đất trồng cây lâu
năm.
Đất trồng cây lâu năm bao gồm: Đất trồng lúa, đất đồng cỏ dùng vào chăn nuôi,
đất trồng cây hàng năm khác.
Đất lâm nghiệp bao gồm: Đất rừng sản xuất, rừng phòng hộ, đất rừng đặc dụng,
đất nuôi trồng thủy sản, đất làm muối.
Đất nông nghiêp khác: Đất nông nghiệp khác là đất tại nông thôn để xây dựng

nhà kính và các loại nhà khác phục vụ mục đích trồng trọt kể cả các hình thức trồng
trọt không trực tiếp trên đất; xây dựng chuồng trại chăn nuôi gia súc, gia cầm và các
loại động vật khác được pháp luật cho pháp, xây dựng trạm, trại nghiên cứu thí nghiệm
nông nghiệp, lâm nghiệp, làm muối thủy sản, xây dựng cơ sở ươm tạo cây giống, con
giống; xây dựng kho, nhà của hộ gia đình, cá nhân để chứa nông sản, thuốc bảo vệ
thực vật, phân bón, máy móc, công cụ sản xuất nông nghiệp.
1.1.2.2.

Đất phi nông nghiệp

Đất phi nông nghiệp bao gồm các loai đất:
Đất ở gồm đất ở tại nông thôn, đất ở tại đô thị; đất xây dựng trụ sở cơ quan, xây
dựng công trình công nghiệp; đất sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh; đất sản
xuất, kinh doanh phi nông nghiệp gồm đất xây dựng khu công nghiệp; đất làm mặt
bằng xây dựng cơ sở sản xuất, kinh doanh; đất sử dụng do hoạt động khoáng sản; đất
sản xuất vật liệu xây dựng, làm đồ gốm; đất sử dụng vào mục đích công đồng gồm đất
giao thông thủy lợi; đất xây dựng các công trình văn hóa, y tế, giáo dục và đào tạo, thể
dục thể thao phục vụ lợi ích công cộng; đất có di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng
cảnh; đất xây dựng các công trình công cộng khác theo quy định của Chính phủ; đất
do cơ sở tôn giáo sử dụng; đất có công trình là đình, miếu, am, nhà thờ họ, đất làm
nghĩa trang nghĩa địa; đất sông ngồi kênh rạch, suối và mặt nước chuyên dùng.
Đất phi nông nghiệp khác: Đất phi nông nghiệp khác là đất có các công trình thờ
tự, nhà bảo tàng, nhà bảo tồn, nhà trưng bầy tác phẩm nghệ thuật, cơ sở sáng tác văn
hoá nghệ thuật và các công trình xây dựng khác của tư nhân không nhằm mục đích
kinh doanh mà các công trình đó không gắn liền với đất ở; đất làm nhà nghỉ, làng, trại
cho người lao động; đất tại đô thị sử dụng để xây dựng nhà kính và các loại nhà khác
GVHD: KIM OANH NA

12

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
phục vụ mục đích trồng trọt kể cả các hình thức trồng trọt không trực tiếp trên đất, xây
dựng chuồng trại chăn nuôi gia súc, gia cầm và các loại động vật khác được pháp luật
cho phép, xây dựng trạm, trại nghiên cứu thí nghiệm nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy
sản, xây dựng cơ sở ươm tạo cây giống, con giống, xây dựng kho, nhà của hộ gia đình,
cá nhân để chứa nông sản, thuốc bảo vệ thực vật, phân bón, máy móc, công cụ sản
xuất nông nghiệp.
1.1.2.3.

Đất chưa sử dụng

Đất chưa sử dụng bao gồm các loại đất chưa xác định mục đích sử dụng
Nhóm đất chưa xác định mục đích sử dụng bao gồm các loại đất sau:
Đất bằng chưa sử dụng, đất đồi núi chưa sử dụng, núi đá không có rừng cây .
Về việc phân loại tài nguyên đất theo Luật đất đai 2003 đã phần nào điều chỉnh
được việc bảo vệ đất đai giúp cho cơ quan nhà nước dễ quản lý hơn đối với từng loại
đất cụ thể tạo điều kiện thuận lợi cho việc quy hoạch cũng như chế độ sử dụng tài
nguyên đất vào đúng mục đích sử dụng của nó.
1.2. Khái quát chung về tình hình sử dụng tài nguyên đất và ô nhiễm tài
nguyên đất ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay
1.2.1. Khái quát chung về tình hình sử dụng tài nguyên đất ở Việt Nam trong
giai đoạn hiện nay
Lãnh thổ Việt Nam nằm ở vùng nhiệt đới gió mùa, mưa nhiều, nhiệt độ không
khí cao, khoáng hóa mạnh, dễ bị rửa trôi, bào mòn, sự màu mỡ của đất dễ bị thoái hóa,
môi trường đất dễ bị nhạy cảm với mọi sự biến đổi và khó khôi phục lại trạng thái ban
đầu. Có đến 13 triệu ha đất của Việt Nam bị suy thoái thành đất trống, đồi núi trọc,
trong đó có những diện tích đã bị trơ sỏi đá, và khoảng hơn 1,5 triệu ha đất mất khả

nâng tái tạo, đồi núi trọc không có rừng đạt gần 12 triệu ha. Nếu kể cả đất và mặt nước
đang bị bỏ hoang thì diện tích đất trống, đồi trọc toàn quốc lên đến 13 triệu ha. Ở khu
vực đất lâm nghiệp, diện tích đất trống đồi trọc chiếm tỷ lệ đáng lo ngại, đến nay vẫn
chưa có chuyển biến rõ nét. Bên cạnh đó những thiệt hại do chiến tranh hóa học của
Đế quốc Mỹ để lại làm tổn hại gần 50% diện tích đất trồng trọt, đất lâm nghiệp của
Việt Nam cũng là một phần tác hại gây suy thoái. Theo số liệu điều tra, hàng triệu ha
đất rừng trước đây bị tác hại của chiến tranh hóa học vẫn tiếp tục ảnh hưởng, một phần
đất trồng rừng trên các diện tích đó cũng không có khả năng tự khôi phục lại.
GVHD: KIM OANH NA

13

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
Có thể khái quát một số thực trạng ở nước ta hiện nay:
Năm 2000 diện tích đất nông nghiệp của Việt Nam vào khoảng 4.387.000 ha.
Năm 2010 có 4.068.000 ha. Theo quy hoạch đến 2020, căn cứ kết luận của Bộ Chính
trị và Nghị quyết của Chính phủ yêu cầu giữ tối thiểu 3,8 triệu ha đất nông nghiệp, căn
cứ nhu cầu địa phương và sau khi thống nhất với Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông
thôn, đất nông nghiệp được xác định là 3.810.000 ha. Như vậy giảm 258.000 ha so với
2010, chủ yếu diện tích giảm chuyển sang đất phi nông nghiệp.4
Riêng tại Đồng Bằng Sông Cửu Long, tính toán sơ bộ cho thấy từ năm 2000 2007, đất lúa đã bị giảm 205.000 ha (chiếm 57% đất lúa bị suy giảm toàn quốc). Tại
phía bắc, Hải Dương là tỉnh có tỉ lệ đất lúa giảm lớn nhất, bình quân 1.569ha/năm,
Hưng Yên 939 ha/năm, Hà Nội (cũ) là 653ha/năm....Trong đó, dân số Việt Nam năm
2007 lên tới khoảng 85 triệu người và theo dự kiến năm 2020 dân số cả nước sẽ xấp xỉ
100 triệu người, năm 2030 sẽ có khoảng 110 triệu người. Tổng nhu cầu lúa cho năm
2015 là 32,1 triệu tấn, năm 2020 là 35,2 triệu tấn và năm 2030 là 37,3 triệu tấn. Tuy
nhiên, tình trạng ồ ạt chuyển đổi đất nông nghiệp đã khiến sản lượng lúa suy giảm khá

lớn qua mỗi năm, trung bình giảm từ 400.000 - 500.000 tấn/năm. Cục Trồng trọt báo
động, với tốc độ đô thị hóa chóng mặt như hiện nay thì sẽ không còn lúa gạo để xuất
khẩu vào năm 20205. Nếu tính ở mức trung bình của thế giới là 500 kg lương
thực/người/năm (cho cả nhu cầu lương thực và phát triển chăn nuôi, có mức đạt
1tấn/người/năm) thì khi đó cần ít nhất 50 triệu tấn lương thực/năm. Liệu với trên 4
triệu ha dành cho nông nghiệp đã đảm bảo an ninh lương thực. Để giải quyết được vấn
đề trên đòi hỏi phải có chính sách hữu hiệu nhằm bảo đảm phát triển hài hòa với an
ninh lương thực.

Nguyên nhân thiếu hụt đất nông nghiệp:
Viêt Nam vốn là nước có diện tích đất hạn chế, với chỉ số bình quân đất đai tính
theo đầu người rất thấp, 1/10 chỉ số đất bình quân đầu người của thế giới, thẩm chí có
4

/>
dung-dat-den-2020-cap-quoc-gia-Cu-the-hoa-chi-tieu-su-dung-dat-can-bao-ve-3414/
5

/>
GVHD: KIM OANH NA

14

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
xu hướng ngày càng giảm. Đất đai chưa được khai thác đầy đủ, so với tìm năng, đất
nông nghiệp chỉ mới sử dụng khoảng 70%, đất lâm nghiệp 50%. Trong khi đó tốc độ
khai hoang chậm, diện tích đất đưa vào sử dụng thấp hơn diện tích đất hoang hóa cho

nên dẫn đến hiệu quả sử dụng thấp, tình trạng ô nhiễm và thoái hóa đất nghiêm trọng.
Sự phân bố đất đai và dân cư chưa hợp lý, dân cư tập trung đông đúc ở các khu đô thị
lớn, trong khi đó, người dân ở nông thôn lại tiếp tục đổ về các thành phố lớn. Ngoài ra,
cùng với sự phát triển của tăng dân số tự nhiên và quá trình công nghiệp hóa, đô thị
hóa, nhu cầu về đất cho các mục đích chuyên dùng như giao thông, xây dựng nhà ở và
thành thị,…
Như vậy, đất đang phải chịu nhiều tác động tiêu cực khác nhau.Với thực trạng
đó, chúng ta phải tiến hành rất nhiều các biện pháp hữu hiệu để duy trì, tôn tạo và phát
triển tài nguyên đất, xét dưới góc độ môi trường. Đất có khả năng tự lập lại cân bằng
hay tự điều chỉnh trước tác động của ngoại cảnh. Tuy nhiên sự điều chỉnh của nó có
giới hạn nhất định.
Kết quả tổng kiểm tra đất đai năm 2010:
Qua kiểm kê cho thấy cả nước có tổng diện tích tự nhiên 33.093.857 ha bao gồm
đất nông nghiệp 26.100.106 ha chiếm 79%, đất phi nông nghiệp 3.670.186 ha chiếm
11% và đất chưa sử dụng 3.323.512 ha chiếm 10% diện tích tự nhiên, trong đó có
24.989.102 ha chiếm 75,51% là đã có chủ sử dụng. So với năm 2005, diện tích đất sản
xuất nông nghiệp tăng 1.277.600 ha, trong đó đất trồng lúa có 4.127.721 ha, vượt so
với quy hoạch 10,33% nhưng giảm 37.546 ha, bình quân hàng năm giảm 7.000 ha; Đất
lâm nghiệp tăng 571.616 ha, riêng Quảng Nam tăng 135.000 ha do giao đất trồng
rừng, bổ sung đất rừng tự nhiên đặc dụng, khu bảo tồn đặc dụng; Cơ cấu ba loại rừng
của cả nước có sự thay đổi lớn là đất rừng sản xuất tăng 1.954.606 ha, rừng phòng hộ
giảm 1.484.350 ha, rừng đặc dụng tăng 71.361 ha; Đất nuôi trồng thủy sản giảm 9.843
ha; Đất làm muối tăng 3.487 ha; Đất nông nghiệp khác tăng 10.015 ha; Đất ở nông
thôn tăng 54.054 ha, đạt bình quân 91 m2/người; Đất ở đô thị tăng 27.994 ha, đất bình
quân 21 m2/người; Đất chuyên dùng tăng 410.713 ha, tăng nhiều nhất là cho mục đích
công cộng, giao thông thủy lợi, an ninh, quốc phòng; Đất tôn giáo tăng 1.816 ha; Đất

GVHD: KIM OANH NA

15

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
nghĩa trang, nghĩa địa tăng 3.887 ha; Đất sông suối và mặt nước chuyên dùng giảm
61.709 ha; Đất chưa sử dụng giảm 1.742.372 ha6.
Với việc sử dụng đất như hiện nay tiềm năng đất nông nghiệp được khai thác hết
(khoảng trên 10 triệu ha) thì với số đông, đất nông nghiệp chỉ còn dưới 1000 m2/người.
Như vậy, ở những vùng châu thổ đông dân nơi có bình quân canh tác chỉ còn 300
m2/người, nghĩa là nếu sản xuất thuần nông thì mỗi ngày phải dựa vào 1m2 đất đem lại.
Do đó để đảm bảo an ninh lương thực thì đất đồng bằng đặc biệt là đất lúa phải bảo vệ
nghiêm ngặt.
1.2.2. Ô nhiễm tài nguyên đất trong giai đoạn hiện nay
1.2.2.1. Tình hình ô nhiễm tài nguyên đất trên thế giới
Tổng diện tích 14.777 triệu ha, với 1.527 triệu ha đất đóng băng và 13.251 triệu
ha đất không phủ băng. Trong đó, 12% tổng diện tích là đất canh tác, 24% là đồng cỏ,
32% là đất rừng và 32% là đất cư trú, đầm lầy. Diện tích đất có khả năng canh tác là
3.200 triệu ha, hiện mới khai thác hơn 1.500 triệu ha. Tỷ trọng đất đang canh tác trên
đất có khả năng canh tác ở các nước phát triển là 70%; ở các nước đang phát triển là
36%.7
Tài nguyên đất của thế giới hiện đang bị suy thoái nghiêm trọng do xói mòn, rửa
trôi, bạc mầu, nhiễm mặn, nhiễm phèn và ô nhiễm đất, biến đổi khí hậu. Hiện nay 10%
đất có tiềm năng nông nghiệp bị sa mạc hóa.
1.2.2.2. Tình hình ô nhiễm tài nguyên đất ở Việt Nam
Đất là một nguồn tài nguyên quý giá, con người sử dụng tài nguyên đất vào hoạt
động sản xuất nông nghiệp để đảm bảo nguồn cung cấp lương thực thực phẩm cho con
người. Nhưng với nhịp độ gia tăng dân số và tốc độ phát triển công nghiệp và hoạt
động đô thị hoá như hiện nay thì diện tích đất canh tác ngày càng bị thu hẹp, chất
lượng đất ngày càng bị suy thoái nguyên nhân chủ yếu là do sử dụng phân hóa học,

thuốc trừ sâu, và chất thải công nghiệp theo kết quả thống kê như sau:
Ô nhiễm do sử dụng phân hóa học: sử dụng phân bón không đúng kỹ thuật trong
canh tác nông nghiệp nên hiệu lực phân bón thấp, có trên 50% lượng đạm, 50% lượng
kali và xấp xỉ 80% lượng lân dư thừa trực tiếp hay gián tiếp gây ô nhiễm môi trường
6

/> />%A0g%C3%AC.aspx
7

GVHD: KIM OANH NA

16

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
đất. Các loại phân vô cơ thuộc nhóm chua đã làm chua đất, nghèo kiệt các cation kiềm
và xuất hiện nhiều độc tố trong môi trường dẫn đến giảm hoạt tính sinh học của đất và
năng suất cây trồng.
Ô nhiễm thuốc bảo vệ thực vật: Thuốc bảo vệ thực vật có đặc điểm rất độc đối
với mọi sinh vật; tồn dư lâu dài trong môi trường đất- nước; tác dụng gây độc không
phân biệt, nghĩa là gây chết tất cả những sinh vật có hại và có lợi trong môi trường đất.
Theo các kết quả nghiên cứu, hiện nay, mặc dù khối lượng thuốc bảo vệ thực vật được
sử dụng ở Việt Nam còn ít, trung bình từ 0,5-1,0 kg/năm, tuy nhiên, ở nhiều nơi đã
phát hiện dư lượng thuốc bảo vệ thực vật trong đất8.
Ô nhiễm chất thải vào môi trường đất do hoạt động công nghiệp: Kết quả của
một số khảo sát cho thấy hàm lượng kim loại nặng trong đất gần các khu công nghiệp
đã tăng lên trong những năm gần đây. Như tại cụm công nghiệp Phước Long hàm
lượng Crom cao gấp 15 lần so với tiêu chuẩn, Cadimi cao từ 1,5 đến 5 lần, Asen cao

hơn tiêu chuẩn 1,3 lần.
Tuy nhiên để hạn chế nguy cơ ô nhiễm đất nông nghiệp, Điều 46 Luật bảo vệ
môi trường 2005 ngày 29/11/2005 quy định “Tổ chức, cá nhân sản xuất, nhập khẩu,
kinh doanh phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, thuốc thú y phải thực hiện đúng các quy
định của pháp luật” ngoài ra còn cấm các tổ chức, cá nhân không được kinh doanh, sử
dụng các loại thuốc bảo vệ thực vật, thuốc thú y đã hết hạn sử dụng hoặc ngoài danh
mục cho phép, nếu các tổ chức cá nhân quy phạm sẽ bị xử lý nghiêm.
1.3. Vai trò của tài nguyên đất và sự cần thiết để bảo vệ tài nguyên đất
trong sản xuất nông nghiệp
1.3.1. Vai trò của tài nguyên đất
Ở gốc độ kinh tế vai trò của đất đối với sản xuất và đời sống thật to lớn và đa
dạng là vật thể tự nhiên, có đặc thù độc đáo là độ phì nhiêu, nên đất cung cấp dinh
dưỡng cho toàn bộ cây trồng, vật nuôi. Giúp cho nó sinh sôi nẩy nở và phát triển, đảm
bảo an ninh sinh thái và an ninh lương thực.
Ở một số vùng nhất định kết cấu đất có thể sử dụng làm nguyên liệu cho một số
ngành sản xuất phục vụ đời sống xã hội như: Gạch, ngói, đồ gốm, xi măng… và làm
tăng nguồn kinh tế cho người dân. Đất còn là địa điểm mà con người xây dựng nhà
8

/>
GVHD: KIM OANH NA

17

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
cửa, công trình văn hóa, máy móc, kho tàng, bến bãi, nhà xưởng… Đồng thời đất cũng
là nơi phân bố dân cư, phân bố các ngành kinh kế quốc dân. Đối với môi trường, đất là

chỗ dựa cho hệ sinh thái, đất là một trong những yếu tố quan trọng để điều hòa nhiệt
độ và điều hòa khí hậu, nơi chứa đựng và phân hủy chất thải và còn là nơi cư trú của
động vật đất ngoài ra đất còn là túi lọc nước, bề mặt thành nước ngầm và chứa vô số
khối nước mạch tinh khiết cho nên hội nghị các Bộ trưởng Châu Âu họp năm 1973 tại
Luân đôn đã đánh giá: “Đất đai là một trong những của cải quý nhất của loài người, nó
tạo điều kiện cho sự sống của thực vật, động vật và con người trên trái đất”9.
Như vậy, bản thân những yếu tố nội tại về độ phì, vị trí, khí hậu, thổ nhượng,
điều kiện tưới tiêu đã đem lại giá trị kinh tế cho người sử dụng đất. Ngoài ra, do ảnh
hưởng của các điều kiện kinh tế xã hội như xu hướng đô thị hóa thì giá trị kinh tế của
nó cũng tăng cao. Có thể nói, đất là nền tảng ban đầu mà khi đầu tư vào nó thì không
bao giờ mất đi giá trị ban đầu đó mà ngược lại, giá trị ấy ngày một tăng thêm.
Đất còn là vốn của một quốc gia, vừa là nguồn vốn ban đầu vừa đóng góp vào
nguồn thu của ngân sách trong quá trình sử dụng. Một Chính phủ chỉ có thể tuyên bố
thành lập một quốc gia độc lập và trở thành chủ thể của luật quốc tế, được các quốc gia
khác công nhận khi có lãnh thổ, tức là có cái vốn ban đầu của một Nhà nước. Bên cạnh
đó, trong quá trình sử dụng đất, người sử dụng phải bỏ ra một khoản tiền khi họ sử
dụng các dịch vụ liên quan đất như tiền sử dụng đất, tiền thuê đất, các khoản thuế và lệ
phí liên quan đến đất…
Dưới gốc độ chính trị - pháp lý, ý nghĩa chính trị của đất đã được lịch sử chứng
minh rất rõ. Dưới chế độ phong kiến, các cuộc chiến tranh luôn gắn liền với việc thôn
tính đất đai. Quyền lực của các lãnh chúa phong kiến được thể hiện thông qua diện tích
đất đai mà họ đang chiếm giữ và sở hữu. Ngày nay, theo Luật quốc tế hiện đại thì lãnh
thổ của một quốc gia được xác định bao gồm: Vùng đất, vùng trời, vùng nước và vùng
lòng đất. Đất là một bộ phận cấu thành lãnh thổ, là yếu tố đầu tiên của một quốc gia.
Do vậy, bảo vệ đất đai không chỉ dừng lại ở bảo vệ mảnh đất, bảo vệ cơ cấu thổ
nhưỡng mà còn phải bảo vệ chủ quyền quốc gia. Do đó đất đai là một bộ phận không
thể tách rời của một quốc gia và chủ quyền của quốc gia, tôn trọng chủ quyền của quốc

9

Những quy định về quản lý và sử dụng đất nhà xuất bản nông nghiệp, Hà Nội ,1980

GVHD: KIM OANH NA

18

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
gia là tôn trọng lãnh thổ của quốc gia đó. Vì vậy, đất đai được coi là dấu hiệu cơ bản
của quốc gia, một dân tộc một cộng đồng.
Đất đai là một trong những yếu tố cấu thành nên lãnh thổ quốc gia. Cho nên, xâm
phạm đất đai là xâm phạm chủ quyền và lãnh thổ của một quốc gia. Mặt khác, Nhà
nước là đại diện cho chủ quyền của quốc gia, để bảo vệ chủ quyền đó Nhà nước luôn
thực hiện các biện pháp quản lý, bảo vệ đất đai khỏi xâm phạm từ bên ngoài.
Nhà nước và nhân dân ta bền bỉ tiến hành các cuộc kháng chiến chống xâm lược
của thực dân pháp, đế quốc Mỹ để bảo vệ từng tất đất thiêng liêng của tổ quốc, để có
được vốn đất như ngày nay là do nhân dân ta đã dũng cảm và quật cường chiến đấu
chống nhiều kẻ thù ngoại xâm và đấu tranh với thiên nhiên. Vốn đất đai là nguồn
xương máu, là công sức lao động của hàng trăm thế hệ của người Việt Nam trong sự
nghiệp dựng nước và giữ nước.10
Rõ ràng, đất đai có vai trò hết sức quan trọng là tài nguyên vô giá và nuôi dưỡng
toàn bộ các hệ sinh thái trên đất, trong đó có hệ sinh thái nông nghiệp hiện đang nuôi
sống toàn nhân loại và còn là điều kiện của lao động, là bộ phận lãnh thổ quốc gia.
Chính vì vậy, trong lịch sử, đất đai là đối tượng tranh chấp của các cuộc cách mạng,
các cuộc chiến tranh các tham vọng về lãnh thổ.
Đất đai giữ vai trò quan trọng nhưng chính đất đai chỉ có thể phát huy vai trò vốn
có của nó dưới sự tác động tích cực của con người một cách thường xuyên. Ngược lại,
đất đai không phát huy được khả năng sinh lợi nếu con người tác động một cách vô

ơn, thờ ơ, sử dụng đất một cách tùy tiện, chỉ khai thác mà không thực hiện cải cách và
bồi bổ đất. Các điều kiện đó phụ thuộc vào bản chất của mỗi chế độ kinh tế xã hội.
Dưới chế độ tư bản chủ nghĩa do chạy theo lợi nhuận tối đa trong sử dụng làm cho đất
ngày bị kiệt quệ. Mác đã vạch rõ “Mỗi bước tiến của nông nghiệp tư bản chủ nghĩa là
một bước tiến không những trong nghệ thuật bóc lột người lao động mà còn là bước
tiến về mặt làm cho đất đai bị kiệt quệ”11.
Về mặt văn hóa: Xã hội học đã chỉ ra rằng đất đai thổ nhưỡng có ảnh hưởng rất
lớn đến tính cách và tâm hồn của con người.

10

Giáo trình Luật đất đai năm 1998– Đại học Luật Hà Nội, nhà xuất bản Công an nhân dân trang 7

11

Mác tư bản, quyển 1, trang 259-260 nhà xuất bản sự thật 1979

GVHD: KIM OANH NA

19

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
Tóm lại: Đất đai có vai trò quan trọng trong mọi lĩnh vực, là tư liệu sản xuất
chính, là điều kiện của lao động, là bộ phận của lãnh thổ quốc gia. Lịch sử nhân loại
cho thấy, một trong những nguyên nhân phổ biến của các cuộc chiến tranh là xung đột
đất đai, còn đối với môi trường thì đất đai yếu tố quyết định cho sự tồn tại của con
người và các loài động vật.

1.3.2. Sự cần thiết để bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
Trong lịch sử phát triển của nhân loại, nông nghiệp là nền tảng của mọi xã hội
loài người, từ buổi bình minh của lịch sử cho đến thế kỷ thứ XV, khi xuất hiện cuộc
cách mạng công nghiệp lần thứ nhất. Sau đó, công nghiệp trở thành xương sống của
các nền kinh tế trong giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa. Cùng với công nghiệp hoá,
sự phát triển mạnh mẽ của các đô thị và sự mở rộng giao lưu quốc tế, các ngành dịch
vụ cũng nhanh chóng nhận được sự ưu ái trong công cuộc phát triển của các quốc gia
và ngày càng chiếm tỷ trong cao trong các nền kinh tế.
Từ sự phát triển như vũ bão của công nghiệp, sự gia tăng của dân số và việc nâng
cao mức sống của người dân các nước, các nguồn tài nguyên bị khai thác ở quy mô vô
cùng lớn, đưa đến một số không nhỏ các nguồn tài nguyên bị cạn kiệt. Nguồn nước
ngọt dùng cho đời sống con người đang trở nên thiếu trầm trọng, nguồn nhiên liệu hoá
thạch: than đá, dầu mỏ, khí đốt cũng đang cạn kiệt buộc con người phải tìm đến các
nguồn năng lượng tái sinh. Nhiều khoáng sản phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hoá
cũng đang bị khai thác đến mức báo động.
Kể từ thời kỳ công nghiệp hoá lấn thứ nhất đến nay, nông nghiệp luôn bị xếp sau
công nghiệp trong thứ tự ưu tiên phát triển. Và đương nhiên quỹ đất của nông nghiệp
bị cắt ra dành cho phát triển công nghiệp, quá trình đô thị hoá và cho cả những nhu cầu
ngày càng cao của con người: Đường giao thông, các siêu thị, khu vui chơi giải trí, các
sân golf, bãi đỗ xe…. Diện tích đất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp đến mức báo
động. Thêm vào đó đầu tư cho nghiên cứu và phát triển nông nghiệp ít sinh lời hơn
cho công nghiệp và dịch vụ, nên cũng ít được chú trọng. Do đó năng suất trong sản
xuất nông nghiệp chậm được cải thiện. Trong khi đó dân số gia tăng nhanh làm cho
nhu cầu đối với các sản phẩm nông nghiệp gia tăng mạnh. Kết quả là quan hệ cung cầu
về các sản phẩm nông nghiệp trở nên mất cân bằng và ngày càng nghiêm trọng.

GVHD: KIM OANH NA

20

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
Theo các báo cáo đưa ra tại các kỳ họp Quốc hội trong năm 2008, mỗi năm cả
nước mất đi 72.000 ha đất nông nghiệp, phần lớn đều là các khu ruộng bờ xôi, ruộng
mật. Tuy Việt Nam là nước xuất khẩu gạo, nhưng thường xuyên chịu ảnh hưởng của
thiên tai, dân số tiếp tục tăng nhanh, quá trình công nghiệp hoá và đô thị hoá diễn ra
mạnh mẽ. Đủ thấy vấn đề an ninh lương thực không chỉ là chuyện của “Tây” mà cũng
là chuyện của “Ta”. Trên diễn đàn Quốc hội, các đại biểu bức xúc chuyện ở những
vùng đất nông nghiệp thuần hoá hàng nghìn năm, nhưng thời gian gần đây chuyển đổi
mục đích sử dụng đất chưa đúng, chưa mang lại hiệu quả kinh tế cao. Đương nhiên đất
nước phát triển thì chuyển mục đích sử dụng đất là nhu cầu rất lớn. Nhưng sự chuyển
đổi ấy lâu nay ở đâu đó vẫn chưa đúng, chưa mang lại hiệu quả. Vẫn còn nhiều nơi thu
hồi xong bỏ hoang 5 - 7 năm chưa khai thác, chưa sử dụng để đất bỏ hoang. Tình trạng
này xảy ra ở cả đồng bằng sông Hồng và đồng bằng sông Cửu Long là những vựa lúa
của cả nước. Ở đồng bằng sông Cửu Long, số diện tích đất cho thuê tại các khu công
nghiệp mới chỉ đạt 810 ha, tỷ lệ lấp đầy 33,51%, thậm chí có khu công nghiệp chỉ mới
sử dụng 5% diện tích đất. Ngoài các khu công nghiệp do Trung ương quy hoạch, tại 13
tỉnh đồng bằng sông Cửu Long còn có 177 cụm, điểm công nghiệp do uỷ ban nhân dân
các tỉnh quyết định đầu tư xây dựng với tổng diện tích 15.457 ha. Trong đó mới có 47
cụm điểm công nghiệp được triển khai xây dựng với diện tích 8.291 ha, 15 cụm công
nghiệp với diện tích 702 ha đang hoạt động. Toàn vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ có
27 khu công nghiệp đã có quyết định thành lập của Thủ tướng Chính phủ (16 khu công
nghiệp đang hoạt động và 11 khu công nghiệp đang trong thời gian xây dựng cơ bản)
với diện tích 5391 ha, tỷ lệ lấp đầy mới đạt 33%. Bên cạnh việc phát triển công
nghiệp, quá trình đô thị hoá cũng làm mất rất nhiều đất nông nghiệp. Mỗi năm hàng
chục nghìn ha đất nông nghiệp được chuyển sang phát triển đô thị12.
Do đó trong lúc người nông dân không có đất sản xuất, đời sống gặp khó khăn,
thì đây là sự lãng phí lớn, không kém gì việc tham nhũng. Chính vì những vấn đề trên

sự cần thiết để bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp là vấn đề được nhiều
cấp chính quyền và xã hội quan tâm, hiện nay đại biểu Quốc hội yêu cầu cần dừng
ngay việc lấy đất ruộng lúa để làm khu công nghiệp, khu chế xuất, làm sân golf, làm
khu du lịch để giảm thiểu việc sử dụng đất lãng phí không đúng mục đích.
12



GVHD: KIM OANH NA

21

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
1.4. Sơ lược những giai đoạn của pháp luật về tài nguyên đất
1.4.1. Giai đoạn từ năm 1946 đến 1959
Đây là thời kỳ mà chế độ vua bị xóa bỏ, và cũng là lần đầu tiên nước ta ban hành
Hiến pháp (1946). Nhưng do thời kỳ mới giành độc lập nên vấn đề đất đai chưa được
nhà nước quan tâm nhiều và không được đề cập trong Hiến pháp. Nhưng trong hội
nghị Trung ương Đảng lần II - tháng 01 năm 1948 có đề ra: “Đem tài sản và ruộng đất
của bọn phản quốc tạm cấp do dân cày nghèo hoặc giao cho bộ đội cày cấy”. Đến
tháng 5 năm 1950 Chính phủ ra Sắc lệnh về sử dụng ruộng đất bỏ hoang, Sắc lệnh quy
định: “Trưng thu tất cả các loại ruộng đất bỏ hoang đem cấp cho dân nghèo sản
xuất…”. Tháng 12 năm 1953 thì Luật cải cách ruộng đất ra đời, quy định: “Người
được chia ruộng đất thì được quyền sở hữu ruộng đất…”.
Nhìn chung giai đoạn này pháp luật chỉ mới quy định về chủ thể có quyền quản
lý hoặc sở hữu ruộng đất mà thôi. Chứ không có quy định về trách nhiệm bảo vệ đất
đai, cũng như việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên.

1.4.2. Từ năm 1959 đến 1980
Đây là giai đoạn miền Bắc đánh đuổi được đế quốc Pháp (trở lại xâm lược lần II1954) và tiến lên xây dựng đất nước và Hiến pháp 1959 quy định : “Từ chỗ cho phép
tồn tại ba hình thức sở hữu đã tiến tới đưa người nông dân vào làm ăn tập thể, tiến
hành hợp tác hóa nông thôn”. Trong khi đó miền Nam chịu sự lệ thuộc của đế quốc
Mỹ.
Đến Hiến pháp 1980, tại Điều 19 quy định: “Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do
nhà nước thống nhất quản lý…”.
Giai đoạn này nhà nước cũng chưa quan tâm nhiều đến vấn đề bảo vệ tài nguyên
đất. Chính vì vậy trong giai đoạn này chưa có văn bản pháp lý điều chỉnh vấn đề này.
1.4.3. Từ năm 1980 đến nay
Từ năm 1983 – 1986: Nước ta bắt đầu xây dựng dự thảo quốc gia về bảo vệ môi
trường. Đặc biệt là trong Nghị định 246/HĐBT “Về việc đẩy mạnh công tác điều tra
cơ bản, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường”, được công bố
ngày 20/9/1985.

GVHD: KIM OANH NA

22

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
Năm 1990 tổ chức hội nghị mang tính quốc tế về môi trường đã đưa ra dự thảo
về “Luật bảo vệ môi trường”. Trong đó có quy định về việc bảo vệ tài nguyên đất, và
trong thời gian này nước ta cũng ban hành Luật bảo vệ và phát triển rừng năm 1991.
Sau khi Hiến pháp 1992 ra đời đánh dấu thời kỳ phát triển vượt bậc của pháp
luật nước nhà. Tiếp theo đó, là nhà nước ban hành hàng loạt văn bản pháp luật điều
chỉnh về đất đai như: Ngày 14/7/1993, Quốc hội khóa IX đã thông qua Luật Đất đai.
Tiếp đến, ngày 27/12/1993, Quốc hội đã chính thức thông qua Luật bảo vệ môi trường

có hiệu lực ngày 10/01/1994. Trong thời gian áp dụng Luật Đất đai năm 1993 bộc lộ
nhiều điểm chưa phù hợp với thực tế, nên được Quốc hội sửa đổi, bổ sung năm 1998
và năm 2001, và đến khi Hiến pháp 1992 được sửa đổi bổ sung theo Nghị quyết
51/2001/QH10 ngày 25/12/2001 để phù hợp Hiến pháp và thời kỳ hiện tại, năm 2003
Quốc hội đã ban hành Luật Đất đai mới có hiệu lực ngày 01/7/2004 và đồng thời đến
năm 2005 Quốc hội đã thông qua Luật bảo vệ môi trường ngày 29/11/2005 và có hiệu
lực thi hành 01/7/2006 thay thế cho Luật bảo vệ môi trường năm 1993.
Tóm lại: Vấn đề đất đai đã được nhà nước ta quan tâm từ khi mới giành được
chính quyền. Nhưng chưa có quy định về việc khai thác, sử dụng hợp lý tài nguyên
đất, cũng như việc tu bổ bồi dưỡng và hạn chế sự ô nhiễm tài nguyên đất, chỉ mới
được quan tâm từ những năm 1980 đến nay.

GVHD: KIM OANH NA

23

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
CHƯƠNG 2
PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ TÀI NGUYÊN ĐẤT
TRONG SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP
2.1. Nguyên tắc bảo vệ tài nguyên đất
Nguyên tắc đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện chủ sở hữu bắt
đầu từ Hiến pháp 1980, Nhà nước ta chính thức xác lập chế độ sở hữu toàn dân đối với
đất đai và Điều 17 Hiến pháp 1992 quy định “Đất đai, rừng núi, sông hồ, nguồn
nước,…đều thuộc sở hữu toàn dân”. Trên cơ sở quy định của Hiến pháp, Điều 5 Luật
Đất đai năm 2003 tiếp tục khẳng định “Đất đai thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước đại
diện chủ sở hữu”, điều này có nghĩa là toàn bộ đất đai trên phạm vi cả nước chỉ thuộc

sở hữu toàn dân do Nhà nước đại diện thực hiện các quyền của chủ sở hữu chứ không
thuộc quyền sở hữu của bất cứ tổ chức, cá nhân nào khác. Với tư cách là chủ sở hữu
đại diện, Nhà nước có trọn vẹn các quyền năng của một chủ sở hữu như quyền chiếm
hữu, sử dụng và định đoạt đất đai. Nhà nước thực hiện quyền định đoạt đối với đất đai
(quyền đặc trưng của chủ sở hữu) thông qua các hành vi sau: Quyết định mục đích sử
dụng đất nông nghiệp thông qua việc quyết định, xét duyệt quy hoạch, kế hoạch sử
dụng đất; quy định về hạn mức giao đất và thời hạn sử dụng đất; quyết định giao đất,
cho thuê đất, thu hồi đất, cho phép chuyển mục đích sử dụng đất; định giá đất.
Nguyên tắc ưu tiên và bảo vệ quỹ đất nông nghiệp xuất phát từ điều kiện tự nhiên
và kinh tế xã hội của Việt Nam. Việt Nam là nước có bình quân đầu người về nông
nghiệp vào loại thấp trên thế giới, trong khi bình quân chung của thế giới là
4000m2/người thì Việt Nam chỉ khoảng 1000m2/người. Trong khi đó, nước ta lại là
một nước xuất khẩu lúa gạo và có khoảng 75% dân cư nông thôn sống bằng lao động
nông nghiệp. Do đó với hơn 13 triệu hộ nông dân, lực lượng sản xuất này chiếm vị trí
quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tuy nhiên, nông thôn mới
tạo ra khoảng một phần ba tổng sản phẩm quốc dân. Tỷ trọng công nghiệp chiếm
13,8%, dịch vụ 14,7%, nông nghiệp 71,45% trong tổng giá trị sản xuất. Sự chênh lệch
thu nhập giữa thành thị và nông thôn gấp hơn ba lần và có khả năng tăng. Hộ giàu ít,
90% số hộ nghèo thuộc chương trình 135 là ở nông thôn. Trong khi đó, khả năng mở
rộng diện tích đất nông nghiệp bị hạn chế, tỷ lệ tăng dân số còn khá cao, tình trạng

GVHD: KIM OANH NA

24

SVTH: BÙI MỸ TIÊN


Đề tài: Pháp luật về bảo vệ tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp
thiếu việc làm ở nông thôn chiếm tới 24,7% tổng quỹ thời gian lao động.13 Chính vì

vậy phải đặt vấn đề cho việc ưu tiên cho người làm nông nghiệp và bảo vệ quỹ đất
nông nghiệp để đảm bảo nhu cầu về lương thực và thực phẩm cho toàn xã hội, đảm
bảo an ninh lương thực và có dư lương thực để xuất khẩu là việc rất quan trọng. Luật
Đất đai năm 2003 đã thể hiện tư tưởng chỉ đạo hiện nay là bảo vệ nghiệm ngặt quỹ đất
nông nghiệp, hạn chế việc chuyển đất nông nghiệp sang mục đích phi nông nghiệp,
khuyến khích khai hoang tạo lập đất sản xuất nông nghiệp. Pháp luật quy định việc
chuyển đổi mục đích từ đất nông nghiệp sang đất phi nông nghiệp phải căn cứ vào kế
hoạch hàng năm mà các tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương đăng ký nhu cầu với
Chính phủ và phải được Ủy ban thường vụ Quốc hội thông qua, trường hợp chuyển
quyền sử dụng đất đai mà được phép chuyển mục đích từ đất nông nghiệp sang đất phi
nông nghiệp thì thuế suất từ 20% đến 40%, nếu từ đất nông nghiệp sang xây dựng các
công trình công nghiệp thì thuế suất 40% đến 60%. Đối với tổ chức, hộ gia đình và cá
nhân sử dụng đất vào mục đích nông nghiệp thì không phải trả tiền sử dụng đất cho
Nhà nước, nếu sử dụng vào mục đích khác thì phải trả tiền, thẩm chí phải chuyển sang
hình thức thuê đất nếu là tổ chức sử dụng đất ở trong nước. Thẩm quyền giao đất nông
nghiệp cho hộ gia đình và cá nhân thì mở rộng cho cấp huyện, thị xã và thành phố
thuộc tỉnh, nhưng giao đất sử dụng vào mục đích khác thì khống chế một cách chặt chẽ
và tập trung vào Ủy ban nhân dân tỉnh. Đối với đất khu dân cư thì không được mở
rộng tùy tiện trên đất nông nghiệp. Ngoài ra còn hạn chế mở rộng đất vườn trên đất
trồng lúa, Nhà nước có chính sách khuyến khích và tạo mọi điều kiện để các tổ chức,
hộ gia đình và cá nhân khai hoang phục hóa, lấn biển để mở rộng đất nông nghiệp.
Nguyên tắc Nhà nước thống nhất quản lý đất đai theo quy hoạch và pháp luật
xuất phát từ tầm quan trọng của đất về mặt kinh tế, văn hóa, xã hội. Quy hoạch là nhà
nước tính toán và phân bổ đất về khối lượng và diện tích, phẩm chất để quy định mục
đích sử dụng trong từng trường hợp cụ thể. Như vậy, quy hoạch là cơ sở khoa học để
khai thác đất một cách hiệu quả nên cần thống nhất quản lý đất đai theo quy hoạch để
bảo đảm việc sử dụng đất đem lại lợi ích lớn nhất cho Nhà nước.
Nhà nước cần thống nhất quản lý đất đai theo pháp luật nhằm đảm bảo hiệu lực
quản lý Nhà nước về đất đai, đảm bảo sự bình đẳng của các chủ thể sử dụng đất và
13

/>
GVHD: KIM OANH NA

25

SVTH: BÙI MỸ TIÊN