LUẬN văn LUẬT tư PHÁP QUAN hệ NHÂN THÂN GIỮA vợ CHỒNG THEO LUẬT hôn NHÂN và GIA ĐÌNH HIỆN HÀNH

Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

TRƯỜNG ðẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN LUẬT TƯ PHÁP
-----oOo-----

LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT KHÓA 32 (2006 -2010)

QUAN HỆ NHÂN THÂN GIỮA VỢ CHỒNG
THEO LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ðÌNH
HIỆN HÀNH

SVTH: Bùi Văn Toản
MSSV: 5062292
Lớp: Tư pháp1.khóa 32

Giảng viên hướng dẫn:
Huỳnh Thị Trúc Giang

Cần Thơ, 4/2010

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
1


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

MỤC LỤC
LỜI NÓI ðẦU ............................................................................................................ 1
1. Lý do chọn ñề tài ................................................................................................. 6
2. Phạm vi nghiên cứu ñề tài ................................................................................... 6
3. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 7
4. Cơ cấu luận văn: .................................................................................................. 7
CHƯƠNG 1 ................................................................................................................ 8
TÌM HIỂU CHUNG VỀ QUAN HỆ NHÂN THÂN GIỮA VỢ,CHỒNG ................. 8
1.1. Khái niệm thời kỳ hôn nhân ............................................................................. 8
1.2. Khái niệm quan hệ nhân thân giữa vợ chồng ................................................... 8
1.3. Ý nghĩa thực tiễn của việc ban hành quy ñịnh quan hệ nhân thân giữa vợ chồng
................................................................................................................................. 9
1.4. Sơ lược lịch sử phát triển về quan hệ nhân thân giữa vợ chồng ...................... 9
1.4.1. Luật cổ .................................................................................................... 10
1.4.2. Luật cận ñại .............................................................................................. 14
1.4.3. Luật hiện ñại ............................................................................................ 16
1.4.3.1. Luật Hôn nhân và Gia ñình 1959 ..................................................... 16
1.4.3.2. Luật Hôn nhân và Gia ñình 1986 ..................................................... 17
CHƯƠNG 2 .............................................................................................................. 20
NHỮNG QUY ðỊNH PHÁP LUẬT VỀ QUAN HỆ NHÂN THÂN GIỮA VỢ
CHỒNG ..................................................................................................................... 20
2.1 Các nghĩa vụ nhân thân giữa vợ, chồng .......................................................... 20
2.1.1 Nghĩa vụ yêu thương, chung thủy ............................................................ 20
2.1.2. Nghĩa vụ chăm sóc, giúp ñỡ của vợ chồng ............................................. 23
2.1.3. Nghĩa vụ chung sống ............................................................................... 24
2.2 Tự do cá nhân trong cuộc sống vợ chồng ........................................................ 26
2.2.1. Tôn trọng danh dự, nhân phẩm của vợ chồng ......................................... 26
2.2.2 Tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng ............................................................ 30
2.2.3 Tôn trọng quyền tự do lựa chọn nghề nghiệp ........................................... 32

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
2


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

CHƯƠNG 3 .............................................................................................................. 35
THỰC TIỄN VÀ KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN VỀ QUAN HỆ NHÂN THÂN GIỮA
VỢ CHỒNG THEO LUẬT HÔN NHÂN VÀ GIA ðÌNH HIỆN HÀNH ............... 35
3.1 Thực tiễn và kiến nghị hoàn thiện về quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật
Hôn nhân và Gia ñình hiện hành ........................................................................... 35
3.1.1 Thực tiễn, kiến nghị về nghĩa vụ chung thủy ......................................... 37
3.1.1.1 Thực tiễn về nghĩa vụ chung thủy ..................................................... 37
3.1.1.2 Kiến nghị về nghĩa vụ chung thủy ..................................................... 42
3.1.2 Thực tiễn, kiến nghị về nghĩa vụ giúp ñỡ, tạo ñiều kiện cho nhau phát triển
về mọi mặt giữa vợ, chồng ................................................................................ 44
3.1.2.1 Thực tiễn về nghĩa vụ giúp ñỡ, tạo ñiều kiện cho nhau phát triển về mọi
mặt giữa vợ, chồng ......................................................................................... 44
3.1.2.2 Kiến nghị về nghĩa vụ giúp ñỡ, tạo ñiều kiện cho nhau phát triển về mọi
mặt giữa vợ, chồng ......................................................................................... 47
3.1.3 Thực tiễn, kiến nghị về bạo hành gia ñình................................................ 48
3.1.3.1 Thực tiễn về bạo hành gia ñình .......................................................... 48
3.1.3.2 Kiến nghị về bạo hành gia ñình ......................................................... 50
3.1.4 Kiến nghị chung của người viết về quan hệ nhân thân giữa vợ chồng..... 51
3.1.4.1 ðảm bảo thực thi pháp luật. ............................................................... 52
3.1.4.2 Nâng cao tuyên truyền pháp luật ....................................................... 53
3.1.4.3 Ý chí chủ quan, tích cực của vợ, chồng là yếu tố quyết ñịnh hạnh phúc
gia ñình ........................................................................................................... 54

KẾT LUẬN ............................................................................................................... 55

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
3


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................

............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
4


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

NHẬN XÉT CỦA HỘI ðỒNG PHẢN BIỆN
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................

............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
............................................................................................................
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
5


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

LỜI NÓI ðẦU
1. Lý do chọn ñề tài
Gia ñình là tế bào xã hội, là cái nôi nuôi dưỡng con người, là môi trường quan
trọng hình thành và giáo dục nhân cách, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ
quốc. Gia ñình tốt thì xã hội mới tốt. Trong ñó mối quan hệ giữa vợ chồng là mối quan
hệ chủ ñạo không phải chỉ vì nó là mối quan hệ ñược thiết lập ñầu tiên ñể tạo nên gia
ñình mà còn là mối quan hệ chi phối toàn bộ các quan hệ khác (quan hệ cha, mẹ-con,
quan hệ anh, chị, em…). Luật Hôn nhân và Gia ñình 2000 ñã dành hẳn một chương
(chương III) ñể ñề cặp quan hệ vợ chồng, trong ñó có quan hệ nhân thân của họ một
cách khá chi tiết và rõ ràng bao quát ñược hết những quyền và nghĩa vụ cơ bản nhất
trong quan hệ phi tài sản này. Tuy nhiên, trong ñời sống thực tế gia ñình không như
những gì nhà làm Luật mong ñợi như: nạn bạo hành gia ñình, vi phạm nghĩa vụ chung
thủy. v..v...vẫn còn tồn tại. Vì vậy việc nghiên cứu về quan hệ nhân thân giữa vợ chồng
không chỉ là ñòi hỏi thực tế mà nó còn có ý nghĩa hết sức quan trọng. ðề tài nghiên

cứu về quan hệ nhân thân giữa vợ chồng không chỉ nhằm mục ñích tìm hiểu một cách
ñơn thuần là giữa họ có các quyền và nghĩa vụ gì mà qua ñó với mong muốn phơi bày
bức tranh tổng quát về gia ñình và cụ thể là quan hệ nhân thân giữa họ trong thực tế
như thế nào dựa trên các quyền và nghĩa vụ ñã ñược Luật qui ñịnh.
Mặt khác, qua việc thăm dò dư luận và phản ánh ý kiến, bức tranh quan hệ nhân
thân giữa vợ, chồng còn nhấn mạnh thêm một ý nghĩa khác là việc củng cố và bảo vệ
sự bền vững của gia ñình ñòi hỏi phải nhất quán về quyền và nghĩa vụ trong quan hệ
nhân thân trên phương diện lý thuyết lẫn thực tế. ðồng thời, ñưa ra những ý kiến kiến
nghị ñể tìm ra hướng hoàn thiện nhằm ñảm bảo hài hòa lợi ích giữa vợ, chồng trong
quan hệ nhân thân. ðó là ñiều thôi thúc tác giả nghiên cứu “quan hệ nhân thân giữa
vợ, chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành”.

2. Phạm vi nghiên cứu ñề tài
Người viết chủ yếu ñề cập ñến các qui ñịnh của pháp Luật Hôn nhân và Gia
ñình về quyền và nghĩa vụ của vợ-chồng trong quan hệ nhân thân. Từ ñó, phân tích,
ñưa ra những trường hợp thực tế còn vướng mắc và ñánh giá mức ñộ thực thi pháp luật
trên thực tế.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
6


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

3. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình tìm hiểu và hoàn thiện ñề tài nghiên cứu: Phương pháp chủ yếu
ñược tác giả sử dụng là phương pháp sưu tầm, tổng hợp tài liệu, diễn ñạt lại các qui
ñịnh của pháp luật, phương pháp so sánh, ñối chiếu với một số qui ñịnh của Luật cũ, cụ

thể: Luật Hình Thư; Bộ Luật Hồng ðức, Bộ Luật Gia Long; Bộ Luật Bắc Kì…Làm nổi
bật lên các ñiểm tiến bộ, hoàn thiện của Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành, ñiển
hình trong quan hệ nhân thân giữa vợ-chồng. Ngoài ra, tác giả còn vận dụng phương
pháp bình luận, kết hợp phân tích những qui ñịnh của pháp luật ñể làm rõ những ñiểm
chưa nhất quán trên phương diện lý thuyết và thực tiễn áp dụng.

4. Cơ cấu luận văn: Gồm ba phần
Chương 1: Tìm hiểu chung về quan hệ nhân thân giữa vợ, chồng. Ở phần này,
chúng ta tìm hiểu một cách chung nhất về quan hệ nhân thân giữa vợ chồng từ những
khái niệm: khái niệm về thời kỳ hôn nhân, khái niệm về quan hệ nhân thân giữa vợ
chồng, từ ñó thể hiện rõ ý nghĩa thực tiễn của việc ban hành quy ñịnh về quan hệ nhân
thân giữa vợ chồng. Mặt khác, chúng ta tìm hiểu một cách sơ lược về lịch sử phát triển
của quan hệ nhân thân từ khi Bộ Luật thành văn ñầu tiên của nước ta ra ñời( Bộ luật
Hình Thư ), ñến quan hệ nhân thân giữa vợ chồng trong luật hiện ñại ( Luật Hôn nhân
Gia ðình 1959 và 1986 ). Ở phần lịch sử phát triển này, tác giả không chia theo thời
kỳ, mà sẽ tìm hiểu theo các quy ñịnh pháp lý của luật cổ, luật cận ñại và luật hiện ñại.
Chương 2: Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo qui ñịnh của Luật Hôn nhân
và Gia ñình hiện hành. Ở phần này, tác giả sẽ liệt kê và ñiểm lại những qui ñịnh về các
quyền và nghĩa vụ nhân thân giữa vợ chồng trong quan hệ nhân thân, và những quyền
và nghĩa vụ ñó ñược thực hiện trên thực tế như thế nào.
Chương 3: Những vướng mắc trong thực tiễn so với quy ñịnh của pháp luật về
quan hệ nhân thân giữa vợ chồng và kiến nghị của tác giả nhằm hoàn thiện pháp luật.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
7


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

CHƯƠNG 1
TÌM HIỂU CHUNG VỀ QUAN HỆ NHÂN THÂN
GIỮA VỢ CHỒNG
1.1. Khái niệm thời kỳ hôn nhân
Kết hôn là bước khởi ñầu của cuộc sống vợ chồng, khoảng thời gian sau khi
ñăng ký kết hôn còn ñược gọi là thời kỳ hôn nhân. Trong thời kỳ này các quan hệ giữa
vợ chồng phát sinh và ñược pháp luật bảo vệ.
Theo khoản 7 ðiều 8 Luật Hôn nhân và Gia ñình năm 2000 thì: “Thời kỳ hôn nhân là
khoảng thời gian tồn tại quan hệ vợ chồng, tính từ ngày ñăng ký kết hôn cho ñến ngày
chấm dứt hôn nhân”.
Trong thời kỳ hôn nhân các quan hệ giữa vợ chồng phát sinh và ñược pháp luật ñiều
chỉnh bằng các quy ñịnh mang tính mệnh lệnh bắt buộc mà vợ chồng không thể thay
thế bằng các thỏa thuận ngược lại. Các quan hệ này là quan hệ nhân thân và quan hệ tài
sản. Tuy nhiên, trong giới hạn của ñề tài người viết chỉ xoay quanh nghiên cứu về quan
hệ nhân thân giữa vợ chồng.

1.2. Khái niệm quan hệ nhân thân giữa vợ chồng
Quan hệ nhân thân: Nhóm quan hệ nhân thân bao gồm các quan hệ ñược xác lập
trong cuộc sống tâm linh, tình cảm của, các thành viên trong gia ñình, ở trung tâm hệ
thống của quan hệ nhân thân trong gia ñình ta có các hệ nhân thân giữa vợ chồng, quan
hệ nhân thân giữa cha, mẹ-con trong ñó có ông, bà và cháu. Chỉ với tư cách là vợ
chồng của nhau thì họ mới có quyền và nghĩa vụ trong quan hệ nhân thân. Quan hệ
pháp luật về quan hệ nhân thân giữa vợ chồng bao gồm các quan hệ nhân thân phi tài
sản, không mang nội dung kinh tế, ñược xác ñịnh trên cơ sở các quy ñịnh chung về
quyền và nghĩa vụ của công dân trong Hiến pháp và trong các văn bản pháp luật về hôn
nhân và gia ñình. Nội dung của những quan hệ này là những quyền và nghĩa vụ của vợ
và chồng về lao ñộng, học tập, hoạt ñộng nghề nghiệp v.v... Quan hệ nhân thân giữa vợ
chồng còn bao gồm cả tình yêu, sự thủy chung, hòa thuận và tôn trọng lẫn nhau, những
cư xử ñúng ñắn và việc dạy bảo con cái. Khi ñiều chỉnh các quan hệ ñó phải kết hợp

các quy ñịnh của pháp luật với những quy tắc ñạo ñức và lẽ sống trong xã hội.
Như vậy, có thể khái niệm một cách chung nhất về quan hệ nhân thân giữa vợ chồng:
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
8


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

“Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng là quyền và nghĩa vụ của họ trong thời kỳ hôn
nhân mang yếu tố tình cảm gắn liền với bản thân vợ chồng mà không chuyển giao cho
người khác ñược”.

1.3. Ý nghĩa thực tiễn của việc ban hành quy ñịnh quan hệ nhân thân giữa
vợ chồng
ðể ñạt ñược mục tiêu chung của ðảng và Nhà nước ta: “Dân giàu, nước mạnh, xã hội
công bằng, dân chủ, văn minh” thì việc xây dựng gia ñình no ấm, hạnh phúc là mối
quan tâm hàng ñầu, ñể có gia ñình ấm no, hạnh phúc thì phải có sự chung tay góp sức
của tất cả các thành viên trong gia ñình. Trong ñó, quan hệ vợ chồng là quan hệ chủ
ñạo. Nên việc ban hành các quy ñịnh về quan hệ nhân thân giữa vợ chồng không những
hướng tới mục tiêu chung của ðảng và Nhà nước mà nó còn mang ý nghĩa thực tiễn rất
lớn:
+ Giúp vợ chồng hiểu và thực hiện ñúng ñắn các quyền và nghĩa vụ ñối với nhau
trong quan hệ nhân thân một cách cụ thể và tạo cho mỗi vợ chồng có trách nhiệm với
nhau, cùng nhau xây dựng gia ñình ấm no, hạnh phúc trên cơ sở bình ñẳng.
+ Việc ban hành các quy ñịnh về quan hệ nhân thân giữa vợ chồng nhằm tạo ra
thước ño pháp lý trong quan hệ nhân thân giữa họ và ñược ñảm bảo thực hiện bằng
những biện pháp chế tài ñược luật quy ñịnh một khi vợ chồng vi phạm quyền và nghĩa
vụ trong quan hệ nhân thân ñã ñược luật qui ñịnh. ðảm bảo hài hòa lợi ích, vợ chồng

hòa thuận, gia ñình hạnh phúc.
+ Dựa trên các quy ñịnh về quan hệ nhân thân giữa vợ chồng chi phối và ñiều
chỉnh các quan hệ của họ trong thực tế ñể tìm ra những vướng mắc mà chính các quy
ñịnh này chưa hoặc có nhưng chưa rỏ ràng ñể có hướng hoàn thiện, thông qua những
bài nghiên cứu, bình luận của các nhà nghiên cứu luật và các sinh viên trong các
trường ñại học trong và ngoài nước…
Tóm lại: Việc ban hành các quy ñịnh quan hệ nhân thân giữa vợ chồng nhằm tạo ra một
chuẩn mực pháp lý ñiều chỉnh, bảo vệ các quan hệ trong ñời sống vợ chồng góp phần
xây dựng gia ñình ấm no, hạnh phúc nhằm hướng ñến mục tiêu chung của ðảng và
Nhà nước ta; “Dân giàu, Nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”.

1.4. Sơ lược lịch sử phát triển về quan hệ nhân thân giữa vợ chồng
Hôn nhân là cơ sở của gia ñình, còn gia ñình là tế bào của xã hội mà trong ñó kết hợp
hoài hòa lợi ích của mỗi công dân nhà nước và xã hội. ðể có ñược Luật Hôn nhân và
Gia ñình ñộc lập cũng như các quy ñịnh cụ thể nằm trong hệ thống pháp luật nhà nước
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
9


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

tương ñối hoàn chỉnh như ngày hôm nay, Việt Nam ñã phải trải qua một chặng ñường
lịch sử xây dựng, hoàn thiện, thay ñổi lâu dài. Cùng với sự phát triển của từng chặng
ñường lịch sử nhà nước thì các quan hệ hôn nhân và gia ñình, ñặc biệt là quan hệ nhân
thân giữa vợ chồng cũng từng bước ñược xây dựng, thay ñổi và hoàn thiện. ðiều này
không ai có thể phủ nhận.
1.4.1. Luật cổ
** Bộ Luật Hình Thư ( Trần - Hồ )

Năm 1042 Bộ Luật Hình Thư- Bộ Luật thành văn ñầu tiên của nươc ta ra ñời, mà trong
ñó các quan hệ hôn nhân và gia ñình nói chung và quan hệ nhân thân giữa vợ chồng
nói riêng tuy rằng còn ít nhưng ñã ñược pháp ñiển hóa hình thành các quy ñịnh pháp lý
trong Bộ Luật này. Pháp luật thời kỳ này củng cố chế ñộ phụ quyền gia trưởng. Trong
gia ñình người chồng - gia trưởng có quyền quyết ñịnh tất cả mọi việc, thế nên cuộc
ñời người phụ nữ phụ thuộc vào người ñàn ông-người chồng suốt ñời. Cụ thể năm
1315, Trần Minh Tông xuống chiếu cấm cha con, vợ chồng và gia nô không ñược tố
cáo lẫn nhau1. Người chồng có thể xem người vợ như nô tỳ hay một món hàng trao
ñổi, cầm và bán ñi khi người vợ-người ñàn bà ngoại tình. Cụ thể: An Nam chí lược cho
biết: ñàn bà ngoại tình bị xử cho về với chồng và nô tỳ và người chồng ñược tự ý ñem
bán hay cầm ñợ2. Tuy pháp luật thời kỳ này không qui ñịnh một cách rỏ ràng, cụ thể là
các quyền và nghĩa vụ của vợ chồng trong quan hệ nhân thân nhưng trên tinh thần ñó
có thể thấy rằng: “quyền” là ñại diện của người ñàn ông- người chồng, còn “nghĩa vụ”
là ñại diện cho người phụ nữ - người vợ trong quan hệ nhân thân dựa trên hôn nhân bất
bình ñẳng, quan niệm “Nam tôn nữ ty” ñã nhốt người phụ nữ - người vợ trong khuôn
mẫu ñầy rẫy lễ nghĩa khắc khe. Có thể nói quan hệ nhân thân giữa vợ chồng trong luật
cổ mà cụ thể là Bộ Luật Hình Thư là quan hệ của người thống trị ( người chồng ) ñối
với người bị trị ( ngượi vợ ).
** Bộ Luật Hồng ðức (Lê Triều Hình luật-Quốc Triều Hình luật)
Gần 400 năm ( 1428 -1802 ) Nhà nước phong kiến ðại Việt không ngừng xây dựng và
hoàn thiện pháp luật. Mặt khác, do tình hình chính trị xã hội ở mỗi triều ñại và mỗi ñời
vua có những biến ñộng nên tình hình phát triển pháp luật cũng có sự khác nhau. Ngay
sau khi lên ngôi vua, Lê Thái Tổ ñã bắt tay vào xây dựng nhà nước và pháp luật.
1

GS, TS Lê Minh Tâm, Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam, Nhà xuất bản Công An nhân dân, Hà Nội 2006, trang 126
2
GS, TS Lê Minh Tâm, Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam, Nhà xuất bản Công An nhân dân, Hà Nội 2006, trang 126

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang

SVTH: Bùi Văn Toản
10


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nhưng nền pháp luật triều Lê ñến ñời Lê Thánh Tông mới phát triển rực rỡ với nhiều
văn bản pháp luật ra ñời, ñặc biệt là Bộ Quốc Triều Hình Luật với sự ñộc tôn tư tưởng
chính trị nho giáo ñiều chỉnh nhiều lĩnh vực, trong ñó quan hệ hôn nhân gia ñình phong
kiến cũng là nội dung trọng yếu của Bộ Luật này. ðó là việc áp dụng theo lối mẫu
chung Nho giáo phong kiến phương ðông, bởi quan ñiểm “chồng chúa vợ tôi” mà
nghĩa vụ của người vợ ñược quy ñịnh nhiều hơn người chồng; vợ không ñược tố cáo
chồng, vợ phải chung thủy với chồng, vợ phải phục tùng chồng, chịu sự dạy dỗ của
chồng, vợ phải ñể tang chồng như ñể tang cha mẹ, cái ñạo tam tòng “tại gia tòng phụ,
xuất giá tòng phu” ñã ñưa người phụ nữ phụ thuộc vào chồng suốt ñời, không ñược
quyết ñịnh việc gì dù nhỏ nhất kể cả quyền lợi của bản thân trong quan hệ vợ chồng:
+ Về nghĩa vụ phục tùng chồng : Bộ Luật không có một ñiều khoản nào quy ñịnh cụ
thể về nghĩa vụ này, nhưng qua tinh thần của nhiều ñiều luật ñã thể hiện nghĩa vụ của
người vợ phải theo chồng, vâng lời chồng, và tôn trọng mọi quyết ñịnh của chồng (
ðiều 481 Bộ Luật Hồng ðức ), tố cáo chồng (ðiều 504 Bộ Luật Hồng ðức) bị phạt rất
nặng. Tuy vậy người vợ ( nhất là người vợ cả ) không bị tước bỏ hết năng lực hành vi
pháp lý, vẫn có quyền cùng chồng bàn bạc công việc gia ñình. Mặt khác, người chồng
phải có nghĩa vụ cấp dưỡng cho vợ con và không ñược ngược ñãi vợ một cách dã man.
ðiều 482 quy ñịnh trừng phạt người chồng ñánh vợ bị thương3. ðây là ñiểm tiến bộ rõ
rệt so với trước ñây là cơ sở cho sự hình thành nghĩa vụ thương yêu, chăm sóc, giúp ñỡ
giữa vợ chồng. Ngoài ra, người chồng không ñược ngược ñãi vợ. ðiều này vừa tạo cho
người phụ nữ cái quyền bất khả xâm phạm thân thể, uy tín, nhân phẩm, ñồng thời góp
phần làm thay ñổi khẳng ñịnh lại quyền và nghĩa vụ giữa vợ chồng trong quan hệ nhân
thân một cách tiến bộ hơn trong các văn bản pháp luật sau này. ðiều 282 qui ñịnh trừng

phạt người chồng ñánh vợ.
+ Về nghĩa vụ chung thủy: Pháp luật thời kỳ này với chế ñộ “ña thê”, “trai năm
thê bảy thiếp gái chính chuyên một chồng” ñược mặc nhiên thừa nhận nên nghĩa vụ
chung thủy trước hết và chủ yếu ñặt ra ñối với người vợ. Cụ thể tại ðiều 401 quy ñịnh:
nếu người vợ là gian phụ thì bị xử tội lưu, ñiền sản trả lại cho người chồng, nếu là vợ
chưa cưới thì ñược giảm một bậc. ðồng thời nghĩa vụ này cũng ñặt ra ñối với người
chồng: Khoản ñầu tiên ðiều 401 Bộ Luật Hồng ðức quy ñịnh: “gian dâm với vợ người
khác thì bị xử tội lưu hay tội chết, với vợ lẽ người khác thì giảm một bậc” hay ðiều
3

GS, TS Lê Minh Tâm, Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam, Nhà xuất bản Công An nhân dân, Hà Nội 2006, trang 214

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
11


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

405 Bộ Luật Hồng ðức quy ñịnh: “thông gian với vợ người khác thì xử phạt 60 trượng
biếm hai tư và bắt nộp tiền ta”. Thông gian nói ở ñây là có ngoại tình ñi lại với nhau
chứ không phải bắt buộc gian dâm cách xử tội nhẹ hơn tội nói ở trên4.
+ Thủ tiết thờ chồng là nghĩa vụ nữa ñược ñặt ra cho người vợ trong Bộ Luật
Hồng ðức. Chồng chết phải ñể tang chồng như ñể tang cha, mẹ không ñược ñi thêm
bước nữa phải ở vậy nuôi con, nếu gì nguyên nhân nghèo khổ và chết ñi thì ñó là
chuyện nhỏ thất tiết mới là chuyện lớn. Theo khoản 9 của ðiều 2 (Bộ Luật Hồng ðức):
nếu người vợ vi phạm nghĩa vụ này, sẽ bị khép vào tội thập ác(mưu phản, mưu ñại
nghịch, mưu phiến, ác nghịch, bất ñạo, ñại bất kính, bất hiếu, bất mục, bất nghĩa, nội
loạn). Luật pháp không quy ñịnh nghĩa vụ chồng ñể tang vợ.

+ Về nghĩa vụ chung sống tại một nơi và phải có trách nhiệm với nhau. ðiều 321
nêu rằng: người vợ phải có nghĩa vụ chung sống tại một nơi do cha, mẹ chồng và
người chồng lựa chọn vì bất cứ một lý do gì mà tự bỏ nhà chồng ra ñi sẽ bị trừng phạt
nghiêm khắc. ðồng thời người chồng cũng có nghĩa vụ này tuy có nới rộng hơn: Với tư
cách là người gia trưởng, người chủ trong gia ñình, người chồng phải có trách nhiệm
với vợ con.5 ðây là một qui ñịnh ñặc biệt không thể tìm thấy trong các văn bản cổ luật
ngoài Triều Lê. ðiều 308 Bộ Luật Hồng ðức dẫn ñến: Nếu không vì việc quan phải ñi
xa mà người chồng bỏ lửng vợ thì bị mất vợ. Hay theo ñiều 309, nếu người chồng vì
quá say ñắm nàng hầu mà thờ ơ với vợ và nếu bị vợ thưa lên quan thì bị xử tội biếm6.
Quy ñịnh này lại là một quy ñịnh rất tiến bộ, ñó mầm móng cho sự hình thành về sự
ngang nhau giữa vợ chồng trong nghĩa vụ này. ðồng thời ñặt nền móng cho nghĩa vụ
chung thủy của người chồng ñối với người vợ trong các văn bản pháp luật sau này
trong quan hệ nhân thân giữa họ ñược pháp ñiển hóa.
Tóm lại: Ở mức ñộ nhất ñịnh, nhà làm luật Triều Lê ñã bên vực quyền và lợi ích người
vợ trong gia ñình. Trong gia ñình tuy người chồng là gia trưởng nhưng khi có việc hệ
trọng người chồng thường phải bàn bạc với người vợ. Xem xét ở khía cạnh quan hệ
nhân thân giữa vợ chồng của Bộ Luật Hồng ðức so với các Bộ Luật phong kiến khác
(trong ñó có Bộ Luật Gia Long của Triều Nguyễn sau này thì ñây là những quy ñịnh
4

GS, TS Lê Minh Tâm, Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam, Nhà xuất bản Công An nhân dân, Hà Nội 2006, trang 214
5 5
GS, TS Lê Minh Tâm, Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam, Nhà xuất bản Công An nhân dân, Hà Nội 2006, trang 240
6
GS, TS Lê Minh Tâm, Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam, Nhà xuất bản Công An nhân dân, Hà Nội 2006, trang 241

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
12

Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

tiến bộ góp phần cho người vợ có ñiều kiện vương lên, ñảm bảo hài hòa lợi ích về
quyền và nghĩa vụ của vợ chồng trong quan hệ hôn nhân nói chung và quan hệ nhân
thân nói riêng một cách hoàn thiện, tiến bộ trong các quy ñịnh pháp lý về quan hệ hôn
nhân gia ñình sau trong quá trình xây dựng pháp luật nước nhà.
** Bộ Luật Gia Long ( Triều Nguyễn )
Trên cơ sở kế thừa và phát triển Bộ Luật Hồng ðức, Bộ Luật Gia Long của Triều
Nguyễn tiếp tục khẳng ñịnh quyền và nghĩa vụ của vợ chồng trong quan hệ nhân thân:
+ Nghĩa vụ ñồng cư: thì nơi ở của vợ chồng cũng giống như quy ñịnh trong Bộ
Luật Hồng ðức là cùng một nơi, người vợ không ñược bỏ trốn. Nếu trốn ñi bỏ chồng
thì bị phạt 100 trượng ( ðiều 108 Bộ Luật Gia Long ). Nếu trốn mà cải giá xử 100
trượng ñồ 3 năm, chồng ñem gả bán nhân ñó vợ bỏ trốn tự cải giá xử phạt treo cổ giam
chờ. Tuy nhiên, nếu “chồng ñi 3 năm không về cho phép thưa lên quan, chấp chiếu cho
ra ñi cải giá ( ðiều 108-lệ 2 Bộ Luật Gia Long )7. Ở ñiểm này so với Bộ Luật Hồng
ðức thì nghĩa vụ ñồng cư của chồng ñã nới rộng, giờ lại rộng hơn trong Bộ Luật Gia
Long của Triều Nguyễn trong khi nghĩa vụ của người vợ vẫn bị xử rất nặng khi vi
phạm nghĩa vụ nay ở Bộ Luật Hồng ðức. Cụ thể “nếu ra ñi không vì việc quan mà bỏ
lửng vợ thì mất vợ”( ðiều 308 ), trong khi nghĩa vụ này của người chồng thì thời gian
phải 3 năm từ khi ra ñi thì người vợ mới ñược phép cải giá trong Bộ Luật Gia Long (
ðiều 108, lệ 2 )
+ Nghĩa vụ tòng phu: Quan ñiểm Nho giáo với cái ñạo tam tòng ñã buộc cuộc ñời
phụ nữ trong một vòng vây xiết chặt, không kẻ hở vào người chồng. Hay nói cách khác
cuộc ñời người phụ nữ- người vợ phụ thuộc suốt ñời vào người chồng “tại gia tòng
phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử”. Người phụ nữ có nghĩa vụ theo chồng, hết
lòng vì chồng và gia ñình nhà chồng. Người vợ có nghĩa vụ ñể tang cha mẹ, họ hàng
nhà chồng, thờ phụng tổ tiên bên chồng, tôn trọng trật tự thê thiếp Vợ ñánh, mắng xâm
hại ñến bề trên hoặc tôn trưởng bên chồng ñều bị xử nặng. Nếu chồng ñánh vợ thành

thương, vợ có quyền xin ly dị nhưng phải ñược chồng ñồng ý. Vợ có nghĩa vụ ñể tang
chồng 3 năm và có quyền thủ tiết tòng phu, gia ñình nhà chồng cha mẹ ñẻ không ñược
ép gả ( ðiều 284, 289, 290 Bộ Luật Gia Long )8.
7

GS, TS Lê Minh Tâm, Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam, Nhà xuất bản Công An nhân dân, Hà Nội 2006, trang 339
8
GS, TS Lê Minh Tâm, Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam, Nhà xuất bản Công An nhân dân, Hà Nội 2006, trang 340

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
13


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

+ Nghĩa vụ chung thuỷ: Nghĩa vụ này quy ñịnh chủ yếu ñối với người vợ, chồng
có quyền gả bán vợ nếu vợ mắc tội thông gian (ðiều 332 Bộ Luật Gia Long). Ngoài ra
người vợ còn phải ñể tang chồng, cha, mẹ chồng kể cả họ hàng và thờ phụng tổ tiên
bên chồng. Bên cạnh những nghĩa vụ của người vợ thì người chồng có các nghĩa vụ:
Giáo dục, dạy bảo vợ về nghi lễ thờ cúng tổ tiên, ñền miếu. Người chồng có quyền
quản chế vợ trong trường hợp “tam bất khứ” không nên bỏ vợ nếu vợ phạm phải.
Nhìn chung quan hệ nhân thân giữa vợ chồng trong Bộ Luật Gia Long hầu như lập lại
từ Bộ Luật Hồng ðức với bao lễ giáo phong kiến khắc nghiệt, nhưng cùng với Bộ Luật
Hồng ðức cũng ñã có những ñiều luật sáng tạo nhằm nâng vị trí của người phụ nữ người vợ lên từng bước, cũng như sự hài hoà về quyền và nghĩa vụ của vợ chồng trong
quan hệ nhân thân trên con ñường lập pháp của nước nhà.
1.4.2. Luật cận ñại
Trước cách mạng tháng Tám năm 1945 Việt Nam là một nước thuộc ñịa nửa phong
kiến cùng với sự duy trì quan hệ sản xuất phong kiến, thực dân Pháp và ñịa chủ phong

kiến còn lợi dụng chế ñộ hôn nhân gia ñình phong kiến ñã tồn tại và duy trì từ nhiều
thế kỷ ở Việt Nam ñể củng cố nền thống trị của chúng. Với chính sách “chia ñể trị”
thực dân Pháp ñã chia nước ta thành ba miền (vùng) và mỗi một miền (vùng) trong các
quan hệ hôn nhân gia ñình ñược áp dụng những quy ñịnh của các bộ luật cụ thể:
- Tại Bắc kỳ áp dụng những qui ñịnh trong Bộ Luật Dân luật 1931
- Tại Trung kỳ áp dụng qui ñịnh theo Bộ Luật Dân luật 1936
- Tại Nam kỳ áp dụng qui ñịnh Tập giản yếu 1883
Với sự thay ñổi của tình hình ñất nước và việc duy trì áp dụng chế ñộ hôn nhân gia
ñình phong kiến trên chính sách “chia ñể trị” thì các quan hệ nhân thân giữa vợ chồng
trong số các quan hệ pháp lý hôn nhân gia ñình ñược quy ñịnh trong các bộ luật mang
ñậm nét phong kiến, sự bất bình ñẳng vẫn ñược duy trì trong quan hệ nam, nữ nói
chung và trong quan hệ vợ chồng nói riêng. Với quan ñiểm “nhất nam viết hữu thập nữ
viết vô” (mười người con gái không bằng một người con trai) ñã ảnh hưởng không nhỏ
ñến các quy ñịnh hôn nhân giữa vợ chồng; bảo vệ và củng cố gia trưởng của người
chồng, và như vậy trong quan hệ nhân thân giữa vợ chồng áp dụng thời kỳ này có thể
liệt kê như sau: Vợ chồng phải cùng nhau làm cho gia ñình hưng thịnh và nuôi dạy con
cái (ðiều 91 Bộ Luật Bắc Kỳ); giúp ñỡ lẫn nhau (ðiều 92 Bộ Luật Bắc Kỳ)9. ðây là
9

GS, TS Lê Minh Tâm, Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam, Nhà xuất bản Công An nhân dân, Hà Nội 2006, trang 406

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
14


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

hai ñiểm sáng tạo, tiến bộ trong khuôn mẫu nho giáo với ñầy rẫy lễ nghĩa lạc hậu, khắc

khe ñược quy ñịnh hướng tới sự hài hoà giữa quyền và nghĩa vụ giữa vợ chồng, ñem
ñến sự tương ñồng, trong việc cùng nhau xây dựng gia ñình hoà thuận của cả vợ chồng.
Tuy vậy, ñó chỉ cũng là một qui ñịnh chung chung không cụ thể trong khi chế ñộ “ña
thê” ñang ñược củng cố, do ñó tạo nên sự phức tạp trong các quy ñịnh pháp lý về quan
hệ nhân thân giữa vợ chồng. Chồng phải bảo hộ vợ chính, vợ thứ chồng là người chủ
gia ñình. Vợ chính, vợ thứ phải giữ gìn tiết hạnh, phục tùng người chồng, vợ thứ phải
phục tùng vợ chính. Các nghĩa vụ chung thuỷ, nghĩa vụ phục tùng ñược khẳng ñịnh
trong pháp luật thời ký này. Theo ñó nghĩa vụ ñồng cư cũng ñược khẳng ñịnh lại nhưng
có phần khác ñi do chế ñộ ña thê tồn tại: nghĩa vụ ñồng cư chỉ ñược ñặt ra ñối với
người vợ chính với chồng còn người vợ thứ ở ñâu là do người chồng quyết ñịnh tại
ðiều 94 Bộ Luật Bắc Kỳ qui ñịnh: “vợ chính có quyền ñược ở và buộc phải ở với
chồng, chồng có thể cho phép hoặc buộc vợ thứ phải ở riêng”.
Ngoài ra pháp luật thời kỳ này ñã ñặt nền móng cho người phụ nữ có cơ hội khẳng
ñịnh vị trí, vai trò của mình trong việc chọn nghề nghiệp. ðây là một ñiểm tiến bộ rõ
rệt mở ñường cho nghĩa vụ “vợ chồng có quyền tự do lựa chọn nghề nghiệp” ñược thể
chế hoá thành quy ñịnh cơ bản trong một số các quyền và nghĩa vụ về quan hệ nhân
thân của vợ chồng sau này, tuy còn hạn chế. Tại ðiều 101 Bộ Luật Bắc Kỳ qui ñịnh:
“nếu ñược sự ñồng ý công nhiên hay mặc nhiên của chồng thì vợ chính hay vợ thứ
ñược làm một chức nghiệp hay bất cứ một công nghề gì. Nếu người chồng không ñồng
ý thì người vợ có thể chứng minh rằng, làm việc ñó vì lợi ích của gia ñình và xin quan
chánh án toà ñệ nhị cấp phép làm công việc ñó (ðiều101 Bộ Luật Bắc Kỳ). Tuy vậy,
lợi ích của người phụ nữ không ñược ñảm bảo, nếu có thì cũng rất hạn chế trong việc
kiện tụng tại ðiều 97 Bộ Luật Bắc Kỳ qui ñịnh: “Vợ chính, vợ thứ phải ñược chồng
cho phép mới ñược thưa kiện chồng hoặc vợ chính, vợ thứ muốn kiện nhau thì người
vợ ấy phải xin phép quan chánh án toà cấp hoặc quan thư biếm bản tính”.
Rõ ràng pháp luật của nhà nước thực dân phong kiến ñiều chỉnh quyền và nghĩa vụ
trong quan hệ nhân thân giữa vợ chồng mang nặng lễ giáo phong kiến khắc khe nhưng
cũng mở ra một con ñường mới cho sự hoàn thiện các quy ñịnh pháp lý trong lĩnh vực
hôn nhân gia ñình cũng như quan hệ nhân thân giữa vợ chồng bởi những ñiều luật sáng
tạo, tiến bộ của pháp luật thời kỳ này.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
15


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

1.4.3. Luật hiện ñại
Luật Hôn nhân và Gia ñình là một công cụ pháp lý của nhà nước ta ñược xây dựng và
thực hiện nhiệm vụ của nước nhà trong thời kỳ tương ứng. ðể ban hành ñược Luật
Hôn nhân và Gia ñình hoàn thiện nước ta phải trải qua một chặng ñường xây dựng,
hoàn thiện lâu dài. Với xu hướng xoá bỏ những tàn tích của chế ñộ hôn nhân phong
kiến lạc hậu và ñi ñến một chế ñộ hôn nhân gia ñình mới, hôn nhân gia ñình thời hiện
ñại: bình ñẳng tự nguyện, tiến bộ. Vì vậy, cùng với nhiệm vụ ñấu tranh giành ñộc lập
thì nhà nước ta luôn chú trọng xây dựng một hệ thống pháp luật hoàn thiện. Trong ñó
Luật Hôn nhân và Gia ñình không kém phần quan trọng, với mục ñích ấy lần lượt các
Luật Hôn nhân và Gia ñình ra ñời: Luật Hôn nhân và Gia ñình năm 1959, 1986, 2000
ñã ñưa ñến sự bức phá trong các quy ñịnh hôn nhân và gia ñình ngày càng phù hợp tiến
bộ và hoàn thiện hơn. Từ ñó các quy ñịnh về quan hệ hôn nhân giữa vợ chồng cũng
ñược thay ñổi, qui ñịnh một cách mới mẻ và tiến bộ rõ rệt hơn. ðiều này ñược cụ thể
qua hai văn bản luật ñó là: Luật Hôn nhân và gia ñình năm 1959 và Luật Hôn nhân và
Gia ñình năm 1986.
1.4.3.1. Luật Hôn nhân và Gia ñình 1959
Cùng với sự ra ñời Hiến pháp 1946 của nước ta. Nó ñã làm nền tảng cho chế ñộ hôn
nhân gia và ñình mới - một Luật Hôn nhân và Gia ñình tương ñối hoàn thiện - Luật
Hôn nhân và Gia ñình 1959. Luật Hôn nhân và Gia ñình 1959 ñã ñược Quốc hội khoá I
kỳ họp thứ XI chính thức thông qua ngày 29.12.1959 và ñược Chủ tịch nước công bố
ngày 13.1.1960 Luật Hôn nhân và Gia ñình 1959 gồm 6 chương, chia thành 35 ðiều.

Nhưng ñã giành hẳn một chương ñể ñề cập ñến quan hệ vợ chồng, trong ñó có quan hệ
nhân thân.
Quyền và nghĩa vụ của vợ chồng trong quan hệ nhân thân theo Luật Hôn nhân và
Gia ñình 1959 như sau: “vợ chồng có nghĩa vụ thương yêu nhau, quý trọng, chăm sóc,
giúp ñỡ nhau tiến bộ, lao ñộng, sản xuất xây dựng gia ñình hoà thuận, hạnh phúc
”(ðiều 13). Trên tinh thần của ðiều luật ta có thể hiểu rõ các quyền và nghĩa vụ của vợ
chồng trong quan hệ nhân thân, tuy mang một quy ñịnh pháp lý riêng trong lĩnh vực
Hôn nhân và Gia ñình – một ngành luật ñộc lập trong hệ thống pháp luật nước nhà
nhưng lại là phần riêng không thể thiếu trong cái chung - nhiệm vụ của sự nghiệp ñấu
tranh và xây dựng ñất nước. ðể giành ñược ñộc lập, hoà bình cho ñất nước thì cần sự
chung tay ñoàn kết của toàn dân - của những con người giàu lòng yêu quê hương, ñất
nước với khao khát có cuộc sống ấm no hạnh phúc, cũng với câu nói “gia ñình tốt thì
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
16


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

xã hội mới tốt, mà xã hội tốt ñất nước mới giàu mạnh phồn vinh”. Vì lẽ ñó, vợ chồng
có yêu thương nhau, chăm sóc, giúp ñỡ nhau mới tạo cho nhau một lòng tin hứa hẹn
vào hiện tại, tương lai cho chính họ - cho một mái nhà ấm no, hoà thuận. ðồng thời tạo
ra và nuôi dưỡng tâm hồn, nhân cách họ ngày càng tốt ñẹp, một lối sống ñầy trách
nhiệm với vợ con, gia ñình, xã hội và ñất nước. Và cùng với quy ñịnh về nghĩa vụ ñó
giữa vợ chồng sẽ làm sản sinh ra những người công dân tốt từ gia ñình hoà thuận, với
cha mẹ biết yêu thương, chăm sóc nhau, biết cùng nhau lao ñộng sản xuất làm giàu cho
gia ñình, xã hội và ñất nước như chính sự mong muốn của nhà làm luật thời kỳ này.
Hoàn cảnh ñất nước chìm trong khói lửa và ñể thành công trong sự nghiệp ñấu tranh
giành ñộc lập dân tộc cần phải có một sức mạnh ñại ñoàn kết toàn dân tộc: của ñàn

ông, ñàn bà, của gái trai, người già, trẻ nhỏ. Chính vì lẽ ñó, một nghĩa vụ tương ñối
hoàn thiện trong các quy ñịnh Hôn nhân và Gia ñình về quan hệ nhân thân giữa vợ
chồng ñã ñưa người phụ nữ - người vợ ngang tầm với người chồng - người ñàn ông về
vị trí của họ trong gia ñình, ngoài xã hội và ñất nước cụ thể như sau: ðiều 14 Luật Hôn
nhân và Gia ñình năm 1959 qui ñịnh “vợ chồng ñều có quyền tự do chọn nghề nghiệp,
tự do hoạt ñộng chính trị, văn hoá xã hội”, rõ ràng vai trò và vị trí của người phụ nữngười vợ ñược công nhận và ñề cao, họ ñược quyền tự khẳng ñịnh mình trong công
việc, trong hoạt ñộng chính trị, văn hoá xã hội góp một phần không nhỏ vào sự nghiệp
ñấu tranh giành ñộc lập dân tộc.
Như vậy, Luật Hôn nhân và Gia ñình năm 1959 nhà nước ta ban hành ñã khẳng ñịnh
bản chất của pháp luật xã hội chủ nghĩa (XHCN), là công cụ pháp lý của nhà nước Việt
Nam dân chủ cộng hoà, phục vụ lợi ích của nhân dân lao ñộng, phù hợp với yêu cầu và
nguyện vọng của toàn dân nhằm xây dựng chế ñộ hôn nhân gia ñình mới XHCN - một
quy ñịnh về quan hệ nhân thân giữa vợ chồng tương ñối hoàn thiện. ðồng thời việc ban
hành Luật Hôn nhân và Gia ñình 1959 là một bước phát triển tất yếu của hoàn cảnh ñất
nước và cũng là một ñiều kiện tất yếu của việc xoá bỏ hoàn toàn các phong tục, lễ
nghĩa phong kiến lạc hậu, khắc nghiệt trong thời hiện ñại - thời XHCN.
1.4.3.2. Luật Hôn nhân và Gia ñình 1986
Với thắng lợi hoàn toàn của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước (30.4.1975) cách
mạng Việt Nam chuyển sang giai ñoạn mới, giai ñoạn cả nước ñộc lập thống nhất tiến
hành cách mạng XHCN, tiến nhanh, tiến mạnh, tiến vững chắc lên XHCN. Do ñó,
trong quá trình xây dựng và hoàn hiện pháp luật của nhà nước rất chú trọng trong lĩnh
vực Hôn nhân Gia ñình. Chính vì thế, cùng với sự ra ñời của Hiến pháp 1959 - ñạo luật
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
17


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

cao nhất của nước ta là cơ sở, nền tảng cho bước phát triển mới của Luật Hôn nhân và
Gia ñình Việt Nam. Hoàn cảnh ñất nước thay ñổi. Chính vì thế một số qui ñịnh của
Luật Hôn nhân và Gia ñình 1959 không còn phù hợp, do ñó ñòi hỏi nhà nước ta phải
qui ñịnh ñầy ñủ hơn và cụ thể hơn trong pháp luật ñiều chỉnh các quan hệ hôn nhân và
gia ñình XHCN, và ñó là yếu tố khách quan cho sự tiến bộ trong các quy ñịnh về quan
hệ nhân thân giữa vợ chồng cũng như quan hệ khác (quan hệ cha, mẹ-con, quan hệ anh,
chị, em…). Với nhiệm vụ cấp thiết ñó Quốc hội khoá VII, kỳ họp thứ XII chính thức
thông qua Luật Hôn nhân và Gia ñình 1986 ngày 29.12.1986. Luật Hôn nhân và Gia
ñình 1986 gồm 57 ðiều, 10 Chương, trong ñó ñã dành hẳn một Chương qui ñịnh về
quan hệ vợ chồng. Theo ñó quan hệ nhân thân ñược cụ thể như sau:
Vợ chồng có nghĩa vụ chung thuỷ với nhau, thương yêu, quí trọng, chăm sóc, giúp ñỡ
nhau tiến bộ, cùng nhau thực hiện sinh ñẻ có kế hoạch (ðiều 11).
Mục ñích của hôn nhân dưới chế ñộ XHCN là xây dựng gia ñình dân chủ, hoà thuận
hạnh phúc và bền vững. ðể hôn nhân ñạt ñược mục ñích của nó thì ñiều cơ bản nhất là
hai người, trong cuộc hôn nhân phải chung thuỷ với nhau thương yêu, quí trọng, chăm
sóc, giúp ñỡ, tiến bộ, cùng nhau thực hiện sinh ñẻ có kế hoạch (ðiều 11).
Tại ðiều 11 Luật Hôn nhân và Gia ñình 1986 còn quy ñịnh: “vợ chồng có nghĩa vụ
thực hiện sinh ñẻ có kế hoạch”quy ñịnh này là sự cần thiết vì việc sinh ñẻ của mỗi gia
ñình liên quan ñến sự phát triển dân số của cả nước. Nước ta là một nước có tỷ lệ phát
triển dân số nhanh, tình hình dân số tăng nhanh sẽ gây ra hiện tượng ñời sống nhân dân
gặp nhiều khó khăn về kinh tế, từ ñó nảy sinh nhiều hiện tượng tiêu cực trong xã hội.
Thời gian này, nhà nước ta ñang thực hiện cuộc vận ñộng “dân số và kế hoạch hoá gia
ñình” nhằm giảm bớt tỷ lệ tăng dân số. Như vậy, sinh ñẻ có kế hoạch là nghĩa vụ của
vợ chồng trước nhà nước, xã hội. Nghĩa vụ này là nghĩa vụ chung của cả vợ chồng,
sinh ñẻ có kế hoạch là “sinh ñẻ ít, sinh ñẻ thưa, nam nữ ñã kết hôn thì chậm sinh con
ñầu lòng. Mỗi cặp vợ chồng chỉ nên có một hoặc hai con và ñẻ thưa cách nhau năm
năm” (chỉ thị số 29 HðBT ngày 12.8.1987 của Hội ñồng Bộ trưởng).
ðoạn 2 ðiều 11 Luật Hôn nhân và Gia ñình 1986 có ghi “chồng có nghĩa vụ tạo ñiều
kiện cho vợ thực hiện tốt chức năng của người mẹ”.
Như vậy, ngoài những nghĩa vụ như nhau giữa vợ chồng, người vợ còn có chức năng

riêng mà người chồng không thể thay thế ñược-ñó là chức năng làm mẹ như mang thai,
sinh ñẻ và nuôi con bằng sữa mẹ. Người chồng phải có nghĩa vụ tạo mọi ñiều kiện ñể
người vợ làm tốt chức năng này. Quy ñịnh này xuất phát từ nguyên tắc bảo vệ bà mẹ và
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
18


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

trẻ em, một trong những nguyên tắc cơ bản của Luật Hôn nhân và Gia ñình.
Tại ðiều 12, ðiều 13 Luật Hôn nhân và Gia ñình qui ñịnh “vợ chồng có quyền tự do
chọn nghề nghiệp chính ñáng, tham gia các công tác chính trị, kinh tế, văn hoá và xã
hội. Vợ chồng có quyền tự do chọn chỗ ở”
Hiến pháp của nhà nước ta ñã thừa nhận các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân,
trong ñó có quyền có nghề nghiệp, quyền tham gia hoạt ñộng chính trị, kinh tế, văn hoá
và xã hội, quyền có chỗ ở. Như vậy, với tư cách là công dân vợ chồng cũng ñược thực
hiện quyền ñó. Qui ñịnh này nhằm ñảm bảo cho cả vợ chồng ñều có quyền bình ñẳng
ngang nhau trong việc tham gia các hoạt ñộng xã hội phù hợp với nguyện vọng và năng
khiếu của mình nhằm phát huy khả năng, nâng cao sự hiểu biết và trình ñộ chuyên môn
nghiệp vụ, chính trị, khi vợ chồng thực hiện những quyền này của mình thì nghĩa vụ
của người kia là không ñược có hành vi ngăn cản. ðây chính là ñảm bảo quyền tự do
của con người, là giải phóng phụ nữ thoát khỏi những ràng buộc của tư tưởng phong
kiến.
ðiều 13 Luật Hôn nhân và Gia ñình còn quy ñịnh: “chỗ ở của vợ chồng do vợ chồng
lựa chọn, không bị ràng buộc bởi phong tục tập quán”, chỗ ở của vợ chồng là do vợ
chồng lựa chọn sao cho phù hợp với ñiều kiện công tác và sinh hoạt của vợ chồng. Nếu
vợ chồng chọn chỗ ở chung thì sẽ tạo ñiều kiện thuận lợi cho thực hiện tốt nghĩa vụ
chăm sóc và giúp ñỡ lẫn nhau, cùng nuôi dạy con cái. Nếu vì ñiều kiện công tác mà vợ

chồng không thể ở chung ñược một nơi, thì chổ ở của mỗi người do chính họ quyết
ñịnh. Quy ñịnh này nhằm xoá bỏ tập quán phong kiến: “thuyền theo lái, gái theo
chồng”, ñồng thời cũng nhằm xoá bỏ tục “gửi rể” ở một số ñịa phương.
Luật Hôn nhân và Gia ñình 1986 kế thừa và tiếp tục xứ mệnh của Luật Hôn nhân và
Gia ðình 1959 góp phần vào sự nghiệp giải phóng phụ nữ. ðồng thời những quy ñịnh
về quyền và nghĩa vụ nhân thân giữa vợ chồng nhằm ñảm bảo quyền bình ñẳng giữa vợ
chồng trong gia ñình góp phần xây dựng chế ñộ hôn nhân gia ñình mới XHCN - xây
dựng những gia ñình thật sự dân chủ, hoà thuận, hạnh phúc và bền vững. Thúc ñẩy sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam XHCN.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
19


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

CHƯƠNG 2
NHỮNG QUY ðỊNH PHÁP LUẬT VỀ QUAN HỆ NHÂN THÂN
GIỮA VỢ CHỒNG
2.1 Các nghĩa vụ nhân thân giữa vợ, chồng
Hôn nhân là bước khởi ñầu tạo nên gia ñình, ñưa ñến tư cách người chồng ñối với nam
giới, tư cách người vợ ñối với nữ giới trong thời kỳ hôn nhân, nhằm mục tiêu xây dựng
gia ñình ấm no, hòa thuận, bền vững, hạnh phúc. Nó là kết quả chủ quan tích cực của một
cuộc hôn nhân hợp pháp, những quyền và nghĩa vụ giữa vợ và chồng trong quan hệ nhân
thân vừa mang tính chất pháp lý, vừa mang tính chất ñạo ñức. Những quyền và nghĩa vụ
ñó của vợ chồng ñã ñược Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành cụ thể hóa thành các quy
ñịnh pháp lý, trên tinh thần quy ñịnh của Hiến pháp về quyền và nghĩa vụ của công
dân.Cụ thể: vợ chồng có nghĩa vụ chung thủy, thương yêu, quý trọng, chăm sóc, giúp ñỡ

nhau cùng xây dựng gia ñình (ðiều 18 Luật Hôn nhân và Gia ñình 2000); có quyền tự do
lựa chọn nơi cư trú (ðiều 20 Luật Hôn nhân và Gia ñình 2000); giúp ñỡ, tạo ñiều kiện cho
nhau pháp triển về mọi mặt (ðiều 23 Luật Hôn nhân và Gia ñình 2000); việc xác lập quan
hệ vợ chồng không làm ảnh hưởng ñến nghề nghiệp của mỗi bên, hỗ trợ về chuyên môn,
năng khiếu, tư chất của bản thân theo nguyện vọng và khả năng vợ chồng. Bên cạnh ñó,
vợ chồng có quyền tự tín ngưỡng, tôn giáo của nhau (ðiều 22 Luật Hôn nhân và Gia ñình
2000); cấm vợ chồng có hành vi ngược ñãi, xúc phạm ñến danh dự, nhân phẩm của nhau
(Khoản 2, ðiều 21 Luật Hôn nhân và Gia ñình 2000). ðồng thời quy ñịnh về quyền ñại
diện cho nhau giữa vợ chồng nhằm giao kết và thực hiện các giao dịch dân sự (ðiều 24
Luật Hôn nhân và Gia ñình 2000).
2.1.1 Nghĩa vụ yêu thương, chung thủy
ðiều 18 Luật Hôn nhân và gia ñình 2000 qui ñịnh: “vợ chồng chung thủy, thương
yêu, quý trọng, chăm sóc, giúp ñỡ nhau cùng nhau xây dựng gia ñình ấm no, hạnh phúc,
bền vững”. Sự chung thủy ñồng nghĩa với việc tôn trọng chế ñộ hôn nhân “một vợ một
chồng”, có nghĩa là chỉ một lòng một dạ gắn bó bền chặt với một người duy nhất chính là
người vợ, người chồng mà mình ñã lựa chọn trong ñời sống vợ chồng.
Chung thủy theo Tiếng Việt là vẫn một lòng trước sau như một, vẫn có tình cảm gắn

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
20


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

bó không thay ñổi10. Như vậy khái niệm chung thủy là một khái niệm rộng, trong quan hệ
vợ chồng thì chung thủy ñược hiểu là vợ chồng phải yêu thương, gắn bó tình cảm chỉ với
nhau mà thôi.
Tình yêu thương giữa vợ chồng không giống tình yêu thương giữa cha mẹ và con, giữa

những người có quan hệ huyết thống nói chung, cũng như giữa những người bạn, những
người ñồng nghiệp. ðó là tình cảm gắn bó giữa hai con người khác giới tính trong cuộc
sống chung11. “Sự yêu thương, quý trọng, chăm sóc, giúp ñỡ nhau giữa vợ và chồng” thể
hiện hành vi, cách xử sự và thái ñộ của họ ñối với nhau. ðó chính là sự yêu mến, tôn
trọng lẫn nhau, giữ gìn uy tín, danh dự, nhân phẩm, lắng nghe ý kiến của nhau, quan tâm
ñộng viên lẫn nhau, tạo ñiều kiện ñể vợ chồng phát huy khả năng của bản thân, thực hiện
tốt hoạt ñộng nghề nghiệp ñối với gia ñình và xã hội.
Yêu thương là ñiều kiện ñủ của chung thủy bởi F.Engel cho rằng: “bản chất của tình
yêu là không chia sẻ”, thế nhưng trong quan niện của ñạo ñức Việt Nam, yêu thương
không phải là ñiều kiện cần của chung thủy ngay nếu như không còn yêu thương nhau, vợ
chồng vẫn có thể chung thủy ñối với nhau, hơn nữa không thể áp ñặt nghĩa vụ yêu thương
ñối với vợ chồng (nghĩa là không thể buộc người vợ phải yêu thương chồng và ngược lại
). Nhưng hoàn toàn có cơ sở ñể áp ñặt nghĩa vụ chung thủy: (nghĩa là có thể buộc người
vợ không ñược phản bội người chồng và ngược lại,12 bởi những chế tài của pháp luật hiện
nay khi vợ chồng vi phạm nghĩa vụ này, ñó là hủy việc kết hôn trái pháp luật khi vi phạm
nguyên tắc hôn nhân một vợ một chồng, tuyên bố không công nhận họ là vợ chồng theo
khoản 1 ðiều 10 Luật Hôn nhân và gia ñình 2000 (người ñang có vợ hoặc có chồng ).
Hoặc áp dụng xử phạt vi phạm hành chính như cảnh cáo hoặc phạt tiền, với mức phạt tiền
từ 100 ñến 500 ngàn ñồng và buộc chấm dứt quan hệ hôn nhân trái pháp luật ñối một
trong các hành vi sau ñây:
a) ðang có vợ hoặc ñang có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người
khác nhưng chưa gây hậu quả nghiêm trọng;

10

Th.s Nguyễn Thị Lan,–Nghĩa vụ chung thủy nhìn từ góc ñộ pháp lý và xã hội, Thông tin pháp luật dân sự,
khoa luật dân sự ðại Học luật Hà Nội
11
Nguyễn Ngọc ðiện, Bình luận khoa học Luật Hôn nhân và Gia ñình Việt Nam,Tập I –Gia ñình, NXB Trẻ TP
Hồ Chí Minh, 2002

12

Nguyễn Ngọc ðiện, Bình luận khoa học Luật Hôn nhân và Gia ñình Việt Nam,Tập I –Gia ñình, NXB Trẻ TP
Hồ Chí Minh, 2002

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
21


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

b) Chưa có vợ hoặc chưa có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người
mà mình biết rõ là ñang có chồng hoặc ñang có vợ nhưng chưa gây hậu quả nghiêm
trọng;…” ( khoản 1, ðiều 8 nghị ñịnh 87/2001/Nð-CP của chính phủ về việc xử phạt vi
phạm hành chính trong lĩnh vực Hôn nhân và gia ñình); hoặc áp dụng chế tài hình sự: “1.
Người nào ñang có vợ, có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người
khác hoặc người chưa có vợ, chưa có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng
với người mà mình biết rỏ là ñang có chồng, có vợ gây hậu quả nghiêm trọng hoặc ñã bị
xử phạt hành chánh về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không
giam giữ ñến một năm hoặc phạt tù từ 3 tháng ñến 1 năm.
2. Phạm tội trong trường hợp ñã có quyết ñịnh của tòa án tiêu hủy việc kết hôn hoặc buộc
phải chấm dứt việc chung sống như vợ chồng trái với chế ñộ một vợ một chồng mà vẫn
duy trì quan hệ ñó, thì bị phạt tù từ 6 tháng ñến 3 năm”(ðiều 147 Bộ Luật hình sự). Theo
ñó, trên cơ sở hướng dẫn của Thông Tư Liên Tịch của Bộ Tư Pháp, Bộ công an, Tòa án
nhân dân tối cao, Viên kiểm sát nhân dân tối cao số 01/2001/TTLT-BTP-BCA về việc
hướng dẫn tại chương XV “các tội xâm phạm chế ñộ Hôn nhân và Gia ñình ”của Bộ Luật
hình sự 1999 như sau:
“3.1 Chung sống như vợ chồng là việc người ñang có vợ có chồng chung sống với người

khác hoặc người chưa có vợ, có chồng mà lại chung sống với người mà mình biết rỏ là
ñang có vợ, có chồng, một cách công khai hoặc không công khai nhưng cùng sinh hoạt
chung như một gia ñình. Việc chung sống như vợ chồng thường ñược chứng minh bằng
cách có con chung, ñược hàng xóm và xã hội xung quanh xem là vợ chồng, có tài sản
chung ñã ñược gia ñình, cơ quan, ñoàn thể giáo dục mà vẫn tiếp tục duy trì quan hệ.
3.2. Chỉ có thể truy cứu trách nhiệm hình sự về tội này khi thuộc một trong các trường
hợp sau ñây:
a) Hành vi vi phạm chế ñộ một vợ, một chồng gây hậu quả nghiêm trọng. Hậu quả
nghiêm trọng là có thể làm cho gia ñình của một hoặc cả hai bên tan vỡ dẫn ñến ly hôn,
vợ hoặc chồng, con vì thế mà tự sát, v.v…
b) Người vi phạm chế ñộ một vợ, một chồng ñã bị xử phạt vi phạm hành chính mà còn vi
phạm.
3.3. Trong trường hợp ñã có quyết ñịnh của Tòa án tiêu hủy việc kết hôn hoặc buộc phải
chấm dứt việc chung sống như vợ, chồng trái với chế ñộ một vợ một chồng mà vẫn duy trì
quan hệ ñó, thì người phạm tội bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội vi phạm chế ñộ một
vợ, một chồng theo khoản 2 ðiều 147 Bộ Luật hình sự 1999 mà không bị truy cứu trách
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
22


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

nhiệm hình sự thêm về tội không chấp hành án theo ðiều 304 Bộ Luật hình sự”.
Tuy vậy không thể áp ñặt nghĩa vụ chung thủy mang tính chất của một biện pháp bảo ñảm
thực hiện nghĩa vụ, trong khung cảnh của luật và ñạo ñức hiện nay13 (sẽ ñược tìm hiểu ở
chương 3).
ðiều 18 Luật Hôn nhân và Gia ñình 2000 qui ñịnh: “vợ chồng chung thủy, thương yêu,
quý trọng, chăm sóc, giúp ñỡ nhau cùng nhau xây dựng gia ñình ấm no, hạnh phúc, bền

vững”. Nó không chỉ là một nghĩa vụ về mặt pháp lý mà còn là nghĩa vụ về ñạo ñức. Bởi
một ñiều rằng vợ không thể buộc người chồng yêu thương, chung thủy với mình và ngược
lại. Quy ñịnh trên một mặt khẳng ñịnh quyền bình ñẳng của vợ chồng, mặt khác ngăn
chặn hành vi ñánh ñập, xâm phạm thân thể của nhau giữa vợ chồng, hành vi quan hệ
ngoài hôn nhân của những người ñang có vợ, có chồng. ðây là những hiện tượng còn xảy
ra gây ảnh hưởng xấu tới quyền lợi của vợ chồng, của gia ñình và xã hội và là nguyên
nhân chủ yếu dẫn ñến ly hôn hiện nay.
2.1.2. Nghĩa vụ chăm sóc, giúp ñỡ của vợ chồng
Trong xã hội trước ñây người phụ nữ, người vợ bị xem nhẹ và coi thường cho nên họ
cũng không ñược tự do học tập, lựa chọn nghề nghiệp, không ñược tham gia các hoạt
ñộng chính trị kinh tế, văn hóa, xã hội. Họ hoàn toàn bị lệ thuộc vào người ñàn ông,
người chồng trong gia ñình. Phụ nữ một thời gian dài ñã nhận thức ñược rằng: nếu ñược
ñộc lập về kinh tế thì họ sẽ ñược nâng cao vị trí trong gia ñình và ngoài xã hội. Sự ñộc
lập về kinh tế sẽ làm thay ñổi cấu trúc gia ñình có tính áp bức. Bởi nền tảng của sự lệ
thuộc nằm ở trình ñộ và công việc vốn có của vợ, chồng. ðồng thời cũng như thu nhập
của vợ chồng quyết ñịnh tới sự sinh tồn của hạnh phúc gia ñình14. Trong xã hội ngày nay
người phụ nữ bình ñẳng với nam giới thế nên họ có quyền vươn lên về tri thức tham gia
vào mọi hoạt ñộng của xã hội như người ñàn ông. ðiều ñó ñã ñược Hiến pháp và pháp
luật công nhận thông qua các quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, trong ñó có quyền
có nghề nghiệp, có quyền tham gia vào các hoạt ñộng kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội:
“công dân nam nữ có quyền ngang nhau về mọi mặt kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội và
gia

ñình

”(ðiều

63

Hiến

pháp

1992

ñược

sữa

ñổi

bổ

sung

2001).

13

Nguyễn Ngọc ðiện, Bình luận khoa học Luật Hôn nhân và Gia ñình Việt Nam,Tập I –Gia ñình, NXB Trẻ TP
Hồ Chí Minh, 2002

14

Nguyễn Thị Tuyết Trinh, Luận văn tốt nghiệp khóa 3,Quyền Bình ðẳng vợ chồng trong ñời sống gia ñình theo
quy ñình của Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành, trang 23

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
23

Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Với tư cách là công dân vợ chồng ñược hưởng ñầy ñủ những quyền và nghĩa vụ ñó trên
nguyên tắc “vợ chồng bình ñẳng với nhau về mọi mặt (ðiều 19 Luật Hôn nhân và Gia
ñình năm 2000). Dựạ trên nguyên tắc bình ñẳng với nhau giữa nam và nữ, giữa vợ và
chồng Luật Hôn nhân và Gia ñình 2000 một lần nữa ñã khẳng ñịnh quyền bình ñẳng giữa
họ một cách cụ thể và hợp lý : “vợ chồng cùng bàn bạc giúp ñỡ tạo ñiều kiện cho nhau
chọn nghề nghiệp; học tập nâng cao trình ñộ văn hóa chuyên môn, nghiệp vụ; tham gia
hoạt ñộng kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội theo nguyện vọng và khả năng của mỗi
người”. Vợ chồng là chỗ dựa của nhau trong cuộc sống. Câu chữ của luật khá cô ñọng
“vợ chồng chăm sóc và giúp ñỡ”. Sự chăm sóc và giúp ñỡ có hai mặt vật chất và tinh
thần. Về phương diện vật chất vợ chồng có nghĩa vụ hợp tác trong việc ñảm bảo việc ñáp
ứng các nhu cầu sinh hoạt hợp lý của gia ñình của mỗi cá nhân. Về phương diện tinh thần
vợ chồng phải dành cho nhau sự chăm sóc tận tụy cả trong sinh hoạt bình thường cả
trong những lúc ốm ñau hoặc khó khăn: Sinh hoạt bình thường của mỗi người thường bao
gồm những hoạt ñộng ñược thực hiện theo sự phân công lao ñộng trong nội bộ gia ñình.
Nếu người vợ chỉ quản lý công việc trong nhà (công việc nội trợ) thì bản thân công việc
ñó ñã là hình thức thực hiện nghĩa vụ chăm sóc, giúp ñỡ ñối với người chồng. Một trong
những hình thức thực hiện nghĩa vụ hỗ trợ, chăm sóc của người chồng ñối với người vợ
trong trường hợp ñó là sống ngăn nắp, vệ sinh ñể giảm nhẹ công tác nội trợ cho vợ. Sự
chăm sóc hỗ trợ về tinh thần tỏ ra ñặc biệt trong trường hợp vợ (chồng) lâm vào tình
cảnh khó khăn khăn, ví dụ: do mất việc, lâm bệnh nặng, hoặc mất người thân thuộc.
Trong quan hệ với người thứ ba vợ chồng phải ñoàn kết và tương trợ trong việc bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của nhau cũng như của gia ñình : “Vợ chồng tôn trọng và giữ
gìn nhân phẩm, uy tín…(ðiều 21 Luật Hôn nhân và Gia ñình 2000), trong ñời sống nghề
nghiệp vợ, chồng phải ñộng viên nhau ñể mỗi người có thể hoàn thành chức nghiệp của
mình15.

Nghĩa vụ chăm sóc, giúp ñỡ nhau giữa vợ chồng ngoài việc khẳng ñịnh quyền bình
ñẳng của vợ chồng, còn thể hiện sự gắn bó giữa họ, phát huy hết khả năng của bản thân ñể
cống hiến cho sự nghiệp phát triển chung của ñất nước.
2.1.3. Nghĩa vụ chung sống
Trước ñây trong xã hội thực dân phong kiến, người phụ nữ khi ñi lấy chồng hoàn toàn
phụ thuộc vào người chồng cho nên chỗ ở cũng do người chồng quyết ñịnh: “thuyền
15

Nguyễn Ngọc ðiện, Bình luận khoa học Luật Hôn nhân và Gia ñình Việt Nam,Tập I –Gia ñình, NXB Trẻ TP
Hồ Chí Minh, 2002

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
24


Quan hệ nhân thân giữa vợ chồng theo Luật Hôn nhân và Gia ñình hiện hành
------------------------------------------------------------------------------------------------------------

theo lái gái theo chồng”, quan ñiểm này không còn phù hợp trong xã hội hiện ñại–xã
hội chủ nghĩa. ðiều 20 Luật Hôn nhân và Gia ñình 2000 quy ñịnh: “Nơi cư trú của vợ
chồng do vợ chồng tự lựa chọn, không bị ràng buộc bởi phong tục, tập quán, ñịa giới
hành chính”. Quy ñình này góp phần ñảm bảo quyền tự do, bình ñẳng trong quan hệ
vợ chồng, thể hiện tư tưởng tiến bộ của ðảng và nhà nước ta.
Hôn nhân trước hết là cuộc sống chung giữa người ñàn ông và người ñàn bà: chung
nhà, chung bàn ăn và chung chăn gối. Tuy nhiên vợ, chồng không nhất thiết phải ở
chung, ăn chung một cách thường xuyên, liên tục trong suốt thời kỳ hôn nhân. Song ít
nhất giữa họ phải có liên hệ sâu ñậm về phương diện vật chất lẫn tinh thần16. ðiều 20
Luật Hôn nhân và Gia ñình 2000 quy ñịnh một cách phù hợp với ðiều 48 Bộ Luật dân
sự 2005: “cá nhân có quyền tự do ñi lại tự do cư trú ”. Vì khi nam và nữ kết hôn với

nhau không làm mất ñi tư cách cá nhân của mỗi người, do ñó nơi cư trú của vợ chồng
ñược xác ñịnh theo ðiều 55 Bộ Luật dân sự. Cụ thể: “Nơi cư trú cuả vợ chồng là nơi
vợ chồng thường xuyên sinh sống”. Vợ chồng có thể có nơi cư trú riêng nhưng phải có
cuộc sống chung ở nơi cư trú riêng của một trong hai người. Tuy nhiên trong ñiều kiện
luật coi nơi ở của vợ, chồng và nơi cư trú của vợ, chồng là hai khái niệm ñồng nhất. Do
ñó ta có thể quy ước hiểu rằng nơi cư trú của vợ chồng là nơi ở của vợ chồng. Việc lựa
chọn nơi cư trú của vợ chồng ñược thực hiện trên cơ sở thỏa thuận giữa vợ và chồng:
“Nơi cư trú của vợ chồng do vợ chồng tự lựa chọn không bị ràng buộc bở phong tục,
tập quán, ñịa giới hành chính ”(ðiều 20 Luật Hôn nhân và Gia ñình 2000). Luật có nói
thêm rằng vợ chồng có thể có nơi cư trú khác nhau, nếu có thỏa thuận (ðiều 55, khoản
2 Bộ Luật dân sự 2005)17. Căn cứ vào hoàn cảnh thực tế, vào tính chất của hoạt ñộng
nghề nghiệp vợ, chồng có thể có nơi cư trú riêng. Nhưng nếu vợ chồng có nơi ở chung
sẽ tạo ñiều kiện thuận lợi cho việc thực hiện nghĩa vụ chăm sóc, giúp ñỡ lẫn nhau cùng
nuôi dạy con cái. Suy cho cùng việc xác ñịnh nơi cư trú khác nhau giữa vợ chồng chỉ
có giá trị nếu nó phù hợp với lợi ích của hôn nhân, ñặc biệt là nhằm tạo ñiều kiện ñể

16

Nguyễn Ngọc ðiện, Bình luận khoa học Luật Hôn nhân và Gia ñình Việt Nam,Tập I –Gia ñình, NXB Trẻ TP
Hồ Chí Minh, 2002

17

Nguyễn Ngọc ðiện, Bình luận khoa học Luật Hôn nhân và Gia ñình Việt Nam,Tập I –Gia ñình, NXB Trẻ TP
Hồ Chí Minh, 2002

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------GVHD: Huỳnh Thị Trúc Giang
SVTH: Bùi Văn Toản
25