LUẬN văn LUẬT tư PHÁP QUYỀN THỪA kế KHÔNG PHỤ THUỘC vào nội DUNG DI CHÚC LUẬT THỰC ĐỊNH và NHỮNG vấn đề còn lại
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (706.85 KB, 69 trang )
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
TRƯỜNG ðẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
BỘ MÔN TƯ PHÁP
LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 29 (2003 – 2007)
QUYỀN THỪA KẾ KHÔNG PHỤ THUỘC VÀO NỘI DUNG DI CHÚC: LUẬT THỰC ðỊNH VÀ NHỮNG VẤN ðỀ CÒN LẠI
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Giáo viên hướng dẫn
Sinh viên thực hiện
T.s Nguyễn Ngọc ðiện
Lê Thị Thảo
MSSV: 5032087
LỚP: Luật Tư pháp 02-k29
1.
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
Caàn Thô,
1
SVTH: Lê Thị Thảo
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN
........................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ TàiGiảng
liệuviên
học
tậpdẫn
và nghiên cứu
hướng
Nguyễn Ngọc ðiện
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
2
SVTH: Lê Thị Thảo
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN PHẢN BIỆN
........................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
.................................................................................................................................................
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Giảng viên phản biện
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
3
SVTH: Lê Thị Thảo
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
Văn bản luật.
1. Bộ luật dân sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1995, 2005.
2. Bộ luật tố tụng dân sự 2004
3. Nghị ñịnh 158/2005/Nð-CP ngày 27 tháng 12 năm 2005 của chính phủ về ñăng ký và
quản lý hộ tịch
4. Nghị quyết số 02/2004/NQ-HðTP ngày 10 tháng 8 năm 2004 của Hội ñồng thẩm phán
Toà án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng pháp luật trong việc giải quyết các vụ án
dân sự, hôn nhân và gia ñình.
5. Nghị quyết số 02/2000/NQ-HðTP ngày 23 tháng 12 năm 2000 của Hội ñồng Thẩm
phán Toà án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy ñịnh của
6. Pháp lệnh thừa kế năm 1990
6. Luật hôn nhân và gia ñình năm 2000
7. Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992, sửa ñổi bổ sung năm
2001.
Sách
1.
2.
Trung tâm
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Dương Bạch Long – Nguyễn xuân Anh – Tìm hiểu các quy ñịnh của pháp luật về
thừa kế – Hà Nội – chính trị quốc gia – 2005
Giáo trình luật hôn nhân và gia ñình Việt Nam – Hà Nội – 1994
Học
liệuQuếĐH
Cần
Thơ
học
tậpBộvàluậtnghiên
cứu
Lê Kim
- 108
câu hỏi
ñáp @
phápTài
luật liệu
về thừa
kế theo
dân sự của
năm
2005 – Hà Nội – chính trị quốc gia – 2006
Nguyễn Ngọc ðiện – Một số suy nghĩ về thừa kế trong luật dân sự Việt Nam – 1st
– NXB Trẻ TP. Hồ Chí Minh – 2001
Nguyễn Ngọc ðiện – Bình luận khoa học luật hôn nhân và gia ñình – tập 1 (gia
ñình) – NXB Trẻ TP. Hồ Chí Minh
Nguyễn Ngọc ðiện – Bình luận khoa học về tài sản trong luật dân sự Việt Nam –
NXB Trẻ TP. Hồ Chí Minh - 2001
Nguyễn Ngọc ðiệp – Những ñiều cần biết về quyền thừa kế - 1st – Hà Nội – phụ nữ
- 2001
Nguyễn văn Nam – Các quy ñịnh của pháp luật về thừa kế - 1st – Hà Nội – Tư pháp
– 2005
Nguyễn Xuân Việt Bình – tìm hiểu một số vấn ñề về quyền thừa kế không phụ
thuộc vào nội dung di chúc – Luận văn.
Báo, tạp chí.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Tạp chí luật học số 4/2003.
Tạp chí luật học số 6/2004.
Tạp chí luật học số 2/2005 (số 3)
Tạp chí Toà án nhân dân tháng 12/2005 (số 24).
Tạp chí Toà án nhân dân tháng 7/2006 (số 13).
Tạp chí Toà án nhân dân tháng 10/2006 (số 19).
Tuyển tập công trình nghiên cứa ðại học Cần Thơ 1999
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
4
SVTH: Lê Thị Thảo
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
8. Lý luận Nhà nước và pháp luật số 6/2003
9. Tạp chí nghiên cứu lập pháp 11/2005 số 11
10. Tạp chí dân chủ và pháp luật 7/2005
11.Báo pháp luật, báo tuổi trẻ, báo Hậu Giang.
Website.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Báo tuổi trẻ ().
Báo nhân dân (http://www .nhandan.org.vn).
Báo thanh niên (http://www .thanhnien.com.vn).
Báo ñiện tử Việt Namnet ().
ðảng cộng sản Việt Nam (http://www. cpv.org.vn).
Luật Việt Nam (http://www .luatvietnam.com. vn).
Ngoài ra còn có:
+ Tòa án nhân dân tối cao - Báo cáo tổng kết của ngành Tòa án năm 2006.
+ Tòa án nhân dân Tỉnh An Giang – Báo cáo tổng kết ngành Tòa án năm 2006.
MỤC LỤC
MỤC LỤC ........................................................................................................................... 1
LỜI NÓI ðẦU..................................................................................................................... 7
Trung tâm
Học
liệu
ĐH
@ Tài liệu học tập và nghiên cứu9
DANH
SÁCH
CÁC
TỪCần
VIẾTThơ
TẮT ..................................................................................
PHẦN MỞ ðẦU................................................................................................................ 10
1. SỰ HÌNH THÀNH QUYỀN SỞ HỮU KHÔNG PHỤ THUỘC VÀO NỘI DUNG DI
CHÚC ............................................................................................................................................ 10
2. KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ QUYỀN THỪA KẾ KHÔNG PHỤ THUỘC VÀO NỘI
DUNG DI CHÚC........................................................................................................................... 11
PHẦN NỘI DUNG............................................................................................................ 13
CHƯƠNG 1 ........................................................................................................................ 13
XÁC LẬP QUYỀN THỪA KẾ KHÔNG PHỤ THUỘC NỘI DUNG
DI CHÚC ................................................................................................................................. 13
1. CHỦ THỂ CỦA QUYỀN THỪA KẾ KHÔNG PHỤC THUỘC VÀO NỘI DUNG DI
CHÚC ............................................................................................................................................ 13
1.1. ðiều kiện chung ñối với quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc. ....... 13
1.2. ðiều kiện riêng ñối với quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc........... 25
2. CƠ CHẾ PHÁP LÝ CỦA QUYỀN THỪA KẾ KHÔNG PHỤC THUỘC VÀO NỘI
DUNG DI CHÚC........................................................................................................................... 35
2.1. Khái niệm “hai phần ba suất thừa kế theo pháp luật”................................................ 35
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
5
SVTH: Lê Thị Thảo
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
2.2. Cấu tạo suất thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc...................................... 36
CHƯƠNG 2 ........................................................................................................................ 45
THỰC HIỆN QUYỀN THỪA KẾ KHÔNG PHỤ THUỘC VÀO NỘI
DUNG DI CHÚC ................................................................................................................. 45
2.1. THANH TOÁN TÀI SẢN ........................................................................................ 45
1.1. Yêu cầu cắt giảm.......................................................................................................... 45
1.2. Xác ñịnh các thừa kế có thể bị cắt giảm ...................................................................... 48
2.2. PHÂN CHIA DI SẢN VÀ HỆ QUẢ CỦA VIỆC PHÂN CHIA.......................... 54
2.1. Thực hiện việc phân chia ............................................................................................. 54
2.2. Thời ñiểm xác lập quyền sở hữu .................................................................................. 61
PHẦN KẾT LUẬN ........................................................................................................... 68
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
6
SVTH: Lê Thị Thảo
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
LỜI NÓI ðẦU
Quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc là một quy ñịnh ñặc biệt của
pháp luật về thừa kế, có tác dụng làm hạn chế quyền tự do ý chí của người ñể lại di sản
trong việc quyết ñịnh phân phối tài sản cho những người thụ hưởng. Thoạt trông, quy
ñịnh này có vẻ trái với nguyên tắc tự do ý chí của người có di sản tạo ra sự bất bình ñẳng.
Tuy nhiên, nếu xem xét trong mối quan hệ với các giá trị chuẩn mực ñạo ñức xã hội, thì
dừng như sự giới hạn nhất ñịnh ñặt ra ñối với quyền tự do ý chí, chính tình trạng bất bình
ñẳng ấy lại là biểu hiện bề ngoài của sự bình ñẳng bên trong theo nghĩa rộng∗. Tạo ra mối
quan hệ chặt chẽ giữa các thành viên trong gia ñình. ðồng thời nó thể hiện những giá trị
ñạo ñức mang tính truyền thống của dân tộc.
Vấn ñề thừa kế nói chung và quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc
nói riêng trong thực tế xảy ra tranh chấp rất phổ biến. Tuy nhiên, việc tiến hành các công
trình nghiên cứu về vấn ñề này chưa ñược quan tâm ñúng mức và phần lớn các cồng trình
nghiên cứu chỉ dừng lại ở mức ñộ hỏi ñáp hoặc chỉ là những bài viết ngắn, sơ lược về một
số nội dung, riêng lẻ không có tính hệ thống. Người viết lựa chọn ñề tài “Quyền thừa kế
Trung
tâm
ĐHdung
Cần
Thơ Luật
@ Tài
không
phụ Học
thuộc liệu
vào nội
di chúc:
thựcliệu
ñịnh học
và vấntập
ñề và
còn nghiên
lại” trước cứu
hết là
nhằm mục ñích khái quát những vấn ñề của luật thực ñịnh, ñặt chúng vào trong mối quan
hệ với thực tiễn, qua ñó hình thành các kiến thức chính xác về chế ñịnh này, giúp cho việc
tìm ra những vấn ñề còn tồn tại và tìm ra giải pháp vận dụng nó trở lại thực tiễn dễ dàng
và ñúng ñắn hơn.
Trong quá trình nghiên cứu, người viết sử dụng các phương pháp suy luận khoa
học và phương pháp nghiên cứu luật viết ñể tìm hiểu và nắm bắt nội dung của ñề tài.
ðồng thời, vận dụng những nội dung những quy ñịnh ñó vào những trường hợp, giả
thuyết khác nhau ñể tìm hiểu vấn ñề và phối hợp vận dụng các quy ñịnh pháp luật có liên
hệ ñể giải quyết những vần ñề phức tạp mà nếu như chỉ bám sát vào câu chữ của luật thì
không thể ñạt ñược kết quả thoả ñáng. Tuy nhiên, do ñề tài ít thu hút ñược sự quan tâm
của các nhà làm luật nên người viết gặp rất nhiều khó khăn trong việc sưu tầm các nguồn
tài liệu liên quan ñể tham khảo ý kiến của các nhà nghiên cứu trước, ñồng thời ñề tài ñược
làm trong lúc Bộ luật dân sự mới vừa ñược ban hành mà các vụ án xảy ra lại trước khi Bộ
luật mới có hiệu lực nên việc áp dụng giải quyết vấn ñề gặp không ít khó khăn và cũng do
∗
Ts. Nguyễn Ngọc ðiện – Quyền chủ thể ñặc quyền và quyền ưu tiên
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
7
SVTH: Lê Thị Thảo
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
sự hạn chế của chính người thực hiện ñề tài vẫn chưa có khả năng khái quát ñược nhiều
mặt khác nhau của vần ñề vì vậy không tránh khỏi bài viết còn những thiếu sót và chưa
hoàn thiện, rất mong ñược sự thông cảm của quý thầy cô. Em xin chân thành cảm ơn quý
thầy cô ñã tận tình giúp ñỡ em trong quá trình thực hiện ñề tài này. Theo hướng dẫn của
giảng viên thì ñề tài ñược trình bày thành những nội dung lớn như sau:
Phần mở ñầu
Phần nội dung
Chương 1: Xác lập quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc
Chương 2: Thực hiện quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc
Phần kết luận
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
8
SVTH: Lê Thị Thảo
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
DANH SÁCH CÁC TỪ VIẾT TẮT
BLDS: Bộ luật dân sự 2005
Luật HN-Gð: Luật hôn nhân và gia ñình 2000
R: phần di sản thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc, gồm:
P: phần di sản không ñược ñịnh ñoạt trong di chúc
D: phần di sản người thừa kế ñược hưởng theo di chúc
C: phần cắt giảm các thừa kế theo di chúc khác
r: phần cần ñược cắt giảm
T: tổng phần cần phải cắt giảm
d: phần người bị cắt giảm ñược nhận theo di chúc
D: tổng phần di sản chia theo di chúc
KDC: các phần thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc
DSTC: di sản thờ cúng
DS: tổng khối di sản
NVTS: nghĩa vụ tài sản
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
9
SVTH: Lê Thị Thảo
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
PHẦN MỞ ðẦU
1. SỰ HÌNH THÀNH QUYỀN SỞ HỮU KHÔNG PHỤ THUỘC VÀO NỘI
DUNG DI CHÚC
Không ai có thể sống mãi mãi, ñến một lúc nào ñó khả năng sở hữu gắn liền với cá
nhân cũng chấm dứt cùng với sự tồn tại của cá nhân ñó. Và ñược xem như biện pháp tối
thiểu ñể bảo vệ quyền lợi người chết, ngành luật dân sự ñã giữ gìn quyền lợi này bằng
cách mà theo ñó ý nguyện của người chết mà có ñể lại tài sản ñể lại sẽ ñược những người
còn sống tôn trọng và thực hiện ñầy ñủ, theo ñó tài sản của người này sẽ ñược sử dụng
hoặc chuyển ñi theo ñúng ý chí của họ mà không ai có quyền can thiệp. Thoạt trông có vẻ
như quy tắc này hoàn toàn không có vấn ñề gì do ñã bảo ñảm tốt nhất quyền lợi của người
có tài sản ñể lại. Tuy nhiên, trong những trường hợp cụ thể mà ý chí của người có quyền
ñược xem xét mối quan hệ với các giá trị chuẩn mực ñạo ñức xã hội, thì dường như cần
thiết phải có một giới hạn nhất ñịnh, cần phải ñặc ra ñối với quyền tự do ý chí này ñảm
bảo cho các mối quan hệ ñó ñược cân bằng.
Con người một khi ñã tồn tại, nhất thiết phải nằm trong mối quan hệ huyết thống và
nhân thân gần gũi với một người hoặc một nhóm người, những mối quan hệ này theo
Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
truyền thống của dân tộc ta thì lúc nào cũng ñược xem là ñiều thiêng liêng ràng buộc các
chủ thể với nhau bảo vệ nhau. Quá trình phát triển của xã hội cho thấy những yêu cầu ñối
với người lập di chúc phải chỉ ñịnh những người thân là người thừa kế là ñiều cần thiết.
Giả sử người chết có ñể lại tài sản ñã không quan tâm việc thực hiện nghĩa vụ của mình
ñối với những người có mối quan hệ như vừa nêu trên. Khi ñó một mặt người này ñược
xã hội tôn trọng và bảo vệ song ngược lại họ ñã vi phạm nghĩa vụ mang tính ñạo lý,
không tôn trọng các chuẩn mực chung của xã hội và sự công bằng ñã không ñược ñảm
bảo. Chính vì thế, trong những trường hợp cụ thể cần phải chịu sự chi phối của một số
ñiều kiện ràng buộc, nếu như những ñiều kiện ñó không ñược tôn trọng thì ý chí của
người ñể lại di sản không ñược thực hiện, hoặc thực hiện không ñầy ñủ. Lý luận này là
tiền ñề cho sự ra ñời của chế ñịnh quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc,
là cơ sở ñể bảo vệ những giá trị ñạo ñức mà tưởng xã hội nói chung cho rằng cần thiết
phải bảo vệ và duy trì ñể ñảm bảo sự ổn ñịnh gia ñình công bằng cho xã hội.
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
10
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
2. KHÁI NIỆM CƠ BẢN VỀ QUYỀN THỪA KẾ KHÔNG PHỤ THUỘC
VÀO NỘI DUNG DI CHÚC
Chế ñịnh quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc xuất hiện ñầu tiên
trong pháp lệnh thừa kế ngày 30-08-1990 và ñược lấy lại trong Bộ luật dân sự 1995 và Bộ
luật dân sự 2006, và thực tiễn cho thấy hầu như có rất ít công trình nghiên cứu về ñề tài
này. Trong phạm vi ñề tài này, người viết chỉ cố gắng khái quát các khía cạnh cơ bản của
chế ñịnh này dựa trên quy ñịnh tại ðiều 669 Bộ luật dân sự 2005 và có hiệu lực ngày
01-01-2006.
ðiều 669 quy ñịnh “những người sau ñây vẫn ñược hưởng phần di sản bằng hai
phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật, nếu di sản ñược chia theo pháp luật,
trong trường hợp họ không ñược người lập di chúc cho hưởng di sản hoặc cho hưởng
phần di sản ít hơn hai phần ba suất ñó, trừ khi họ là những người không có quyền hưởng
di sản theo quy ñịnh tại ðiều 642 hoặc quy ñịnh tại khoản 1 ðiều 643 của Bộ luật này;
Con chưa thành niên, cha, mẹ, vợ, chồng;
Con ñã thành niên mà không có khả năng lao ñộng.”
Trong gia Việt Nam, thường thì tài sản thuộc về gia chủ, và tài sản thường do các
thành viên trong gia ñình cùng tạo ra và nếu người chủ gia ñình ñịnh ñoạt tài sản cho một
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
người hoặc cho người không phải là thành viên trong gia ñình thì những thành viên trong
gia ñình sẽ không ñược hưởng một chút tài sản nào do chính mình tạo ra. Pháp luật ñã
quy ñịnh và bảo vệ quyền lợi của một số người thừa kế theo pháp luật khi mà thuần phong
mỹ tục, ñạo ñức con người bị xuống cấp, tình cảm gia ñình không còn ñược thực hiện tự
nguyện.
Nếu trong cùng một lúc có ñồng thời tất cả các chủ thể nêu trên ñều tham gia vào
việc nhận di sản không phụ thuộc vào nội dung di chúc, thì cần phải hiểu rằng các chủ thể
này có quyền yêu cầu ngang nhau, và ñược gọi ñể nhận di sản cùng một lúc. Mỗi người
thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc sẽ hưởng quyền của mình một cách ñộc lập
so với những người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc khác, có bao nhiêu chủ
thể ñủ ñiều kiện hưởng ñược quyền lợi này thì có bấy nhiêu phần di sản ñược hưởng
không phụ thuộc vào nội dung di chúc phần của người nào ñược hưởng thì dành riêng cho
người ñó.
Bên cạnh ñó quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc cũng không tồn
tại ở tất cả các cá nhân mà nói chỉ ñược thừa nhận ở một số ñối tượng nhất ñịnh mà theo
quan niệm xã hội có mối quan hệ gần gũi, với người ñể lại di sản. ðặc ñiểm về nhân thân
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
11
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
này tạo ra sự khác biệt với quyền thừa kế của cá nhân và làm cho quyền thừa kế không
phụ thuộc vào nội dung di chúc trở thành một quyền nhân thân ñặc biệt.
Quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc chỉ xuất hiện trong việc thừa
kế theo di chúc, người ñể lại di sản thể hiện ý chí của mình bằng một di chúc có hiệu lực
pháp luật. Quyền ñược hình thành trong nổ lực tìm kiếm giải pháp bảo vệ hợp lý cho một
số chủ thể khi người ñể lại di sản lạm dụng quyền tự do ñịnh ñoạt của mình trong việc ñể
lại di sản. Tuy nhiên không hoàn toan giống như quyền thừa kế của cá nhân có thể bị phủ
nhận bởi người ñể lại di sản bằng cánh lập di chúc, quyền lợi mà các chủ thể mang quyền
ñược hưởng là do pháp luật phủ nhận ñối với ý chí của cá nhân người ñể lại di sản, do ñó
quyền thừa kế này có tính chất như một nghĩa vụ tài sản ñặc biệt của người ñể lại di sản
và nghĩa vụ ñó gắn liền với một bộ phận nào ñó trong khối di sản. Vì vậy nếu như cần
phải xác ñịnh giá trị của quyền lợi ñặc biệt này thì nó phải ñược xác ñịnh trên toàn bộ giá
trị của khối di sản của người thừa kế.
ðồng thời chỉ xuất hiện nếu quyền lợi của chủ thể mang quyền không ñược ñảm
bảo. Tuy nhiên, mặc dù ñiều kiện ñược ñặc ra là các chủ thể của quyền thừa kế không phụ
thuộc vào nội dung di chúc phải ñược bảo ñảm quyền lợi hợp lý nhưng họ không thể tự
ñưa ra các tiêu chuẩn về các giá trị hợp lý, mà chỉ có thể nhận một phần nhỏ (theo quy
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
ñịnh thì chỉ có hai phần ba suất của một người thừa kế theo pháp luật, nếu di sản ñược
chia theo pháp luật) trong khối di sản, nếu không nó sẽ là một nghịch lý: ðặc quyền của
một người không phải là chủ sở hữu lại lớn hơn quyền sở hữu của người chủ sở hữu.
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
12
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG 1
XÁC LẬP QUYỀN THỪA KẾ KHÔNG PHỤ THUỘC
VÀO NỘI DUNG DI CHÚC
1. CHỦ THỂ CỦA QUYỀN THỪA KẾ KHÔNG PHỤC THUỘC VÀO NỘI DUNG
DI CHÚC
1.1. ðiều kiện chung ñối với quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc.
1.1.1. Sự tồn tại của chủ thể mang quyền
Quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc ñược ghi nhận như ngoại lệ
của nguyên tắc tự do ý chí của người ñể lại di sản cho người thừa hưởng. Chính vì vậy,
quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc chỉ có thể giới hạn trong những ñối
tượng mà xã hội cho là có quan hệ thân thuộc và huyết thống gần gũi với người ñể lại di
sản.
Trong ðiều 669 Bộ luật dân sự ñã xác ñịnh cụ thể những ñối tượng mà người có di
sản phải có nghĩa vụ ñể lại một phần. ðó là: cha, mẹ, vợ, chồng và con chưa thành niên
hoặc con ñã thành niên nhưng không có khả năng lao ñộng, ta có thể thấy ðiều 669 ñã
Trung
tâmrấtHọc
liệu ĐH
Cần
@ làTài
họctruyền
tập thống
và nghiên
cứu
quy ñịnh
rõ ràng.Vì
vậy xác
ñịnhThơ
như vậy
phùliệu
hợp với
ñạo ñức xã
hội,
không có gì ñể bàn trong việc xác ñịnh nhóm chủ thể của quyền. ðó là những ñối tượng
có quan hệ huyết thống và hôn nhân trực tiếp ñối với người ñể lại di sản theo truyền thống
người Việt Nam thì không có lý do gì mà người có tài sản lại ñem lợi ích của mình cho
những ñối tượng khác và không mang lại quyền lợi cho những người ñược xem là gần gũi
với mình. Tuy nhiên, vấn ñề xác ñịnh tư cách của chủ thể mang quyền không mấy dễ
dàng, theo khoản 1 ðiều 635 quy ñịnh “người thừa kế là cá nhân phải là người còn sống
vào thời ñiểm mở thừa kế hoặc sinh ra và còn sống sau thời ñiểm mở thừa kế nhưng ñã
thành thai trước khi người ñể lại di sản chết”, ñiều luật chưa quy ñịnh cụ thể về trường
hợp nào trẻ ñược xem là “sinh ra và còn sống” tôi thấy nên phân tích vấn ñề này vì nó có
ảnh hưởng trực tiếp ñến quyền lợi của người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di
chúc.
Ví dụ: A có vợ là B sau ñó bị Tòa án tuyên hủy hôn nhân trái pháp luật, trước khi
chết A lập di chúc ñịnh ñọat toàn bộ tài sản cho anh trai, khi ñó nếu con của A và B sinh
ra chết ngay không ñược khai sinh thì toàn bộ di sản của A sẽ thuộc về anh trai A, B
không có quyền yêu cầu ñược nhận phần thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc
và con của B cũng không. Trong trường hợp ngược lại, con A ñược khai sinh thì B có thể
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
13
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
ñại diện cho con mình viện dẫn quyền yêu cầu ñược nhận phần thừa kế không phụ thuộc
vào nội dung di chúc và nhận 2/3 khối di sản và cuối cùng thì phần di sản ñó ñược giao
cho B (B là người thừa kế theo pháp luật ở hàng thứ nhất của con mình). Giả ñịnh hôn
nhân của A và B hợp pháp khi A giao toàn bộ di sản cho anh trai con A ñược khai sinh thì
phần của B nhận là 1/2*2/3cộng thêm 1/2*2/3 phần của con mình, vẫn là 2/3 khối di sản.
Như vậy, việc có khai sinh cho trẻ hay không có ảnh hưởng rất lớn ñến quyền lợi của chủ
thể mang quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc. Chính vì vậy theo tôi, nên
vận dụng quy ñịnh ðiều 23 của nghị ñịnh 158/2005 Nð-CP ngày 27/12/2005 của chính
phủ về ñăng ký hộ tịch “trẻ em sinh ra sống ñược từ 24 giờ trở lên rồi mới chết thì phải
ñăng ký khai sinh và ñăng ký khai tử”, từ ñó ta có thể xác ñịnh ñược trong thời gian ñược
coi là sinh ra và còn sống của ñứa trẻ là 24 giờ trở lên.
Như vậy, nếu người ñã thành thai vào thời ñiểm mở thừa kế hoặc thành thai trước
thời ñiểm mở thừa kế thì mặc nhiên người này ñược coi là con cháu của người ñã chết.
ðiều 63 Luật hôn nhân và gia ñình 2000 quy ñịnh “con sinh ra trong thời kỳ hôn nhân
hoặc do người vợ có thai trong thời kỳ ñó là con chung của vợ chồng”. Mặt khác, Nghị
ñịnh 70 Nð-CP của Chính phủ quy ñịnh: Muốn xác ñịnh người con sinh ra sau khi bố
chết ñã thành thai vào thời ñiểm mở thừa kế hay chưa thì trong thực tiễn người ta dùng
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
phương pháp suy ñoán pháp lý là thai nhi ñã tồn tại tối ña là 300 ngày kể từ thời ñiểm mở
thừa kế. ðứa trẻ sinh ra trước thời ñiểm mở thừa kế thì ñứa trẻ ñó ñược hưởng thừa kế.
Ngược lại nếu ñứa trẻ sinh ra sau thời ñiểm mở thừa kế thì phải trong vòng 300 ngày kể
từ thời ñiểm mở thừa kế mới ñược hưởng di sản. Vì theo ý chí của nhà làm luật “ñứa trẻ
ñang là thai nhi hưởng di sản” cho nên sau 300 ngày kể từ thời ñiểm mở thừa kế mà ñứa
trẻ mới sinh ra thì có nghĩa là khi mở thừa kế chưa có thai nhi do vậy, ñứa trẻ ñó không
ñược hưởng thừa kế.
Như vậy, pháp luật ñã dự liệu trường hợp người thừa kế là thai nhi mặc dù chưa
sinh ra ở thời ñiểm mở thừa kế nhưng ñược hưởng di sản nếu sinh ra sau thời ñiểm mở
thừa kế không quá 300 ngày và còn sống. ðây là nguyên tắc tôn trọng ñạo ñức và truyền
thống tốt ñẹp của luật dân sự Việt Nam thể hiện tính nhân văn của pháp luật nước ta.
Song, cần lưu ý rằng vấn ñề xác ñịnh con sinh ra trong thời kỳ hôn nhân trong
trường hợp sinh con ra theo phương pháp khoa học như sau:
Hiện nay, theo quy ñịnh của pháp luật nếu người gửi tinh trùng bị chết thì cở sở lưu
giữ tinh trùng của người ñó phải hủy số tinh trùng của người ñó (khoản 2 ðiều 18 Nghị
ñịnh của chính phủ). Việc lưu giữ tinh trùng thực hiện trong quá trình cặp vợ chồng vô
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
14
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
sinh thực hiên kỹ thuật hỗ trợ sinh sản Khoản 1 ðiều 20 “ trẻ ra ñời do thực hiện kỹ thuật
hỗ trợ sinh sản phải ñược sinh ra từ người mẹ trong cặp vợ chồng vô sinh hoặc người phụ
nữ ñộc thân”. Nếu trong quá trình tiến hành ñã ra ñược tạo phôi nhưng chưa ñưa vào tử
cung của người vợ thì người chồng chết ñồng thời mở thừa kế, nếu xét thuần tuý về mặt
pháp lý thì người vợ ñang không mang thai1. Vì vậy nếu người chồng không mai chết mà
cơ sở lưu giữ tinh trùng vẫn còn giữ số tinh trùng của người chồng ñó, liệu có phù hợp
không khi có sự bày tỏ ý chí của người vợ vẫn muốn tiếp tục việc sinh con. Theo tôi, nếu
hai vợ chồng ñã thể hiện sự ñồng ý sinh con nhờ biện pháp hỗ trợ sinh sản bằng văn bản
thì khi người chồng chết, người vợ vẫn có quyền ñề nghị việc tiếp tục sinh con, người vợ
phải có quyền ñối với số tinh trùng ñang ñược lưu giữ. Và ñể bảo vệ quyền thừa kế không
phụ thuộc vào nội dung di chúc của ñứa con thì phải quy ñịnh một biệt lệ khi áp dụng thời
gian sinh con tối ña trong trường hợp chấm dứt hôn nhân trên. Như ñã ñề cập, thông
thường là không quá 300 ngày kể từ thời ñiểm mở thừa kế. Nhưng trong trường hợp con
sinh ra bằng phương pháp khoa học thì thời gian này có thể kéo dài hơn phụ thuộc vào
biện pháp hỗ trợ sinh sản.
Như vậy, Trong hai trường hợp ñã nêu thì ñừa trẻ ra ñời vẫn ñược xác ñịnh là con
chung của vợ chồng và quyền thừa kế nói chung hay quyền thừa kế không phụ thuộc vào
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
nội dung di chúc nói riêng của ñứa trẻ ñược bảo ñảm.
Bên cạnh ñó hiểu như thế nào về “người còn sống vào thời ñiểm mở thừa kế” ñặc
biệt là trong trường hợp những người thừa kế chết mà không xác ñịnh ñược ai chết trước
ai chết sau, thực tế cho thấy việc xác ñịnh thời ñiểm chết của từng người rất khó khăn, vì
thời gian họ chết cách nhau rất ngắn và sau thời gian dài mới xảy ra tranh chấp, trong các
trường hợp này căn cứ ñáng tin là giấy chứng tử, nhưng trong nhiều trường hợp giấy
chứng tử không ghi cụ thể giờ phút chết ðiều 641 quy ñịnh trong trường hợp những
người có quyền thừa kế di sản của nhau mà chết trong cùng một thời ñiểm hoặc ñược coi
là chết trong cùng một thời ñiểm do không xác ñịnh ñược người nào chết trước, thì họ
không ñược hưởng di sản của nhau và di sản của mỗi người do người thừa kế của người
ñó hưởng.
Nếu như việc xác ñịnh con trong thời kỳ hôn nhân ñược suy ñoán là 300 ngày thì
theo tôi ở quy ñịnh này chúng ta nên tham khảo nguyên tắc suy ñoán pháp lý trong luật
của Pháp “ñối với những người dưới 15 tuổi thì người nhiều tuổi hơn ñược suy ñoán là
1
Theo tạp chí luật học số tháng 03 năm 2006
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
15
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
chết sau, trên 60 tuổi thì người ít tuổi hơn ñược suy ñoán là chết sau, nếu ñàn ông và ñàn
bà không chênh nhau quá 3 tuổi thì ñàn ông ñược suy ñoán là chết sau ñàn bà”. Tôi cho
rằng ñây là một nguyên tắc phù hợp với cách xác ñịnh tuổi thọ của người Việt Nam.
Bên cạnh ñó, theo tôi vấn ñề xác ñịnh về thời hiệu khởi kiện về quyền thừa kế cũng
ảnh hưởng ñến việc xác ñịnh “ai chết trước ai chết sau” ñể xác ñịnh chủ thể có quyền thừa
kế không phụ thuộc vào nội dụng di chúc. Thời hiệu khởi kiện ñể người thừa kế yêu cầu
chia di sản, xác nhận quyền thừa kế của mình hoặc bác bỏ quyền thừa kế của người khác
là 10 năm, kể từ thời ñiểm mở thừa kế. Trong thực tiễn, khi áp dụng có nhiều cách hiểu
khác nhau về vấn ñề này.
Theo quy ñịnh ðiều 156 Bộ luật dân sự “thời hiệu ñược tính kể từ ngày bắt ñầu
ngày ñầu tiền và chấm dứt tại thời ñiểm kết thúc ngày cuối cùng của thời hiệu”.
Ví dụ: Ông A chết vào lúc 15 giờ 00 phút ngày 01/01/1997 có hai cách xác ñịnh
thời hiệu khởi kiện như sau:
Cách 1: Thời hiệu ñược xác ñịnh từ 0 giờ 00 phút ngày 02/01/1997 và kết thúc vào
24 giờ 00 phút ngày 02/01/2007 (ngày 02/01/1997 là ngày ñầu tiên tiếp sau ngày xảy ra
sự kiện ông A chết)
Như vậy, thời ñiểm mở thừa kế ñược tính lùi là 0 giờ 00 phút ngày 02/01/1997. Nếu
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
vậy, những người thừa kế của ông A chết sau 15 giờ 00 phút ngày 01/01/1997 ñến trước 0
giờ 00 phút ngày 02/01/1997 ñều không có quyền hưởng phần di sản không phụ thuộc
vào nội dung di chúc của ông A vì bị coi là chết trong cùng một thời ñiểm với ông A.
Cách 2: Thời hiệu của quyền thừa kế ñược xác ñịnh theo giờ người ñể lại di sản
chết.
Ví dụ: Ông A chết lúc 15 giờ 00 phút ngày 1997 thời hiệu khởi kiện ñược xác ñịnh
bắt ñầu từ 15 giờ 00 phút ngày 01/01/1997 và kết thúc vào 24 giờ 00 phút ngày
01/01/2007 cách xác ñịnh này dẫn ñến hệ quả: Những người chết trước 15 giờ 00 phút
ngày 01/01/1997, hoặc chết cùng thời ñiểm ñó không phải là người thừa kế của người ñể
lại di sản, nếu chết sau 15 giờ 00 phút ngày 01/01/1997, thậm chí chết sau chỉ một thời
gian ngắn vẫn là người thừa kế của người ñể lại di sản. Cách xác ñịnh phù hợp với quy
ñịnh tại ðiều 645, bảo vệ quyền lợi của người chết sau người ñể lại di sản.
Như vậy, theo tôi cần phải dung hòa hai cách hiểu này: Thời hiệu khởi kiện về
quyền thừa kế sẽ ñược tính bắt ñầu từ thời ñiểm của ngày tiếp theo ngày xảy ra sự kện
người ñể lại di sản chết và do ñó thời ñiểm kết thúc là thời ñiểm kết thúc ngày tương ứng
10 năm sau (như cách 1). Tuy nhiên, phải hiểu thời ñiểm mở thừa kế là thời ñiểm ñược
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
16
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
xác ñịnh bằng giờ người ñể lại di sản chết, tại thời ñiểm ñó xác ñịnh ngày thừa kế di sản
của người chết, có như thế mới bảo vệ ñược quyền lợi của người thừa kế nói chung và
quyền lợi của người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc nói riêng.
1.1.2. Không ở trong tình trạng không có quyền hưởng di sản
Ngoài những ñiều kiện trên ñồng thời các chủ thể mang quyền nêu trên họ cũng
phải ñáp ứng ñược những yêu cầu ñược ghi nhận ở ðiều 643 “người không ñược quyền
hưởng di sản”. Nếu họ có một trong các hành vi sau thì không ñược quyền hưởng phần di
sản không phụ thuộc vào nội dung di chúc. Những trường hợp người thừa kế không phụ
thuộc vào nội dung di chúc không ñược quyền hưởng di sản.
- Những người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm tính mạng, sức khoẻ hoặc về
hành vi ngược ñãi nghiêm trọng hành hạ người ñể lại di sản, xâm phạm nghiệm trọng ñến
danh dự nhân phẩm của người ñó. Cần chú ý rằng trong trường hợp này phải có bản án có
hiệu lực của tòa án, việc không cho hưởng di sản không phụ thuộc vào mức hình phạt mà
họ phải gánh chịu.
- Người vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ nuôi dưỡng người ñể lại di sản.
ðể xác ñịnh như thế nào là nghĩa vụ nuôi dưỡng cần phải dựa vào quy ñịnh của
Luật hôn nhân và gia ñình gồm: cha, mẹ có nghĩa vụ nuôi dưỡng con chưa thành niên và
Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
con ñã thành niên không có khả năng lao ñộng; con có nghĩa vụ nuôi dưỡng cha mẹ; ông
bà có nghĩa vụ nuôi cháu chưa thành niên trong trường hợp cháu không còn cha mẹ; cháu
có nghĩa vụ nuôi dưỡng ông bà nếu ông bà không còn con; anh chị em có nghĩa vụ ñùm
bọc lẫn nhau trong trường hợp không còn cha mẹ. Và trường hợp cha hoặc mẹ bị hạn chế
quyền làm cha làm mẹ ñối với con chưa thành niên, thì không ñược hưởng phần thừa kế
không phụ thuộc vào nội dung di chúc của con. Tuy nhiên người bị hạn chế quyền làm
cha làm mẹ ñối với con vẫn phải thực hiện nghĩa vụ nuôi dưỡng con, ñồng nghĩa với việc
con vẫn ñược thừa kế phần thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc của cha mẹ.
- Người bị kết án về hành vi cố ý xâm phạm ñến tính mạng của người thừa kế khác
nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ tài sản mà người thừa kế ñó có quyền hưởng.
Người bị tước quyền hưởng thừa kế trong trường hợp này phải là người phạm tội
giết người thừa kế khác với ñộng cơ chiếm ñoạt phần di sản mà ñúng ra người thừa kế ñó
ñược hưởng. Trong trường hợp này cần có một bản án có hiệu lực pháp luật liên quan ñến
việc phạm tội. Ngoài ra, việc ñưa ra áp dụng quy tắc này còn tuỳ thuộc vào việc có chứng
minh ñược hay không ñộng cơ phạm tội, kẻ giết người phải là người có quyền thừa kế của
người bị giết với ñộng cơ làm tăng thêm phần di sản mà mình ñược hưởng.
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
17
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
- Người có hành vi lừa dối, cưỡng ép hoặc ngăn cản người ñể lại di sản trong việc
lập di chúc, giả mạo di chúc, sửa chữa di chúc nhằm hưởng một phần hoặc toàn bộ di
chúc trái với ý chí của người ñể lại di sản.
Luật chỉ quy ñịnh bốn trường hợp người thừa kế không có quyền hưởng di sản nêu
trên. Vì vậy nếu họ vi phạm những quy ñịnh khác của bộ luật hình sự thì vẫn không ảnh
hưởng ñến quyền hưởng di sản nói chung và quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung
di chúc nói riêng. Có thể nhận thấy rằng các ñiều kiện ñược nêu trong khoản 1 ðiều 643,
ñược các nhà làm luật xây dựng dựa trên những giá trị ñạo ñức ñược xem như là yêu cầu
tối thiểu mà người thừa kế phải có và người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di
chúc cũng không ngoại lệ. Vì nền tảng cho quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung
di chúc chính là mối quan hệ hôn nhân, huyết thống hoặc nuôi dưỡng, chặt chẽ với người
ñể lại di sản.
ðiều 669 ñã ñặc biệt nhấn mạnh sự cần thiết này bằng việc quy ñịnh rõ chủ thể
mang quyền sẽ không ñược hưởng phần di sản không phụ thuộc vào nội dung di chúc nếu
là những người không có quyền hưởng di sản theo quy ñịnh tại khoản 1 ðiều 643.
Ví dụ: A có vợ là B, A lập di chúc quyết ñịnh giao toàn bộ di sản cho C (người tình
của A). B giận xé bỏ di chúc. Nếu áp dụng khoản 1 ðiều 643, thì B không có quyền
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
hưởng phần di sản không phụ thuộc vào nội dung di chúc, C sẽ nhận trọn di sản. Thật ra,
quyết ñịnh của người chồng phi ñạo ñức hơn hành vi của người vợ, ta vẫn phải tôn trọng
quy ñịnh của pháp luật vì thật ra nhà làm luật chỉ muốn bảo vệ truyền thống ñạo ñức của
chung là tôn trọng quyền tự do ñịnh ñoạt di sản người ñể lại di sản.
Như vậy, người không có quyền hưởng di sản không có quan hệ thừa kế với người
có di sản. Quy ñịnh này của luật thực ñịnh là hoàn toàn hợp lý nó ñược xem như là một
biện pháp chế tài ñối với các bên có quan hệ tình cảm gia ñình diễn biến theo chiều hướng
xấu.
1.1.3. Trường hợp bị truất quyền hưởng di sản
Khái niệm bị truất quyền hưởng di sản theo nghĩa của khoản 1 ðiều 648 Bộ luật
dân sự, một người thừa kế sẽ không thể trở thành người ñược nhận di sản do ý chí của
người ñể lại di sản. Việc truất quyền hưởng di sản có thể thực hiện một cách gián tiếp
hoặc trực tiếp trong di chúc. Có nghĩa là người ñể lại di sản có thể truất quyền hưởng di
sản của một người thừa kế một cách trực tiếp bằng cách ghi rõ trong di chúc việc không
cho người này hưởng di sản hoặc gián tiếp qua việc hoàn toàn không ñề cập ñến quyền lợi
của người ñó trong di chúc .
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
18
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
Từ ñó ta có thể kết luận: Người ñể lại di sản dù bằng hình thực trực tiếp hoặc gián
tiếp cũng chỉ có thể thực hiện việc truất quyền hưởng di sản của một người thừa kế nào ñó
bằng cách lập di chúc. Do ñó, hiệu lực của việc truất quyền hưởng di sản này một cách tất
nhiên sẽ chỉ bó gọn trong phần di sản nào ñược phân chia theo di chúc. ðối với những
phần di sản không ñược ñề cập trong di chúc, người bị truất quyền hưởng di sản theo di
chúc nếu ñáp ứng ñủ những ñiều kiện xác ñịnh tư cách người thừa kế của hình thức thừa
kế ñó thì vẫn ñược nhận phần di sản mà mình có quyền ñược hưởng.
Chúng ta ñiều biết rằng quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc trước
hết là một quyền pháp lý ñặc biệt, chỉ xuất hiện nếu như quyền lợi của các chủ thể không
ñược quan tâm ñúng mức, quyền lợi mà các chủ thể mang quyền ñược hưởng là do pháp
luật thể chế hoá sự phủ nhận quyền lực nhà nước ñối với ý chí của cá nhân người ñể lại di
sản. Và quyền lợi này tồn tại một cách ñương nhiên do ñặc ñiểm tạo ra khả năng cho chủ
thể mang quyền có thể ñược nhận một phần giá trị tài sản trong khối di sản của một người
ñã qua ñời, ñồng thời có tính chất “phủ ñịnh” ñối với sự tồn tại của di chúc. ðoạn ñầu
ðiều 669 “những người thừa kế sau ñây vẫn ñược hưởng một phần di sản nếu như không
ñược người lập di chúc cho cho hưởng di sản hoặc cho hưởng ít hơn 2/3 một suất thừa kế
theo pháp luật, nếu di sản ñược chia theo pháp luật”. Do ñó nội dung của di chúc không
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
thể ảnh hưởng ñến tư cách chủ thể của người ñược hưởng quyền thừa kế không phụ thuộc
vào nội dung di chúc. Mặt khác, phần thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc là
phần thừa kế không có tính chất của phần thừa kế theo di chúc2. Do ñó, tất nhiên nó sẽ
ñược thanh toán theo những thủ tục nằm ngoài hiệu lực của quyền truất quyền hưởng di
sản của người ñể lại di sản. Như vậy, không hoàn toàn giống như quyền thừa kế của cá
nhân có thể bị phủ nhận bởi người ñể lại di sản bằng cách lập di chúc, quyền thừa kế ñặc
biệt này một khi ñã ñược “yêu cầu” thì không thể bị phủ nhận bằng bất kỳ công cụ nào,
người ñược hưởng thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc vẫn có thể nhận thừa kế
do viện dẫn quyền của mình mặc dù có thể bị truất quyền hưởng di sản bởi di chúc. Ngoài
ra, do việc truất quyền chỉ làm mất ñi tư cách người thừa kế theo di chúc, cho nên người
ñược hưởng thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc vẫn có thể tham gia vào cộng
2
Quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc là một chế ñịnh ñược xếp nằm trong phần thừa kế theo di
chúc. Song những ñặc ñiểm của tính chất quyền này là quyền thừa kế theo pháp luật, hoàn toàn không liên quan ñế
di chúc, chủ thể của quyền không thể tự do viện dẫn nó trong bất kỳ trường hợp nào theo ý chí của mình ñể chống
lại quyên tự do ñịnh ñoạt của người ñể lại di sản. Mặt khác, giá trị của quyền lợi hợp lý cũng không tthể ñược xác
ñịnh theo ý chí của bất kỳ chủ thể nào mà ñược ấn ñịnh bằng pháp luật.
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
19
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
ñồng những người thừa kế theo pháp luật ñối với phần di sản chưa ñược ñịnh ñoạt bởi di
chúc.
1.1.4. Từ chối hưởng di sản
Theo quy ñịnh của pháp luật, kể từ thời ñiểm mở thừa kế người thừa kế có các
quyền tài sản do người chết ñể lại. Các quyền này có trở thành quyền của người thừa kế
hay không, ñiều phụ thuộc vào hành vi nhận di sản của người thừa kế. Người thừa kế có
quyền nhận hay từ chối nhận di sản trong thời hạn sáu tháng kể từ ngày mở thừa kế, khi
từ chối nhận di sản người thừa kế không cần phải nêu lý do. Như vậy, người thừa kế có
thể nhận di sản ngay sau khi mở thừa kế hoặc trong vòng sáu tháng kế từ thời ñiểm mở
thừa kế, người thừa kế có quyền nhận di sản vào bất cứ thời ñiểm nào. Nếu sau sáu tháng
ñó người thừa kế không từ chối nhận di sản thì xem như là mặc nhiên nhận di sản, ñồng
nghĩa với việc người thừa kế ñã xác lập quyền sở hữu ñối với phần di sản mà mình ñã
không từ chối. Quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc cũng là một chủ thể
của quan hệ thừa kế nên cũng có quyền lợi tương tự. Tuy nhiên, việc từ chối nhận di sản
của người thừa kế nói chung và người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc nói
riêng phải tuân theo các ñiều kiện về chủ thể, ý chí, nội dung và hình thức.
Vấn ñề ñặt ra ñối với quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc:
Trung tâm
Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
Về chủ thể: Trường hợp người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc là
người chưa thành niên, người không có khả năng lao ñộng (ví dụ người không có năng
lực hành vi, người mất năng lực hành vi mà không có khả năng tạo thu nhập ñể tự nuôi
sống mình) có ñược tự do ý chí là tự mình từ chối hay không? Theo tôi những người có
ñầy ñủ năng lực hành vi dân sự có quyền từ chối nhận di sản, người dưới mười tám tuổi
có năng lực hành vi dân sự một phần, vì vậy họ không thể thực hiện các giao dịch có giá
trị lớn, ñặc biệt là các giao dịch mà pháp luật quy ñịnh những người từ ñủ mười tám tuổi
trở lên mới có quyền thực hiện, (ví dụ : Trong thực tế di sản thừa kế chủ yếu là quyền sử
dụng ñất, nhà ở và các loại bất ñộng sản khác). Hơn nữa, những người chưa thành niên
thường ñược chung sống với cha mẹ hoặc người giám hộ, cho nên việc từ chối nhận di
sản của người chưa thành niên có thể ảnh hưởng ñến quyền lợi của người ñại diện. Mặt
khác, người ñại diện không thể thay mặt người thừa kế từ chối nhận di sản vì việc từ chối
này sẽ gây thiệt hại cho người ñược ñại diện.
Về ý chí: Người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc có quyền từ chối
nhận di sản trong thời hạn pháp luật quy ñịnh. Tuy nhiên, trong trường hợp người thừa kế
bị ép buộc hoặc bị lừa dối, bị nhầm lẫn, dẫn ñến từ chối nhận di sản thì giao dịch này sẽ
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
20
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
vô hiệu. Và “thời hạn sáu tháng kể từ thời ñiểm mở thừa kế” sẽ ñược xác ñịnh lại. Ví dụ
A nhận di sản theo di chúc biết ñược nếu có sự tham gia của em mình, A là em của B,
(em A là người chưa thành niên) thì phần di sản của mình sẽ giảm sút nên A ñã lừa dối B,
làm cho B tưởng sai về số lượng di sản mà cha mình ñã ñể lại không nhiều và phần thừa
kế không phụ vào nội dung di chúc rất ít do ñó ñã từ chối nhận di sản.
Vấn ñề tiếp theo ñặc ra là: Người thừa kế từ chối quyền thừa kế của minh bằng
cách nhường lại quyền thừa kế của mình cho người thừa kế khác hưởng một phần hay
toàn bộ phần ñược hưởng, ñiều này không thực hiên ñược. Bởi vì, quyền thừa kế không
phụ thuộc vào nội dung di chúc là quyền nhân thân gắn với cá nhân của chủ thể mang
quyền. Nó gắn liền với sự tồn tại của cá nhân và ñược ñặc trưng bằng những ñặc ñiểm
riêng của cá nhân ñó, là quuyền nhân thân, trước hết bản thân của quyền pháp lý này
không có giá trị của một loại tài sản, nó không thể ñựơc ñưa vào các giao dịch tài sản, mà
chỉ tạo ra cho chủ thể mang quyền tìm kiếm những giá trị vật chất trong trường hợp pháp
luật dự liệu. Chính vì vậy, mà chủ thể mang quyền cũng không thể chuyển quyền này cho
chủ thể khác sử dụng một cách có hiệu lực, do ñó nó hoàn toàn không tồn tại một khi tách
rời với các ñặc ñiểm nhân thân của chủ thể mang quyền3.
1.1.5. Thừa kế thế vị
Trung
tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
ðiều 667 Bộ luật dân sự Việt Nam quy ñịnh “trong trường hợp con của người ñể
lại di sản chết trước hoặc cùng thời ñiểm với người ñể lại di sản thì cháu ñược hưởng
phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu ñược hưởng nếu còn sống, nếu cháu cũng chết
trước hoặc cùng thời ñiểm với người ñể lại di sản thì chắt ñược hưởng phần di sản mà cha
hoặc mẹ chắt ñược hưởng nếu còn sống”.
Khi xem xét ñến chế ñịnh thừa kế thế vị cần chú ý vấn ñề cụ thể như sau: Phần
thừa kế ñược trao là phần thừa kế ñược hưởng bởi quyền của một người không còn sống.
Người thế vị nhận phần thừa kế ñó với tư cách là người thay thế người ñược thế vị chứ
không phải là người có quyền tự hưởng. Như vậy, chế ñịnh thừa kế thế vị ñã tạo cho chủ
thể của nó khả năng tiếp nhận tư cách chủ thể của một người khác ñể nhận phần di sản
của người ñược thế vị. Song chắc chắn rằng các ñặc ñiểm nhân thân của người ñã chết sẽ
3
Nếu lý giải ở góc ñộ pháp luật dân sự thì ta thấy từ chối nhận di sản là giao dịch (hành vi pháp lý ñơn phương)
thực tế nhường quyền thừa kế chính là chuyển quyền tài sản của mình cho người khác. Trước hết muốn chuyển
ñược thì người chuyển phải có quyền mới chuyển ñược. Nếu người thừa kế từ chối sẽ không có quyền nhận di sản,
do vậy không thể chuyển ñược. Chuyển quyền trong trường hợp này ñược hiểu là giữa những người thừa kế thực
hiên giao dịch tặng cho mà ñối tượng là quyền tài sản, việc nhương quyền không thể hiểu là chuyển quyền yêu cầu.
Chuyển quyền yêu cầu có nghĩa là chủ thể mang quyền yêu cầu người khác thực hiện nghĩa vụ cho mình nhưng họ
không yêu cầu mà cho phép người thứ ba yêu cầu người có nghiã vụ, thực hiện nghĩa vụ cho chính họ.
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
21
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
không thể nào ñược người này tiếp nhận như là một phần của tư cách người thừa kế. ðặc
ñiểm này khi ñược xem xét trong việc xác ñịnh tư cách chủ thể của quyền thừa kế không
phụ thuộc vào nội dung di chúc ñã mang ñến hệ quả bất lợi cho người thừa kế thế vị làm
cho người này không thể nhận ñược phần thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc
của người ñược thế vị.
Như vậy, về nguyên tắc vấn ñề thừa kế thế vị không ñược ñặt ra ñối với quyền thừa
kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc, vì chế ñịnh thừa kế thế vị ñã tạo cho chủ thể
của nó khả năng tiếp nhận tư cách chủ thể của một người khác ñể nhận phần di sản của
người sau này và chắc chắn rằng các ñặc ñiểm nhân thân của người ñã chết sẽ không thể
nào ñược người này tiếp nhận như là một phần của tư cách người thừa kế. Tuy nhên, việc
thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc không thể di chuyển bằng con ñường thừa
kế thế vị lại trở nên khó thuyết phục trong những trường hợp sau:
Ví dụ 1: Ông A chết năm 2005 có vợ là bà B, trước khi chết A ñã ñịnh ñoạt toàn bộ
di sản cho nhân tình, lúc còn sống A phải nuôi cháu N bị tật nguyền chỉ mới 5 tuổi vì con
của A là M không có khả năng lao ñộng ñã chết vào năm 2004.
Giả ñịnh M còn sống thì M có quyền yêu cầu ñược hưởng suất thừa kế không phụ
thuộc vào nội dung di chúc. Nhắc lại rằng quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
chúc là hình thức tượng trưng cho nghĩa vụ nuôi dưỡng của người sau này ñối với chủ thể
mang quyền nếu như họ hội ñủ những ñiều kiện do pháp luật dự kiến. Phân tích theo
hướng khác ta thấy theo quy ñịnh của luật hôn nhân và gia ñình năm 2000 khoản 1 ðiều
59 ông bà nội, ông bà ngoại, có nghĩa vụ nuôi dưỡng hoặc cấp dưỡng cháu chưa thành
niên, cháu không có khả năng lao ñộng nếu cháu không còn cha, mẹ. Trong khung cảnh
của luật thực ñịnh thì việc ông của N giành một phần di sản của mình cho cháu là hoàn
toàn hợp lý vì theo như truyền thống ñạo ñức của dân tộc ta thì nghĩa vụ nuôi dưỡng ấy
không chấm dứt do người có nghĩa vụ chết4. Như vậy, ñể bảo ñảm thi hành ñúng ý nghĩa
của ðiều 669 Bộ luật dân sự và ðiều 59 Luật hôn nhân và gia ñình, thì N phải ñược một
phần di sản “tượng trưng cho nghĩa vụ nuôi dưỡng”của ông A ñối với cháu. Do ñó dù luật
không quy ñịnh ta có căn cứ5 ñể thừa nhận rằng ông bà của N, dành một phần tài sản cho
N là hoàn toàn phù hợp với luật ñịnh và truyền thống gia ñình của người Việt Nam. Trong
4
Ts. Nguyễn Ngọc ðiện - một số suy nghĩ về thừa kế trong Luật dân sự Việt Nam
Trong trường hợp này hoàn toàn không gặp trở ngại gì về khả năng tiếp nhận tư cách chủ thể của người ñã chết. M
ñược ñiều 669 bảo vệ, ta áp dụng biện pháp suy lý mạnh sẽ thấy N càng xứng ñáng ñược bảo vệ hơn trong trường
hợp này.
5
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
22
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
trường hợp này N thế vị M ñể nhận suất thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc là
hoàn toàn phù hợp, ñúng với ý nghĩa của ðiều 669.
Ví dụ 2: Ông A chết năm 2007 có vợ là bà B, trước khi chết bằng di chúc A ñã ñịnh
ñoạt toàn bộ di sản cho nhân tình, lúc còn sống A phải nuôi cháu N bị tật nguyền 1 tuổi vì
con của A là M 17 tuổi ñám cưới sinh con rồi chết năm 2001. Trong trường hợp này thì
N lại không ñược nhận thừa kế thế vị như lập luận trên vì ñến khi ông A chết thì mẹ ñứa
trẻ ñã là người thành niên rồi nên không ñược ðiều 669 bảo vệ hay không ñược viện dẫn
quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc. Giả ñịnh ông A chết vào năm 2001
thì ñứa bé ñược thừa kế thế vị mẹ, ñiều này lại trở nên vô lý khi số phận của ñứa bé lại
phụ thuộc vào người ông không có trách nhiệm với gia ñình. Theo quy ñịnh chung của
pháp luật về thừa kế thì ñể ñược thế vị thì ñiều kiện là người ñược thế vị nếu còn sống ở
thời ñiểm mở thừa kế, phải có quyền hưởng phần di sản không phụ thuộc vào nội dung di
chúc ñối với người ñể lại di sản. ðứa trẻ trong trường hợp này xứng ñáng ñược hưởng
quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc chỉ vì người ñược thế vị không ñủ
ñiều kiện ñể nhận phần thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc nên N không ñược
thế vị.
Ví dụ 3: Ông A chết năm 2005 có vợ là bà B, trước khi chết A ñã ñịnh ñoạt toàn bộ
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
di sản cho vợ, con của A là M không có khả năng lao ñộng ñã chết vào năm 2004. Cháu
A là người ñã thành niên 19 tuổi và hoàn toàn có khả năng lao ñộng tìm ra thu nhập nuôi
sống bản thân và gia ñình. Trong trường hợp này M ñã ñủ ñiều kiện ñể nhận thừa kế
không phụ thuộc vào nội dung di chúc; Tuy nhiên, nếu thừa nhận rằng cháu, chắt ñược
thừa kế thế vị như lập luận ví dụ 1 thì N ñược thế vị cha ñể nhận phần thừa kế không phụ
thuộc vào nội dung di chúc mà cha mình ñược nhận, thì sẽ không ñúng với quy ñịnh về
chủ thể của ðiều 669 vì suy cho cùng người nhận phần thừa kế không phụ thuộc vào nội
dung di chúc trong trường hợp này là N chứ không phải là M.
Tóm lại từ các ví du trên khiến ta phải suy nghĩ về cách hoàn thiện và tìm ra giải
pháp hợp lý cho vấn ñề có nên thừa nhận cho người thừa kế ñược thế vị người thừa kế
không phụ thuộc vào nội dung di chúc? Theo tôi quan ñiểm không thừa nhận thừa kế thế
vị cho trường hợp thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc là rất khó thuyết phục.
Tuy nhiên, ñể có thể tìm ra giải pháp hợp lý cho vấn ñề trên ta nên lưu ý, cần phải tham
khảo quan ñiểm trong luật của Pháp ñồng thời phải vận dụng quy ñịnh của luật hôn nhân
và gia ñình Việt Nam về nghĩa vụ nuôi dưỡng và nghĩa vụ cấp dưỡng của ông bà ñối với
cháu chưa thành niên hoặc cháu ñã thành niên không có khả năng lao ñộng mà không còn
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
23
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
cha, mẹ như trong ví dụ 1. Theo nội dung của ðiều 669 thì quyền thừa kế không phụ
thuộc vào nội dung di chúc là hình thức tượng trưng cho nghĩa vụ nuôi dưỡng của người
có di sản ñối với chủ thể mang quyền nếu như chủ thể của quyền ñã hội ñủ những ñiều
kiện do pháp luật dự kiến. Bên cạnh ñó ta có thể căn cứ vào lập luận, nghĩa vụ nuôi dưỡng
sẽ không chấm dứt do người có nghĩa vụ chết. Ta có giải pháp như sau:
Theo quy ñịnh của ðiều 676 Bộ luật dân sự Việt Nam .. thì cháu, chắt là người thừa
kế ở hàng thừa kế thứ hai, thứ ba của người có di sản, giả ñịnh nếu không áp dụng chế
ñịnh thừa kế thế vị trong trường hợp thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc thì
phần di sản của chủ thể mang quyền sẽ ñược di chuyển cho người thừa kế của người ñó
dẫn ñến trường hợp, phần di sản do ñược thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc
sẽ có thể rơi vào tay của những người không ñủ ñiều kiện hưởng thừa kế không phụ thuộc
vào nội dung di chúc (không phù hợp với ý nghĩa của ðiều 669). Do ñó theo tôi trong
trường hợp người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc chết trước hoặc cùng
thời ñiểm với người có di sản thì ta nên căn cứ vào quy ñịnh về nghĩa vụ nuôi dưỡng của
ông, bà ñối với cháu chưa thành niên, cháu ñã thành niên mà không có khả năng lao ñộng
của luật hôn nhân và gia ñình mà thành lập nên cơ chế di chuyển cho phần thừa kế nói
trên. Khi người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc (cha, mẹ) ñã chết thì nghĩa
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
vụ nuôi dưỡng sẽ thuộc về người có di sản (nếu ông, bà còn sống) và nghĩa vụ ñó sẽ
không chấm dứt khi người có nghĩa vụ chết nếu cháu hội ñủ những ñiều kiện mà pháp
luật ñã dự liệu cho người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc. Luật La Mã cổ
ñại không quy ñịnh cháu vào hàng thừa kế thứ hai6, mà cháu là người thế chân bố hoặc
mẹ ñể hưởng di sản thừa kế của ông. Như vậy, theo lập luận căn cứ vào luật hôn nhân và
gia ñình thì người thừa kế sẽ nhận di sản trực tiếp từ người có nghĩa vụ nuôi dưỡng ñối
với mình chứ không nhận phần di sản không phụ thuộc vào nội dung di chúc từ người
chết trước. Vì vậy, theo tôi pháp luật nên có chế ñịnh quy ñịnh rõ về chủ thể của quyền
thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc bao gồm: “Cha, mẹ, con chưa thành niên
hoặc con ñã thành niên mà không có khả năng lao ñộng, cháu chưa thành niên hoặc ñã
thành niên mà không có khả năng lao ñộng”. Nếu con chết trước hoặc cùng thời ñiểm với
người ñể lại di sản thì những người cháu chưa thành niên hoặc ñã thành niên mà không có
khả năng lao ñộng mỗi người sẽ ñược nhận một phần thừa kế không phụ thuộc vào nội
dung di chúc của riêng mình. Có quy ñịnh như thế mới có thể hạn chế ñược tình trạng là
6
ðiều 676 Bộ luật dân sự Việt Nam 2005 thừa nhận cho cháu, chắc là người thừa kế ở hàng thừa kế thứ hai
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
24
Luận Văn Tốt Nghiệp
Quyền Thừa Kế Không Phụ Thuộc Vào Nội Dung Di Chúc
Luật Thực ðịnh - Vấn ðề Còn Lại
người mang quyền vì giận bố ñã trao tất cả di sản cho người ngoài gia ñình mà không
quan tâm ñến người không có khả năng lao ñộng như mình, khi còn sống ñã từ chối nhận
phần di sản không phụ thuộc vào nội dung di chúc hay trường hợp khác người mang
quyền ñã có hành vi xăm phạm ñến người có di sản theo quy ñịnh tại ðiều 643. Dẫn ñến
“người thừa kế thế vị” không ñược nhận phần di sản mà người ñã chết từ chối hay không
có quyền hưởng di sản, ñiều ñó trở nên vô lý vì thật ra hành vi của người chết trước
không liên quan gì ñến người sau này (theo nguyên tắc lỗi của ai người ñó chịu). Tuy
nhiên ñể có ñược tư cách thừa kế ñối với phần di sản không phụ thuộc vào nội dung di
chúc thì cháu phải chịu những ñiều kiện khắc khe hơn so với trường hợp người thừa kế
người thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc là con, mới có thể nhận ñược phần
thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc của mình. Trong giải pháp này thì người
thừa kế thế vị là những người cháu chỉ có thể nhận phần thừa kế không phụ thuộc vào nội
dung di chúc khi hội ñủ ñiều kiện mà pháp luật dư liệu. Trước hết người thế vị phải hội ñủ
các ñiều kiện về của chế ñịnh thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc, ñồng thời
phải thõa mãn ñiều kiện của một người mang tư cách là người thế vị như:
Người thế vị: Chưa thành niên hoặc ñã thành niên mà không có khả năng lao ñộng,
phải có quan hệ trực hệ với người có di sản vì quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội
Trung tâm Học liệu ĐH Cần Thơ @ Tài liệu học tập và nghiên cứu
dung di chúc chỉ ñược hình thành trên cơ sở mối quan hệ nhân thân gần gũi của người
mang quyền ñối với người ñể lại di sản. Không có mối quan hệ ñó thì không thể có ñược
quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc trong bất kỳ trường hợp nào và vấn
ñề thừa kế thế vị vì thế cũng không thể ñặt ra. Người thế vị phải có ñầy ñủ năng lực thừa
kế ñối với người có di sản, nhất là không ở trong tình trạng không có quyền hưởng di sản
của người có di sản và người ñược thế vị.
Tuy nhiên, ñể tránh tình trạng người thế vị có thể “từ chối nhận di sản của cha chết
trước hay nghiêm trọng hơn là con có hành vi xâm hại tình mạng của cha vẫn có thể thế vị
cha ñể nhận di sản của ông”, nên theo tôi trong tình huống này thì cần phải tôn trọng quy
ñịnh chung về ñiều kiện về chủ thể ñối với người thừa kế thế vị nói chung mà pháp luật
Việt Nam ñã quy ñịnh vì giả ñịnh người thế vị không ñủ tư cách hưởng thừa kế nói chung
của chủ thể mang quyền, suy lý mạnh ta có ñược lý lẽ người thế vị không xứng ñáng ñược
ðiều 669 bảo vệ.
1.2. ðiều kiện riêng ñối với quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc
Chủ thể của quyền thừa kế không phụ thuộc vào nội dung di chúc là thành viên của
gia ñình, trong quan hệ hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng, ta có nhận ñịnh tất cả người
GVHD: Nguyễn Ngọc ðiện
SVTH: Lê Thị Thảo
25
