LUẬN văn sư PHẠM vật lý HƯỚNG dẫn học SINH GIẢI bài tập THEO PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH và PHƯƠNG PHÁP TỔNG hợp PHẦN “các ĐỊNH LUẬT bảo TOÀN” vật lý 10 NÂNG CAO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA SƯ PHẠM

HƯỚNG DẪN HỌC SINH GIẢI BÀI TẬP THEO
PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH VÀ PHƯƠNG PHÁP TỔNG HỢP
PHẦN “CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN”
VẬT LÝ 10 NÂNG CAO

Luận văn tốt nghiệp
Ngành: SƯ PHẠM VẬT LÝ

GVHD: Thầy Bùi Quốc Bảo
Sinh viên thực hiện: Nguyễn Lâm Đức Huy
Lớp: Sư phạm Vật Lý K35
MSSV: 1090170

CẦN THƠ 5/2013


LỜI CẢM ƠN

Sau thời gian thực hiện đề tài, tôi đã học hỏi và tích lũy thêm được nhiều kiến
thức quý báu về lĩnh vực mà mình nghiên cứu. để đạt được thành quả này, tôi đã nhận
được sự giúp đỡ nhiệt tình của thầy cô và gia đình, bạn bè. Do đó, tôi xin dành trang
đầu tiên của luận văn tốt nghiệp để gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến những người
đã giúp đỡ tôi.
Đầu tiên tôi xin tri ân thầy Bùi Quốc Bảo là cán bộ trực tiếp hướng dẫn, chỉ dạy
tận tình, đóng góp những ý kiến quý báu để tôi có thể hoàn thành luận văn tốt nghiệp
của mình.
Kế đến, tôi xin cảm ơn tất cả quý thầy cô thuộc Bộ môn Vật lý, khoa sư phạm,
trường đại học Cần Thơ. Đặc biệt thầy cô thuộc tổ phương pháp đã hết mình giúp đỡ,

hướng dẫn giúp đề tài của tôi được hoàn thiện hơn.
Bên cạnh thầy cô, cha mẹ, gia đình cũng luôn ủng hộ, động viên tôi cả về vật
chất cũng như tinh thần giúp tôi yên tâm tập trung toàn tâm toàn ý vào việc hoàn
thành luận văn tốt nghiệp.
Tôi cũng gửi lời cảm ơn các bạn trong tập thể lớp Sư phạm Vật lý khóa 35 đã
đóng góp và giúp đỡ tôi suốt trong quá trình làm luận văn tốt nghiệp.
Xin chân thành cảm ơn

Sinh viên thực hiện: Nguyễn Lâm Đức Huy


Ý KIẾN CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................

...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................


Ý KIẾN CỦA GIÁO VIÊN PHẢN BIỆN
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................

...........................................................................................................


MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU .................................................................................................Error! Bookmark not defined.
1.Lí do chọn đề tài ...........................................................................................Error! Bookmark not defined.
2. Mục đích nghiên cứu ...................................................................................Error! Bookmark not defined.
3. Giả thiết đề tài ..............................................................................................Error! Bookmark not defined.
4. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................Error! Bookmark not defined.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................Error! Bookmark not defined.
6. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................Error! Bookmark not defined.
7. Các chữ viết tắt trong luận văn ....................................................................Error! Bookmark not defined.
PHẦN NỘI DUNG ..............................................................................................Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG I. HOẠT ĐỘNG GIẢI BÀI TẬP THEO PPPT, PPTH TRONG GIẢI BTVLError! Bookmark not defined.
1.1 Khái niệm về BTVL...................................................................................Error! Bookmark not defined.
1.2 Mục đích, ý nghĩa của việc giải BTVL ......................................................Error! Bookmark not defined.
1.2.1 Mục đích. ............................................................................................Error! Bookmark not defined.
1.2.2 Ý nghĩa. ...............................................................................................Error! Bookmark not defined.
1.3 Tác dụng của BTVL...................................................................................Error! Bookmark not defined.
1.3.1 BTVL giúp học sinh lĩnh hội vững chắc kiến thức vật lý. ..................Error! Bookmark not defined.
1.3.2 BTVL là phương tiện để ôn tập và củng cố kiến thức. .......................Error! Bookmark not defined.
1.3.3 BTVL là phương tiện để phát triển tư duy và bồi dưỡng phương pháp nghiên cứu khoa học cho
học sinh. .......................................................................................................Error! Bookmark not defined.
1.3.4 BTVL là phương tiện để học sinh liên hệ kiến thức vào thực tiễn đời sống kỹ thuật.Error! Bookmark not defined.
1.3.5 BTVL là phương tiện đánh giá năng lực tư duy của học sinh. ............Error! Bookmark not defined.
1.3.6 BTVL có thể là điểm khởi đầu để dẫn dắt đến kiến thức mới.............Error! Bookmark not defined.
1.4 Các trường hợp BTVL được sử dụng.........................................................Error! Bookmark not defined.
1.4.1 Trường hợp dùng BTVL chứng minh định luật, hệ quả Vật lý. ..........Error! Bookmark not defined.
1.4.2 Trường hợp dùng BTVL để củng cố kiến thức. ..................................Error! Bookmark not defined.
1.4.3 Trường hợp dùng BTVL để kiểm tra kiến thức cũ. .............................Error! Bookmark not defined.

1.5 Vị trí của BTVL trong dạy học vật lý. .......................................................Error! Bookmark not defined.
1.6 Cơ sở phân loại BTVL. ..............................................................................Error! Bookmark not defined.


1.7 Phân loại BTVL .........................................................................................Error! Bookmark not defined.
1.7.1 Phân loại theo phương thức giải. ........................................................Error! Bookmark not defined.
1.7.2 Phân loại theo nội dung.......................................................................Error! Bookmark not defined.
1.8 Cơ sở định hướng giải BTVL. ...................................................................Error! Bookmark not defined.
1.8.1 Hoạt động giải BTVL .........................................................................Error! Bookmark not defined.
1.8.2 Các bước tiến hành giải BTVL. ..........................................................Error! Bookmark not defined.
1.9 Giải bài tập theo PPTH, PPPT ...................................................................Error! Bookmark not defined.
1.9.1 Phương pháp phân tích. ......................................................................Error! Bookmark not defined.
1.9.2 Phương pháp tổng hợp. .......................................................................Error! Bookmark not defined.
1.9.3 Phối hợp PPPT và PPTH.....................................................................Error! Bookmark not defined.
1.9.4 Quá trình giải bài tập Vật lý theo PPPT, PPTH. .................................Error! Bookmark not defined.
1.10 Hướng dẫn học sinh giải BTVL ...............................................................Error! Bookmark not defined.
1.10.1 Kiểu hướng dẫn Angorit....................................................................Error! Bookmark not defined.
1.10.2 Kiểu hướng dẫn gợi ý tìm kiếm (hướng dẫn Ơrixtic) .......................Error! Bookmark not defined.
1.11 Các hình thức dạy học về BTVL. .............................................................Error! Bookmark not defined.
1.11.1 Giải bài tập trong tiết học, tài liệu mới..............................................Error! Bookmark not defined.
1.11.2 Giải bài tập trong tiết luyện tập về bài tập. .......................................Error! Bookmark not defined.
1.11.3 Giải bài tập trong tiết ôn tập ..............................................................Error! Bookmark not defined.
1.11.4 Giải bài tập trong buổi ngoại khóa ....................................................Error! Bookmark not defined.
CHƯƠNG II. HƯỚNG DẪN HỌC SINH GIẢI BÀI TẬP TRONG CHƯƠNG. CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO
TOÀN ..................................................................................................................Error! Bookmark not defined.
2.1 Nội dung kiến thức của chương. ................................................................Error! Bookmark not defined.
2.1.1 Định luật bảo toàn động lượng............................................................Error! Bookmark not defined.
2.1.2 Công – công suất .................................................................................Error! Bookmark not defined.
2.1.3 Động năng – Định lý động năng. ........................................................Error! Bookmark not defined.
2.1.4 Thế năng. ............................................................................................Error! Bookmark not defined.

2.1.5 Định luật bảo toàn cơ năng. ................................................................Error! Bookmark not defined.
2.1.6 Sự biến thiên cơ năng..........................................................................Error! Bookmark not defined.
2.1.7 Va chạm. ..............................................................................................Error! Bookmark not defined.
2.2 Cơ sở phân dạng bài tập .............................................................................Error! Bookmark not defined.
2.3 Phân dạng hệ thống bài tập và hướng dẫn học sinh giải theo PPPT và PPTH.Error! Bookmark not defined.
2.3.1 Loại toán xác định động lượng, biến thiên động lượng. .....................Error! Bookmark not defined.


2.3.2 Loại toán xác định công và công suất. ................................................Error! Bookmark not defined.
2.3.5Loại toán áp dụng định lý động năng. .................................................Error! Bookmark not defined.
2.3.6 Loại toán áp dụng định luật bảo toàn cơ năng và năng lượng.............Error! Bookmark not defined.
2.3.8 Loại toán xác định các đại lượng liên quan đến hiện tượng va chạm. Error! Bookmark not defined.
PHẦN THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................................Error! Bookmark not defined.
1. Mục đích. .....................................................................................................Error! Bookmark not defined.
2. Đối tượng thực nghiệm. ...............................................................................Error! Bookmark not defined.
3. Nội dung thực nghiệm. ................................................................................Error! Bookmark not defined.
4. Kế hoạch thực nghiệm. ................................................................................Error! Bookmark not defined.
5. Kết quả thực nghiệm. ...................................................................................Error! Bookmark not defined.
PHẦN KẾT LUẬN ..............................................................................................Error! Bookmark not defined.
1. Kết quả chính của đề tài. ..............................................................................Error! Bookmark not defined.
2. Những tồn tại và hướng khắc phục. .............................................................Error! Bookmark not defined.
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................Error! Bookmark not defined.


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”

PHẦN MỞ ĐẦU
1.Lí do chọn đề tài
Trong dạy học Vật lý, việc giảng dạy bài tập vật lý trong nhà trường không chỉ

giúp học sinh hiểu được một cách sâu sắc và những kiến thức quy định trong chương
trình mà còn giúp phát triển tư duy, năng lực sáng tạo của học sinh. Từ đó giúp các em
vận dụng tốt những kiến thức đó phục vụ tốt nhiệm vụ học tập và áp dụng vào thực tiễn
cuộc sống.
Bản thân mỗi bài tập Vật lý đưa ra những tình huống học tập tích cực, song tính
tích cực của nó còn được nâng cao hơn khi nó được sử dụng như nguồn kiến thức để học
sinh có thể tìm tòi, tư duy vì tính thú vị gần gũi với cuộc sống chứ không phải chỉ học để
lấy điểm, học vẹt.
Với tính đa năng của mình, bài tập Vật lý thực sự là một phương tiện hữu hiệu để
phục vụ cho việc học thật tốt môn Vật lý cũng như để cụ thể hóa những hiện tượng mà
các em thấy lạ trong cuộc sống hằng ngày. Bài tập Vật lý có chức năng là một phương
pháp dạy học rất hiệu quả, có vị trí đặc biệt quan trọng trong môn Vật lý.
Tuy nhiên việc dạy bài tập Vật lý ở trường phổ thông hiện nay, giáo viên vẫn chưa
khai thác hết các thế mạnh của bài tập Vật lý. Vì lí do đó với nhiệm vụ của một giáo viên
trong tương lai với nhiệm vụ trồng người góp phần tìm ra những nhân tài phục vụ Đất
Nước, tôi đã trăn trở rất nhiều nhằm tìm biện pháp hữu hiệu hơn cho việc dạy bài tập Vật
lý ở trường phổ thông và cụ thể hơn là chương “Các định luật bảo toàn” ở sách giáo khoa
Vật lý 10 NC.
Ở phần Vật lý lớp 10 NC, chương “Các định luật bảo toàn” là một trong những
chương mang kiến thức tổng hợp về cơ học. Chương học chủ yếu nghiên cứu về các định
luật bảo toàn trong các hiện tượng cơ học. Từ đó, các em có thêm một công cụ hữu hiệu
nữa để lí giải các hiện tượng cơ học xung quanh ta. Các em học sinh trước đó đã có thể
giải quyết một số bài tập Cơ học với các phương pháp của “Cơ học chất điểm”, “Động
học chất điểm” và “Tĩnh học vật rắn”. Và với chương “Các định luật bảo toàn” các em có
thêm các phương pháp mới để giải bài tập cơ học một cách nhanh chóng, hiệu quả và
chính xác. Do đó tôi xác định đề tài cần nghiên cứu: “HƯỚNG DẪN HỌC SINH GIẢI
GVHD: Bùi Quốc Bảo

1

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”
BÀI TẬP THEO PHƯƠNG PHÁP PHÂN TÍCH VÀ PHƯƠNG PHÁP TỔNG HỢP:
PHẦN CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN VẬT LÝ 10 NÂNG CAO”.

2. Mục đích nghiên cứu:
Nghiên cứu về mục đích, quá trình tổ chức, phương pháp dạy học một số dạng bài
tập của chương “Các định luật bảo toàn-Vật lý 10 NC” bằng PPPT và PPTH.

3. Giả thiết đề tài:
- Có thể nghiên cứu lí luận về việc sử dụng PPPT, PPTH vào việc hướng dẫn học
sinh giải BTVL trong chương: “Các định luật bảo toàn – Vật lý 10 NC”
- Lựa chọn đúng phương pháp hướng dẫn BTVL có thể nâng cao năng lực tiếp thu
kiến thức Vật lý cho học sinh, đồng thời tạo hứng thú hơn với môn học.

4. Đối tượng nghiên cứu:
- Nghiên cứu cấu trúc PPPT, PPTH trong giải BTVL.
- Các dạng BTVL trong chương V: “Các định luật bảo toàn”.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu:
- Nghiên cứu lí luận về việc sử dụng BTVL trong dạy học Vật lý ở trường THPT.
- Nghiên cứu về các hình thức cơ bản khi dạy học sinh giải BTVL.
- Nghiên cứu về cơ sở, cách phân loại BTVL và cơ sở, định hướng giải BTVL.
- Nghiên cứu về các bước tiến hành giải BTVL và quá trình giải theo PPPT và
PPTH ở chương “Các định luật bảo toàn” Vật lý 10 NC.

6. Phương pháp nghiên cứu:

- Tham khảo, nghiên cứu các tài liệu về: phương pháp giảng dạy bài tập vật lý,…
- Nghiên cứu sách giáo khoa vật lý 10 nâng cao, phương pháp giải BTVL, tài liệu
bồi dưỡng giáo viên Vật lý.
- Trao đổi với giáo viên hướng dẫn, thầy cô và bạn bè.

GVHD: Bùi Quốc Bảo

2

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”
- Thực nghiệm sư phạm để kiểm tra, đánh giá kết quả của giả thiết đã đề ra trong
đề tài.

7. Các chữ viết tắt trong luận văn:

GVHD: Bùi Quốc Bảo

BTVL

Bài tập vật lý

NC

Nâng cao

Nxb

Nhà xuất bản

THPT

Trung học Phổ thông

VTCB

Vị trí cân bằng

Đh

đàn hồi

3

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”

PHẦN NỘI DUNG
CHƯƠNG I: HOẠT ĐỘNG GIẢI BÀI TẬP THEO PPPT, PPTH
TRONG GIẢI BTVL
1.1 Khái niệm về BTVL:
- Trong thực tế dạy học, người ta thường gọi một vấn đề hay một câu hỏi cần
được giải đáp nhờ lập luận logic, suy luận toán học hay thực nghiệm vật lý trên cơ sở sử
dụng các định luật và các phương pháp của vật lý học là bài toán vật lý.

- Bài toán vật lý, hay đơn giản gọi là các bài tập vật lý, là một phần hữu cơ của
quá trình dạy học vật lý vì nó cho phép hình thành và làm phong phú các khái niệm vật
lý, phát triển tư duy vật lý và thói quen vận dụng kiến thức vật lý vào thực tiễn.

1.2 Mục đích, ý nghĩa của việc giải BTVL:
1.2.1 Mục đích:
- Việc giải BTVL giúp học sinh hiểu hơn về các hiện tượng vật lý. Bằng việc vận
dụng các kiến thức đã học được ở phần lý thuyết và nền tảng toán học để giải các
BTVL.
- Phần lớn việc giải BTVL hiện nay ở học sinh chủ yếu là để có điểm. Tuy nhiên,
việc dạy BTVL một cách hiệu quả, hấp dẫn nhằm gây hứng thú cho học sinh với việc
giải BTVL và học tập môn vật lý hiệu quả hơn.

1.2.2 Ý nghĩa:
- BTVL có ý nghĩa trọng trong việc củng cố, mở rộng và hoàn thiện kiến thức. Nó
rèn luyện cho học sinh khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nó đòi hỏi ở học sinh
hoạt động trí tuệ tích cực, tự lập và sáng tạo trong quá trình dạy học BTVL. Ngoài ra,
dựa vào những con số cụ thể trong BTVL, học sinh có thể dễ dàng hiểu được khái niệm
về hiện tượng vật lý.
GVHD: Bùi Quốc Bảo

4

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”

1.3 Tác dụng của BTVL:

1.3.1 BTVL giúp học sinh lĩnh hội vững chắc kiến thức vật lý:
- Để giải bài tập học sinh phải vận dụng những kiến thức có liên quan để giải
quyết. Khi giải quyết được bài tập thì kiến thức mới thực sự được hiểu sâu sắc và trở
thành vốn riêng của học sinh.
- Trong giảng dạy giáo viên có thể sử dụng bài tập dưới nhiều hình thức khác
nhau, nhưng hình thức phổ biến nhất là dùng bài tập để kiểm tra kiến thức của học sinh,
thông qua đó củng cố mở rộng kiến thức.
- Khi giải bài tập định tính, học sinh phải vận dụng kiến thức đã học để giải thích
các hiện tượng vật lý xảy ra trong đời sống hay trong kỹ thuật. Đối với bài tập định
lượng, để thiết lập được các mối liên hệ, học sinh phải phân tích bản chất hiện tượng vật
lý để tìm ra cá mối liên hệ có liên quan. Điều này giúp học sinh hiểu sâu hơn những quy
luật, những khái niệm vật lý.
- Thông qua bài tập, sách giáo khoa đã trình bày các kiến thức vật lý mới hay hình
thành phương pháp vật lý cho học sinh dưới dạng các bài tập. Chẳng hạn, để trình bày
hiện tượng tăng giảm trọng lượng, sách giáo khoa đã trình bày dưới dạng bài tập về vật
trong thang máy, khái niệm nội lực, ngoại lực đã được trình bày dưới dạng bài tập về
chuyển động của hệ vật… điều này mang lại hiệu quả về mặt nhận thức.

1.3.2 BTVL là phương tiện để ôn tập và củng cố kiến thức:
-Khi giải bài tập, học sinh nhớ lại các khái niệm, các định luật có liên quan, học
sinh phải đào sâu một số khía cạnh nào đó của kiến thức. Sau một bài học ta thường dùng
bài tập để củng cố kiến thức.
- Cuối mỗi chương hay đề tài, giáo viên thường dùng bài tập để ôn tập. Đặc biệt
những bài tập tổng hợp, học sinh phải ôn lại kiến thức một chương hay một phần chương
trình.
-Thông qua bài tập, giáo viên sẽ hệ thống lại những quy tắc, công thức, những
định luật vật lý, nhằm ôn tập và củng cố kiến thức cho học sinh.

GVHD: Bùi Quốc Bảo

5

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”

1.3.3 BTVL là phương tiện để phát triển tư duy và bồi dưỡng phương pháp
nghiên cứu khoa học cho học sinh:
- Bài tập là tình huống có vấn đề để kích thích hoạt động tư duy. Khi giải bài tập,
học sinh sử dụng các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa và
khái quát hóa và các suy luận logic để giải quyết vấn đề.
- Giải bài tập là hình thức làm việc tự lực của học sinh, các em phải tự xây dựng
lập luận, tự tìm phương pháp giải và ngày càng tích lũy kinh nghiệm. Chính điều này đã
hình thành năng lực tự nghiên cứu và dồi dưỡng phương pháp giải quyết các dạng bài
tập.

1.3.4 BTVL là phương tiện để học sinh liên hệ kiến thức vào thực tiễn đời sống
kỹ thuật.
- Đối với bài tập định tính mà các “vấn đề” của bài tập gắn liền với kỹ thuật hay
thực tiễn đời sống. Khi giải học sinh có dịp vận dụng kiến thức đã học để giải thích các
hiện tượng vật lý trong đời sống, trong kỹ thuật, giúp học sinh liên hệ kiến thức được học
với thực tiễn đời sống.
- Đối với các bài tập định lượng mà các số liệu gắn liền với kỹ thuật, hoặc các tình
huống xuất phát từ kỹ thuật. Khi giải quyết các bài toán học sinh có dịp tìm hiểu các tính
năng tác dụng của thiết bị, nắm được thông số kỹ thuật…

1.3.5 BTVL là phương tiện đánh giá năng lực tư duy của học sinh:
- BTVL được coi là thước đo sự lĩnh hội kiến thức vật lý của học sinh. Thông qua

bài tập giáo viên sẽ đánh giá được mức độ thu nhận kiến thức cũng như năng lực tư duy
của học sinh. Đặc biệt đối với những bài toán tổng hợp thì giáo viên đánh giá học sinh
được cả bề rộng và cả chiều sâu của kiến thức.
- Thông qua việc giải bài tập, giáo viên cũng có cơ hội rèn luyện cho học sinh
những đức tính tốt như tinh thần tự lập, tính cần cù, cẩn thận và tinh thần vượt khó.

1.3.6 BTVL có thể là điểm khởi đầu để dẫn dắt đến kiến thức mới
- Ở những lớp trên của bậc trung học phổ thông, với trình độ toán học đã khá phát
triển, nhiều khi các bài tập được sử dụng khéo léo có thể dẫn học sinh đến những suy
nghĩ về một hiện tượng mới hoặc xây dựng một khái niệm mới để giải thích hiện tượng
GVHD: Bùi Quốc Bảo

6

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”
mới do bài tập phát hiện ra.

1.4 Các trường hợp BTVL được sử dụng:
1.4.1 Trường hợp dùng BTVL chứng minh định luật, hệ quả Vật lý:
- Đôi khi việc chỉ sử dụng phương pháp minh họa, phân tích không thể chứng
minh đủ cho các định luật, hệ quả giáo viên buộc phải dùng những dạng bài tập nhỏ, học
sinh sẽ dễ dàng chấp nhận định luật, hệ quả với những con số trực quan hơn.

1.4.2 Trường hợp dùng BTVL để củng cố kiến thức:
- Với mỗi nội dung bài học, mỗi chương giáo viên cần có những bài tập phù hợp
với năng lực của từng lớp, từng nhóm, từng học sinh. Qua đó buộc học sinh phải suy nghĩ

nhiều hơn, phải hoạt động tư duy nhiều hơn. Cụ thể hơn là luyện tập cho học sinh khả
năng tính toán, tính linh hoạt trong giải các bài tập và nhận dạng các dạng bài tập khác
nhau.

1.4.3 Trường hợp dùng BTVL để kiểm tra kiến thức cũ:
- Với mỗi bài học mới, giáo viên cần kiểm tra xem kiến thức cũ học sinh nắm
vững hay chưa và điều đó thể hiện rất nhiều nơi việc giải BTVL của học sinh.
- Một số trường hợp, một khái niệm học sinh đã học từ rất lâu giáo viên có thể
dùng BTVL để gợi lại cho học sinh nhớ về kiến thức cần cho khái niệm mới, đồng thời
dễ dàng nắm bắt được việc hiểu kiến thức cũ đó như thế nào để giáo viên có thể nhắc lại
ít hay nhiều về kiến thức cần thiết đó.

1.5 Vị trí của BTVL trong dạy học vật lý:
- BTVL là một trong những yếu tố quan trọng nhất để giáo viên đánh giá, kiểm tra
năng lực tư duy, sáng tạo, khả năng lãnh hội kiến thức cũng như tính linh hoạt của học
sinh. Song song với việc giải thích các hiện tượng bằng phương pháp trực quan, tưởng
tượng thì BTVL giúp học sinh điều chỉnh lại những gì mình hiểu chưa đúng khi học lí
thuyết.
- BTVL được sử dụng đúng với mục đích của bài học sẽ giúp cho bài học thú vị,
cuốn hút hơn. Qua đó học sinh hứng thú hơn với môn học mà không gây nhàm chán.

GVHD: Bùi Quốc Bảo

7

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”

1.6 Cơ sở phân loại BTVL:
- Mỗi loại bài tập có một nội dung, một đặc điểm và một phương thức giải riêng.
Người ta phân loại BTVL theo nhiều đặc điểm khác nhau của bài tập như: theo nội dung
bài tập, phương thức giải, theo mức độ rèn luyện tư duy…

1.7 Phân loại BTVL
1.7.1 Phân loại theo phương thức giải:
Dựa trên phương thức giải người ta phân ra các loại như: bài tập định tính, bài tập
định lượng, bài tập đồ thị, bài tập thí nghiệm.
a. Bài tập định tính (hay bài tập câu hỏi):
- Đặc điểm: Không cần tính toán, nếu có chỉ là phép tính nhẩm. Đa số bài tập định
tính yêu cầu học sinh giải thích các hiện tượng vật lý hoặc chứng minh một kết luận.
- Hướng giải quyết: Để giải bài tập định tính, học sinh phân tích quá trình vật lý
xảy ra trong kỹ thuật hay trong tự nhiên để tìm ra các quy luật vật lý có liên quan từ đó
vận dụng lý thuyết để giải thích các hiện tượng vật lý, hoặc vật dụng các công thức để
chứng minh một kết luận nào đó.
b. Bài tập định lượng (hay bài tập tính toán):
- Đặc điểm:
+ Khi giải bài tập bắt buộc phải tính toán dựa trên các công thức, các định
luật vật lý. Tùy theo mức độ tính toán mà ta chia bài toán làm hai loại: bài
tập tập dượt và bài tập tổng hợp
+ Đối với bài tập tính toán tập dượt, chủ yếu là vận dụng các công thức vừa
học để tính ra kết quả, loại này thường được áp dụng cuối mỗi tiết học.
+ Đối với bài tập tính toán tổng hợp, học sinh phải thiết lập nhiều mối liên
hệ và các phép biến đổi toán học để giải quyết, loại bài tập này thường
dùng để ôn tập.
- Hướng giải quyết: Để giải bài tập định lượng, học sinh phải phân tích đề bài, xác
định các dữ liệu đã cho và cái cần tìm. Từ đó xác định các mối liên hệ với đại lượng cần
tìm dựa vào các quy luật vật lý. Trên cơ sở có các mối liên hệ, học sinh có thể tính toán

các đại lượng trung gian để xác định đại lượng cần tìm và cuối cùng là biện luận để lấy
kết quả phù hợp.

GVHD: Bùi Quốc Bảo

8

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”
c. Bài tập đồ thị:
- Đặc điểm: các dữ kiện bài toán được cho phải tìm trong các đồ thị cho trước hoặc
ngược lại, đòi hỏi học sinh phải biểu thị quá trình diễn biến của hiện tượng nêu trong bài
tập bằng đồ thị.
- Hướng giải quyết: Dựa vào đồ thị đã cho để khai thác dữ liệu, từ đó tìm các mối
liên hệ giữa các đại lượng vật lý, hoặc sử dụng dữ liệu đã cho để vẽ các đồ thị, rồi từ đồ
thị xác định đại lượng cần tìm.
d. Bài tập thí nghiệm:
- Đặc điểm: bài tập thí nghiệm là bài tập khi giải phải làm thí nghiệm để lấy các số
liệu cần thiết cho việc giải bài tập.
-Hướng giải quyết: Để giải bài tập thí nghiệm, học sinh phải lập phương án thí
nghiệm và lắp ráp các thí nghiệm để lấy các số liệu đo từ thí nghiệm. Trên cơ sở có số
liệu, dựa vào các quy luật vật lý để tính toán ra các đại lượng cần tìm.

1.7.2 Phân loại theo nội dung:
Dựa vào đặc trưng về nội dung ta phân ra các loại như sau:
a. Bài tập có nội dung theo các đề tài của môn vật lý:
- Người ta phân biệt các bài tập về cơ học, về vật lý phân tử, về điện v.v.. sự phân

chia như vậy có tính chất quy ước. Bởi vì kiến thức sử dụng trong một bài tập thường
không chỉ lấy từ một chương mà có thề lấy từ những phần khác nhau của giáo trình. Việc
phân chia thành từng nhóm mang tính thống kê dùng để làm tư liệu tham khảo trong
giảng dạy.
b. Bài tập có nội dung kỹ thuật
- Những bài tập có nội dung chứa đựng những tư liệu về kỹ thuật, về sản xuất
công nông nghiệp, về giao thông liên lạc được gọi là những bài tập có nội dung kỹ thuật
tổng hợp. Những bài tập này có tác dụng tốt trong việc hướng nghiệp cho học sinh.
c. Bài tập có nội dung lịch sử:
- Đó là những bài tập chứa đựng những kiến thức có đặc điểm lịch sử, những dữ
liệu về các thí nghiệm cổ điển, về những phát minh sáng chế hoặc về những câu chuyện
GVHD: Bùi Quốc Bảo

9

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”
có tính chất lịch sử. Những bài tập này có tác dụng để ngoại khóa về lịch sử vật lý cho
học sinh.

1.8 Cơ sở định hướng giải BTVL:
1.8.1 Hoạt động giải BTVL
- Các bài tập Vật lý có nội dung rất phong phú, đa dạng. Vì vậy phương pháp giải
chúng cũng đa dạng. Tuy nhiên từ sự phân tích tư duy, hoạt động tư duy diễn ra bắt đầu
từ khi gặp tình huống có vấn đề và tiếp nhận vấn đề, từ đó tìm cách giải quyết các tình
huống cho đến khi giải quyết xong vần đề.
- Các thao tác tư duy thường được sử dụng trong khi giải bài tập:

+ Phân tích các tình huống đặt ra trong bài toán, phân tích các dữ kiện đã
cho và các yêu cầu để tìm các quy luật vật lý liên quan.
+ Trừu tượng hóa các yếu tố không liên quan để tìm các dấu hiệu, các tính
chất có liên quan đến vấn đề cần tìm.
+ Tổng hợp các dữ kiện, các quy luật vật lý để xác lập các mối liên hệ.
+ Cụ thể hóa các phương pháp suy luận để luận giải, hoặc so sánh các dấu
hiệu giống nhau để có sự lập luận tương tự.
+ Khái quát hóa từ nhiều bài toán để rút ra phương pháp giải cho từng dạng
toán.
- Đối với bài tập định lượng thỉ hoạt động tư duy chủ yếu lập các mối liên hệ liên
quan đến đại lượng cần tìm và luận giải cho từng dạng toán để tìm ra kết quả.
- Đối với bài tập định tính, không cần phép tính toán nhưng phải phân tích các
hiện tượng Vật lý để tìm ra các quy luật Vật lý có liên quan, trên cơ sở đó dựa vào sự suy
luận logic để giải thích hiện tượng Vật lý hoặc chứng minh một kết luận nào đó

1.8.2 Các bước tiến hành giải BTVL:
Bước 1: Tìm hiểu đề bài
- Phân tích đề bài, ghi tóm tắt dữ kiện bài toán và cái cần tìm, thống nhất đơn vị.
- Vẽ hình minh họa (nếu cần) để làm rõ nghĩa đề bài.
GVHD: Bùi Quốc Bảo

10

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”
Bước 2: Xác lập các mối liên hệ
- Phân tích các giả thiết và yêu cầu của bài toán để tìm ra các quy luật Vật lý có

iên quan, hoặc phân tích bản chất hiện tượng Vật lý nêu trong bài toán để tìm ra các mối
liên hệ liên quan đến đại lượng cần tìm.
-Lựa chọn những mối liên hệ sao cho việc tìm ra kết quả là ngắn gọn nhất.
Bước 3: Sự luận giải để tìm ra kết quả
- Từ các mối liên hệ đã được xác lập, ta chọn những cách biến đổi toán học sao
cho sự luận giải tìm ra kết quả là ngắn nhất.
- Sự lập luận giải phải đảm bảo tính logic và khoa học, tức là vấn đề đưa ra trước
là cơ sở lập luận cho vần đề sau và các vấn đề đưa ra phải có cơ sở khoa học.
Bước 4: Biện luận và trả lời kết quả
- Biện luận để lấy những kết quả phù hợp.
- Kiểm tra về đơn vị đã hợp lí chưa.
- Trả lời kết quả theo yêu cầu bài toán.



Chú ý: Hoạt động giải bài tập trong thực tế có khi không thấy tách bạch rõ

bước thứ hai và bước thứ ba. Không phải bao giờ người ta cũng xác lập xong hệ phương
trình rồi mới luận giải rút ra kết quả có thể là sau khi xác lập một mối liên hệ cụ thể nào
đó thì có thể luận giải với mối liên hệ đó rồi tiếp tục sau đó mới xác lập các mối liên hệ
khác.

1.9 Giải bài tập theo PPTH, PPPT
- Các hoạt động tư duy được định hướng theo con đường nhất định để giải quyết
bài toán, đó chính là phương pháp tư duy. Dựa vào đặc trưng các thao tác tư duy được sử
dụng theo một trình tự logic mà ta phân ra: phương pháp phân tích (PPPT) và phương
pháp tổng hợp (PPTH).

1.9.1 Phương pháp phân tích:
Hoạt động tư duy trong phương pháp phân tích được định hướng như sau:

GVHD: Bùi Quốc Bảo

11

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”
-Trước hết, tìm mối liên hệ giữa đại lượng cần tìm với các đại lượng trung gian
dựa vào các quy luật vật lý.
- Tìm mối liên hệ giữa đại lượng trung gian với đại lượng đã cho.
- Xác định đại lượng trung gian rồi tiến tới đại lượng cần tìm.

1.9.2 Phương pháp tổng hợp:
Hoạt động tư duy trong phương pháp tổng hợp được định hướng như sau:
- Trước hết ta tìm mối liên hệ giữa các đại lượng đã cho với đại lượng trung gian
để làm cơ sở xác định đại lượng cần tìm.
- Kết hợp các mối liên hệ để xác định đại lượng cần tìm.

1.9.3 Phối hợp PPPT và PPTH:
- Thông thường, để giải một bài tập vật lý PPPT và PPTH dược dùng phối hợp với
nhau. Bài toán thường có nhiều mối liên hệ, logic giải, cả hai PPPT và PPTH được tiến
hành đồng thời khó mà phân biệt tách bạch ra hai phương pháp riêng. Tuy thế, nếu ban
đầu lập luận ta dùng PPPT, sau đó dùng PPTH để xác định đại lượng trung gian thì ta
cũng coi như đó là PPPT. Nếu ban đầu lập luận ta dùng PPTH nhưng sau đó ta dùng
PPPT để tìm đại lượng trung gian thì ta cũng coi đó là PPTH.

1.9.4 Quá trình giải bài tập Vật lý theo PPPT, PPTH:

- Khi hướng dẫn học sinh giải BTVL theo PPPT, PPTH ta vẫn tuân theo 4 bước chung
của quy trình giải 1 BTVL:
+ Bước 1: Tìm hiểu đề bài.
+ Bước 2: Xác lập các mối liên hệ.
 Ở đây định hướng tư duy học sinh theo PPPT thể hiện ở chỗ, học
sinh phải xác định được mối liên hệ của đại lượng cần tìm dựa vào
định luật hay quy tác Vật lý rồi từ mối liên hệ này cần tìm mối liên
hệ giữa các đại lượng trung gian chưa biết với các đại lượng đã cho.
 Định hướng tư duy học sinh theo PPTH thể hiện ở chỗ, học sinh phải
biết sử dụng các đại lượng đã cho để xác định các mối liên hệ với
các đại lượng trung gian đã chuẩn bị cho việc xác định đại lượng cần
GVHD: Bùi Quốc Bảo

12

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”
tìm.
+ Bước 3: Sự luận giải.
+ Bước 4: Kiểm tra, xác nhận kết quả và biện luận.

1.10 Hướng dẫn học sinh giải BTVL
1.10.1 Kiểu hướng dẫn Angorit
a. Angorit là gì?
- Angorit là một khái niệm toán học dùng để chỉ bản quy định chính xác và được
hiểu một cách đơn giản là đánh giá về việc hoàn thành các thao tác nguyên tố theo một
trình tự xác định nhằm giải quyết một bài toán bất kỳ thuộc một loại hay một kiểu nào đó.

b. Hướng dẫn giải BTVL theo kiểu Angorit:
- Sự hướng dẫn hoạt động theo mẫu có sẵn gọi là hướng dẫn Angorit. Thuật ngữ
Angorit trong việc giải bài tập được hiểu là một quy trình hành động, tức là trình tự các
thao tác tiến hành giải bài tập.
- Cách hướng dẫn: Giáo viên xây dựng Angorit giải cho một dạng bài tập nào đó
gồm trình tự các thao tác tiến hành và những lưu ý cho từng thao tác. Giáo viên chọn bài
tập cùng dạng để cho học sinh giải và kiểm tra kết quả để uốn nắn những sai sót trong
cách vận dụng. Kiểu hướng dẫn Angorit thường được áp dụng khi cần dạy cho học sinh
phương pháp giải một bài toán điển hình theo yêu cầu của chương trình.
- Ưu điểm: kiểu hướng dẫn này định hướng được tư duy học sinh theo một con
đường vạch sẵn giúp học sinh có kỹ năng giải các bài toán cùng dạng.
- Nhược điểm: học sinh có thói quen hành động theo mẫu nên hạn chế năng lực tư
duy của học sinh.

1.10.2 Kiểu hướng dẫn gợi ý tìm kiếm (hướng dẫn Ơrixtic)
- Hướng dẫn gợi ý tìm kiếm là kiểu hướng dẫn, giáo viên chỉ gợi mở các vấn đề để
học sinh tự tìm cách giải quyết, giáo viên chỉ có thể hướng dẫn một số phần nào đó.
- Cách hướng dẫn: Giáo viên chọn bài tập mà có một bộ phận học sinh đã biết
cách giải quyết, còn một bộ phận hoàn toàn mới lạ. Giáo viên phải dùng hệ thống câu hỏi
GVHD: Bùi Quốc Bảo

13

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”
gợi ý học sinh giải quyết vấn đề.
- Ưu điểm: phối hợp giữa giáo viên và học sinh một cách tích cực, thầy phải gợi ý,

trò phải tìm cách giải quyết. điều này đã tạo cho học sinh có thói quen, tiếp nhận các vấn
đề và tìm cách giải quyết vần đề, từ đó rèn luyện năng lực tư duy cho học sinh.
- Yêu cầu hướng dẫn: Giáo viên phải chuẩn bị hệ thống câu hỏi gợi ý làm sao phải
định hướng tư duy học sinh, học sinh phải tiếp nhận được các vấn đề cần giải quyết.
Đồng thời, các câu hỏi phải ẩn, các vấn để mà học sinh phải tìm cách giải quyết.

1.11 Các hình thức dạy học về BTVL:
1.11.1 Giải bài tập trong tiết học, tài liệu mới:
- Giải bài tập là một phần hợp thành của đa số tiết học Vật lý. Trong tiết học tài
liệu mới, người ta thường dành trung bình khoảng 30% thời gian cho việc giải bài tập ở
đầu và cuối tiết học. Vào đầu tiết học, các bài thường được sử dụng để kiểm tra kiến thức
của học sinh, khái quát những điều đã học và đặt ra những vấn đề sắp dược nghiên cứu
trong tài liệu mới.
a. Mục đích về sử dụng bài tập:
- Việc sử dụng bài tập trong tiết học tài liệu mới nhằm thông qua bài tập khai thác
kiến thức mới hoặc củng cố kiến thức vừa học.
b. Yêu cầu về bài tập:
- Nội dung bài tập phải liên hệ với bài mới tức là dùng bài tập để làm sáng tỏ kiến
thức mới hoặc dùng bài tập để củng cố kiến thức mới.
- Bài tập phải vừa sức học sinh tức là không được quá khó về mức độ tư duy và
không được phức tạp về mặt nội dung.
c. Các hình thức thực hiện: thường được thể hiện dưới hai hình thức:
- Nếu dùng bài tập để hình thành kiến thức mới thì thông qua bài tập phải xuất
hiện vấn đề mà học sinh chưa biết từ đó hình thành kiến thức mới.
- Nếu dùng bài tập để củng cố kiến thức thì sau khi trình bày xong kiến thức mới
cho học sinh làm bài tập hoặc cuối tiết cho học sinh vận dụng giải bài tập.

GVHD: Bùi Quốc Bảo

14

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”

1.11.2 Giải bài tập trong tiết luyện tập về bài tập:
- Do yêu cầu về rèn luyện kỹ năng vận dụng lý thuyết để giải quyết một số dạng
toán điển hình trong một chương hay một phần của quá trình mà sau mỗi chương thường
có khoảng hai tiết luyện tập về bài tập đạt hiểu quả, giáo viên phải vạch kế hoạch cho một
tiết luyện tập: Luyện tập cái gì? Chọn những loại bài tập nào?
a. Mục đích về sử dụng bài tập:
- Dùng bài tập nhằm rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức đã học để giải quyết
những bài tập điển hình trong một chương.
b. Yêu cầu về giải bài tập:
- Bài tập phải có nội dung đòi hỏi phải vận dụng những kiến thức trọng tâm trong
chương để giải quyết.
- Giáo viên cần chọn những bài tập điển hình của một chương sao cho để thông
qua giải bài tập, giáo viên sẽ hình thành cho học sinh phương pháp giải một số dạng toán
điển hình trong một chương.
c. Các hình thức thực hiện:
- Nếu mục đích sử dụng bài tập để rèn luyện kỹ năng thì giáo viên phải phân tích
bài tập mẫu để học sinh hiểu Angorit giải và cho học sinh vận dụng giải bài tập cùng loại.
- Nếu sử dụng bài tập vừa luyện tập vừa để hình thành phương pháp giải toán thì
giáo viên phải chuẩn bị hệ thống câu hỏi để gợi ý học sinh giải quyết từng vấn đề và cùng
học sinh xây dựng phương pháp giải cho dạng toán đó.

1.11.3 Giải bài tập trong tiết ôn tập
- Trong các tiết ôn tập người ta thường dùng các bài tập cho phép khái quát hóa

kiến thức của đề tài hoặc các bài tập tổng hợp liên hệ kiến thức của một số đề tài. Khi học
sinh giải các bài tập tổng hợp trong các tiết ôn tập ở cuối chương, giáo viên sẽ ôn tập
củng cố kiến thức cho học sinh, hệ thống hóa các khái niệm, định luật, công thức, các quy
tắc,.. trong đề tài cần ôn tập.
a. Mục đích về sử dụng bài tập:
- Dùng bài tập để ôn tập lại kiến thức trọng tâm của một chương hay một đề tài,
GVHD: Bùi Quốc Bảo

15

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”
nhằm hoàn thiện kiến thức đã học từ đó hệ thống hóa những định luật, những quy tắc,.. để
học sinh lưu trữ kiến thức.
b. Yêu cầu về bài tập:
- Bài tập phải có nội dung khái quát tài liệu ôn tập tức là các bài tập tổng hợp có
nội dung kiến thức đến cả chương hoặc cả đề tài.
- Cần chọn các bài tập ôn tập vừa để ôn tập kiến thức mới vừa ôn lại các phương
pháp giải bài tập đã học.
c. Các hình thức thực hiện:
- Các bài tập dùng để ôn tập giáo viên phải cho học sinh chuẩn bị trước bài tập ở
nhà để học sinh ôn tập những kiến thức có liên quan, những cách giải quyết bài toán.
- Ở lớp, giáo viên chủ yếu đàm thoại với học sinh để giải quyết các vấn đề trong
bài tập, nhằm ôn lại những kiến thức đã học, ôn lại những phương pháp suy luận.

1.11.4 Giải bài tập trong buổi ngoại khóa
- Một trong những hình thức phổ biến của công tác ngoại khóa về vật lý là nhóm

giải bài tập. Việc tổ chức những nhóm giải bài tập như vậy có tác dụng tích cực đến kết
quả học tập của học sinh. Để việc tổ chức công việc khi làm bài tập ở nhóm một cách hào
hứng và có nội dung phong phú, yêu cầu giáo viên phải có nhiều kinh nghiệm và sáng tạo
trong việc tổ chức nếu không thì nhóm giải bài tập sẽ biến thành một tổ chức phụ đạo
thông thường.
a. Mục đích về sử dụng bài tập:
- Nhằm mở rộng kiến thức và nâng cao năng lực tư duy cho học sinh từ đó lựa
chọn những học sinh giỏi cho môn học.
b. Yêu cầu bài tập:
- Bài tập có nội dung nâng cao, mở rộng ngoài chương trình, mức độ tư duy phải
đòi hỏi có sự sáng tạo, có yếu tố bất ngờ đối với học sinh để kích thích sự tìm tòi, sáng
tạo, tìm ra cách giải mới lạ của học sinh.
c. Các hình thức thực hiện:

GVHD: Bùi Quốc Bảo

16

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”
- Để buổi ngoại khóa đạt hiệu quả cao thì giáo viên tổ chức chia nhóm tranh luận
cho học sinh chuẩn bị trước ở nhà và cử đại diện của từng nhóm đưa ra các hướng giải
quyết bài toán. Giáo viên sẽ phân tích cách giải quyết bài toán mà học sinh trình bày, chỉ
ra những chỗ đúng chỗ sai, những cách giải sáng tạo.
- Tổ chức bồi dưỡng các nhóm học sinh giỏi về vật lý, đây là hình thức tổ chức
nhóm ngoại khóa về giải bài tập nâng cao, nội dung ẩn chứa những vấn đề khi giải quyết
đòi hỏi phải có tính sáng tạo. Việc tổ chức bồi dưỡng các nhóm học sinh giỏi có thể theo

các khối lớp một trường hoặc trong một cụm trường. Đây là hình thức ngoại khóa về bài
tập Vật lý nâng cao thường được tổ chức hằng năm.

GVHD: Bùi Quốc Bảo

17

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy


Hướng dẫn học sinh giải bài tập theo phương pháp phân tích và phương pháp tổng hợp
Phần “Các định luật bảo toàn”

CHƯƠNG II: HƯỚNG DẪN HỌC SINH GIẢI BÀI TẬP TRONG
CHƯƠNG: CÁC ĐỊNH LUẬT BẢO TOÀN
2.1 Nội dung kiến thức của chương:
2.1.1 Định luật bảo toàn động lượng:
a. Động lượng:
- Động lượng của một vật có khối lượng m đang chuyển động với vận tốc ⃗ là đại
lượng xác định bởi hệ thức:
p⃗ = m. v⃗
- Động lượng có cùng hướng với vận tốc.
- Trong hệ SI đơn vị của động lượng là "kg. m/s".
b. Định luật bảo toàn động lượng:
- Trong hệ kín (hệ cô lập) động lượng được bảo toàn.
p⃗ + p⃗ +. . = p′⃗ + p′⃗ +..
- Nếu có ngoại lực tác dụng nhưng hình chiếu của ngoại lực xuống một phương
nào đó bằng không thì hình chiếu của động lượng trên phương đó được bảo toàn.
c. Xung của lực – sự biến thiên động lượng:
- Xung của lực F⃗ tác dụng vào một vật trong thời gian t là tích giữa lực F⃗ và t.

- Độ biến thiên động lượng của vật trong một khoảng thời gian bằng xung của lực
tác dụng lên vật trong thời gian đó được xác định:
F⃗. ∆t = mv⃗ − mv ⃗ = ∆p⃗
d. Chuyển động bằng phản lực:
- Là loại chuyển động do tương tác bên trong mà một phần của vật tách ra khỏi
chuyển động theo hướng ngược lại.
GVHD: Bùi Quốc Bảo

18

SVTH: Nguyễn Lâm Đức Huy