ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ PHÒNG TRỊ BỆNH đốm lá CHẢY NHỰA THÂN (didymella bryoniae)TRÊN dưa hấu BẰNG VI KHUẨN VÙNG rễ TRONG điều KIỆN NGOÀI ĐỒNG ở QUẬN ô môn THÀNH PHỐ cần THƠ vụ ĐÔNG XUÂN

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA NÔNG NGHIỆP & SINH HỌC ỨNG DỤNG

NGUYỄN PHƯƠNG THÁI

ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ PHÒNG TRỊ BỆNH ĐỐM LÁ
CHẢY NHỰA THÂN (Didymella bryoniae ) TRÊN DƯA HẤU
BẰNG VI KHUẨN VÙNG RỄ TRONG ĐIỀU KIỆN NGOÀI
ĐỒNG Ở QUẬN Ô MÔN THÀNH PHỐ CẦN THƠ VỤ
ĐÔNG XUÂN (2010 – 2011)

Luận văn tốt nghiệp
Ngành: BẢO VỆ THỰC VẬT

Cần Thơ, 2012


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA NÔNG NGHIỆP & SINH HỌC ỨNG DỤNG
BỘ MÔN BẢO VỆ THỰC VẬT

Luận văn tốt nghiệp
Ngành: Bảo Vệ Thực Vật

Tên đề tài:

ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ PHÒNG TRỊ BỆNH ĐỐM LÁ CHẢY
NHỰA THÂN (Didymella bryoniae ) TRÊN DƯA HẤU BẰNG
VI KHUẨN VÙNG RỄ TRONG ĐIỀU KIỆN NGOÀI
ĐỒNG Ở QUẬN Ô MÔN THÀNH PHỐ CẦN
THƠ VỤ ĐÔNG XUÂN (2010 – 2011)

Cán bộ hướng dẫn:
Ts. Nguyễn Thị Thu Nga

Sinh viên thực hiện:
Nguyễn Phương Thái
MSSV: 3083882
Lớp: BVTV K34

Cần Thơ, 2012


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA NÔNG NGHIỆP & SINH HỌC ỨNG DỤNG
BỘ MÔN BẢO VỆ THỰC VẬT

Luận văn tốt nghiệp kỹ sư Bảo Vệ Thực Vật với đề tài

ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ PHÒNG TRỊ BỆNH ĐỐM LÁ CHẢY
NHỰA THÂN (Didymella bryoniae ) TRÊN DƯA HẤU BẰNG
VI KHUẨN VÙNG RỄ TRONG ĐIỀU KIỆN NGỒI
ĐỒNG Ở QUẬN Ơ MƠN THÀNH PHỐ CẦN
THƠ VỤ ĐÔNG XUÂN (2010 – 2011)

Do sinh viên Nguyễn Phương Thái thực hiện
Kính trình lên hội đồng luận văn tốt nghiệp

Cần Thơ, ngày……tháng…… năm 2012
Cán bộ hướng dẫn

Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Nga

i


TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA NÔNG NGHIỆP & SINH HỌC ỨNG DỤNG
BỘ MÔN BẢO VỆ THỰC VẬT

Hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp đã chấp nhận luận văn tốt nghiệp kỹ sư Bảo
Vệ Thực vật với tên:

ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ PHÒNG TRỊ BỆNH ĐỐM LÁ CHẢY NHỰA
THÂN (Didymella bryoniae )TRÊN DƯA HẤU BẰNG VI KHUẨN
VÙNG RỄ TRONG ĐIỀU KIỆN NGOÀI ĐỒNG Ở QUẬN Ô MÔN
THÀNH PHỐ CẦN THƠ VỤ ĐÔNG XUÂN (2010 – 2011).
Do sinh viên Nguyễn Phương Thái thực hiện và bảo vệ trước hội đồng.
Ý kiến của hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp...................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
..........................................................................................................................
Luận văn tốt nghiệp hội đồng đánh giá ở mức…………………………………..

DUYỆT KHOA

Cần Thơ, ngày……tháng……năm 2012
Chủ tịch Hội Đồng

ii


LƯỢC SỬ CÁ NHÂN

Họ và tên: Nguyễn Phương Thái
Ngày sinh: 10 – 10 – 1990
Nơi sinh: Đồng Tháp
Họ và tên cha: Nguyễn Thanh Phương
Họ và tên mẹ: Nguyễn Thị Hương
Quê quán: 517/TM, tổ 10, ấp Hưng Lợi, xã Thanh Mỹ, huyện Tháp Mười, tỉnh
Đồng Tháp.
Quá trình học tập:
1996 – 2001: Trường Tiểu Học Thanh Mỹ I.
2001 – 2005: Trường THCS Nguyễn Văn Tre.
2005 – 2008: Trường THPT Tháp Mười.
2008 – 2012: Trường Đại Học Cần Thơ, ngành Bảo Vệ Thực Vật, khóa 34 khoa
Nơng Nghiệp Và Sinh Học Ứng Dụng.

iii


LỜI CẢM TẠ
Kính dâng!
Cha mẹ suốt đời tận tụy vì con.
Thành kính ghi ơn!
Ts. Nguyễn Thị Thu Nga đã tận tình dạy dỗ và giúp đỡ tơi trong suốt q trình
làm luận văn.
Ts. Trần Vũ Phến và q thầy cơ trong trường Đại học Cần Thơ đã dạy dỗ và
truyền đạt kiến thức cho em trong suốt quá trình theo học tại trường.

Chân thành biết ơn!
Chị Đoàn Thị Kiều Tiên cùng các anh chị trong bộ môn Bảo Vệ Thực Vật đã tạo
điều kiện cho tơi học hỏi và hồn thành tốt thí nghiệm.
Các bạn cùng lớp Bảo Vệ Thực Vật khóa 34 đã giúp đỡ tơi rất nhiều trong suốt
thời gian làm thí nghiệm.

Trân trọng!

Nguyễn Phương Thái

iv


LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của bản thân. Các số liệu, kết quả
trình bày trong luận văn tốt nghiệp là trung thực và chưa từng được ai cơng bố
trong bất kỳ cơng trình nghiên cứu nào trước đây.

Tác giả luận văn

v


MỤC LỤC
Nội dung

Trang

LƯỢC SỬ CÁ NHÂN.................................................................................. iii

LỜI CẢM TẠ............................................................................................... iv
LỜI CAM ĐOAN......................................................................................... v
MỤC LỤC ................................................................................................... vi
DANH SÁCH BẢNG................................................................................... viii
DANH SÁCH HÌNH .................................................................................... ix
TĨM LƯỢC................................................................................................. x
ĐẶT VẤN ĐỀ.............................................................................................. 1
CHƯƠNG 1: LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU ....................................................... 3
1.1. SƠ LƯỢC VỀ CÂY DƯA HẤU ........................................................... 3
1.1.1. Nguồn gốc và giá trị dinh dưỡng................................................. 3
1.1.2. Tình hình sản xuất dưa hấu ở nước ta.......................................... 3
1.1.3. Đặc điểm thực vật học ................................................................ 3
1.1.4. Yêu cầu điều kiện ngoại cảnh ..................................................... 4
1.2. MỘT SỐ BỆNH HẠI QUAN TRỌNG TRÊN DƯA HẤU .................... 4
1.2.1. Bệnh đốm lá chảy nhựa thân do nấm Didymella bryoniae........... 4
1.2.2. Bệnh héo vàng do nấm Fusarium oxysporum f.sp. niveum.......... 6
1.2.3. Bệnh thán thư do nấm Colletotrichum lagenarium..................... 8
1.2.4. Bệnh héo dây thối trái do nấm Phytophthora capsici .................. 9
1.3. PHÒNG TRỪ SINH HỌC BỆNH CÂY TRỒNG .................................. 10
1.4. VI KHUẨN VÙNG RỄ LIÊN QUAN TRONG PHÒNG TRỪ SINH HỌC
BỆNH CÂY TRỒNG ................................................................................... 11
1.5. MỘT SỐ ỨNG DỤNG CỦA VI KHUẨN VÙNG RỄ TRONG PHÒNG
TRỪ SINH HỌC BỆNH CÂY TRỒNG ....................................................... 12
vi


1.6. VI KHUẨN ĐƯỢC SỬ DỤNG TRONG THÍ NGHIỆM....................... 14
1.7. MỘT SỐ THƠNG TIN VỀ THUỐC HĨA HỌC SỬ DỤNG Ở NGHIỆM
THỨC 6 ....................................................................................................... 15
1.7.1. Amistar 25SC ............................................................................. 15

1.7.2. Binhnomyl 50WP ....................................................................... 15
1.7.3. Foraxyl 35WP............................................................................. 15
CHƯƠNG 2: PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP .................................. 16
2.1. Phương tiện ........................................................................................... 16
2.1.1. Thời gian và địa điểm ................................................................. 16
2.1.2. Trang thiết bị và vật liệu thí nghiệm ........................................... 16
2.2. Phương pháp.......................................................................................... 17
2.2.1. Mục tiêu ..................................................................................... 17
2.2.2. Nguồn vi khuẩn đối kháng.......................................................... 17
2.2.3. Tiến hành thí nghiệm .................................................................. 19
2.2.4. Ghi nhận chỉ tiêu ........................................................................ 20
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ - THẢO LUẬN..................................................... 22
3.1. Tổng quát thí nghiệm..................................................................... 22
3.2. Hiệu quả phòng trị bệnh đốm lá chảy nhựa thân Dydimella bryoniae
trên dưa hấu bằng các chủng vi khuẩn ở vụ Đông Xuân 2010-2011.............. 23
CHƯƠNG 4: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ..................................................... 33
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 34
PHỤ CHƯƠNG

vii


DANH SÁCH BẢNG

Bảng

Tên bảng

Trang

2.1. Vi khuẩn đối kháng sử dụng trong thí nghiệm.................................. 17
2.2. Thuốc hóa học sử dụng ở nghiệm thức 6.......................................... 18
2.3. Lịch phun thuốc trừ bệnh của nông dân ở nghiệm thức 8 ................. 18
3.1. Tỉ lệ bệnh (%) đốm lá chảy nhựa thân trên dưa hấu do nấm D. Bryoniae
của các nghiệm thức qua các thời điểm ở điều kiện ngồi đồng vụ Đơng
Xn 2010-2011 ..................................................................................... 25
3.2. Hiệu quả giảm bệnh (%) bệnh đốm lá chảy nhựa thân do nấm D.bryoniae
của các nghiệm thức qua các thời điểm ở điều kiện ngồi đồng vụ Đơng
Xn 2010-2011 ..................................................................................... 27
3.3. Năng suất vụ dưa (tấn/ha) ................................................................ 28

viii


DANH SÁCH HÌNH

Hình

Tên hình

Trang

1.1. Các triệu chứng bệnh đốm lá chảy nhựa thân do nấm Didymella bryoniae
gây ra trên cây dưa hấu.................................................................................... 5
1.2. Bệnh héo vàng do nấm Fusarium oxysporum f.sp. niveum........................ 6
1.3. Triệu chứng gây hại của nấm Colletotrichum lagenarium trên dưa hấu..... 8
1.4. Triệu chứng thối trái do nấm Phytophthora capsici trên trái ..................... 9
2.1. Sơ đồ bố trí thí nghiệm ............................................................................. 19
3.1. Bệnh đốm lá chảy nhựa thân ở NT6 và NT7 tại thời điểm 45NSKG ......... 31
3.2. Bệnh đốm lá chảy nhựa thân ở NT3 và NT8 tại thời điểm 45NSKG ......... 32

ix


Nguyễn Phương Thái. 2012. “ Đánh giá hiệu quả phòng trị bệnh đốm lá chảy
nhựa thân (Didymella bryoniae) trên dưa hấu bằng vi khuẩn vùng rễ trong
điều kiện ngoài đồng ở Quận Ơ Mơn, Thành Phố Cần Thơ vụ Đơng Xuân
(2010 – 2011)”. Luận văn tốt nghiệp kỹ sư Bảo Vệ Thực Vật, Bộ môn Bảo Vệ
Thực Vật, Khoa Nông Nghiệp và Sinh học Ứng Dụng, Trường Đại học Cần Thơ.
Cán bộ hướng dẫn Tiến sĩ Nguyễn Thị Thu Nga.

TÓM LƯỢC
Đề tài “Đánh giá hiệu quả phòng trị bệnh đốm lá chảy nhựa thân
(Didymella bryoniae) trên dưa hấu bằng vi khuẩn vùng rễ trong điều kiện ngồi
đồng ở quận Ơ Môn, Thành Phố Cần Thơ vụ Đông Xuân (2010 – 2011)” được
thực hiện tại ruộng nông dân ở khu vực phường Trường Lạc, quận Ơ Mơn, thành
phố Cần Thơ từ tháng 12/2010 đến tháng 02/2011.
Trong q trình làm thí nghiệm, nguồn vi khuẩn đối kháng được cung cấp
bởi Trần Thị Kim Đơng, 2010. Nguồn nấm gây bệnh thì để mầm bệnh xâm
nhiễm từ tự nhiên. Thí nghiệm được bố trí theo khối hoàn toàn ngẫu nhiên 8
nghiệm thức và 4 lần lặp lại. Gồm các nghiệm thức như sau:
 Nghiệm thức 1: ngâm hạt, tưới đất và phun lá bằng huyền phù vi
khuẩn (HPVK) 12 (Pseudomonas sp.) mật số 108cfu/ml.
 Nghiệm thức 2: ngâm hạt, tưới đất bằng huyền phù vi khuẩn 89
(chưa xác định) mật số 108cfu/ml.
 Nghiệm thức 3: ngâm hạt, tưới đất và phun lá bằng huyền phù vi
khuẩn 151 (Pseudomonas sp.) mật số 108cfu/ml.
 Nghiệm thức 4: ngâm hạt, tưới đất và phun lá bằng huyền phù vi
khuẩn 187 (Pseudomonas sp.) mật số 108cfu/ml.
 Nghiệm thức 5: ngâm hạt, tưới đất và phun lá bằng huyền phù vi

khuẩn 12 + 89 + 151 + 187 mật số 108cfu/ml.
 Nghiệm thức 6: ngâm hạt, tưới đất và phun lá bằng huyền phù vi
khuẩn (12 + 89 + 151 + 187) mật số 108cfu/ml + một lượng nhỏ thuốc hóa
học.
 Nghiệm thức 7: đối chứng.
x


 Nghiệm thức 8: xử lý theo nông dân.
Trong cả vụ dưa, ruộng thí nghiệm chỉ có sự xuất hiện của bệnh đốm lá
chảy nhựa thân (Didymella bryoniae) vì vậy khơng ghi nhận được khả năng
phịng trị của các chủng vi khuẩn vùng rễ này đối với các bệnh còn lại (héo vàng
do nấm Fusarium oxysporum f.sp. niveum, thán thư do nấm Colletotrichum
lagenarium, héo dây thối trái do nấm Phytophthora capsici). Ngồi ra, ruộng thí
nghiệm cịn bị gây hại nặng do sự xuất hiện sớm của bọ trĩ và xuất hiện liên tục
của chúng đến gần cuối vụ. Về sâu hại thì có ruồi đục trái và sâu ăn tạp xuất hiện
vào giai đoạn đậu trái.
Nghiệm thức ngâm hạt, tưới đất và phun lá bằng huyền phù vi khuẩn 151,
nghiệm thức ngâm hạt, tưới đất và phun lá bằng huyền phù 4 vi khuẩn (12 + 89 +
151 + 187) + thuốc trừ nấm Amistar 250SC (liều lượng ¼ khuyến cáo) định kỳ
10 ngày/lần và nghiệm thức xử lý theo nông dân đều đã hạn chế được bệnh đốm
lá chảy nhựa thân (D. bryoniae) ở điều kiện ngoài đồng vụ đơng xn (2010 –
2011). Các nghiệm thức cịn lại cũng thể hiện hiệu quả nhưng không ổn định.

xi


ĐẶT VẤN ĐỀ
Dưa hấu là một loại rau ăn trái rất phổ biến hiện nay. Theo thống kê của
FAO năm 2010, trên thế giới có 3,163,582 hecta trồng dưa dấu, sản lượng đạt

được gần 90 triệu tấn. Riêng ở Việt Nam diện tích trồng dưa hấu là 27,500 hecta,
sản lượng 416,400 tấn. Tuy nhiên với hiện trạng cây dưa hấu đang được trồng
thâm canh trên diện tích rộng như hiện nay cộng với khí hậu nước ta nóng ẩm
quanh năm đã tạo điều kiện thuận lợi cho nhiều dịch hại phát triền như bệnh
khảm do bọ trĩ, bệnh nứt dây chảy nhựa thân do nấm Didymella bryoniae, bệnh
thối trái do nấm Phytophthora capsici,…Để phòng trị các dịch hại này biện pháp
xử lý chủ lực của người trồng dưa hiện nay là sử dụng các loại thuốc hóa học.
Việc lạm dụng thuốc hóa học như vậy đã gây ảnh hưởng rất xấu đến mơi trường
tự nhiên và có nguy cơ ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người; đồng thời biện
pháp hóa học thường khơng mang lại hiệu quả như mong muốn mà cịn giết chết
các vi sinh vật có lợi và các vi sinh vật đối kháng với dịch bệnh giúp cho dịch
bệnh dễ bùng phát (Phạm Văn Kim, 2010). Vì vậy gần đây, một biện pháp thân
thiện với mơi trường đó là “biện pháp sinh học” phịng trị bệnh trên dưa hấu bằng
vi sinh vật đang được nghiên cứu khá nhiều và đã đạt được một số kết quả khả
quan. Như việc sử dụng vi khuẩn vùng rễ Pseudomonas fluorescens 231-1 để
phịng trị có hiệu quả đối với bệnh đốm lá chảy nhựa thân ở điều kiện ngoài đồng
(Nguyễn Thanh Giàu và Nguyễn Trung Long, 2009); sử dụng vi khuẩn P.
fluorescens 23 1-1 và Bacillus 8 có hiệu quả trong việc phòng trị bệnh héo dây
(Fusarium oxysporum f.sp. niveum) trong điều kiện phịng thí nghiệm, nhà lưới
và ngồi đồng (Phạm Thi Hồng Lan, 2009: Nguyễn Minh Trí, 2010)…
Gần đây nhất, từ kết quả của một số nghiên cứu đã tìm ra được 4 chủng vi
khuẩn như 12 (Pseudomonas sp.), 89 (chưa xác định), 151 (Pseudomonas sp.),
187 (Pseudomonas sp.) phòng trị có hiệu quả lần lượt đối với các bệnh sau: bệnh
thán thư (Colletotrichum lagenarium), bệnh héo vàng (Fusarium oxysporum f.sp.
niveum), bệnh đốm lá chảy nhựa thân (Didymella bryoniae), bệnh thối trái
(Phytophthora capsici) trong điều kiện phịng thí nghiệm và nhà lưới (Trần Bạch
Lan, 2010; Phạm Thu Thảo, 2010; Trần Hữu Thông, 2010; Huỳnh Long Hồ,
2010). Và để tiếp tục đánh giá khả năng phòng trị bệnh trên dưa hấu của 4 chủng
vi khuẩn này trong điều kiện sản xuất thực tế, đề tài “ Đánh giá hiệu quả phòng
1

trị một số bệnh quan trọng trên dưa hấu bằng vi khuẩn vùng rễ trong điều
kiện ngoài đồng ở Quận Ô Môn, Thành Phố Cần Thơ vụ Đông Xuân (2010 –
2011)” đã được thực hiện.
Mục tiêu của đề tài là đánh giá khả năng phòng trị riêng rẽ của mỗi chủng
vi khuẩn đối với từng mầm bệnh: vi khuẩn 12 (Pseudomonas sp.) đối với bệnh
thán thư (C. lagenarium), vi khuẩn 89 (chưa xác định) đối với bệnh héo vàng (F.
oxysporum f.sp. niveum), vi khuẩn 151 (Pseudomonas sp.) đối với bệnh đốm lá
chảy nhựa thân (D. bryoniae), vi khuẩn 187 (Pseudomonas sp.) đối với bệnh thối
trái (P. capsici). Bên cạnh đó còn đánh giá khả năng phòng trị của biện pháp phối
hợp 4 chủng vi khuẩn với nhau và biện pháp phối hợp 4 chủng vi khuẩn cộng
thêm một lượng nhỏ thuốc hóa học đối với cả 4 bệnh này. Cuối cùng tìm ra biện
pháp kiểm sốt tốt nhất đối với các bệnh này.

2


Chương 1

LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU

1.1. Sơ lược về cây dưa hấu
1.1.1. Nguồn gốc và giá trị dinh dưỡng
Dưa hấu có tên khoa học là Citrullus lanatus [Thumb. ] Matsum. Và
Nakai thuộc họ Cucurbitaceae. Dưa hấu có nguồn gốc từ Nam Phi (Seshadri,
1993). Ngày nay dưa hấu đã được trồng rộng rãi ở khắp các khu vực có khí hậu
nhiệt đới và cận nhiệt đới. Cây dưa hấu xuất hiện ở Việt Nam vào thời vua Hùng
Vương thứ 18 (Trần Khắc Thi và Trần ngọc Hùng, 2002).
Giá trị dinh dưỡng: trong 100g phần ăn được của dưa hấu chứa 90% nước;

9% cacbohydrate; 0,5% protein; 0,15% lipit, 0,1% những chất khác (300I.U
vitamin A, 6mg vitamin C, 8mg Ca, 10mg Mg, 14mg O và 0,2mg Fe, giá trị năng
lượng tương đương 150kJ/100g (Phạm Hồng Cúc, 2002).
1.1.2. Tình hình sản xuất dưa hấu ở nước ta
Hiện nay, ở nước ta dưa hấu được trồng quanh năm, cả nước có 27,500
hecta trồng dưa hấu, năng suất trung bình 16 tấn/ha, tổng sản lượng đạt gần 42
nghìn tấn (FAO, 2010). Riêng ở các tỉnh Nam bộ có diện tích trồng dưa hấu
khoảng 20,000 hecta (Nguyễn Mạnh Chinh và Nguyễn Đăng Nghĩa, 2006).
1.1.3. Đặc điểm thực vật học
Dưa hấu thuộc loại cây bị, thân thảo, có mức độ phân cành lớn. Tổng số
cành các cấp có thể lên tới 32 cành. Dưa hấu có bộ rễ lớn, nhưng rễ phân bố chủ
yếu trên bề mặt lớp đất canh tác. Bộ rễ gồm rễ chính, rễ phụ nhiều cấp, đan xen
như một tấm lưới có đường kính 8-10 mét. Lá dưa hấu màu xanh vàng nhạt,
cuống lá dài, lá phân thùy 3-5 thùy, trên mặt lá thường có lớp phấn trắng (Mai
Thị Phương Anh và ctv., 1996).
Dưa hấu có thời gian sinh trưởng ngắn, trung bình từ 65-70 ngày và được
chia làm 3 giai đoạn phát triển: (1) giai đoạn tăng trưởng, từ khi gieo đến khi dưa
được 21 ngày tuổi. Thời kỳ này dưa chưa phân nhánh, tốc độ ra lá chậm, tốc độ
phát triển rễ cũng chậm nhưng mạnh hơn lá. Ở 1 tuần sau khi gieo thân cao trung
bình 6cm và chỉ có 2 lá mầm; 2 tuần sau khi gieo thân cao 15cm và có 4 lá thật.
(2) thời kỳ ra hoa kết trái, từ 21-40 ngày sau khi gieo. (3) thời kỳ phát triển trái,
3


từ 40 ngày sau khi gieo đến khi thu hoạch (Trần Thị Ba và Trần Thị Kim Ba,
1999).
1.1.4. Yêu cầu điều kiện ngoại cảnh
Nhiệt độ: dưa hấu là loại cây trồng ưa thích nhiệt độ cao, có khả năng chịu
nóng, nhưng mẫn cảm với lạnh và đông giá. Nhiệt độ thích hợp cho dưa hấu sinh
trưởng là 21 – 30 0C. Hạt dưa hấu nảy mầm tốt nhất ở 30 – 350C (Tạ Thu Cúc,

2005).
Ánh sáng: cây dưa hấu cần nhiều ánh sáng, kể từ lúc xuất hiện lá mầm cho
đến khi kết thúc sinh trưởng. Nắng nhiều cùng với nhiệt độ thích hợp là 2 yếu tố
ngoại cảnh làm tăng năng suất và chất lượng quả (Mai Thị Phương Anh và ctv.,
1996).
Nước: cây dưa hấu có khả năng chịu hạn tốt, nhưng khả năng chịu úng rất
kém. Tuy nhiên do khối lượng thân lá lớn và quả có nhiều nước nên phải cung
cấp đầy đủ nước bằng cách giữ ẩm cho đất và có hệ thống tưới tiêu tốt. Ẩm độ
của đất thích hợp cho sinh trưởng và phát triển của dưa hấu là 70 – 80% (Tạ Thu
Cúc, 2005).
Đất đai: cây dưa hấu ưa đất nhẹ, đất cát pha, độ pH từ 6 – 7 là rất phù hợp
với dưa hấu. Tuy vậy, đất thịt trung bình cũng có thể trồng được dưa hấu chỉ cần
chú ý bón phân hữu cơ để cải tạo đất (Tạ Thu Cúc, 2005).
Dinh dưỡng: yêu cầu hàng đầu về dinh dưỡng là đạm, lân và kali. Thời kỳ
đầu sinh trưởng cần đạm và lân. Cuối thời kỳ sinh trưởng cần kali và lân, hai yếu
tố này có tác dụng tốt với chất lượng quả, tăng lượng đường trong thịt quả (Mai
Thị Phương Anh và ctv., 1996).
1.2. Một số bệnh hại quan trọng trên dưa hấu
1.2.1. Bệnh đốm lá chảy nhựa thân do nấm Didymella bryoniae
Bệnh đốm lá chảy nhựa thân do nấm Didymella bryoniae (Auersw.)
Rhem. là một bệnh gây hại nghiêm trọng trên cây dưa hấu và các cây thuộc họ
bầu bí dưa (Punithalingam và Holliday, 1972; Keinath và Zitter, 1998). Bệnh gây
thiệt hại nghiêm trọng trong điều kiện ẩm độ cao và có thể gây chết cây hay làm
giảm năng suất và phẩm chất trái (Punithalingam và Holliday, 1972; Sherf và
Macnab, 1986; Nguyen Thi Thu Nga, 2007). Ở nước ta, bệnh này được ghi nhận
gây hại quan trọng cho các vùng trồng dưa, đặc biệt là vào mùa mưa (Vũ Huy
4


Trung và ctv., 2005). Bệnh xảy ra có thể do nấm Didymella bryoniae lây lan qua

hạt giống, khơng khí và đất (Lee và ctv., 1984).
Triệu chứng
Nấm Didymella bryoniae tấn công lên hầu hết các bộ phận của cây như lá,
thân, hoa và cả trái.

b

a

c

Hình 1.1: Các triệu chứng bệnh đốm lá chảy nhựa thân do nấm Didymella bryoniae
gây ra trên cây dưa hấu (Nguồn Nguyen Thi Thu Nga, 2007)
a. Trên lá

b. Trên thân

c. Trên trái

Trên lá: đốm bệnh không đều đặn, 1-2cm, lúc đầu là đốm úng nước, sau
đó khơ có màu nâu nhạt. Bệnh thường xuất hiện từ bìa lá lan vào, làm cháy lá
theo những mảng hình vịng cung, trong đó có các vịng đồng tâm nâu sậm. Trên
vết bệnh có nhiều quả thể nấm tạo thành các đốm đen bằng đầu kim (Võ Thanh
Hoàng và Nguyễn Thị Nghiêm, 1993).
Trên thân: cũng có thể trên nhánh, vết bệnh là đốm bầu dục, màu xám
trắng, 1 – 2cm, hơi lõm làm khuyết một bên thân hoặc nhánh. Trên vùng bệnh,
nhựa màu nâu đỏ ứa ra thành giọt, sau cùng đốm có màu nâu đen và khơ cứng lại,
vỏ thân nứt ra, đôi khi vết nứt kéo dài thành đoạn (Nguyễn Minh Phương, 2008).
Tác nhân
Nấm Didymella bryoniae (Auersw.) Rhem hay cịn gọi là Mycospharella

melonis (Pass.) có giai đoạn hữu tính là Phoma cucurbitaceae, thuộc lớp nấm
nang (Ascomycota), họ Dothideales (CABI, 2001). Bào tử nấm thuộc dạng quả
nang bầu với đường kính 140 - 200 µm, màu đen. Trong quả nang bầu chứa các
nang có kích thước 60 - 90 x 10 - 15µm, mỗi nang chứa 8 bào tử nang. Bào tử
5


nang có hình elip và có vách ngăn ngang, kích thước của mỗi bào tử nang 14 - 18
x 4 -7µm.
Biện pháp phịng trị
Hiện nay, trên thế giới vẫn chưa có giống kháng bệnh. Chỉ có thể hạn chế
mầm bệnh bằng biện pháp luân canh, tiêu hủy xác bã thực vật và cây bệnh. Biện
pháp hóa học như xử lý hạt giống với benomyl, folcidin, thiophanate-methyl,
thiram, mancozeb hoặc maneb hoặc hỗn hợp của benzimidazoles và
dithiocarbamates làm giảm bệnh 90 – 100% (CABI, 2001).
1.2.2. Bệnh héo vàng do nấm Fusarium oxysporum f.sp. niveum
Bệnh do nấm Fusarium oxysporum f.sp. niveum gây ra, bệnh tấn công tất
cả các giai đoạn phát triển của cây, khi cây dưa cịn nhỏ thì khả năng nhiễm bệnh
nặng hơn các giai đoạn sau (Stephen, 1991). Trong thực tế sản xuất, bệnh thường
xảy ra và gây chết cây vào giai đoạn dưa đã đậu trái (Trần Văn Hai và ctv.,
2005). Nguồn bệnh có thể bắt nguồn từ hạt giống gây bệnh, trong đất hay nguồn
bệnh từ trong không khí mang đến. Trong các con đường lan truyền thì lan truyền
qua đất là quan trọng nhất (Sherf và Macnab, 1986).

a

c

b

Hình 1.2: Bệnh héo vàng do nấm Fusarium oxysporum f.sp. niveum
a.Nông dân nhổ bỏ cây dưa hấu bị bệnh héo vàng trên ruộng.
b.Triệu chứng bệnh trên ruộng.
c.Triệu chứng mạch dẫn bị hóa nâu trên dây dưa bị bệnh héo rũ.

6


Triệu chứng
Lúc đầu các lá gần gốc sẽ bị héo, dần dần đến ngọn đều có hiện tượng héo
rũ vào buổi trưa và tươi lại vào chiều mát hay sáng sớm. Triệu chứng héo từng
phần sẽ xảy ra trong vài ngày đồng thời với hiện tượng kể trên, sau đó triệu
chứng héo được lan ra cả cây, cuối cùng cây chết. Trước khi héo, cây có thể có
triệu chứng lá có màu xanh vàng từ các lá gốc lan dần lên các lá trên (Võ Thanh
Hoàng và Nguyễn Thị Nghiêm, 1993).
Đặc điểm để nhận diện bệnh là khi bổ dọc gốc cây ra, bên trong thấy mô
bị biến màu nâu đỏ. Ở cây đã nhiễm bệnh lâu, quanh gốc có đóng lớp bào tử của
nấm gây bệnh có màu hồng (Võ Thanh Hoàng và Nguyễn Thị Nghiêm, 1993).
Tác nhân
Fusarium oxysporum f.sp. niveum thuộc lớp nấm nang (Ascomycota), bộ
Hypocreales. Nấm sinh sản vơ tính bằng tiểu bào tử đính và đại bào tử đính; tiểu
bào tử thường nhiều, hình ơvan hay hình bầu dục, đơn bào hoặc có 1 vách ngăn
sinh ra trên thể bình ngắn (Egel và Martyn, 2007), kích thước 5,5 – 11 x 2,8 –
4,3µm (Holiday, 1970). Đại bào tử có dạng hình thoi hoặc hình liềm vách mỏng
và có từ 3 đến 5 vách ngăn, kích thước đại bào tử đính 14,7 – 44,3 x 2,8 – 5,2µm
(Holiday, 1970). Bào tử áo hình trịn, vách dày, hình thành khi gặp điều kiện bất
lợi (CABI, 2001).
Biện pháp phòng trị
Sử dụng cây dưa ghép ngọn với gốc ghép kháng bệnh như gốc dưa hoang
dại, bí ngơ, bầu,... (CABI, 2001). Tuy nhiên, gốc ghép có thể làm ảnh hưởng đến

phẩm chất trái sau này.
Xử lý đất bằng cách xông hơi với thuốc hóa học như: methyl bromide,
chloropocrin,…nhưng có thể biện pháp này mang lại hiệu quả khơng cao vì theo
Burgess (2008) thì khơng có thuốc hóa học nào hữu hiệu với nấm bệnh này.
Xử lý hạt giống với benomyl, carboxin hoặc carboxin/thiram (El-Shami
ctv., 1985) hoặc xử dụng thuốc xông hơi để quản lý bệnh… (CABI, 2001).
Một số nghiên cứu để phòng trị bệnh này là bằng biện pháp phòng trừ sinh
học bệnh cây. Chẳng hạn như việc sử dụng nấm Trichoderma harzianum (CABI,
2001), vi khuẩn Pseudomonas fluorescens 231-1 (Phạm Thị Hoàng Lan, 2009),...

7