Nghiên cứu khả năng thích ứng của một số giống cà chua nhập nội trong điều kiện trồng trái vụ năm 2016 tại thành phố thái nguyên

i
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
--------------------------------------------------------------------------------------TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

VŨ LAN ANH

NGHIÊN CỨU KHẢ NĂNG THÍCH ỨNG CỦA
AAN
MỘT SỐ GIỐNG CÀ CHUA
NHẬP NỘI TRONG
ĐIỀU KIỆN TRỒNG TRÁI VỤ NĂM 2016
TẠI THÀNH PHỐ THÁI NGUYÊN
Chuyên ngành : Khoa học cây trồng
Mã số ngành: 60.62.01.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC CÂY TRỒNG

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ MÃO

THÁI NGUYÊN - 2017


i
LỜI CAM ĐOAN

- Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là
trung thực và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào.
- Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã
được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc.

Thái Nguyên, ngày 10 tháng 8 năm 2017
Tác giả luận văn

Vũ Lan Anh


ii

LỜI CẢM ƠN
Trước tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Nguyễn Thị
Mão là người hướng dẫn tận tình cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ của các thầy cô giáo bộ môn Sinh
lý thực vật, khoa Nông học, khoa Sau đại học, các thầy cô đã tham gia giảng
dạy chương trình cao học - Trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên.
Tôi xin chân thành cảm ơn Trung tâm nghiên cứu và phát triển Nông
Lâm Thái Nguyển đã tạo điều kiện và giúp đỡ về địa điểm triển khai các thí
nghiệm của tôi
Tôi xin chân thành cảm ơn quý thầy cô giáo, toàn thể gia đình, bạn bè,
đồng nghiệp đã động viên, hỗ trợ tôi trong thời gian học tập và hoàn thành
luận văn này xin chân thành cảm ơn những sự giúp đỡ quý báu đó.
Tôi rất mong nhận được sự góp ý của thầy, cô giáo và các bạn để khóa
luận được hoàn chỉnh hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Thái nguyên, Ngày 20 tháng 8 năm 2017
Sinh viên

Vũ Lan Anh


iii

DANH MỤC VIẾT TẮT

BNNPTNT

: Bộ nông nghiệp phát triển nông thôn

CT

: Công thức

H –T

: Hè - Thu

NL

: Nhắc lại

NSLT

: Năng suất lí thuyết

NSTT

: Năng suất thực thu

T–Đ

: Thu - Đông

TNHH

: Trách nhiệm hữu hạn

TPTN

: Thành phố thái nguyên

TLB

: Tỉ lệ bệnh

TLH

: Tỉ lệ hại

UTL

: Ưu thế lai


iv

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1
1. Đặt vấn đề: .................................................................................................... 1
2. Mục đích và yêu cầu của đề tài ..................................................................... 2
2.1 Mục đích ..................................................................................................... 2
2.2 Yêu cầu........................................................................................................ 2

1.4. Ý nghĩa thực tiễn và khoa học của đề tài: .................................................. 2
1.4.1 Ý nghĩa thực tiễn ...................................................................................... 2
3.2 Ý nghĩa khoa học của đề tài ........................................................................ 3
Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................... 4
1.1 Cơ sở khoa học và thực tiễn của đề tài ....................................................... 4
1.2 Nguồn gốc ................................................................................................... 5
1.3. Giá trị của cây cà chua ............................................................................... 6
1.3.1. Giá trị dinh dưỡng và giá trị y học .......................................................... 6
1.3.2 Giá trị kinh tế của cây cà chua ................................................................ 8
1.4. Đặc điểm thực vật học của cây cà chua ..................................................... 8
1.4.1 Bộ rễ ......................................................................................................... 8
1.4.2 Thân, cành ................................................................................................ 9
1.4.3 Lá.............................................................................................................. 9
1.4.4 Hoa ........................................................................................................... 9
1.3.5 Quả ......................................................................................................... 10
1.4.6 Hạt .......................................................................................................... 10
1.5. Một số điều kiện ngoại cảnh chính ảnh hưởng đến sinh trưởng và phát
triển cây cà chua trái vụ .................................................................................. 10
1.5.1. Nước ..................................................................................................... 10
1.5.2 Nhiệt độ .................................................................................................. 11
1.5.3 Ánh sáng ................................................................................................ 13
1.5.4 Đất trồng và chất dinh dưỡng ................................................................ 13


v

1.6. Tình hình sản xuất cà chua trên thế giới và trong nước........................... 15
1.6.1 Tình hình sản xuất cà chua trên thế giới ................................................ 15
1.6.2. Tình hình sản xuất cà chua ở Việt Nam ................................................ 16
1.7 Một số kết quả nghiên cứu cà chua trên thế giới và ở Việt Nam ............. 18

1.7.1 Tình hình nghiên cứu giống cà chua trên thế giới ................................ 18
1.7.2 Tình hình nghiên cứu giống cà chua ở Việt Nam .................................. 20
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU ................................................................................................................ 24
2.1. Vật liêu nghiên cứu ................................................................................. 24
2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 24
2.3. Phương pháp nghiên cứu: ........................................................................ 24
2.3.1. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ........................................................ 24
2.3.2 Phương pháp nghiên cứu: ...................................................................... 24
2.3.3. Các chỉ tiêu và phương pháp theo dõi: ................................................. 27
2.4. Phương pháp xử lý số liệu: ...................................................................... 30
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................ 31
3.1. Đặc điểm sinh trưởng, phát triển và hình thái cấu trúc của các giống cà chua. .... 31
3.1.1 Thời kỳ vườn ươm ................................................................................. 31
3.1.2 Thời kỳ ra đồng ruộng ........................................................................... 35
3.1.2 Động thái tăng trưởng chiều cao và số lá của các giống cà chua trong thí
nghiệm ............................................................................................................. 38
3.1.3 Đặc điểm về cấu trúc cây của các giống cà chua ................................... 49
3.1.4. Năng suất và các yếu tố cấu thành năng suất ....................................... 52
3.2. Tình hình nhiễm sâu bệnh hại của các giống cà chua tham gia thí nghiệm... 55
3.4 Đặc điểm hình thái và chất lượng quả của các giống cà chua .................. 58
3.5 Đặc điểm giống cà chua nhập nội ưu tú thích hợp cho trồng trái vụ tại TP
Thái Nguyên .................................................................................................... 62


vi

KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ............................................................................. 63
1.Kết luận ........................................................................................................ 63
2. Đề nghị ........................................................................................................ 64

TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 65


vii

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Thành phần hóa học của 100mg cà chua .......................................... 7
Bảng 1.2 Nhu cầu dinh dưỡng của cà chua ở các mức ................................... 15
năng suất khác nhau ........................................................................................ 15
Bảng 1.3 Diện tích sản xuất cà chua trên thế giới (từ 2006 – 2014) .............. 15
Bảng 1.4 Diện tích, năng suất và sản lượng cà chua của các châu lục trên thế
giới năm 2014 .................................................................................................. 16
Bảng 1.5: Tình hình sản xuất cà chua ở Việt Nam giai đoạn 2007-2011 ....... 17
Bảng 3.1 Các thời kỳ sinh trưởng và phát triển của các giống cà chua thí
nghiệm trong vườn ươm vụ Hè Thu năm 2016. ............................................. 31
Bảng 3.2 Các thời kỳ sinh trưởng và phát triển của các giống cà chua thí
nghiệm trong vườn ươm vụ Thu Đông năm 2016. ......................................... 32
Bảng 3.3: Chiều cao cây qua các giai đoạn của các giống cà chua ................ 33
thí nghiệm trong vườn ươm ............................................................................ 33
Bảng 3.4: Các giai đoạn sinh trưởng của các giống cà chua thí nghiệm trong 2
vụ Hè – Thu và Thu – Đông năm 2016........................................................... 35
Bảng 3.5 Động thái tăng trưởng chiều cao của các giống cà chua vụ Hè
Thu 2016 ......................................................................................................... 38
Bảng 3.6 Động thái tăng trưởng chiều cao của các giống cà chua vụ Thu
Đông 2016 ....................................................................................................... 41
Bảng 3.7: Động thái tăng trưởng số lá trên thân chính của các giống cà chua
vụ Hè Thu 2016 ............................................................................................... 44
Bảng 3.8: Động thái tăng trưởng số lá trên thân chính của các giống cà chua
vụ Thu Đông 2016 .......................................................................................... 47
Bảng 3.9 Một số đặc điểm cấu trúc cây của các giống cà chua vụ Hè Thu và

Thu Đông 2016................................................................................................ 49


viii

Bảng 3.10 Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các giống cà chua
vụ Hè Thu 2016 ............................................................................................... 52
Bảng 3.11 Các yếu tố cấu thành năng suất và năng suất của các giống cà chua
vụ Thu Đông 2016 .......................................................................................... 53
Bảng 3.12 Tình hình sâu hại trong hai vụ Hè – Thu và Thu – Đông.............. 55
năm 2016. ........................................................................................................ 55
Bảng 3.13: Tình hình bệnh hại trong hai vụ Hè – Thu và Thu – Đông năm 2016.... 57
Bảng 3.14. Một số đặc điểm hình thái quả của các giống cà chua trong các vụ
Hè – Thu và Thu - Đông 2016 tại TPTN ........................................................ 59
Bảng 3.15 Một số chỉ tiêu chất lượng quả vụ Hè Thu và Thu Đông 2016 ..... 60
Bảng 3.16 Đặc điểm của giống cà chua nhập nội ưu tú Hero 95 .................... 62


ix

DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 3.1: Đồ thị biểu diến động thái tăng trưởng chiều cao cây của các giống
cà chua vụ Hè Thu năm 2016 .......................................................................... 39
Hình 3.2: Đồ thị biểu diến động thái tăng trưởng chiều cao cây của các giống
cà chua vụ Thu Đông năm 2016 ..................................................................... 42
Hình 3.3: Đồ thị động thái ra lá trên thân chính của các giống cà chua vụ Hè
Thu năm 2016.................................................................................................. 45
Hình 3.4: Đồ thị động thái ra lá trên thân chính của các giống cà chua vụ Thu
Đông năm 2016 ............................................................................................... 48

1

MỞ ĐẦU
1. Đặt vấn đề:
Cây cà chua (Lycopersicon esculentum Mill.) là một loại rau ăn quả có
giá trị dinh dưỡng cao, đứng đầu về giá trị dinh dưỡng cũng như giá trị sử
dụng. Trong quả cà chua có chứa nhiều glucid, nhiều axit hữu cơ, là nguồn
cung cấp chất chống ô xy hóa quan trọng như Lycopen, Phenolic, Vitamin C.
Thành phần của cà chua chứa nhiều loại vitamin như Vitamin A, B, C, PP, K
và các khoáng chất Ca, Fe, P, S, Na, Mg cần thiết cho cơ thể người [10]. Vì
thế hiện nay, sản phẩm cà chua được sử dụng phổ biến hàng ngày và rất đa
dạng, không chỉ dùng ăn tươi, nấu chín mà những giống cà chua có thịt quả
dày, có sắc tố (β-caroten, lycopen, carotene, xantophyl) và độ Brix cao còn là
nguyên liệu chế biến công nghiệp tạo ra thực phẩm bổ dưỡng như nước cà
chua cô đặc, bột cà chua, tương cà chua đóng hộp có giá trị xuất khẩu. Quả cà
chua có giá trị dược liệu cao do có vị ngọt tính mát, giải nhiệt, chống hoại
huyết, kháng khuẩn, chống độc, giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch, có khả
năng ngăn ngừa sự hình thành các gốc tự do gây ung thư, đặc biệt là ung thư
tiền liệt tuyến… [6][9][10]. Ngoài ra, cà chua còn được dùng làm mỹ phẩm,
chữa mụn trứng cá và các sản phẩm chống lão hóa da...[15]. Chính nhờ những
giá trị quan trọng đó, cà chua đã và đang trở thành một trong những loại rau
được ưa chuộng nhất và trồng phổ biến ở trên thế giới và ở Việt Nam.
Ở Việt Nam, cà chua là loại rau ăn quả chủ lực được Nhà nước xếp vào
nhóm cây ưu tiên phát triển. Thời gian qua với sự ứng dụng những tiến bộ kỹ
thuật về giống trong sản xuất cà chua đã chọn tạo ra được nhiều dòng, giống
thích ứng được với điều kiện tự nhiên của các vùng trong cả nước. Tuy nhiên,
trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên cũng như khu vực Đông Bắc Bộ, phần lớn diện
tích trồng cà chua ở Thái Nguyên tập trung vào chính vụ (vụ Đông - Xuân),

2

năng suất cao nhưng giá thấp, cung vượt quá cầu, tiêu thụ chậm, trong khi đó
cà chua trái vụ như: (vụ Hè – Thu, vụ Thu – Đông và vụ Xuân - Hè ) diện tích
còn ít, nên chưa đáp ứng được nhu cầu tiêu thụ quanh năm. Một trong những
nguyên nhân là do thiếu bộ giống có khả năng trồng trong điều kiện bất thuận
(trái vụ). Mặt khác, do ảnh hưởng của sự biến đổi khí hậu trên toàn cầu, thời
tiết biến đổi thất thường, nhiệt độ tăng cao cùng với hạn hán và ngập úng bất
thường xảy ra kể cả thời điểm trồng cà chua trà Đông – Xuân sớm và Đông –
Xuân muộn ở Thái Nguyên làm ảnh hưởng đến sinh trưởng, phát triển và
năng suất cà chua. Chính vì vậy, việc lựa chọn giống cà chua có khả năng
chịu nhiệt và phù hợp với điều kiện bất thuận của Thái Nguyên để giới thiệu
cho sản xuất là rất cần thiết.
Xuất phát từ những lí do trên chúng tôi tiến hành đề tài: “ Nghiên cứu
khả năng thích ứng của một số giống cà chua nhập nội trồng trong điều
kiện trái vụ năm 2016 tại thành phố Thái Nguyên”.
2. Mục đích và yêu cầu của đề tài
2.1 Mục đích
Lựa chọn được giống cà chua có khả năng cho năng suất cao, chất
lượng tốt thích hợp trồng trong điều kiện trái vụ (Hè Thu và Thu Đông) năm
2016 tại thành phố Thái Nguyên.
2.2 Yêu cầu
- Đánh giá khả năng sinh trưởng, phát triển và một số đặc điểm hình
thái cấu trúc của các giống cà chua trồng trong vụ Hè Thu và Thu Đông tại
thành phố Thái Nguyên.
- Đánh giá tình hình nhiễm sâu bệnh hại các giống cà chua ở hai vụ Hè
Thu và Thu Đông tại thành phố Thái Nguyên.
1.4. Ý nghĩa thực tiễn và khoa học của đề tài:
1.4.1 Ý nghĩa thực tiễn

3

- Tuyển chọn một số giống cà chua mới, có khả năng chịu nhiệt và chịu
hạn cho năng suất cao phục vụ cho sản suất cà chua trái vụ ở thành phố
Thái Nguyên.
- Kết quả của đề tài góp phần bổ sung nguồn giống cây trồng mới để
ứng phó với biến đổi khí hậu nhằm duy trì và phát triển sản xuất cà chua, góp
phần xóa đói giảm nghèo, tăng thu nhập cho các hộ nông dân và đáp ứng cho
nhu cầu tiêu thụ quanh năm trên địa bàn thành phố Thái Nguyên.
3.2 Ý nghĩa khoa học của đề tài
Giống là nhân tố quan trọng quyết định năng suất, chất lượng sản phẩm
của ngành trồng trọt. Việc nghiên cứu, xác định các giống cà chua có khả
năng trồng trong điều kiện trái vụ cho năng suất cao, chất lượng tốt sẽ khắc
phục được tình trạng suy giảm năng suất hiện nay tại Thái Nguyên do diễn
biến thời tiết ngày càng bất lợi cho sản xuất.
Là cơ sở lý luận cho việc phát triển cà chua trái vụ cho năng suất ổn
định tại thành phố Thái Nguyên và các vùng có điều kiện tương tự.


4

Chương 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1 Cơ sở khoa học và thực tiễn của đề tài
Trên cơ sở phát triển nông nghiệp, nhất là giai đoạn hiện nay, nhiều
quốc gia đã có những nghiên cứu và ứng dụng thành công đối với nhiều giống
cây trồng và áp dụng các biện pháp kỹ thuật tiên tiến để không những nâng
cao năng suất, chất lượng nông sản mà còn là cơ sở cho việc phát triển nền

kinh tế đất nước. Nghiên cứu và phát triển cây trồng nhằm nâng cao năng suất
sản lượng nông sản là một vấn đề quan trọng trong sản suất nông nghiệp, nhất
là nước ta có gần 80% dân số sống dựa trên sản xuất nông nghiệp.
Trong sản xuất cà chua, giống có vai trò rất quan trọng góp phần nâng
cao năng suất và sản lượng. Với cây cà chua ở Việt Nam, ta có bộ giống được
chọn tạo ra khá phong phú. Trong những năm qua Bộ Nông nghiệp và PTNT
đã xét, công nhận được nhiều giống cà chua mới cho năng suất chất lượng cao
đã được công nhận giống quốc gia đang được trồng trên một số vùng chuyên
canh ở nước ta như: Công ty Trang Nông có giống TN129, TN386, TN148,
TN 52, TN54. Công ty Hoa Sen có giống VL 2910, VL 2922, VL 2000, VL
2004, GS 1200. Viện nghiên cứu rau quả TW chọn tạo ra giống PT18, Lai số
4, Lai số 9, Lai số 1, B2M4, R5-18. Viện cây lương thực có giống C95, C155,
VT3, Hồng lan. Trường ĐHNN I chọn tạo giống HT7, HT9. Và một số công
ty TNHH trong và ngoài nước đã lai tạo và nhập nội các giống cà chua như: HT7,
HT21, HT46, HT160, HT162... Để tăng năng suất cũng như sản lượng, đáp ứng
nhu cầu trong nước.
Cà chua ưa thích khí hậu ấm áp, khả năng thích nghi rộng. Cà chua chịu
được nhiệt độ cao nhưng khá mẫn cảm với nhiệt độ thấp. Cà chua có sinh
trưởng và phát triển trong điều kiện nhiệt độ từ 15 – 35 °C. Cà chua có thể


5

trồng trên nhiều loại đất khác nhau, từ đất pha cát đến đất thịt nhẹ, từ đất hơi
chua. Độ pH thích hợp cho cây cà chua phát triển từ 5,5 – 7,5. Với điều kiện
khí hậu ở Việt Nam phù hợp cho cây cà chua phát triển đặc biệt là các vùng
chuyên sản xuất rau.
Hiện nay một số giống cà chua nhập nội mới có khả năng chịu hạn và
chịu nhiệt tốt khi trồng trong điều kiện trái vụ, cho năng suất chất lượng cao
đã và đang được trồng trên một số vùng chuyên canh ở nước ta.

Trên cơ sở yêu cầu sinh thái của cây cà chua, với điều kiện đất đai và
khí hậu của tỉnh Thái Nguyên, những giống cà chua mới thích hợp trồng trong
điều kiện trái vụ có thể sinh trưởng phát triển tốt và cho năng suất cao.
1.2 Nguồn gốc
Theo Bar-Yosef, B., Scaife, A., 1995 cây cà chua có nguồn gốc từ một
dạng hoang dại ở vùng Pêru-Ecuađo-Bolivia thuộc Andes, Nam Mỹ. Tại đây,
ngày nay còn tìm thấy nhiều loài cà chua hoang dại gần gũi với loài cà chua
trồng. Các nghiên cứu sinh học phân tử và di truyền phân tử (nghiên cứu các
izoenzyme, các marker phân tử nghiên cứu khoảng cách di truyền) cũng đã
xác định điều đó, đồng thời khẳng định rằng Mehico là nơi đầu tiên thuần
hóa, trồng trọt cà chua (dẫn theo Mai Phương Anh, 1996) [1].
Về nguồn gốc cây cà chua trên thực tế cũng có nhiều ý kiến khác nhau
song tập chung chủ yếu vào hai hướng:
Hướng thứ nhất cho rằng cây cà chua có nguồn gốc từ cà chua dại
(L.esculentum varpimpine lliforme).
Hướng thứ hai cho rằng cà chua Anh Đào (L.esculentum var
cerasifome) là tổ tiên của cà chua trồng ngày nay.
Theo Luckwill (1943), cây cà chua xuất hiện ở Châu Âu vào thế kỷ 1617 và trồng đầu tiên ở Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Italia do những nhà buồn
Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha chuyển từ Nam Mỹ tới, từ đó cây cà chua được


6

lan truyền đi các nơi khác. Trong thời kỳ này cây cà chua chỉ được xem như
cây cảnh và cây thuốc. Đến thế kỷ 18, cây cà chua mới được chấp nhận là cây
thực phẩm có giá trị và từ đó phát triển mạnh (dẫn theo tài liệu Kuo và cs,
1998) [23].
Nhiều tài liệu ghi nhận, cà chua xuất hiện và được trồng đầu tiên ở Bắc
mỹ vào năm 1710. Ở giai đoạn này, người ta quan niệm cà chua là cây độc có
hại đến sức khỏe nên chưa được chấp nhận. Đến năm 1830,cà chua mới được

chấp nhận là cây thực phẩm như hiện nay.
Theo Kuo và cs, 1998 [23], Cây cà chua có mặt, trồng ở Châu Phi và
thế kỷ 17, do những người thực dân đi chiếm thuộc địa chuyển từ Châu Âu vào.
Còn ở Châu á, cà chua được trồng đầu tiên ở Philipin, Indonexia,
Malaysia và thế kỷ 18 qua các thương gia và thực đân Hà Lan, Tây Ban Nha,
Bồ Đào Nha sau đó được phát triển sang các nước khác.
Ở Việt Nam, cà chua du nhập vào từ thời thực dân Pháp chiếm đóng,
tức là khoảng hơn 100 năm trước đây và được người dân thuần hóa trở thành
cây bản địa. Từ đó cùng với sự phát triển của xã hội, cây cà chua đã và đang
trở thành một cây trồng có giá trị kinh tế, giá trị sử dụng cao.
1.3. Giá trị của cây cà chua
1.3.1. Giá trị dinh dưỡng và giá trị y học
Cây cà chua là loại rau ăn quả có gái trị dinh dưỡng rất lớn. Trong quả
cà chua chín chứa nhiều loại chất dinh dưỡng có giá trị cao như: các dạng
đường dễ tiêu, chủ yếu là glucoza và fructoza; các loại vitamin cơ bản cần
thiết cho con người như vitamin A, B1, B2, B6... Mặt khác trong quả cà chua
còn chứa 1 hàm lượng axit oxanic, malic, nicotinic, citric... và nhiều chất
khoáng như K, P, Na, Ca, Mg, S, Fe... là những chất có trong thành phần của
máu và xương. Quả tươi còn góp phần làm tăng bề mặt tiếp xúc thức và lông
nhung trong ruột, qua đó giúp cho quá trình tiêu hóa, hấp thụ thức ăn được dễ dàng.


7

Theo Tạ Thu Cúc (1985) [3], kết quả phân tích trên 100 mẫu cà chua
trồng ở vùng đồng bằng sông Hồng có thành phần hóa học chủ yếu sau: Hàm
lượng chất khô 4,3 – 6,4%, hàm lượng đường tổng số 2,6 – 3,5%, độ Brix
khoảng 2,6 -3,5%, axit tổng số 0,22 – 0,72% và vitamin C 17,1 – 38,8 mg%.
Bên cạnh đó, cà chua có giá trị trong y học. Theo Quách Tấn Vinh
(2005)[15], cà chua có vị ngọt tính mát có tác dụng tạo năng lượng, tăng sức

sống, làm cân bằng tế bào, giải nhiệt, chống hoại huyết, kháng khuẩn, chống
độc, kiềm hóa máu có dư axit, hòa tan ure, thải ure, điều hòa bài tiết, giúp tiêu
hóa dễ dàng các loại bột và tinh bột. Dùng ngoài để chữa bệnh trứng cá, mụn
nhọt, viêm tấy và dùng lá để điều trị vết đốt của sâu bọ. Chất tomarin chiết
xuất từ lá cà chua khô có tác dụng kháng khuẩn, chống nấm, diệt một số bệnh
hại cây trồng.
Bảng 1.1. Thành phần hóa học của 100mg cà chua
Thành phần
Nước(g)
Năng lượng (kcal)
Chất béo(g)
Protein(g)
Carbihydrates (g)
Chất xơ(g)
Kali (mg)
Photpho(mg)
Magie(mg)
Canxi(mg)
Vitamin C (MG)
Vitamin A (IU)
Vitamin E (mg)
Niacin (mg)

Quả chín tự nhiên
Nước ép tự nhiên
93,76
93,8
21
17
0,33

0,06
0,85
0,76
4,46
4,23
1,10
0,40
223
220
24
19
11
11
5
9
19
18,30
623
556
0,38
0,91
0,628
0,67
Nguồn: USDA Nutrient Data Base [26]

Sắc tố lycopen trong cà chua hiện đang được đánh giá cùng với beta
caroten là những chất chống oxy hóa mạnh, vừa ngăn chặn tế bào ung thư vừa
chống sự hình thành các cục máu đông trong thành mạch. Cùng với tuổi tác,

8

các gốc tự do nội sinh và ngoại sinh trong cơ thể sẽ phá hủy các DNA và
RNA là những phần tử di truyền của tế bào, tạo nên đột biến gen gây ung thư,
đồng thời phá hủy các tế bào, làm suy yếu các cơ quan dẫn đến bệnh tật và già
nua. Vitamin A, nhất là vitamin A dưới dạng thiên nhiên beta – caroten có tác
dụng tích cực trong phòng chống hiện tượng này.
Qua thống kê nghiên cứu, người ta thấy nguy cơ vỡ mạch máu não ở
những nhười ăn nhiều rau quả chưa vitamin A giúp ngăn ngừa tích lũy
cholesrol trên thành mạch nên tránh được nguy cơ vỡ mạch. Máu não. Như
vậy, cà chua với beta – caroten và lycoen sẽ góp phần làm chậm sự não hóa
và phòng ngừa ung thư.
1.3.2 Giá trị kinh tế của cây cà chua
Ở Việt Nam, mặc dù cà chua mới trồng được khoảng trên 100 năm nay
nhưng nó đã trở thành một loại rau phổ biến và được sử dụng rộng rãi, diện
tích trồng hàng năm biến động từ 12-13 nghìn ha. Theo số liệu điều tra của
phòng nghiên cứu thị trường. Viện nghiên cứu rau quả, sản xuất cà chua ở
Đồng bằng sông Hồng cho thu nhập bình quân 42 -68,4 triệu đồng/ha/vụ ở
mức lãi thuần 15 – 25 triệu đồng/ha, cao gấp nhiều lần so với trồng lúa.
Sản xuất cà chua cần lượng lao động khá lớn, trung bình sản xuất một
ha cần 600 – 800 công, trong khi đó sản xuất lúa chỉ cần 200 -250 công. Như
Vậy, lượng lao động cần thiết để sản xuất cà chua gấp 3 lần sản xuất lúa, góp
phần tạo việc làm, tăng thu nhập cải thiện đời sống, giữ vững an ninh và đảm
bảo môi trường xã hội.
1.4. Đặc điểm thực vật học của cây cà chua
1.4.1 Bộ rễ
Rễ cà chua thuộc hệ rễ chùm, phân nhánh và có khả năng ăn sâu trong
đất rễ cà chua có thể ăn sâu tới 1,5m, nhưng độ sâu dưới 1m rễ ít, hệ rễ phân
bố chủ yếu ở tầng đất 0 – 30cm. Khả năng tái sinh của hệ rễ mạnh, khi rễ

9

chính bị đứt, rễ phụ phát triển mạnh. Các rễ phụ tập chung phân bố ở tầng đất
nông, ở dưới đất dưới 1m thì rễ phân bố ít, sức hút của rễ ở đó cũng giảm, ở
lớp đất từ 0 – 50cm rễ phân bố nhiều, sức hút mạnh. Cây cà chua còn có khả
năng ra rễ bất định, loại rễ này tập chung nhiều nhất ở đoạn thân dưới hai lá
mầm. Loài cà chua trồng khi tạo hình, tải cành, tỉa lá hạn chế sự sinh trưởng
của cây thì sự phân bố của hệ rễ hẹp hơn khi không tỉa cành, lá. Trong quá
trình sinh trưởng, hệ rễ chịu ảnh hưởng lớn của điều kiện môi trường như
nhiệt độ đất và ẩm độ đất...
1.4.2 Thân, cành
Thân cành cà chua thuộc loại thân thảo, có đặc điểm chung là nhiều đốt
trên thân và thân nhánh mạnh. Thân tròn, toàn thân có lông mềm và lông
tuyến. Khi còn non thì mềm, thiếu nước, có dịch màu vàng, thân giòn dễ gãy,
về sau phía dưới dần hóa gỗ, nhất là phần sát mặt đất thấy rất rõ. Tùy theo
điều kiện môi trường và giống, thân cà chua có độ dài khác nhau. Căn cứ vào
đặc tính sinh trưởng của thân, người ta chia cà chua thành hai dạng: thân đứng
và thân bò. Ở các giống lùn, cây có chiều dài thân chỉ 40 - 50 cm, trong khi
với giống cao, chiều cao cây có thể đạt trên 2,5m.
1.4.3 Lá
Lá cà chua đa số thuộc dạng lá kép lông chim phân thùy. Các lá chét có
răng cưa, hình trứng thuôn. Mỗi lá có từ 3 – 4 đôi lá chét, phía ngọn có một lá
riêng gọi là lá đỉnh. Tùy thuộc vào giống mà lá cà chua có màu sắc và khích
thước khác nhau như xanh vàng, xanh đậm, xanh nhạt.
1.4.4 Hoa
Hoa cà chua mọc thành chùm, có ba dạng chùm hoa: dạng đơn giản
dạng trung gian và dạng phức tạp. Số lượng hoa/chùm, số chùm hoa/cây rất
khác nhau ở các giống. Số chùm hoa/cây dao động từ 4 - 20, số hoa/chùm dao
động từ 2 - 26 hoa. Hoa lưỡng tính, nhị đực liên kết nhau thành bao hình nón,

bao quanh nhụy cái.


10

1.3.5 Quả
Quả thuộc dạng quả mọng, có 2, 3 hay nhiều ngăn hạt. Hình dạng và
màu sắc quả phụ thuộc vào giống, điều kiện nhiệt độ, và phụ thuộc vào hàm
lượng caroten và lycopen. Ở nhiệt độ từ 30°C trở lên, sự tổng hợp lycopen bị
ức chế, trong khi đó sự tổng hợp β carotene không mẫn cảm với tác động của
nhiệt độ, vì thế ở mùa nóng cà chua có màu quả chín vàng hoặc đỏ vàng.
Trọng lượng quả cà chua dao động rất lớn từ 3 – 200g thậm chí 500g phụ
thuộc vào giống (Bùi Bảo Hoàn, Đào Thanh Vân (2000) [7].
1.4.6 Hạt
Hạt cà chua quả nhỏ, trên bề mặt thường bao phủ một lớp lông nhung
mèm và mịn tùy thuộc vào giống. Điều kiện thời tiết, đặc biệt là nhiệt độ có
ảnh hưởng rất lớn đến năng suất, chất lượng và màu sắc hạt. Nhiệt độ thấp
làm cho màu sắc hạt đen, tỉ lệ nảy mầm và năng suất thấp (Bùi Bảo Hoàn,
Đào Thanh Vân (2000) [7].
1.5. Một số điều kiện ngoại cảnh chính ảnh hưởng đến sinh trưởng và
phát triển cây cà chua trái vụ
1.5.1. Nước
Nước là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến các hoạt động sinh lý cơ bản
như quang hợp, hô hấp, sinh trưởng và phát triển… ở mỗi giai đoạn khác
nhau thì nhu cầu nước cung cấp nhiều, ít khác nhau.
Theo Cheema D.S và c.s (1993)[18], trong giai đoạn nảy mầm của hạt,
lượng nước cần thiết cho hạt cà chua nảy mầm từ 325-364% so với khối
lượng bản thân. Khi độ ẩm đất là 70% thì hạt nảy mầm cao nhất và số lượng
cây giống đạt cao nhất. Trong giai đoạn phát triển, độ ẩm thích hợp cho cây từ
70 – 80%. Đất thiếu nước cây sinh trưởng phát triển kém, còi cọc, lá nhỏ,

thiếu nước nghiêm trọng dẫn đến rụng lá, rụng hoa, rụng quả, năng suất thấp,
chất lượng giảm. Nếu dư thừa nước làm cho cây sinh trưởng quá mạnh, lá


11

mỏng, giảm khả năng chống chịu với điều kiện bất thuận và sâu hại. Hàm
lượng nước trong quả tăng cao, quả dễ bị nứt, chất lượng kém, khả năng bảo
quản và vận chuyển kém.
Theo kang Gaogiang và cs (1994) đã kết luận: để đạt năng suất 113
tấn/ha thì hiệu quả sử dụng nước tối đa là 2,05 tấn/cm/ha. Trong điều kiện
Califonia Mỹ, Claude cho rằng để tạo ra 1kg cà chua cần 32,2kg nước[22].
Ngoài độ ẩm đất, sinh trưởng, phát triển của cây cà chua còn chịu ảnh
hưởng trực tiếp của độ ẩm không khí. Cây cà chua yêu cầu độ ẩm không khí
thấp trong quá trình sinh trưởng và phát triển, độ ẩm thích hợp 45-55%. Khi
độ ẩm không khí quá cao (>90%) dễ làm cho hạt phấn bị trương nứt, hoa cà
chua không thụ phấn được sẽ rụng (Tạ Thu Cúc, 1983)[3]. Tuy nhiên, trong
điều kiện gió khô cũng thường làm tăng tỷ lệ rụng hoa. Nhiệt độ không khí
phục thuộc rất lớn vào lượng mưa, đặc biệt là các thời điểm trái vụ, mưa
nhiều là yếu tố ảnh hưởng lớn đến sự sinh trưởng phát trển của cây kể từ khi
gieo hạt đến thu hoạch.
1.5.2 Nhiệt độ
Cà chua thuộc nhóm cây ưa ấm. Nhiệt độ thích hợp nhất cho hạt nảy
mầm là 24 – 25°C, nhiều giống này mầm nhanh ở nhiệt độ 28 – 32°C [4].
Tác giả Tạ Thu Cúc lại cho rằng, cà chua chịu được nhiệt độ cao, rất
mẫn cảm với nhiệt độ thấp. Cà chua có thể sinh trưởng, phát triển trong phạm
vi nhiệt độ từ 15-35°C, nhiêt độ thích hợp từ 22-24°C. Giới hạn nhiệt độ tối
cao đối với cà chua là 35°C và giới hạn nhiệt độ tối thấp là 10°C [4].
Theo Abdul baki A.A (1995), nhiệt độ ảnh hưởng lớn đến quá trình
phát triển của bộ rễ nếu nhiệt độ đất trên 39°C làm giảm sự phát triển của rễ,

nếu nhiệt độ trên 44°C sẽ làm giảm sức hấp thụ nước và dinh dưỡng của rễ [17].
Trong giai đoạn sinh trưởng sinh dưỡng, cà chua yêu cầu nhiệt độ từ
18-24°C. Tuy nhiên nhiệt độ ban đêm quá thấp và nhiệt độ ban ngày quá cao


12

đều gây hại cho cây và cây cà chua ngừng sinh trưởng ở nhiệt độ trên 35 °C
và dưới 12°C. Nếu nhiệt độ duy trì ở 10°C kéo dài sẽ làm cho cây chết.
Cây cà chua sinh trưởng tốt trong phạm vi nhiệt độ 15-30°C, nhiệt độ
tối ưu là 22-24°C. Quá trình quang hợp của cà chua tăng thì khả năng khi
nhiệt độ tối ưu 25-30°C, nếu trên 35°C sẽ làm giảm khả năng quang hợp( dẫn
theo nguồn tài liệu của Abdul baki A.A và công sự, 1995) [17].
Nhiệt độ là yếu tố ngoại cảnh không những ảnh hưởng đến quá trình
sinh trưởng sinh dưỡng của cây cà chua mà còn đặc biệt ảnh hưởng đến sự ra
hoa, đậu quả, quá trình hỉnh thành năng suất và chất lượng của quả. Trong
thời kỳ phân hóa mầm hoa, nhiệt độ ảnh hưởng đến vị trí cao, thấp của trùm
hoa đầu tiên không những thế còn ảnh hưởng đến số chùm hoa/cây và số
hoa/chùm. Nhiệt độ chênh lệch giữa ngày và đêm 30/25°C (ngày/đêm) làm
tăng số đốt dưới chùm hoa. Theo nghiên cứu của Krachenco A.N và cs
(1987), nhiệt độ dưới 10 °C thì chùm hoa đầu thường ra ở lá thứ 6-7, nhiệt độ
15°C ra ở lá thứ 8 và nếu nhiệt độ 27°C là lá thứ 14. Cũng theo tác giả, cà
chua phân hóa mầm hoa ở nhiệt độ 16°C có số hoa nhiều hơn 24°C là 4 hoa.
Như vậy, nhiệt độ tăng cao thì số trùm hoa giảm [24].
Cũng theo kết quả nghiên cứu của Krachenco A.N và cs (1987) cho
biết, nhiệt độ ngày đêm còn ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của hoa, sự
nở hoa quá trình thụ phấn, thụ tinh, nhiệt độ ban ngày 30°C và 21°C về đêm
có xu hướng là giảm kích thước của hoa cũng như khối lượng noãn, bao phấn,
hạt phấn. Nhiệt độ càng cao làm giảm số lượng hạt phấn và sức sống hạt phấn
dẫn đến khả năng đậu quả giảm. Nhiệt độ tối ưu cho quá trình phát thụ phấn

và đậu quả 18- 20°C [24].
Cây cà chua phát triển tốt nhất ở nhiệt độ 18- 24°C, khi nhiệt độ trên
35 °C ngăn cản sự phát triển của quả làm giảm kích thước quả. Nhiệt độ còn
ảnh hưởng trực tiếp đến sự hình thành sắc tố quả, bởi vì quá trình sinh tổng


13

hợp lycoen và carotene rất mẫn cảm với nhiệt. Nhiệt độ 12-30°C thích hợp
hình thành lycopen và 10 -38°C hình thành carotene. Do vậy nhiệt độ tối ưu
đển hình thành sắc tố quả là 18-24°C . Quả có màu đỏ tươi đến đỏ thẫm hấp
dẫn thường thường ở nhiệt độ 24-28°C, do sự hình thành lycoen và carotene
được hình thành dễ dàng. Khi nhiệt độ trên 40°C, quả thường giữ nguyên mày
xanh vì nhiệt độ cao làm phân hủy chlorophyll do đó carotene và lycoen
không được hình thành. Nhiệt độ cao cũng làm giảm sự hình thành pectin đây
là nguyên nhân làm cho quả nhanh mềm (Krachenco A.N và cs. 1987) [24].
1.5.3 Ánh sáng
Cà chua thuộc cây ưa ánh sáng, cây con trong vườn ươm nếu đủ ảnh
sáng (5000lux) sẽ cho chất lượng tốt cứng cây, bộ lá to, khỏe, sớm được
trồng. Ánh sáng đầy đủ thì việc thụ tinh thuân lợi, đẫn đến sự phát triển bình
thường của quả, quả đồng điều, năng suất tăng.
Trong điều kiện thiếu ánh sáng năng suất cà chua thường giảm, do vậy
việc trồng thưa làm tăng hiệu quả sử dụng ánh sáng kết hợp với ánh sáng bổ
sung sẽ làm tăng tỷ lệ đậu quả, tăng số quả trên cây, tăng trọng lượng quả và
làm tăng năng suất. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng cà chua không phản ứng
với độ dài ngày, quang chu kỳ trong thời kỳ đậu quả có thể dao động tư 7-19
giờ. Tuy nhiên một số nghiên cứu khác cho rằng ánh sáng ngày dài và hàm
lượng nitrat ảnh hưởng rõ rệt đến tỷ lệ đậu quả. Nếu chiếu ánh sáng 7 giờ và
tăng lượng đạm thì làm cho tỉ lệ đậu quả giảm, trong khi đó ánh sáng ngày dài
làm tăng số quả/cây. Nhưng trong điều kiện ngày dài mà không bón đạm thì

chỉ cho quả ít, còn trong điều kiện ngày dài mà không bón đạm thì cây không
ra hoa và đậu quả [4].
1.5.4 Đất trồng và chất dinh dưỡng
Đất phù hợp với cây cà chua là đất thịt nhẹ, đất pha cát, tơi xốp, tưới
tiêu dễ dàng, độ pH từ 5,5 – 7,5. Độ pH thích hợp nhất cho cây cà chua phát triển
là 6- 6,5. Trên đất có độ pH dưới 5, cây cà chua bị bệnh héo xanh gây hại.


14

Cà chua là loại cây thân lá sinh trưởng mạnh, khả năng ra hoa quả lớn,
vì vậy cần cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng là yếu tố có tính chất quyết định
đến năng suất, chất lượng quả. Cà chua hút nhiều nhất là kali, sau đó là đạm
và ít nhất là lân. Cà chua sử dụng 60% lượng N, 50-60% K và 15-20% P tổng
lượng phân bón và đất suốt vụ trồng (theo Tạ Thu Cúc, Hồ Hữu An, Nghiêm
Thị Bích Hà, 2007) [5].
- Nitơ: Có tác dụng thúc đẩy sinh trưởng thân lá, phân hóa hoa sớm, số
lượng hóa trên cây nhiều, hoa to, tăng khối lượng quả và làm tăng năng suất
trên đơn vị diện tích.
- Kali: Cần thiết để hình thành thân, bầu quả, kali làm cho cây cứng
chắc, tăng khả năng chống chịu sâu bênh và điều kiện bất thuận, tăng quá
trình quang hợp, tăng cường quá trình vận chuyển các chất hữu cơ và đường
vào quả. Đặc biệt kali có tác dụng tốt đối với hình thái quả, quả nhẵn, thịt quả
chắc, do đó làm tăng khả năng bảo quản và vận chuyển quả chín. Cây cần
nhiều kali nhất vào thời kỳ ra hoa, hình thành quả.
- Photpho: Lân có tác dụng kích thích hệ rễ cà chua sinh trưởng nhất là
thời kỳ cây con. Bón lân đầy đủ rút ngắn thời gian sinh trưởng, cây ra hoa
sớm, tăng tỉ lệ đậu quả, quả chín sơm, tăng chất lượng quả. Lân khó hòa tan
nên thường bón lót trước khi trồng.
- Các yếu tố vi lượng: Ngoài các nguyên tố dinh dưỡng đa lượng thì các

nguyên tố dinh dưỡng vi lượng cũng ảnh hưởng đến sinh trưởng phát triển
của cây cà chua như: Bo, Mn, Cu, Zn,…trong đó Bo, Mn và Zn là các nguyên
tố quan trọng, đặc biệt Bo có vai trò lớn trong việc hạn chế rụng hoa, rụng
quả. Bo thúc đẩy việc hút canxi của cây, tăng trưởng canxi cho cây. Bón Bo
vào thời kỳ cây sắp ra hoa làm tăng tỷ lệ đậu quả. Thiếu Bo bộ lá kém phát
triển, chồi đỉnh dễ bị thối, quả bị biến dạng.
Zn (kẽm) thúc đẩy việc sử dụng và chuyển hoá đạm trong cây. Cây
thiếu Zn có thể bị giảm 50% năng suất.


15

Mangan (Mn) thúc đẩy cây nẩy mầm sớm, làm cho rễ to khoẻ, cây ra
hoa kết quả nhiều.
Bảng 1.2 Nhu cầu dinh dưỡng của cà chua ở các mức
năng suất khác nhau
Năng suất

Nguyên tố dinh dưỡng (kg/ha)

(tấn/ha)

N

P

K

Mg

Ca

5

14,5

2,0

20,0

2,25

11,75

10

29,0

4,0

40,0

4,50

23,50

25

72,5

10,0

100,0

11,25

58,75

100

290,0

40,0

400,0

45,00

235,00

200

580,0

80,0

800,0

90,0

470,00

1.6. Tình hình sản xuất cà chua trên thế giới và trong nước
1.6.1 Tình hình sản xuất cà chua trên thế giới
Cà chua là loại cây trồng có lịch sử phát triển tương đối muộn nhưng
nó có khả năng thích ứng rộng và hiệu quả kinh tế và giá trị sử dụng tương
đối cao. Hiện nay cà chua được trồng trên khắp thế giới. Theo qua số liệu của
FAO, 1995[20] cà chua được trồng trên 158 nước trên thế giới (dẫn theo
nguồn tài liệu của Ngô Quang Vinh, 2001).
Bảng 1.3 Diện tích sản xuất cà chua trên thế giới (từ 2006 – 2014)
Năm
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014

Diện tích
(ha)
4.754.861
4.259.781
4.237.231
4.544.525
4.532.372
4.734.356
4.803.680

4.941.703
5.023.810

Năng suất
Sản lượng
(tạ/ha)
(tấn)
275,917
131.194.491
323,227
137.687.505
332,925
141.068.130
339,719
154.386.171
335,487
152.055.325
335,892
159.023.383
336,812
161.793.834
331,302
163.719.357
339,883
170.750.767
Nguồn: FAOSTA, 2017 [20]