NGHIÊN cứu HIỆN TRẠNG CHẤT ARSEN TRONG nước NGẦM ở TỈNH ĐỒNG THÁP

TR

NG

I H C C N TH

KHOA NÔNG NGHI P & SH D
B môn Khoa h c t & QL

LU N V N T T NGHI P

tài:

NGHIÊN C U HI N TR NG CH T ARSEN TRONG
N
C NG M T NH
NG THÁP

Cán b h ng d n:
Ts. Võ Quang Minh
Ts. Tr n Kim Tính

Sinh viên th c hi n:
Mã Hoàng Khén
MSSV: 4031634
L p: QL

K29

C n Th 06/2007

TR
NG
I H C C N TH
KHOA NÔNG NGHI P & SINH H C NG D NG
B

H i

MÔN KHOA H C

T & QU N LÝ

T AI

ng ch m Báo cáo th c t p t t nghi p ã ch m thu n báo cáo v i

tài:

NGHIÊN C U HI N TR NG CH T ARSEN TRONG N
T NH

NG THÁP

Do sinh viên: Mã Hoàng Khén th c hi n và b o v tr
Ngày

C NG M

tháng

ng

n m 2007.

Báo cáo th c t p t t nghi p ã
Ý ki n c a H i

cH i

cH i

ng ánh giá

m c……………..

ng:

C n Th , ngày

tháng

Ch t ch H i

n m 2007
ng


TR

NG

I H C C N TH

KHOA NÔNG NGHI P & SINH H C

NG D NG

B MÔN KHOA H C !T & QU"N LÝ !T AI
#$#
Xác nh n c a B môn Khoa h%c

t & Qu n lý

t ai v

tài:

NGHIÊN C U HI N TR NG CH T ARSEN TRONG N
T NH

C NG M

NG THÁP

Do sinh viên: Mã Hoàng Khén.
n v : L p Qu n lý

t ai – khoá 29 thu c khoa Nông nghi p & Sinh h%c ng d&ng

tr 'ng (i h%c C n Th th c hi n.
T) ngày: 26/02/2007

n 26/06/2007.

Ý ki n c a B môn:

C n Th , ngày

tháng

Cán b h

n m 2007

ng d*n


TR

NG

I H C C N TH

KHOA NÔNG NGHI P & SINH H C
B

MÔN KHOA H C

NG D NG

T & QU N LÝ

T AI

#$#
NH N XÉT C A GIÁO VIÊN PH N BI N:

C n Th , ngày

tháng

n m 2007

Cán b ph n bi n


TR

NG

I H C C N TH

KHOA NÔNG NGHI P & SINH H C
B

MÔN KHOA H C

NG D NG

T & QU N LÝ

T AI

#$#
Ch ng nh n ch p thu n Báo cáo T t nghi p ngành Qu n lý

t ai v i

tài:

NGHIÊN C U HI N TR NG CH T ARSEN TRONG N
T NH

NG THÁP

Do sinh viên: Mã Hoàng Khén th c hi n và
Kính trình H i
Ngày

C NG M

ng Ch m báo cáo t t nghi p xét.

tháng

Ý ki n c a H i

n p.

n m 2007.
ng:

C n Th , ngày

tháng

Ch t ch H i

n m 2007
ng


L IC MT
--------

--------

+ có
c k t qu là hoàn thành khoá h%c ào t(o chuyên ngành Qu n Lý t
ai t(i Tr 'ng (i H%c C n Th , t t c nh,ng gì em (t
c là nh' quý th y cô Khoa
Nông Nghi p và Sinh H%c ng D&ng nói chung, th y cô trong B môn Khoa H%c t nói
riêng ã nhi t tình h ng d*n và giúp - em hoàn thành
tài lu n v n và ch ng trình
h%c t p c a em t(i nhà tr 'ng.
Em xin chân thành c m n:
T p th+ quý th y cô B Môn Khoa H%c
(i H%c C n Th là nh,ng ng 'i tr c ti p h
h%c t p rèn luy n và trong th'i gian th c hi n

t và Qu n Lý

t

ng d*n và giúp - em trong su t quá trình
tài.

Th y Võ Quang Minh, Tr n Kim Tính ã t n tình ch. b o, h
trong su t th'i gian th c hi n

ai, tr 'ng

ng d*n em

tài.

Cô Nguy/n Th H ng

i p, Phan Ki u Di/m và th y Tr n V n Hùng, Tr n

Hu0nh Khanh ã óng góp nhi u ý ki n quý báu +
Các cô chú, anh ch

tài em hoàn thi n h n.

S Tài Nguyên và Môi Tr 'ng huy n t.nh

ông

Tháp, Vi n V sinh Y t TP. HCM ã cung c p cho em nh,ng tài li u quý báo + hoàn
thành lu n v n này.
Con xin cám n cha m1 ã con công sinh ra và nuôi d -ng con nên ng 'i.
ng viên, giúp - con nh,ng lúc khó kh n, trong quá trình h%c t p + con có

ck t

qu nh ngày hôm nay.
Các b(n l p Qu n Lý

t ai khoá 29 ã

ng viên giúp - tôi trong su t 4

n m h%c t p.
Trân Tr ng C m

n!


L2CH S3 CÁ NHÂN
H% và tên : Mã Hoàng Khén
Ngày tháng n m sinh : / / 1983
N i sinh : !p Tân Long B – Xã Tân Ti n - Huy n
Quê quán : Huy n

m D i - T.nh Cà Mau.

m D i - T.nh Cà Mau

H% và tên cha : Mã Hoàng Bâu.
H% và tên m1: Tr n Kim Nguyên.
ã t t nghi p ph4 thông trung h%c vào n m 2002 t(i tr 'ng PTTH
D i - T.nh Cà Mau).
Vào (i H%c C n Th n m 2003.
T t nghi p k5 s ngành Qu n Lý

t ai n m 2007.

m D i (Huy n

m


M CL C
L I C"M T
M CL C
DANH SÁCH B"NG
DANH SÁCH HÌNH
B"NG VI6T T7T
TÓM L 8C
M9
Ch

U

Trang

ng 1: L

C KH O TÀI LI U .........................................................................1

1.1 Arsenic là gì? ........................................................................................................... 1
1.2 Ngu n g c Arsenic ................................................................................................. 1
1.2.1 Ngu n g c t nhiên .............................................................................................. 1
1.2.2 Ngu n g c công nghi p ....................................................................................... 2
1.2.3 Ngu n g c th c ph m, d
1.2.4. Ngu n g c trong
1.3
1.3.1

c ph m ..................................................................... 3

t ............................................................................................. 3

c tính và nh h !ng c"a As #n s$c kho% c"a con ng &i .............................. 5
c tính As là gì? ................................................................................................ 5

1.3.2 Nh ng nh h

ng c a As

n s c kh e con ng

1.3.3. S di chuy n và phân b trong môi tr

i ........................................... 6

ng ........................................................ 7

1.4 Nh'ng qui (nh v) tiêu chu*n As trong n +c u ng ............................................ 9
1.5 Nguy c ô nhi,m As trong n +c u ng .............................................................. 10
1.5.1 Trên th gi i ........................................................................................................ 10
1.5.2. Trong n
1.6 Con

c ......................................................................................................... 11

&ng lây nhi,m As ch" y#u ....................................................................... 12


1.7 S l -c v) m i t

ng quan c"a Arsenic.............................................................. 12

1.8 H. Th ng Thông Tin (a Lý (GIS)...................................................................... 13
1.8.1 M t s

nh ngh a GIS ........................................................................................ 13

1.8.2 Các trang thi t b c a GIS................................................................................... 14
1.8.3 Các kh n ng chính c a GIS.............................................................................. 16
1.8.4 Các l nh v c ng d ng c a công ngh GIS ....................................................... 17
1.8.5 L i ích và h n ch c a GIS................................................................................. 17
1.8.6 Ph n m m Mapinfo ............................................................................................ 18
Ch

ng 2: PH

2.1 Ph

2.1.1

NG TI N VÀ PH

NG PHÁP NGHIÊN C U .......................20

ng ti.n th/c ti.n ............................................................................................ 20
a i m nghiên c u ........................................................................................... 20

2.1.2 Thi t b nghiên c u m u và nghiên c u x lý m u.......................................... 20
2.1.3 Ngu n d li u:..................................................................................................... 20
2.1.3.1 D li u phi hình h c .......................................................................................... 21
2.1.3.2 D li u hình h c ............................................................................................... 21
2.1.4 Ph

ng ti n nh p và x lý s li u ...................................................................... 22

2.1.5 Ph n m m ng d ng ........................................................................................... 22
2.2 Ph

ng pháp th/c hi.n......................................................................................... 22

2.2.1 Ph

ng pháp nghiên c u m u ........................................................................... 22

2.2.1.1 Ph

ng pháp nghiên c u trích o m u ............................................................. 22

2.2.1.2 Ph

ng pháp nghiên c u m u........................................................................... 22

2.2.2 Qu n lý c s d li u không gian và phi không gian Arsen trong n

c ng m

23


2.2.2.1 Cách th c th c hi n........................................................................................... 23
2.2.2.2 Các B

c Th c Hi n ......................................................................................... 24

2.2.3 Xây d ng m i t

ng quan c a Arsen v i các ch t h u c khác

t!nh

ng Tháp.

....................................................................................................................................... 24
2.2.3.1 Cách th c th c hi n.......................................................................................... 24
2.2.3.2 Các b

c th c hi n............................................................................................ 24

Ch ong 3: K0T QU VÀ TH O LU N ..................................................................26
3.1.1

i u ki n t nhiên .............................................................................................. 26

3.1.1.1 V trí
3.1.1.2.

a lý........................................................................................................ 26

c i m

a hình ............................................................................................ 26

3.1.1.3 Khí h u ............................................................................................................. 26
3.1.2 Tài nguyên thiên nhiên ....................................................................................... 28
3.1.2.1 Tài nguyên

t .................................................................................................. 28

3.1.2.2 Tài nguyên n

c ............................................................................................... 28

3.1.2.2 Tài nguyên n

c ng m ..................................................................................... 28

3.2 Hi.n tr1ng As trên (a bàn c"a t2nh
3.3 Phân b hi.n tr1ng các c p

ng Tháp ................................................ 29

ô nhi,m As c"a t2nh

3.4 Hi.n tr1ng As trên (a bàn các huy.n th( c"a t2nh

ng Tháp ..................... 30
ng Tháp ........................ 32

3.4.1 Hi n tr ng As trên

a bàn th xã Cao Lãnh...................................................... 33

3.4.2 Hi n tr ng As trên

a bàn th xã Sa éc........................................................... 34

3.4.3 Hi n tr ng As trên

a bàn huy n Cao Lãnh..................................................... 35

3.4.4 Hi n tr ng As trên

a bàn huy n H ng Ng .................................................... 36


3.4.5 Hi n tr ng As trên

a bàn huy n Lai Vung...................................................... 37

3.4.6 Hi n tr ng As trên

a bàn huy n L p Vò ......................................................... 38

3.4.7 Hi n tr ng As trên

a bàn huy n Tam Nông.................................................... 39

3.4.8 Hi n tr ng As trên

a bàn huy n Tân H ng .................................................... 40

3.4.9 Hi n tr ng As trên

a bàn huy n Thanh Bình ................................................. 41

3.4.10 Hi n tr ng As trên

a bàn huy n Tháp M

3.4.11 Hi n tr ng As trên

a bàn huy n Châu Thành .............................................. 43

3.5 T

i................................................. 42

ng quan As v+i các 3c tính hoá h c khác trong

t .................................. 44

3.5.1 o n ng

As trong

t d ng hòa tan (Water extraction) (DIW). .................. 45

3.5.2

o n ng

As trong

t d ng trao "i (Acetate extraction). (OAC) .............. 49

3.5.3 o n ng

As trong

t t n t i d ng kh Acetate extraction (OX) ................ 50

3.5.4 o n ng

As trong

t d ng t"ng Nitric acid extraction (NO3) .................... 52

Ch

ng 4: K0T LU N VÀ KI0N NGH4 ..................................................................52

4.1 K#t lu5n .................................................................................................................. 52
4.2 Ki#n ngh( ................................................................................................................ 53
TÀI LI U THAM KH O ...........................................................................................54


DANH SÁCH B"NG
Trang
B ng 1.1: Arsenic phân b trong phân và thu c........................................................................7
B ng 1.2 : Phân b As trong các lo(i
B ng 2.1: B ng s l

ng gi ng khoan trên

B ng 3.1: B ng k t qu ch(y m i t
b:ng ph

t á ...................................................................7
a bàn t)ng huy n c a t.nh

ng Tháp ...............25

ng quan trên ph n m m excel phân tích các ch t

ng pháp Nitric acid extraction (DIW)........................................................................34

B ng 3.2: K t qu m i t

ng quan các ch t qua ph

ng pháp Acetate extraction (OAC)......38

B ng 3.3: K t qu m i t

ng quan các ch t qua ph

ng pháp Acetate extraction (OX) ........39

B ng 3.4: K t qu t

ng quan các ch t qua ph

ng pháp Nitric acid extraction (NO3)...........40


DANH SÁCH HÌNH
Trang
Hình 1.1: B n

hành chính t.nh

Hình 1.2 : S

vòng tu n hoàn c a As trong môi tr 'ng.................................................... 8

ng Tháp ....................................................................... 2

Hình 1.3: Ung th da do b nhi/m

Hình 1.4: Con

c ch t As. ................................................................... 11

'ng di chuy+n ch y u c a As .................................................................. 16

Hình 1.5: S

các h p ph n thi t y u c a công ngh GIS ................................................ 19

Hình 1.6: S

t4ng quát c a GIS ...................................................................................... 19

Hình 2.1: S

các b

Hình 2.2: S

xây d ng b n

Hình 3.1: B n

c th c hi n vi c ánh giá m c

ô nhi/m As .............................. 27

s phân b As ................................................................. 29

hi n tr(ng As t.nh

ng Tháp.................................................................. 31

Hình 3.2: Các d(ng As t n t(i trong

t. .............................................................................. 33

Hình 3.3: T

ng quan gi,a As và pH................................................................................... 35

Hình 3.4: T

ng quan As v i TRS....................................................................................... 35

Hình 3.5: T

ng quan gi,a As v i Sulfide .......................................................................... 36

Hình 3.6: T

ng quan gi,a As v i S.................................................................................... 37


M

U

Khoa h%c ngày nay cho bi t, Arsenic (As) là m t nguyên t vi l

c th+, nh ng v i li u l
n

c u ng ang là v n

ng cao thì tr thành r t
i v i s c kh;e c ng

ng c n thi t cho

c cho c th+. N ng

As cao trong

ng trong nhi u n m g n ây (Willard,

2001).
Trong th p k< qua, các nhà khoa h%c trên th gi i ã nh n th y v n
cho s c kh;e c ng

nghiêm tr%ng

ng v s ô nhi/m As trong môi tr 'ng ngày càng t ng. Các qu c gia

ang b ô nhi/m As trong n

c ng m bao g m: !n

Trung Qu c, Bangladesh…Khu v c g=p v n

,

ài Loan, Thái Lan, Mêxico,

ô nhi/m As trong n

ng b:ng châu th4 sông Ganges n:m gi,a Tây Bengal c a !n

c ng m l n nh t là
(Chowdhury và c ng

s , 1997) và Bangladesh (Chowdhury và c ng s , 1999).
Nhi/m

c As gây ra nhi u b nh hi+m nghèo cho con ng 'i nh ung th da, ung th

n i quan (Guo và c ng s , 1994). i u áng lo ng(i nh t là hi n nay v*n ch a có ph

ng

pháp hi u qu nào i u tr nh,ng c n b nh này.
M t s k t q a nghiên c u g n ây cho bi t,
trong n
Bà,

n

c ta nhi u khu v c b ô nhi/m As

c kéo dài t) mi n b>c vào mi n nam nh vùng núi phía B>c: B n Phúng,

i

ng b:ng sông H ng: Hà N i, Vi t Trì…; Và các tr m tích ven bi+n: Phú Yên,

Quãng Ngãi…( ? V n Ái, 2001).
ng B:ng Sông C@u Long theo Chi c&c B o v môi tr 'ng khu v c Tây Nam b
cho bi t, qua kh o sát c a Vi n v sinh-y t công c ng (B Y t ) t(i BSCL ã phát hi n
4 t.nh: An Giang, Long An,
trong n

c ng m

hàm l

ng Tháp và Kiên Giang có

nhi/m Asen (th(ch tín)

ng cao, e d%a s c kh;e c a c dân s@ d&ng n

c ng m trong

sinh ho(t.
Vì v y vi c kh o sát s hi n di n As trong n

c ng m, =c bi t

vùng phèn

ng B:ng Sông C@u Long là r t c n thi t nên

tài “Nghiên C$u Hi.n

Tr1ng Ch t Arsenic Trong N +c Ng m ! T2nh

ng Tháp” giúp ánh giá

tình hình nhi/m As
ngu n n

t.nh

ng Tháp nh:m ph&c v& cho vi c qu n lý và b o v

c cho ng 'i dân sinh ho(t cAng nh s c kh;e ng 'i dân trong t.nh.


Ch

ng 1: L

1.1 Gi+i Thi.u khái quát v) T2nh
1.1.1

C KH O TÀI LI U
ng Tháp

i u ki n t nhiên

1.1.1.1 V trí

a lý

ng Tháp là m t t.nh c a vùng

ng b:ng sông C@u Long,

u ngu n sông

Ti n, phía B>c giáp Long An, phía Tây B>c giáp t.nh Preyveng – Campuchia, phía Nam
giáp An Giang và C n Th . T4ng di n tích t nhiên 3.238 km2 (có 2/3 di n tích t nhiên
thu c khu v c

ng Tháp M 'i), v i 9 huy n và 2 th xã (Cao Lãnh và Sa

éc), trung

tâm t.nh lB =t t(i Cao Lãnh.
ng Tháp có
H ng Ng
Ph

'ng biên gi i qu c gia v i Campuchia dài kho ng 50 km t)

n Tân H ng, v i 4 c@a khCu (Thông Bình, Dinh Bà, M5 Cân và Th 'ng

c). H th ng

'ng qu c l 30, 80, 45 cùng v i qu c l N1, N2 g>n k t

v i thành ph H Chí Minh và các t.nh trong khu v c.

-1-

ng Tháp


Hình 1.1: B ng

hành chính t.nh

ng Tháp

-2-


1.1.1.2.

c i m
a hình

a hình
ng Tháp

c chia thành 2 vùng l n: vùng phía B>c sông Ti n (có

di n tích t nhiên 250.731 ha, thu c khu v c
phDng, h

ng d c Tây B>c –

ng Tháp M 'i,

ng

i b:ng

ông Nam); vùng phía Nam sông Ti n (có di n tích t

nhiên 73.074 ha, n:m k1p gi,a sông Ti n và sông H u,
h

a hình t

a hình có d(ng lòng máng,

ng d c t) hai bên sông vào gi,a)

1.1.1.3 Khí h u
ng Tháp n:m trong vùng khí h u nhi t
2 mùa rõ r t, mùa m a t) tháng 5
sau. Nhi t

i,

ng nh t trên

a gi i toàn t.nh, có

n tháng 11, mùa khô t) tháng 12

n tháng 4 n m

trung bình n m là 82,5%, s gi' n>ng trung bình 6,8 gi'/ngày. L

trung bình t) 1.170 – 1.520 mm, t p trung vào mùa m a, chi m 90 – 95% l
n m. =c i+m khí h u này t

ng

ng m a

ng m a c

i thu n l i cho phát tri+n nông nghi p toàn di n.

1.1.2 Tài nguyên thiên nhiên
1.1.2.1 Tài nguyên

t

ng Tháp có 4 nhóm
Nhóm
nhiên. ây là nhóm

t chính:

t phù sa (có di n tích 191.769 ha, chi m 59,06% di n tích

tt

t thu c ã tr i qua l ch s@ canh tác lâu dài, phân b kh>p 10 huy n

th (tr) huy n Tân H ng);
Nhóm

t phèn (có di n tích 84.382 ha, chi m 25,99% di n tích t nhiên,

phân b kh>p 10 huy n, th (tr) th xã Cao Lãnh);
t xám (có di n tích 28.150 ha, chi m 8,67% di n tích t nhiên, phân b
ch y u trên

a hình cao
Nhóm

ch y u

huy n Tân H ng và huy n H ng Ng );

t cát (có di n tích 120 ha, chi m 0,04% di n tích t nhiên, phân b

ng Cát và Gò Tháp, huy n Tháp M 'i).
t ai c a

ng Tháp có k t c u m=t b:ng kém b n v,ng l(i t

ng

i th p, nên

làm m=t b:ng xây d ng òi h;i kinh phí cao, nh ng r t phù h p cho s n xu t l
và công nghi p nh1.
-3-

ng th c


1.1.2.2 Tài nguyên n
N

c m=t:

c
ng Tháp M 'i

khá d i dào, ngu n n

u ngu n sông C@u Long, có ngu n n

c m=t

c ng%t quanh n m không b nhi/m m=n. Ngoài ra còn có hai nhánh

sông S H( và sông S Th

ng b>t ngu n t) Campuchia 4 ra sông Ti n

Phía Nam còn có sông Cái Tàu H(, Cái Tàu Th

ng, sông Sa

H ng Ng .

éc… h th ng kênh r(ch

ch:ng ch t.
N

c ng m:

ng Tháp có nhi u v.a n

c ng m

các

sâu khác nhau, ngu n

này h t s c d i dào, m i ch. khai thác, s@ d&ng ph&c v& sinh ho(t ô th và nông thôn,
ch a

a vào dùng cho công nghi p.

1.1.2.2 Tài nguyên n
T.nh

ng Tháp có nhi u t ng n

chia ra hai t ng n

•N
4n

c ng m

c ng m chính: n

c ng m t ng sâu:

nh, tr, l

c ng m v i ch t l

c ng m t ng sâu và n

ng n

c khác nhau, có th+

c ng m t ng nông.

sâu trung bình 1) 200 – 400 m. Ch t l

ng l n có th+ khai thác + ph&c v& cho nhu c u n

ng n

c t t và

c sinh ho(t cho ng 'i

dân.
•N

c ng m t ng nông: t ng n

c này d/ khai thác nên h u h t các xã

các gi ng khoan t ng nông, nhi u h dân t khai thác tràn lan , ch t l
không 4n

nh, tr, l

N

cd

i

ng t ng n

u có
c này

ng kém, nhi u n i b nhi/m As.
t

t.nh

ng Tháp h u h t

c khai thác, s@ d&ng cho nhu c u n

u ng sinh ho(t và m t ph n cho s n xu t.
D Báo Khai Thác N

cD

i

t C a T.nh

ng Tháp

n N m 2010:

Trên c s t ng dân s t nhiên cùng v i nhu c u s@ d&ng n
ch>c ch>n
gia ình sE t

khu v c nông thôn, n i có i u ki n khai thác t

t&c
thác n

i thu n l i, nhi u h

u t gi ng khai thác + thay th cho vi c s@ d&ng ngu n n

càng b ô nhi/m nghiêm tr%ng. Ngoài ra các ch

trình N

ng

c s(ch gia t ng,

ng trình m&c tiêu qu c gia nh ch

c S(ch và V Sinh Môi Tr 'ng Nông Thôn, ch

u t xây d ng các công trình c p n

c m=t ngày
ng

ng trình 135,… cAng sE ti p

c sinh ho(t nông thôn, chác ch>n vi c khai

c ng m v i qui mô t p trung cAng sE t ng.
-4-


9 khu v c th tr n cAng t
c u v ch t l

ng n

ng t nh v y, v i t c

ô th hoá t ng nhanh, nhu

c òi h;i cao h n, nhu c u khai thác, s@ d&ng ngu n n

c ng m

cAng gia t ng.
Nh v y, d a trên c s v chi n l
2010, nhu c u khai thác n

c phát tri+n kinh t , xã h i c a t.nh

nn m

c ng m + s@ d&ng cho các m&c ích sinh ho(t, s n xu t, kinh

doanh, d ch v& và các nhu c u khác

n n m 2010 vào kho ng 300.000m3/ ngày.

ng

th'i v i nhu c u này trong th'i gian t i, vi c gia t ng các gi ng khai thác các gi ng n

c

ng m là khó tránh kh;i.
1.2 Arsenic là gì?
Trong b ng h th ng tu n hoàn Mendelef, Arsenic (As) là nguyên t s 33, thu c
nhóm 5 (4s2, 4p3). As là nguyên t t nhiên trong v; trái

Các h p ch t ch a As t n t(i trong các môi tr 'ng á,

t và là kim lo(i có màu xám.

t, n

c, không khí và sinh v t.

As là nguyên t l -ng tính, xu t hi n c trong h p ch t kim lo(i và phi kim. Hóa
tr c a As th 'ng là 0, +3, -3, +5. Trong t nhiên, As hóa tr 0 ít
hóa tr 3+ và 5+. D

i d(ng hóa tr 3 th 'ng là H AsO (Asenite) là d(ng As vô c , hóa
3

tr 5 th 'ng là H AsO
2

trong n

c tìm th y, th 'ng là

-

4 ,

HAsO

24

3

(Asenate) là d(ng As h,u c . As vô c

c g=p nhi u

c h n là As h,u c (Irgolic, 1994; Clifford and Zhang, 1994).
Arsenic (As) là ch t không kim lo(i, có phân b

bình quân trong v; trái

nhi u n i trên v; trái

t. N ng

t là 2 mg/kg (2ppm = 2000ppb). Có trên 200 lo(i khoáng

khác nhau ch a Arsenic, nh ng d(ng ph4 bi n nh t là d(ng Arsenopyrite (FeAsS).
Nguyên t Arsenic không tan trong n
ph4 bi n nh t là d(ng oxide.

c và nó ch. tan khi nó k t h p v i nguyên t khác,

=c tr ng hóa h%c c a Arsenic là có n ng l c t(o h p ch t

hóa h%c v i kim lo(i + t(o thành Arsenua. Mu i Arsenic có

hoà tan r t khác nhau, nó

ph& thu c vào pH và ion trong môi tr 'ng. ( Lê Huy Bá và ctv, 2000).

Arsenic

d(ng h,u c , bao g m các d(ng nh : Arsenobetaine, Arsenocholine,

mu i tetramethylarsonium, Arsenosugars và lipid Arsenic. Nh,ng h p ch t này ch y u
có trong các sinh v t bi+n và m t ít có trong các sinh v t trong
As là ch t b n v,ng, tích t& sinh h%c và

t.

c h(i, b n trong không khí,

-5-

t, n

c.


As là m t ch t r t

c,

c g p 4 l n th y ngân, làm thay 4i cân b:ng h th ng enzime

c a c th+
1.3 Ngu n g c Arsenic
1.3.1 Ngu n g c t nhiên
As và các h p ch t c a nó chi m kho ng 1,5% - 2,0% v; qu

t. As là nguyên t

chính c a nhi u nhóm khoáng s n trong m>cma và á tr m tích. Có h n m t tr m khoáng
s n có ch a As nh : Arsenopyric (FeAsS), realgar (AsS), orpiment (As O ), tennantit
2

(Cu AsS ), enargit (Cu AsS ), skoro it (FeAsO .2H O) (H V
3

3

3

4

4

2

3

ng Bính và c ng s ,

2000)
Theo Federal (2000), có nhi u ngu n g c t nhiên cAng nh ho(t
ng 'i có th+ làm xu t hi n As trong th c n và n
g m s hình thành

a lí ( á,

c u ng. Ngu n g c t nhiên chính

t, và tr m tích), ho(t

a nhi t có th+ là ngu n g c c a As vô c trong n

ng c a con

ng

a lí, ho(t

c m=t và n

ng núi l@a. N

c

c ng m (Federal, 2000).

S phóng thích As ra môi tr 'ng còn là h u qu c a vi c cháy r)ng, ho(t

ng núi

l@a (ATSDR, 1998)
1.3.2 Ngu n g c công nghi p
As s@ d&ng trong công nghi p bao g m các ch t b o qu n g?, thu c s@ d&ng trong
nông nghi p, công nghi p, khai thác khoáng s n và m; là m t trong nh,ng ngu n gây ô
nhi/m As trong môi tr 'ng

t và n

Vi c s n xu t Arsenate
chi m kho ng 90% As

c (Federal, 2000)

ng (CCA), m t h p ch t As vô c và ch t b o qu n g?

c s@ d&ng trong nghành công nghi p c a M5 (USGS, 1998;

USGS, 1999)
Tr

c ây, As s@ d&ng trong nông nghi p bao g m: thu c tr) sâu, thu c di t c;,

thu c di t côn trùng, ch t làm r&ng lá, ch t kh@ trùng
As và các h p ch t c a As
i n nh, ch t xúc tác, d

t (Federal, 2000).

c s@ d&ng r ng rãi cho m&c ích công nghi p, g m:

c phCm, nhu m, tráng men.

-6-


B ng 1.1: Arsenic phân b trong phân và thu c (g)

Nguyên

Phân

Phân

t

phospho

nit

Arsenic

1- 1200

2- 120

1.3.3 Ngu n g c th c ph m, d

á vôi
0,1- 24

Bùn c ng

Phân

N

c

Thu c

th i

chu ng

t

i

BVTV

2- 30

<1- 25

< 10

3- 30

c ph m

As trong t nhiên xu t hi n

th c phCm, n

9 cá và h i s n, As vô c chi m 10% t4ng l

c, không khí và s ti p xúc v i

t.

ng As và trong các th c phCm khác là 90%

(NRC, 1999).
D
Anh

c phCm cAng có th+ là m t ngu n ô nhi/m As. N m 1969 các b nh nhân

c cho dung dung d ch Fowler (potassium Arsenite) + i u tr m t s b nh v da,

m t s b nh nhân ã tích lAy nhi u t i 10g As ho=c h n d
ã

i d(ng vô c , 142 b nh nhân

c khám vào n m 1970 + tìm các d u hi u As cho th y có 45% b s)ng hóa da,

10% b ung th da.
1.3.4. Ngu n g c trong
- Trong

t

t: th 'ng t n t(i

d(ng h p ph&. Chúng b h p ph& m(nh b i các

khoáng sét, s>t và nhôm (AlAsO4, FeAsO4), trong khi
cacbonat l(i có nhi u

á

Arsenic

t ki m và

d(ng Ca3(AsO4)2.

B ng 1.2 : Phân b As trong các lo(i

Nguyên t

các

baz

á axit
Granit

1,5

1,5

t á (g)

á

V;

Dao

Trung

tr m

phong

tích

hoá

trong

7,7

1,5

0,1 – 40

-7-

ng

bình trong
t

t

6

t


As trong á, qu=ng
(As2+,As3+,As5+)

Khí quy+n

ng v t

VPH,

t
Th c vât

N c
ng m

Ho(t ng
núi l@a
As5+

N c m=t
l&c a
As5+

Sinh v t
d i

n c

Tr m tích
á tr m
tích

N

Hình 1.2 : S

c bi+n

vòng tu n hoàn c a As trong môi tr 'ng

(Ngu n : ? V n Ái và c ng s . 2001)

-8-

Con ng 'i và ho(t
ng nhân sinh


1.4
1.4.1

c tính và nh h !ng c"a As #n s$c kho% c"a con ng &i
c tính As là gì?
V m=t sinh h%c, As là m t nguyên t

c, nh ng v i li u l

d&ng kích thích quá trình trao 4i ch t và ch,a
Trong c th+

ng v t và ng 'i

ng nh; l(i có tác

c b nh (Nguy/n Tài L

u có m t l

ng nh; As,

m ts

ng, 2000).
ng v t nh

gà, l n, chu t n u thi u As sE bi+u hi n ch ng ch m phát tri+n, v i ng 'i As có kh n ng
kích thích sinh t4ng h p ADN trong t bào lymphocyte c a ng 'i, kích ho(t m t s
enzim, t ng methyl hóa c a ADN trong t bào phôi ng 'i.
L

ng As cho phép trong c th+ c a ng 'i tr

th+ v i li u l
kinh trung

ng l n, As gây t4n th

ng thành là d

i 50mg. Khi vào c

ng h tiêu hóa, th n, gan, da, niêm m(c và h th n

ng.
c tính c a As ph& thu c vào li u l

c tính c a các h p ch t As

ng và vào hóa tr và các h p ch t c a nó.

i v i sinh v t t ng d n theo dãy: Arsen

Arsenat

Arsenit ( ? V n Ái, 2001).
Arsenit và Arsenat là nh,ng d(ng
th y

trong n

c ch t chi m u th nh t c a As

c u ng (NRC, 1999).

Trong môi tr 'ng, các h p ch t As hóa tr 3 có

c tính cao h n d(ng hóa tr 5.
+5

Môi tr 'ng kh@ là i u ki n thu n l i + cho nhi u h p ch t As
nh,ng h p ch t As thì H AsO
3

nh h

ng

c tìm

3

+3

thành As . Trong

c h n H AsO . Khi As vô c xâm nh p vào c th+ sE
3

4.

n t bào h ng c u, b(ch c u, gây m t, nh p tim không bình th 'ng, làm

nguy h(i m(ch máu d*n

n vi c t4n h(i và suy y u th n kinh.

Theo Mai Thanh Truy t (2000) nhi/m

c As th 'ng x y ra d

i 2 d(ng: C p tính

và mãn tính:
•

C p tính: 1 li u 120- 200mg/kg ho=c 2mg/kg ( trF em) có th+ làm ch t

ngay, ho=c sE ch t trong vòng 3 ngày, v i các tri u ch ng : ói m@a, tiêu ch y, tê li t, ch t.
•

Mãn tính : Khi l

ng As tích t& trong c th+ nhi u sE b r i lo(n hô h p, tiêu

hoá, da s m màu ( t chi ) ung th , tê li t, ch t.
-9-


1.4.2 Nh ng nh h

ng c a As

As là ch t
l n. Con

c c c m(nh

n s c kh e con ng

i

i v i c th+ con ng 'i và sinh v t khi

'ng xâm nh p As vào c th+ ng 'i qua n

As hoà tan trong n

cr t

c, u ng n

hàm l

ng

c n u ng, th c phCm, không khí.

c nhi/m As trong m t th'i gian dài có th+ b ung

th da, ph4i, b%ng ái, th n.
S nhi/m

c As xu t hi n nh m t tai h%a môi tr 'ng. Nh,ng báo cáo s m nh t

v s nhi/m As vô c trong n

c u ng gây ung th da t) Argentina (Neubauer, 1947) và

Ph n Lan, ài Loan (Tseng et al, 1968; Tseng, 1977).
T) nh,ng n m 1970 và trong th p k. qua, có nhi u tác
liên quan
tác

ng tiêu c c

n s c kh;e

n s nhi/m As gia t ng g m: B nh v m(ch máu ngo(i biên (chân en), các

ng lên h th n kinh ngo(i biên (Kilburn, 1997).
Các ch ng c ngày càng t ng v i nhi u h u qu x u t i s c kh;e nh các b nh:

ch

ng gan, các tác

ng liên quan

n h th n kinh trung

ng, b nh ái tháo

cao huy t áp, b nh tim, b nh viêm ph4i, các b nh hô h p khác.
200.000 ng 'i

Tây Bengal (!n

Các bi+u hi n lâm sang ban
bì d*n

) và kho ng 35 tri u dân

u c a b nh nhi/m

c tính có kho ng

Bangladesh b nhi/m

c.

c As là ch ng s(m da, s)ng hóa bi+u

n ho(i th hay ung th da.
Theo

ào Ng%c Phong và ctv (2000), nhi/m

c As liên quan

n 51 ch ng b nh

nh : c m giác khó ch u trong ng 'i, viêm r ng, au kh p, c m l(nh...As
m t trong nh,ng ch t gây ra ung th và n:m trong 20 ch t
các ch t

c li t kê là

c nhât do C quan ph& trách

c và b nh t t M5 (ATSDR) ghi nh n.

Theo Tr n H,u Hoan (2004) As là m t ch t r t
tác

'ng,

ng x u

c,

n h tu n hoàn, h th n kinh. N u b nhi/m

c g p 4 l n thu< ngân. As
c t) t), tu0 theo m c

b

nhi/m và th+ t(ng m?i ng 'i, có th+ xu t hi n nhi u b nh nh : r&ng tóc, bu n nôn, sút
cân, ung th , gi m trí nh ...
Theo Brown và Chen (1995) sau khi phân tích nh,ng d, li u thu th p
ã i

n k t lu n là vi c tiêu th& lâu dài lo(i n

c có ch a hàm l

t ng r t m(nh các b nh ung th ch t ng 'i.

- 10 -

c t)

ài Loan

ng As áng k+ d*n

n s gia


Theo Caussy (2003) nh h
thu c vào li u l

ng c a s nhi/m

ng và th'i gian nhi/m

c As

n s c khoF con ng 'i ph&

c cAng nh ngu n g c và các lo(i ch t hoá h%c

c a Arsenic. Con ng 'i sE có nguy c b ung th ph4i khi u ng n

c ch a As G 50 µg/l

(WHO, 1993 ).
Theo Adeel (2002), có kho ng 35 tri u ng 'i ang có nguy c b nhi/m
n

c u ng, con s này g n t
Ô nhi/m As trong n

!n

ng

ng v i s l

ng ng 'i nhi/m HIV (34 tri u ng 'i).

c ng m hi n nay ang

c chú ý, =c bi t

, M5, Trung Qu c, Nh t B n, Vi t Nam. Nhi/m

nh,ng tai ho( l n
Nhi/m

c coi là m t trong

n s c kh;e con ng 'i, tuy nhiên các ph

i u tr v*n phát tri+n ch m ch(p và th 'ng không theo h
M t s hình nh v tình tr(ng nhi/m

Hình 1.3: Ung th da do b nhi/m

K t qu nghiên c u v

ng pháp

ng tích c c.

c As:

c ch t As.

1.4.3. S di chuy n và phân b trong môi tr

ng

t phèn trong nh,ng n m g n ây cho th y

ngu n gây ô nhi/m kim lo(i n=ng trong n
Mo, Ni, Pb, Zn...; n

c As

Bangladesh,

i v i con ng 'i.

c As gây nhi u h u qu

phóng thích m t l

c As t)

c. Ti n trình oxy hoá pyrite và pH th p làm

ng l n các kim lo(i n=ng hoà tan trong dung d ch
c sông n:m trong vùng

Al, Cd, Co, Cu, Mn, Ni và Zn. N ng

t phèn là

t nh As, Cd, Cu,

t phèn th 'ng có pH th p và ch a nhi u

nhôm có th+ lên

n 300.103 µgl-1, Cadmium (25

µg/l), Cobalt (700 µg/l), Mangan (120.103 µg/l), Nickel (1200 µg/l), Thalanium (0,4
- 11 -