Quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học của tổ trưởng chuyên môn các trường trung học phổ thông quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội (Luận văn thạc sĩ)

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO
HỌC VIỆN QUẢN LÝ GIÁO DỤC
_____________

_____________

HOÀNG KHỞI LAI

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN THEO HƯỚNG
NGHIÊN CỨU BÀI HỌC CỦA TỔ TRƯỞNG CHUYÊN MÔN
CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
QUẬN THANH XUÂN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI

Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số : 60.14.01.01

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN THỊ MAI LAN


2

HÀ NỘI - 2017


3

LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành, tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn các thầy
giáo, cô giáo, cán bộ của Học viện Quản lý giáo dục đã tận tình giảng dạy và

giúp đỡ tác giả trong thời gian học tập và nghiên cứu.
Tác giả luận văn xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với PGS.TS
Nguyễn Thị Mai Lan, Thầy hướng dẫn tôi nghiên cứu và viết đề tài, cung cấp
những kiến thức quý báu, tận tình hướng dẫn và động viên tôi trong quá trình
viết luận văn.
Tác giả luận văn xin chân thành cảm ơn tập thể cán bộ, giáo viên của các
trường THPT Nhân Chính và Trần Hưng Đạo – Thanh Xuân và các bạn đồng
nghiệp đã hỗ trợ, động viên tác giả trong quá trình nghiên cứu, hoàn thành luận
văn này.
Trong thời gian nghiên cứu, tuy đã có nhiều nỗ lực, cố gắng của bản thân,
nhưng do điều kiện, hoàn cảnh và thời gian có hạn nên nội dung luận văn không
tránh được những thiếu sót và hạn chế. Tác giả luận văn mong tiếp tục nhận
được sự giúp đỡ, chỉ bảo và góp ý chân thành của các thầy, cô giáo và các bạn
đồng nghiệp.
Xin trân trọng cảm ơn !
Hà Nội, tháng 6 năm 2017
Tác giả luận văn

Hoàng Khởi Lai

3


4

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là
trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác.
Tôi cũng xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn

này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được chỉ rõ
nguồn gốc.
Xin trân trọng cảm ơn !
Hà Nội, tháng 6 năm 2017
Tác giả luận văn

Hoàng Khởi Lai

4


5

BẢNG KÍ HIỆU VIẾT TẮT

Ký hiệu viết tắt
BGH
CBQL
CNTT
GD&ĐT
GV
GVG
HS
HSG
NCBH
SKKN
SHCM
PPCT
PPDH
THPT

Nội dung
Ban Giám hiệu
Cán bộ quản lý
Công nghệ thông tin
Giáo dục và Đào tạo
Giáo viên
Giáo viên giỏi
Học sinh
Học sinh giỏi
Nghiện cứu bài học
Sáng kiến kinh nghiệm
Sinh hoạt chuyên môn
Phân phối chương trình
Phương pháp dạy học
Trung học phổ thông

MỤC LỤC

5


6

SƠ ĐỒ

6


7

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Những thập niên cuối của thế kỷ XX, khoa học và công nghệ trên thế
giới phát triển như vũ bão, những thành tựu của sự phát triển này đã tác động
mạnh mẽ đến mọi mặt của đời sống xã hội trong từng quốc gia và trên phạm
vi toàn thế giới. Đồng thời những thành tựu đó đã làm thay đổi nhiều quan
niệm, phương thức tổ chức và hoạt động của hầu hết các lĩnh vực mà trước
hết và chủ yếu lại chính là giáo dục và đào tạo.
Nhà trường là cơ quan chuyên trách trong việc giáo dục, đào tạo thế hệ
trẻ. Để nâng cao chất lượng hoạt động, giáo dục của nhà trường, cần thiết phải
nâng cao chất lượng hoạt động tổ chuyên môn, bởi vì tổ chuyên môn là một
bộ phận cấu thành trong bộ máy tổ chức, quản lý của các trường THPT. Tổ
chuyên môn là đơn vị hoạt động cơ bản và quyết định chất lượng dạy và học,
chất lượng giáo dục của nhà trường THPT. Thông qua hoạt động tổ chuyên
môn không chỉ chất lượng nhà trường thay đổi mà chất lượng bản thân người
giáo viên với các năng lực sư phạm cũng được thay đổi theo hướng tích cực.
Do vậy, những vấn đề lí luận về hoạt động tổ chuyên môn trong trường phổ
thông, quản lý hoạt động tổ chuyên môn trong trường phổ thông như thế nào
nhằm giúp cho hoạt động tổ chuyên môn thật sự đạt hiệu quả là những vấn đề rất
cần được nghiên cứu nhằm giúp cho hoạt động dạy học tại các trường THPT đáp
ứng được yêu cầu đổi mới giáo dục trong giai đoạn hiện nay.
Thực tiễn trong các trường THPT hiện nay, mỗi nhà trường đều có các
tổ, nhóm chuyên môn. Các tổ, nhóm chuyên môn này có mối quan hệ hợp tác
với nhau, phối hợp với các bộ phận nghiệp vụ khác và các tổ chức Đảng, đoàn
thể trong nhà trường nhằm thực hiện chiến lược phát triển của nhà trường;
thực hiện chương trình giáo dục, các hoạt động giáo dục hướng tới mục tiêu
giáo dục. Tổ chuyên môn là đầu mối để Hiệu trưởng quản lý nhiều mặt đối
với giáo viên, nhưng chủ yếu vẫn là hoạt động chuyên môn.
7

8

Xuất phát từ thực trạng hoạt động tổ chuyên môn, bắt đầu từ năm học
2013 – 2014 Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đặt ra một trong những giải pháp
quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên và cán bộ quản
lý giáo dục là "Tập trung đổi mới sinh hoạt chuyên môn của tổ/nhóm chuyên
môn thông qua hoạt động nghiên cứu bài học. Tăng cường hoạt động dự giờ
thăm lớp, quan tâm bồi dưỡng giáo viên mới; bồi dưỡng cán bộ quản lý, giáo
viên kiến thức, kỹ năng về đổi mới phương pháp dạy học, đổi mới kiểm tra
đánh giá…". Từ Chỉ thị năm học 2013 – 2014 của Bộ Giáo dục và Đào tạo,
Sở giáo và Đào tạo các tỉnh, thành phố đã có những văn bản chỉ đạo hoạt
động sinh hoạt chuyên môn của các trường phổ thông trong đó yêu cầu phải
đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học.
Trong thực tế, tại các trường THPT, hoạt động chuyên môn quyết định
chất lượng, hiệu quả hoạt động dạy học và có vai trò quan trọng trong việc
thực hiện mục tiêu của mỗi nhà trường. Có nhiều yếu tố tác động để hoạt
động tổ chuyên môn đạt được hiệu quả như mong muốn, yếu tố được xem có
vai trò quyết định tới hiệu quả hoạt động này chính là quản lý, trong đó, các
chủ thể quản lý tổ chuyên môn là Hiệu trưởng và các tổ trưởng chuyên môn
trong nhà trường. Đối với các tổ chuyên môn thì tổ trưởng chuyên môn có vai
trò đặc biệt quan trọng trong việc chỉ đạo hoạt động của các tổ chuyên môn,
tổ trưởng chuyên môn với vai trò là chủ thể quản lý phải có kế hoạch, nội
dung, hình thức, phương pháp phù hợp nhằm quản lý hiệu quả hoạt động tổ
chuyên môn mình quản lý.
Hiện nay, tại các trường THPT khi vai trò của tổ trưởng chuyên môn
trong việc quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại nhà trường được phát huy thì
hoạt động của tổ chuyên môn cho những kết quả tốt, song vẫn còn nhiều bất
cập gây ra sự tranh cãi và bàn luận về các vấn đề như: tính hành chính, sự vụ

chưa hướng nhiều đến chất lượng của sinh hoạt tổ chuyên môn. Mục đích, nội
dung, hình thức sinh hoạt tổ chuyên môn nhiều khi chưa phù hợp. Vì vậy cần
thiết phải đổi mới quản lý hoạt động tổ chuyên môn để nâng cao hơn nữa chất
8


9

lượng hoạt động tổ chuyên môn tại nhà trường THPT hiện nay.
Xuất phát từ lí do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài “Quản lý hoạt động tổ
chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học của tổ trưởng chuyên môn các
trường trung học phổ thông quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội ” để nghiên
cứu.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn về quản lý hoạt động tổ
chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học của tổ trưởng chuyên môn các
trường trung học phổ thông quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội, đề xuất một
số biện pháp quản lý nhằm góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động tổ chuyên
môn và năng lực giáo viên các trường trung học phổ thông quận Thanh Xuân,
thành phố Hà Nội.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hoá cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo
hướng nghiên cứu bài học của tổ trưởng chuyên môn các trường trung học phổ
thông;
- Điều tra, khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động
tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học của tổ trưởng chuyên môn các
trường trung học phổ thông quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội.
- Đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng
nghiên cứu bài học của tổ trưởng chuyên môn các trường trung học phổ thông
quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội nhằm góp phần nâng cao hiệu quả hoạt

động tổ chuyên môn và năng lực giáo viên các trường trung học phổ thông
quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội.
- Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đã đề xuất.
4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
4.1. Khách thể nghiên cứu
Hoạt động tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học của tổ trưởng
chuyên môn các trường trung học phổ thông quận Thanh Xuân, Hà Nội.
9


10

4.2. Đối tượng nghiên cứu
Quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học của tổ
trưởng chuyên môn các trường trung học phổ thông quận Thanh Xuân, Hà Nội.
5. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung nghiên cứu
+ Hoạt động tổ chuyên môn trong trường THPT gồm nhiều hoạt động
nhưng đề tài luận văn chỉ giới hạn nghiên cứu các hoạt động chuyên môn và
quản lý các hoạt động chuyên môn của tổ chuyên môn (hoạt động dạy học,
bồi dưỡng giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, hoạt động nghiên cứu
khoa học và viết sáng kiến kinh nghiệm).
+ Quản lý hoạt động tổ chuyên môn có nhiều chủ thể quản lý nhưng
luận văn này chỉ nghiên cứu quản lý hoạt động tổ chuyên môn của tổ
trưởng chuyên môn.
- Về địa bàn nghiên cứu: Luận văn tiến hành nghiên cứu tại 02 trường
THPT của quận Thanh Xuân (trường THPT Nhân Chính và THPT Trần Hưng
Đạo – Thanh Xuân) từ năm học 2014 – 2015, đến năm học 2016 – 2017.
- Về khách thể điều tra khảo sát: Luận văn nghiên cứu trên 29 cán bộ
quản lý: Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng, chuyên viên Sở giáo dục, tổ trưởng

chuyên môn của hai trường THPT quận Thanh Xuân, Hà Nội.
+ Luận văn nghiên cứu trên 127 giáo viên của hai trường THPT quận
Thanh Xuân, Hà Nội.
6. Giả thuyết khoa học
Nếu các biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng
nghiên cứu bài học của tổ trưởng chuyên môn các trường trung học phổ thông
quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội được nghiên cứu và đề xuất trên cơ sở
phù hợp với lý luận khoa học quản lý giáo dục, phù hợp với các điều kiện
thực tế của các trường THPT quận Thanh Xuân, Hà Nội, thì khi được áp dụng

10


11

sẽ góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động tổ chuyên môn và năng lực giáo
viên các trường trung học phổ thông quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp luận nghiên cứu
7.1.1. Nghiên cứu vấn đề theo nguyên tắc hệ thống
Vấn đề nghiên cứu được xem xét trong các mối quan hệ biện chứng
với nhau, trong sự phụ thuộc lẫn nhau theo một logic nhất định. Các yếu
tố quy định nhau.
7.1.2. Nghiên cứu vấn đề theo nguyên tắc hoạt động
Quản lý hoạt động tổ chuyên môn dựa trên nghiên cứu bài học ở các
trường THPT trên địa bàn quận Thanh Xuân, Hà Nội đáp ứng thực hiện chương
trình giáo dục THPT theo yêu cầu đổi mới toàn diện giáo dục hiện nay.
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Để giải quyết được mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu đặt ra, chúng tôi
sử dụng phối hợp và đồng bộ các phương pháp nghiên cứu sau: Phương pháp

nghiên cứu văn bản, tài liệu; Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi; Phương
pháp phỏng vấn sâu.
7.3. Phương pháp thống kê toán học
Phương pháp xử lý số liệu bằng thống kê toán học.
Các phương pháp nghiên cứu này sẽ được trình bày cụ thể tại chương 2
của luận văn.
8. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
- Xác định các khái niệm công cụ quản lý: Quản lý, quản lý giáo dục,
quản lý nhà trường, quản lý hoạt động tổ chuyên môn, quản lý hoạt động tổ
chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học.
- Điều tra, khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý hoạt động
tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học ở các trường THPT quận
Thanh Xuân, Hà Nội.
- Đề xuất các biện pháp cần thiết và khả thi để quản lý hoạt động tổ
11


12

chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học ở các trường THPT quận Thanh
Xuân, thành phố Hà Nội.
- Là tài liệu tham khảo cho các nhà quản lý, tổ trưởng chuyên môn
trong công tác tổ chức, triển khai hoạt động sinh hoạt tổ chuyên môn sau này.
9. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ
lục, nội dung luận văn được trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo
hướng nghiên cứu bài học của tổ trưởng chuyên môn các trường trung học
phổ thông.
Chương 2: Thực trạng quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng

nghiên cứu bài học của tổ trưởng chuyên môn các trường trung học phổ thông
quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội.
Chương 3: Biện pháp quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo hướng
nghiên cứu bài học của tổ trưởng chuyên môn các trường trung học phổ thông
quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội.

12


13

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG TỔ CHUYÊN MÔN
THEO HƯỚNG NGHIÊN CỨU BÀI HỌC CỦA TỔ TRƯỞNG
CHUYÊN MÔN CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
1.1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu về hoạt động tổ chuyên môn theo
hướng nghiên cứu bài học
Trên thế giới và ở Việt Nam, việc nghiên cứu về tổ chuyên môn, hoạt
động tổ chuyên môn đã được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu.
Trong đó, các hướng nghiên cứu cụ thể về tổ chuyên môn đã được bàn đến
như: Vai trò của tổ chuyên môn; Tổ trưởng chuyên môn; Đổi mới sinh hoạt
chuyên môn trong tổ chuyên môn theo nghiên cứu bài học. Dưới đây, chúng
tôi sẽ nêu dẫn cụ thể các nghiên cứu theo các hướng nêu trên.
Đã có một số bài báo khoa học đăng trên tạp chí khoa học chuyên
ngành bàn trực tiếp về vấn đề hoạt động tổ chuyên môn và các tiêu chí đánh
giá tổ chuyên môn trong nhà trường phổ thông. Tác giả Nguyễn Văn Huấn đề
cập đến “Hoạt động tổ chuyên môn trong các trường trung học, trung học
phổ thông”. Trong nội dung bài viết này tác giả đã nêu rõ quan điểm khoa học
của mình về vai trò của tổ chuyên môn, các nội dung hoạt động của tổ chuyên

môn, hình thức sinh hoạt tổ chuyên môn tại trường trung học, trung học phổ
thông [10].
Tác giả Trần Thị Tuyết Mai, trong bài viết có tựa đề “Xây dựng tiêu chí
đánh giá chất lượng hướng dẫn sư phạm của tổ chuyên môn trong trường
trung học phổ thông”, lại bàn tới việc cần phải xây dựng các tiêu chí đánh giá
hoạt động tổ chuyên môn. Tác giả khẳng định: Đánh giá chất lượng hoạt
13


14

động của tổ chuyên môn là hoạt động được tiến hành có hệ thống nhằm xác
định mức độ đáp ứng các yêu cầu nghề nghiệp sư phạm của tổ chuyên môn
trong nhà trường. Nó bao gồm sự mô tả định tính và định lượng kết quả đạt
được thông qua nhận xét, so sánh với mục tiêu đề ra. Xây dựng tiêu chí đánh
giá là một bước quan trọng trong qui trình đánh giá tạo cơ sở cho việc thực
hiện đánh giá song thực tế hiện nay trong trường trung học của chúng ta chưa
có tiêu chí đánh giá chất lượng hoạt động sư phạm của tổ chuyên môn [15].
Tác giả Nguyễn Thị Lan Anh trong bài viết trên tạp chí có nhan đề:
“Tìm hiểu vai trò của tổ trưởng chuyên môn ở trường trung học phổ thông”,
đã nhấn mạnh vai trò của tổ trưởng chuyên môn đối với hiệu quả hoạt động tổ
chuyên môn. Tác giả khẳng định. Tổ chuyên môn là đơn vị trực tiếp quản lý
hoạt động giảng dạy của giáo viên và hoạt động học tập của học sinh thuộc bộ
môn. Do vậy, tổ trưởng chuyên môn có vai trò, vị trí quan trọng đối với việc
quản lý chuyên môn của tổ, khối bộ môn” [1].
Trong một bài báo khoa học có tựa đề “Xây dựng đội ngũ giáo viên đầu
đàn ở tổ chuyên môn trường trung học phổ thông”, tác giả Trần Thị Hải Yến
đã khẳng định vai trò của người giáo viên trong tổ chuyên môn. Trong đó, tác
giả nhấn mạnh tới người giáo viên đầu đàn, là người có năng lực chuyên môn
giỏi của tổ chuyên môn đó, là điểm tựa cho việc triển khai các nhiệm vụ của

tổ chuyên môn. Họ là người đi đầu, sẵn sàng nhận và thực hiện có hiệu quả
những nhiệm vụ chuyên môn mới và khó. Họ còn có vai trò là người hướng
dẫn, tư vấn, tổ chức, chỉ đạo quá trình thực hiện các hoạt động chuyên môn
của đồng nghiệp trong tổ [28].
Bên cạnh các nghiên cứu cụ thể về tổ chuyên môn đã nêu trên thì
nhiều tác giả đã tiến hành nghiên cứu và khẳng định các vấn đề liên quan
tới việc đổi mới sinh hoạt tổ chuyên môn và đặc biệt các tác giả đi sâu vào
việc đổi mới tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học. Thuật ngữ
“Nghiên cứu bài học” có nguồn gốc trong lịch sử giáo dục Nhật Bản, từ thời
Meiji (1868 – 1912), như một biện pháp để nâng cao năng lực nghề nghiệp
14


15

của giáo viên thông qua nghiên cứu cải tiến các hoạt động dạy học ở từng bài
học cụ thể [3].
Hình thức này cũng đã được nhiều nước trên thế giới áp dụng như Mỹ,
Đức, Úc, Trung Quốc, Hồng Kong, Hàn Quốc, Singapore, Thái Lan,
Indonesia,… Và đây cũng là một chủ đề giáo dục được quan tâm trên thế giới.
Đi theo hướng nghiên cứu này có các công trình sau đây:
Tác giả Hollingsworth, H., & Oliver, D. (2005),

trong tác phẩm:

“Nghiên cứu bài học: Mô hình học tập chuyên nghiệp” đã nhấn mạnh đến mô
hình học tập chuyên nghiệp chính là nghiên cứu bài học. Theo tác giả, nghiên
cứu bài học là mô hình học tập chuyên nghiệp nhằm nâng cao hiệu quả dạy
học trong nhà trường và cần được áp dụng rộng rãi trong quá trình tự chủ
chuyên môn của giáo viên trong trường phổ thông [31].

Tác giả Jacqueline Hurd và Catherine Lewis, trong một nghiên cứu có
tựa đề “Nghiên cứu bài học từng bước: Làm thế nào cộng đồng giáo viên học
tập cải tiến”, đã nhấn mạnh đến vấn đề tự chủ chuyên môn của giáo viên
trong tổ chuyên môn và đưa ra các biện pháp quản lý để nâng cao tự chủ
chuyên môn của giáo viên trong nhà trường phổ thông [33].
Tác giả Catherine C. Lewis trong bài viết: “Học tập ở Bắc Mỹ: Tiến
bộ và Thách thức” và tác giả Rebecca R. Perry AE Catherine C. Lewis,
trong bài viết : “Điều chỉnh bài học thành công ở Hoa Kỳ là gì ?”, đã
khẳng định hiệu quả của hoạt động chuyên môn người giáo viên theo
nghiên cứu bài học có hiệu quả. Các tác giả đều khẳng định vai trò quan
trọng trong việc đổi mới sinh hoạt chuyên môn trong tổ chuyên môn ở nhà
trường phổ thông theo hướng nghiên cứu bài học giúp giáo viên nâng cao
năng lực nghề nghiệp [31], [35].
Tác giả Vũ Thị Sơn với bài viết có tên: “Đổi mới sinh hoạt chuyên
môn theo hướng xây dựng văn hóa học tập ở nhà trường thông qua nghiên
cứu bài”, tác giả đã bàn về đổi mới sinh hoạt chuyên môn theo hướng xây
dựng văn hóa ở nhà trường thông qua nghiên cứu bài học. Tác giả khẳng định:
15


16

sinh hoạt chuyên môn được xem là một hình thức tự bồi dưỡng, năng cao
năng lực của đội ngũ giáo viên tại trường. Về mặt quản lý, sinh hoạt chuyên
môn có khả năng xây dựng nên bầu không khí sư phạm trong đời sống nhà
trường. Điều đó có nghĩa là sinh hoạt chuyên môn được tổ chức tốt có thể
mang lại lợi ích thiết thực cho không chỉ học sinh mà cho cả giáo viên và
nhà trường. Tuy nhiên, chất lượng sinh hoạt chuyên môn phụ thuộc rất
nhiều vào công tác quản lý của nhà trường, ban giám hiệu có chiến lược
tổ chức và quản lý sinh hoạt chuyên môn thường xuyên và quán triệt mục

tiêu chất lượng giáo dục cũng như quan tâm thúc đẩy động lực học tập
phát triển của giáo viên hay không. Điều này có liên quan rất nhiều đến sự
quyết tâm của tập thể sư phạm nhà trường để cải tạo thực tiễn theo mục
tiêu phát triển chất lượng dạy học” [19].
1.1.2. Tổng quan tình hình nghiên cứu về quản lý hoạt động tổ chuyên
môn theo hướng nghiên cứu bài học
Các nhà nghiên cứu trên thế giới và ở Việt Nam đã có những công trình
nghiên cứu cụ thể về vấn đề này. Trong đó, tập trung vào việc nghiên cứu và
chỉ ra các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý tổ chuyên môn của chủ thể
quản lý trong nhà trường (Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn). Các công
trình nghiên cứu này được nêu dẫn cụ thể dưới đây:
Tác giả Picquenot, A. (1993) thuộc trung tâm nghiên cứu Quốc gia về
Giáo dục Bourgogne – Pháp, muốn quản lý chuyên môn tốt Hiệu trưởng cần
có 5 năng lực cơ bản: năng lực lý thuyết, năng lực phương pháp, năng lực sư
phạm và công nghệ đào tạo, năng lực xử lý, năng lực đạo đức nghề nghiệp.
Do vậy, cần phải bồi dưỡng một cách thường xuyên, liên tục các năng lực này
cho Hiệu trưởng [dẫn theo 7].
Tại Mỹ, nghiên cứu bài học có những đặc trưng riêng. Họ xem xét
những điểm số thấp của học sinh trong những xu hướng nghiên cứu toán học
và khoa học quốc tế so sánh với những điểm số cao của học sinh Đông Á,
Hiebert and Stigler đã đề cập tới vấn đề liên quan đến sự rèn luyện sư phạm ở
16


17

Mỹ. Họ khẳng định rằng, mặc dù đã có những hoạt động nhóm và giảng viên
đều tin tưởng vào hướng đi theo xu hướng xã hội của giáo dục, sự thật thì
không nhiều thay đổi chú ý trong cách học của đứa trẻ [dẫn theo 7].
Tác giả Stigler và Hiebert (1999) chia quá trình NCBH thành 8 bước

cụ thể:
Xác định và nghiên cứu vấn đề;
Lập kế hoạch nghiên cứu bài học;
Dạy học và quan sát các bài học nghiên cứu;
Đánh giá, nhận xét các bài học đã được dạy;
Chỉnh sửa các bài học dựa trên sự góp ý, bổ sung sau những gì thu thập
được sau khi tiến hành bài học nghiên cứu lần 1;
Tiến hành dạy các bài học đã được chỉnh sửa;
Tiếp tục đánh giá, nhận xét kết quả lần 2;
Đưa vào ứng dụng rộng rãi trong quá trình dạy học.
Tác giả Trần Văn Dũng trong bài viết “Năng lực quản lý chuyên môn
của Hiệu trưởng trong đổi mới nhà trường” đã khẳng định: Để nâng cao chất
lượng đào tạo”, “xây dựng nhà trường thân thiện, học sinh tích cực” chúng ta
không thể không đột phá vào khâu tăng cường công tác quản lý chuyên môn
của Hiệu trưởng như là “con át chủ bài” để “đổi mới quản lý nhà trường”[6].
Tác giả Phạm Ngọc Hải cho rằng bồi dưỡng kiến thức quản lý dạy
học về kiểm tra, đánh giá và đổi mới phương pháp dạy học cho tổ trưởng
chuyên môn là cần thiết hàng đầu để quản lý hoạt động tổ chuyên môn
của tổ trưởng. Vì hoạt động dạy học là hoạt động cơ bản trong các hoạt
động của chuyên môn [9].
Tác giả Hoàng Thị Phương Thảo trong bài viết nâng cao vai trò của tổ
trưởng chuyên môn trong quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường trung
học phổ thông đã đưa ra một số biện pháp quản lý nhằm tăng cường vai trò
của tổ trưởng chuyên môn trong nhà trường gồm:
1) Nâng cao nhận thức về chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của tổ
17


18

chuyên môn.
2) Tăng cường công tác đào tạo bồi dưỡng nâng cao năng lực chuyên
môn cho đội ngũ tổ trưởng chuyên môn.
3) Xây dựng và hoàn thiện cơ chế đãi ngộ đối với đội ngũ tổ trưởng
chuyên môn nhằm tạo động lực làm việc và khuyến khích họ tự học, tự bồi
dưỡng [22].
Theo tác giả Thái Duy Tuyên quản lý hoạt động tổ chuyên môn là
quản lý phương pháp dạy học của người giáo viên. Tác giả khẳng định, tổ
chuyên môn là tế bào cơ bản giữ vị trí quan trọng nhất trong việc triển
khai công tác quản lý đổi mới phương pháp dạy học. Nội dung sinh hoạt
tổ chuyên môn phải chú ý bồi dưỡng giáo viên về những vấn đề cụ thể,
chẳng hạn như trao đổi thảo luận về những nội dung mới và khó trong
sách giáo khoa, đề xuất phương pháp dạy học chủ đạo cho từng phần,
từng bài… Tổ chức soạn bài theo nhóm để có sự thống nhất về vấn đề
trọng tâm cơ bản về phương pháp dạy học cho từng loại bài, về hình thức
tổ chức dạy học, về hệ thống câu hỏi, hệ thống phiếu học tập, phiếu kiểm
tra cho từng môn học, từng bài học,… [23]
Trong những năm gần đây, đã có nhiều đề tài luận văn thạc sĩ, nhiều tác
giả nghiên cứu về quản lý nâng cao chất lượng hoạt động của tổ chuyên môn,
chẳng hạn:
- Năm 2006, có đề tài “Các biện pháp quản lý nhằm phát huy hiệu quả
hoạt động của tổ chuyên môn tại Trường trung học phổ thông chuyên Bắc
Giang” của Ngô Văn Bình.
- Năm 2013, đề tài “Quản lý hoạt động tổ chuyên môn ở trường Trung
học phổ thông Đồng Bành, tỉnh Lạng Sơn” của tác giả Hoàng Mạnh Hùng.
- Nguyễn Văn Cánh (2015), Quản lý hoạt động tổ chuyên môn theo
hướng nghiên cứu bài học ở các trường Trung học cơ sở huyện Chương Mỹ,
thành phố Hà Nội. Luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục, HVKHXH, Hà Nội.
Như vậy, các luận văn chuyên ngành quản lý giáo dục đã bước đầu
18

19

nghiên cứu về vấn đề này. Các nghiên cứu tập trung chủ yếu vào việc
nghiên cứu chủ thể quản lý là Hiệu trưởng các trường, chưa tập trung
nghiên cứu vào chủ thể quản lý là tổ trưởng chuyên môn. Do vậy, chúng tôi
tiếp tục kế thừa các kết quả nghiên cứu lí luận và thực tiễn đi trưỡng để
thực hiện đề tài luận văn về vấn đề này. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng
nghiên cứu và xây dựng khung lý thuyết nghiên cứu vấn đề này theo tiếp
cận chức năng quản lý và tập trung vào việc nghiên cứu chủ thể quản lý
hoạt động này là tổ trưởng chuyên môn. Hơn nữa, nghiên cứu về quản lý
hoạt động tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học tại các trường
THPT quận Thanh Xuân, Hà Nội thì hiện nay chưa có nghiên cứu nào.
1.2. Hoạt động tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học ở trường
trung học phổ thông
1.2.1. Tổ chuyên môn
1.2.1.1. Khái niệm tổ chuyên môn
Trong Điều lệ trường Trung học có quy định tại điều 16 về tổ chuyên
môn cụ thể như sau:
Hiệu trưởng, các Phó Hiệu trưởng, giáo viên, viên chức làm công tác
thư viện, thiết bị giáo dục, cán bộ làm công tác tư vấn cho học sinh của
trường trung học được tổ chức thành tổ chuyên môn theo môn học, nhóm môn
học hoặc nhóm các hoạt động ở từng cấp học THCS, THPT. Mỗi tổ chuyên
môn có tổ trưởng, từ 1 đến 2 tổ phó chịu sự quản lý chỉ đạo của Hiệu trưởng,
do Hiệu trưởng bổ nhiệm trên cơ sở giới thiệu của tổ chuyên môn và giao
nhiệm vụ vào đầu năm học.
Trong trường THPT có 2 loại tổ chuyên môn phổ biến: Tổ đơn môn và
tổ liên môn. Đối với những trường THPT có qui mô lớn thì có tổ đơn môn (tổ
Toán, tổ Lý, tổ Văn,…), những trường qui mô nhỏ thường có tổ liên môn (tổ

khoa học tự nhiên, tổ khoa học xã hội, hay tổ Toán – Tin, tổ Hóa – Sinh, tổ
Văn – Sử,…) [2].
1.2.1.2. Nhiệm vụ tổ chuyên môn
19


20

Trong Điều lệ trường Trung học có quy định về nhiệm vụ của tổ chuyên
môn cụ thể như sau:
1) Xây dựng và thực hiện kế hoạch hoạt động chung của tổ, hướng dẫn
xây dựng và quản lý kế hoạch cá nhân của tổ viên theo kế hoạch dạy học,
phân phối chương trình và các hoạt động giáo dục khác của nhà trường;
2) Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn và nghiệp vụ; tham gia đánh giá,
xếp loại các thành viên của tổ theo quy định của Chuẩn nghề nghiệp giáo viên
trung học và các quy định khác hiện hành;
3) Giới thiệu tổ trưởng, tổ phó;
4) Đề xuất khen thưởng, kỷ luật đối với giáo viên [2].
1.2.1.3. Hình thức sinh hoạt tổ chuyên môn
Tổ chuyên môn sinh hoạt hai tuần một lần và có thể họp đột xuất theo
yêu cầu công việc hay khi Hiệu trưởng yêu cầu.
1.2.1.4. Tiêu chuẩn đánh giá chất lượng hoạt động tổ chuyên môn
+ Có kế hoạch công tác và hoàn thành các nhiệm vụ theo quy định tại Điều
lệ trường trung học (được đánh giá qua các minh chứng: Có kế hoạch chung của
tổ theo năm, kỳ, tháng, tuần nhằm thực hiện chương trình, kế hoạch dạy học và
các hoạt động khác; Kế hoạch cụ thể dạy chuyên đề, tự chọn, ôn thi tuyển sinh,
bồi dưỡng học sinh giỏi, phụ đạo học sinh yếu, kém; kế hoạch cụ thể về sử dụng
đồ dùng, thiết bị dạy học đúng, đủ theo PPCT; văn bản của lãnh đạo nhà trường về
việc nhận xét thực hiện các nhiệm vụ năm học của tổ chuyên môn)
+ Sinh hoạt ít nhất 2 tuần một lần về hoạt động chuyên môn nghiệp vụ

và các hoạt động giáo dục khác (minh chứng: Biên bản sinh hoạt tổ chuyên
môn, nhóm chuyên môn, Sổ nhật kí hoặc biên bản đánh giá chất lượng về

20


21

hiệu quả giáo dục của các thành viên trong tổ, biên bản đánh giá xếp loại giáo
viên, chú ý đánh giá chất lượng các buổi sinh hoạt chuyên môn)
+ Hàng tháng rà soát, đánh giá việc thực hiện các nhiệm vụ được phân
công (minh chứng: các biên bản rà soát, đánh giá để cải tiến các biện pháp
thực hiện nhiệm vụ được giao của tổ chuyên môn, biên bản chỉnh sửa, bổ
sung các nội dung mới, các biện pháp mới vào kế hoạch. Chú ý đánh giá các
hoạt động cải tiến, điều chỉnh, tăng hiệu quả thực hiện nhiệm vụ của tổ).
1.2.2. Hoạt động tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông theo hướng
nghiên cứu bài học
1.2.2.1. Hoạt động tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông
Căn cứ vào điều lệ trường trung học quy định về nhiệm vụ của tổ
chuyên môn trong trường THPT xác định hoạt động của tổ chuyên môn trong
trường trung học phổ thông như sau:
Hoạt động của tổ chuyên môn trong trường THPT là hoạt động giải
quyết các vấn đề về chuyên môn trong tổ chuyên môn nhằm đạt được mục
đích hoạt động chuyên môn của nhà trường đặt ra đối với tổ chuyên môn.
Căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ của tổ chuyên môn trong trường
THPT thì hoạt động của tổ chuyên môn bao gồm nhiều hoạt động nhưng
trong luận văn này chỉ giới hạn về các hoạt động chuyên môn của tổ chuyên
môn. Hoạt động chuyên môn của tổ chuyên môn bao gồm:
- Hoạt động giảng dạy của từng giáo viên và của cả tổ. Kế hoạch thực
hiện đổi mới giáo dục phổ thông, đổi mới nội dung và phương pháp dạy học.

- Hoạt động xây dựng phân phối chương trình môn học theo hướng
dẫn, quy định của Sở Giáo dục và Đào tạo; lập kế hoạch và tổ chức triển khai
thực hiện hoạt động giảng dạy của giáo viên ở trên lớp theo phân phối chương
trình môn học đã được phê duyệt. Tổ chức hoạt động dạy học phân hóa cho
học sinh.
- Hoạt động bồi dưỡng và tự bồi dưỡng cho giáo viên nhằm nắm vững
và hiểu rõ mục đích, yêu cầu nội dung môn học mà mình phụ trách theo
21


22

chuẩn kiến thức kỹ năng môn học quy định, đồng thời từng bước đáp ứng các
yêu cầu đổi mới giáo dục;
- Hoạt động bồi dưỡng nâng cao năng lực học tập của học sinh khá,
giỏi và phụ đạo học sinh yếu kém theo qui định của Sở Giáo dục và Đào
tạo và của trường.
- Tổ chức các chuyên đề, nâng cao năng lực chuyên môn, năng lực sư
phạm cho các thành viên trong tổ; tổ chức thao giảng, thi giáo viên dạy giỏi,
thi triển lãm thiết bị và đồ dùng dạy học tự làm,... nhằm nâng cao trình độ
nghiệp vụ cho giáo viên trong tổ;
- Hoạt động kiểm tra, đánh giá: Các thành viên trong tổ thực hiện kiểm
tra, giám sát lẫn nhau trong việc thực hiện nhiệm vụ chuyên môn như: việc
quản lý và sử dụng thiết bị, đồ dùng dạy học, việc soạn giảng, chuẩn bị bài
dạy, ra đề kiểm tra, đánh giá học sinh theo quy định,... Đánh giá giáo viên của
tổ bộ môn theo chuẩn nghề nghiệp của Bộ Giáo dục và Đào tạo
- Hoạt động đổi mới phương pháp dạy học để nâng cao chất lượng dạy
và học trong nhà trường.
- Hoạt động sử dụng, bảo quản, bổ sung cơ sở vật chất, thiết bị dạy học
của bộ môn.

- Hoạt động nghiên cứu khoa học, viết sáng kiến kinh nghiệm, triển khai
áp dụng kết quả nghiên cứu khoa học và sáng kiến kinh nghiệm trong giáo dục
và dạy học nhằm đẩy mạnh phong trào thi đua hai tốt trong nhà trường;
- Tham gia vào các hoạt động chung của nhà trường như: công tác
tổ chức của nhà trường, công tác xây dựng và lập kế hoạch, công tác chủ
nhiệm lớp, công tác lao động - hướng nghiệp, công tác giáo dục ngoài giờ
lên lớp, công tác xây dựng văn hóa học đường, công tác đoàn thể... và các
phong trào thi đua khác.
Như vậy, với những chức năng, nhiệm vụ nêu trên cho thấy, tổ chuyên
môn là “tế bào” cơ bản, là đơn vị trong quá trình hoạt động giáo dục của nhà
trường Trung học. Tổ chuyên môn vừa có cấu trúc nhân sự mang tính chỉnh
22


23

thể, vừa là một đơn vị cơ bản liên quan đến các đơn vị khác trong chỉnh thể
“hệ nhà trường”.
1.2.2.2. Hoạt động tổ chuyên môn ở trường trung học phổ thông theo
nghiên cứu bài học
- Khái niệm nghiên cứu bài học:
Thuật ngữ “nghiên cứu bài học”(NCBH) (tiếng Anh là Lesson Study
hoặc Lesson Research) được chuyển từ nguyên nghĩa tiếng Nhật (jugyou
kenkyuu). Thuật ngữ NCBH có nguồn gốc trong lịch sử giáo dục Nhật Bản, từ
thời Meiji (1868 -1912), như một biện pháp để nâng cao năng lực nghề
nghiệp của giáo viên thông qua nghiên cứu cải tiến các hoạt động dạy học các
bài học cụ thể, qua đó cải tiến chất lượng học của học sinh. Cho đến nay
NCBH được xem như một mô hình và cách tiếp cận nghề nghiệp của giáo
viên và vẫn được sử dụng rộng rãi tại các trường học ở Nhật Bản, hình thức
này đã được áp dụng trên nhiều nước, bước đầu được áp dụng ở Việt Nam và

đã chứng minh được tính khả thi của nó trong việc bồi dưỡng và phát triển
năng lực chuyên môn của giáo viên so với các phương pháp truyền thống
khác. Điều đó cho thấy tính ưu việt và sức hấp dẫn to lớn của NCBH [7].
Cơ sở khoa học của hoạt động nghiên cứu bài học được dựa trên lý
thuyết vùng “phát triển gần” của nhà tâm lý học người Nga V.X.VygotsKy,
lý thuyết “vòng đối ngoại” của Mikhail Bakhtin, tháp học tập của các nhà
nghiên cứu giáo dục.
Các nhà nghiên cứu giáo dục đã đưa ra một số nghiên cứu theo hướng
sau sẽ đem lại hiệu quả giảng dạy theo kiểu thuyết trình thì chỉ được 5%,
trong khi nghe – nhìn chỉ đạt 20%, thuyết trình đạt 30%, vậy mà khi dạy lại
học sinh khác thì đạt 90% [4,tr.13].
* Tháp học tập

23


24

Sơ đồ 1.1: Tháp học tập thể hiện tỉ lệ ghi nhớ của học sinh
*Nghiên cứu bài học dựa trên lý thuyết vùng phát triển gần
Việc học tập của học sinh và phát triển năng lực chuyên môn của giáo
viên trong NCBH dựa trên lý thuyết vùng phát triển gần của nhà tâm lý người
Nga Vygotsky. Theo lý thuyết này bài học chỉ có ý nghĩa khi nằm trong vùng
phát triển của người học. Do đó, nhiệm vụ của nghiên cứu bài học cần phải
xác định rõ vùng phát triển gần để lựa chọn mục tiêu, nội dung, phương pháp,
hình thức tổ chức dạy học phù hợp với đối tượng học sinh hay người học.
Theo thuyết Vygotsky, kết quả dạy học sẽ tốt hơn nếu nội dung dạy học
không quá khó và cũng không quá đơn giản. Nội dung dạy học cần thiết thực,
liên hệ và gắn bó với đời sống thực tiễn, làm cho bài học sinh động và hấp
dẫn hơn, liên hệ gần gũi với đời sống hằng ngày.

Mỗi lớp học thường chia ra 3 đối tượng, nhóm đối tượng A là nhóm học
sinh khá, giỏi, nhóm đối tượng B là đối tượng trung bình, còn nhóm C là
nhóm yếu kém. Để dạy học có hiệu quả thì nội dung, phương pháp, phương
tiện dạy học, hình thức tổ chức phải tác động đến đầy đủ 3 nhóm đối tượng
đó. Như cùng một nội dung dạy học thì giáo viên cần chia ra các mức độ biết,
hiểu, vận dụng phù hợp với từng nhóm đối tượng sao cho các nhóm đối tượng
đều phát huy khả năng và năng lực của mình một cách tối ưu và hiệu quả cao.
Sự phân hóa dạy học ở đây bao gồm phân hóa theo mức độ nhận thức, phân
24


25

hóa theo nội dung và nhiệm vụ học tập, phân hóa theo hình thức tổ chức lớp
học, theo phong cách học tập, theo dự án, theo sản phẩm [dẫn theo 4,tr.14].
* Nghiên cứu bài học dựa trên lý thuyết “vòng đối ngoại” của Mikhail
Bakhatin (1895 – 1975)
Theo thuyết của Mikhail Bakhatin (1895 – 1975), việc học của con
người mang ý nghĩa xã hội và nhân văn sâu sắc. Trong xã hội, khi hoạt động,
các mối quan hệ đan xen và tương tác với nhau, tương hỗ nhau. Theo nghĩa,
quá trình dạy học nói chung và việc học nói riêng không chỉ là sự tương tác
mà theo chiều dọc, chiều ngang khác nhau, mối quan hệ giữa giáo viên và học
sinh mà còn có sự tương tác giữa học sinh với học sinh, giữa học sinh với tài
liệu, sách giáo khoa, sách tham khảo,...
Hiện nay, NCBH “cộng đồng học tập” đang được coi là có ưu thế, phù
hợp và hiệu quả hơn ở các nhà trường phổ thông. Bởi vì, việc phát triển chuyên
môn của giáo viên có hiệu quả bền vững và lý tưởng nhất là được đặt trong một
cộng đồng ủng hộ việc học tập. Như vậy, NCBH cộng đồng học tập hướng đến
cả việc học của giáo viên và học sinh , thông qua nghiên cứu việc học của học
sinh, giáo viên cùng nhau học hỏi và phát triển chuyên môn của mình [dẫn theo

4, tr.14].
- Mục tiêu của nghiên cứu bài học
Theo Vũ Thị Sơn và Nguyễn Duân, mục tiêu của NCBH là “cải tiến,
đổi mới thực tiễn dạy học của giáo viên trong từng bài học cụ thể của chương
trình” [18].
Fernandez và Yoshida (2004), chỉ ra rằng NCBH thu hút các giáo viên
vào cải tiến chất lượng dạy của họ và làm phong phú kinh nghiệm của họ về
việc học của học sinh. Vì thế, NCBH gắn với thực tiễn dạy học trên lớp và kết
quả mang lại là chất lượng học tập của học sinh tốt hơn. NCBH có mục tiêu
hướng vào cải tiến thực tiễn dạy học (về phương pháp và kĩ thuật dạy học bài
học) và nhờ đó, năng lực chuyên môn, nghiệp vụ và nghiên cứu cải tạo thực
tiễn của giáo viên được phát triển. NCBH sẽ tác động đến cả 3 thành phần:
25