NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM TÁI SINH TỰ NHIÊN TRONG MỘT SỐ QUẦN XÃ THỰC VẬT PHỤC HỒI SAU NƯƠNG RẪY TẠI XÃ MỸ YÊN HUYỆN ĐẠI TỪ TỈNH THÁI NGUYÊN( Luận án tiến sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

LÊ ĐỨC THIỆN

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM TÁI SINH TỰ NHIÊN
TRONG MỘT SỐ QUẦN XÃ THỰC VẬT PHỤC HỒI
SAU NƢƠNG RẪY TẠI XÃ MỸ YÊN - HUYỆN ĐẠI TỪ TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC

THÁI NGUYÊN - 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

/>

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

LÊ ĐỨC THIỆN

NGHIÊN CỨU ĐẶC ĐIỂM TÁI SINH TỰ NHIÊN
TRONG MỘT SỐ QUẦN XÃ THỰC VẬT PHỤC HỒI
SAU NƢƠNG RẪY TẠI XÃ MỸ YÊN - HUYỆN ĐẠI TỪ TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: SINH THÁI HỌC
Mã số: 60 42 01 20

LUẬN VĂN THẠC SĨ SINH HỌC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. MA THỊ NGỌC MAI

THÁI NGUYÊN - 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

/>

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin can đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng cá nhân tôi. Các
số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa được ai cơng
bố trong bất kỳ cơng trình nào khác. Nếu sai tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm.
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2014
Tác giả

Lê Đức Thiện

i


LỜI CẢM ƠN
Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài luận văn thạc sĩ chuyên
ngành Sinh thái học, khoa Sinh - KTNN Trường Đại học sư phạm - Đại học
Thái Nguyên, tôi đã nhận được sự ủng hộ giúp đỡ của các thầy cô giáo, các
đồng nghiệp, bạn bè và gia đình.
Trước tiên tơi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến TS. Ma Thị Ngọc
Mai - người thầy đã tận tình hướng dẫn, truyền đạt kiến thức và kinh nghiệm
quý báu để tôi thể hồn thành được luận văn này.
Tơi xin bày tỏ lịng biết ơn chân thành đến các thầy cô giáo khoa Sinh KTNN trường Đại học sư phạm, phòng sau đại học - Trường Đại học Sư phạm
Thái Nguyên đã nhiệt tình giảng dạy và giúp đỡ tơi mọi điều kiện trong suốt
q trình học tập và nghiên cứu tại trường.
Tơi cũng xin chân trọng cảm ơn Trung tâm khí tượng thủy văn tỉnh Thái

Nguyên, Chi cục thống kê tỉnh Thái Nguyên đã chỉ báo và cung cấp một số tài
liệu quan trọng cũng như tạo điều kiện cho tơi hồn thành trong quá trình
nghiên cứu thực hiện đề tài.
Cuối cùng, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn tới tồn thể gia đình bạn bè và
đồng nghiệp đã ln cổ vũ, động viên tôi trong suốt thời gian qua.
Thái Nguyên, tháng 4 năm 2014
Tác giả

Lê Đức Thiện

ii


MỤC LỤC
Lời cam đoan ........................................................................................................ i
Lời cảm ơn ........................................................................................................... ii
Mục lục ............................................................................................................... iii
Danh mục các bảng ............................................................................................. iv
Danh mục các hình .............................................................................................. v
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
Chƣơng 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ...................................... 4
1.1. Các khái niệm liên quan ............................................................................... 4
1.1.1. Thảm thực vật ...................................................................................... 4
1.1.2. Tái sinh rừng ....................................................................................... 4
1.1.3. Phục hồi rừng ...................................................................................... 6
1.2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu ...................................................................... 6
1.2.1. Trên thế giới ........................................................................................ 6
1.2.2. Ở Việt Nam ........................................................................................ 13
Chƣơng 2: NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU................... 21
2.1. Nội dung nghiên cứu .................................................................................. 21

2.1.1. Đặc điểm hệ thực vật và thảm thực vật xã Mỹ Yên. ......................... 21
2.1.2. Đặc điểm cấu trúc tổ thành loài và mật độ cây gỗ tái sinh sau
nương rẫy ..................................................................................................... 21
2.1.3. Đặc điểm cấu trúc theo chiều đứng của các quần xã thực tái sinh
vật sau nương rẫy ........................................................................................ 21
2.1.4. Đặc điểm cấu trúc theo mặt phẳng nằm ngang của các quần xã
thực tái sinh vật sau nương rẫy ................................................................... 21
2.1.5. Đặc điểm tái sinh tự nhiên của các quần xã thực vật sau nương
rẫy ................................................................................................................ 21
2.1.6. Đề xuất một số giải pháp bảo tồn và phục hồi rừng tại địa
phương nghiên cứu. .................................................................................... 21

iii


2.2. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................ 21
2.2.1. Phương pháp lý thuyết ...................................................................... 21
2.2.2. Phương pháp điều tra ngoài thực địa ............................................... 21
2.2.3. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm cấu trúc rừng ........................... 26
2.2.4. Phương pháp nghiên cứu đặc điểm tái sinh rừng ............................. 26
Chƣơng 3: ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN KINH TẾ, XÃ HỘI KHU VỰC
NGHIÊN CỨU ................................................................................................. 30
3.1. Điều kiện tự nhiên ...................................................................................... 30
3.1.1. Vị trí địa lí ......................................................................................... 30
3.1.2. Địa hình ............................................................................................. 31
3.1.3. Khí hậu - Thủy văn ............................................................................ 31
3.1.4. Đất đai - Thổ nhưỡng ........................................................................ 32
3.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ........................................................................... 33
3.2.1. Dân số và lao động ........................................................................... 33
3.2.2. Thực trạng phát triển các nghành sản xuất và dịch vụ xã hội .......... 33

Chƣơng 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .......................................................... 36
4.1. Hiện trạng thảm thực vật tại khu vực nghiên cứu ...................................... 36
4.1.1 Hệ thực vật ......................................................................................... 36
4.1.2. Thảm thực vật .................................................................................... 38
4.1.3. Đặc điểm cấu trúc tầng phiến ........................................................... 41
4.2. Đặc điểm cấu trúc ngang ............................................................................ 43
4.2.1. Phân bố lồi theo các nhóm tần số xuất hiện ................................... 43
4.2.2. Sự phân bố số loài cây theo cấp đường kính .................................... 45
4.2.3. Phân bố số cây theo cấp đường kính ................................................ 47
4.3. Đặc điểm cấu trúc thẳng đứng .................................................................... 49
4.3.1. Phân bố số cây theo cấp chiều cao ................................................... 49
4.3.2. Phân bố số loài cây theo cấp chiều cao ............................................ 52
4.4. Đặc điểm tái sinh tự nhiên của thảm thực vật ............................................ 55

iv


4.4.1. Đánh giá chỉ số đa dạng sinh học của tầng cây tái sinh .................. 55
4.4.2. Đặc điểm cấu trúc tổ thành và mật độ cây tái sinh .......................... 56
4.4.3. Phân bố cây tái sinh theo mặt phẳng nằm ngang ............................. 58
4.4.4. Nguồn gốc và chất lượng cây tái sinh ............................................... 60
4.5. Dạng sống thực vật ............................................................................... 62
KẾT LUẬN - KIẾN NGHỊ ............................................................................. 65
I. Kết luận .......................................................................................................... 65
II. Đề xuất - Kiến nghị....................................................................................... 65
1. Đề xuất .................................................................................................... 65
2. Kiến nghị ................................................................................................. 66
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 67
PHỤ LỤC

v


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Cơ cấu kinh tế huyện Đại Từ ............................................................ 34
Bảng 4.1. Phân bố các taxon thực vật tại KVNC .............................................. 36
Bảng 4.2. Tỉ lệ các dạng sống thực vật tại KVNC ............................................ 42
Bảng 4.3. Phân bố số lồi theo nhóm tần số ...................................................... 43
Bảng 4.4. Phân bố số lồi theo cấp đường kính ở thảm thực vật xã Mỹ Yên ... 46
Bảng 4.5.Phân bố số cây theo cấp đường kính ở thảm thực vật tại KVNC ...... 48
Bảng 4.6. Phân bố số cây theo cấp chiều cao trong thảm thực vật tại
KVNC ở thảm thực vật tại KVNC .................................................... 51
Bảng 4.7. Phân bố số loài theo cấp chiều cao trong thảm thực vật tại
KVNC................................................................................................ 53
Bảng 4.8. Chỉ số đa dạng sinh học tầng cây tái sinh xã Mỹ Yên ...................... 55
Bảng 4.9. Cấu trúc tổ thành và mật độ cây tái sinh tại KVNC ......................... 56
Bảng 4.10. Phân bố cây tái sinh theo mặt phẳng nằm ngang ............................ 59
Bảng 4.11. Chất lượng và nguồn gốc cây tái sinh ............................................. 60
Bảng 4.12. Dạng sống thực vật tại xã Mỹ Yên ................................................. 63
Bảng 4.12. Dạng sống thực vật tại KVNC ........................................................ 63

iv


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 2.1. Sơ đồ bố trí các ô dạng bản trong OTC ............................................. 23
Hình 3.1. Bản đồ vị trí địa lí huyện Đại Từ ....................................................... 30
Hình 4.1. Biểu đồ phân bố các taxon thực vật tại KVNC ................................. 37
Hình 4.2. Cấu trúc tầng phiến thảm thực vật tại KVNC ................................... 42
Hình 4.3. Phân bố số lồi theo nhóm tần số ở thảm thực vật tại KVNC .......... 44

Hình 4.4. Biểu đồ phân bố số lồi theo đường kính .......................................... 46
Hình 4.5. Biểu đồ phân bố số cây theo đường kính .......................................... 48
Hình 4.7. Đồ thị phân bố số cây theo cấp chiều cao ......................................... 51
Hình 4.7. Đồ thị phân bố số loài theo cấp chiều cao trong thảm thực vật tại
KVNC ............................................................................................... 53
Hình 4.8. Biểu đồ phân bố nguồn gốc cây tái sinh ............................................ 60
Hình 4.9. Biểu đồ phân bố chất lượng cây tái sinh ........................................... 61
Hình 4.10. Biểu đồ phổ dạng sống thực vật tại KVNC ..................................... 63

v


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Một phần ba diện tích lục địa trên thế giới được che phủ bởi rừng.
Rừng có ý nghĩa và vai trị đặc biệt quan trọng: cung cấp gỗ, củi, điều hịa
khí hậu, là nơi cư trú của các loài động vật, thực vật, dự trữ các nguồn gen
q hiếm, điều hịa khí hậu, nguồn nước, hạn chế và ngăn chặn xói mịn, lũ
lụt, gió bão, bảo vệ sức khỏe con người…Vai trò của rừng quan trọng như
vậy,nhưng những năm qua diện tích rừng tự nhiên không ngừng giảm sút cả
về số lượng và chất lượng.
Theo số liệu Liên Hợp Quốc cơng bố, trung bình mỗi năm trên thế giới
mất đi khoảng 20 triệu ha rừng, tương đương mỗi ngày mất đi khoảng gần
55.000 ha rừng. Ở Việt Nam, trong vòng 50 năm,từ 1943 đến 1993 độ che phủ
của rừng đã giảm từ 43% xuống chỉ cịn 26%, một số nơi ở Đơng Bắc Bộ cịn
dưới 10%. Có rất nhiều ngun nhân dẫn đến diện tích rừng bị suy giảm như:
cháy rừng do nguyên nhân tự nhiên hoặc con người, do chiến tranh, khai thác
rừng một cách bừa bãi, phá rừng lấy đất canh tác, đốt nương làm rẫy…Riêng
việc đốt nương làm rẫy và khai thác quá mức chiếm hơn một nửa nguyên nhân
mất rừng hiện nay.

Tuy nhiên, trình độ nhận thức chung của con người ngày càng tăng lên
thì con người cũng ngày càng hiểu rõ vai trò của rừng đối với cuộc sống và có
ý thức hơn trong việc bảo vệ và phục hồi rừng. Nhiều tổ chức chính phủ và phi
chính phủ trên thế giới chuyên về tuyên truyền, đấu tranh, bảo vệ rừng ra đời
như IUCN, UNDP, WWF… đã thúc đẩy nỗ lực bảo vệ và phục hồi rừng. Ở
Việt Nam, từ khi Chính phủ ra chỉ thị 286/TTg (05/1997) về tăng cường các
biện phấp cấp bách để bảo vệ và phát triển rừng,cấm khai thác rừng tự
nhiên,diện tích rừng đã dần được phục hồi. Đến năm 2003 diện tích rừng cả
nước đã tăng lên 12 triệu ha (10 triệu ha rừng tự nhiên và 2 triệu ha rừng trồng),
tương đương với độ che phủ là 36%.

1


Để việc quản lý, khai thác và phục hồi rừng đạt hiệu quả cao cần có cơ
sở khoa học đúng đắn và hợp lý. Trong đó nghiên cứu đặc điểm tái sinh tự
nhiên là một vấn đề cơ bản không thể thiếu.
Ở huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên diện tích đất có rừng là 27.764,8 ha
chiếm 48,5% diện tích tự nhiên của huyện, trong đó diện tích rừng tự nhiên là
13.466,4 ha chiếm 48,5%, còn lại là rừng trồng. Trước đây, do điều kiện kinh tế
cịn khó khăn và thiếu đất sản xuất cùng tập quán canh tác của bà con dân tộc
nhiều diện tích rừng tự nhiên đã bị khai thác, làm rừng bị thối hóa nghiêm
trọng, q trình diễn thế xảy ra theo hướng thoái bộ nhất là ở những nơi không
được quản lý tốt.
Xuất phát từ những vấn đề trên, chúng tôi thực hiện đề tài: “Nghiên cứu
đặc điểm tái sinh tự nhiên trong một số quần xã thực vật phục hồi sau
nương rẫy tại xã Mỹ Yên - Huyện Đại Từ - Tỉnh Thái Nguyên”.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Về lý luận
Bổ sung thêm những hiểu biết về cấu trúc và tái sinh tự nhiên một số

quần xã thực vật phục hồi sau nương rẫy tại xã Mỹ Yên - Huyện Đại Từ - tỉnh
Thái Nguyên. Từ đó đề xuất các biện pháp tác động thích hợp nhằm đẩy nhanh
quá trình phục hồi rừng.
2.1. Về thực tiễn
Trên cơ sở nghiên cứu cấu trúc và tái sinh rừng ở xã Mỹ Yên đề xuất một
số biện pháp nhằm phục vụ công tác quản lý, bảo vệ và phục hồi rừng ở huyện
Đại Từ.
3. Giới hạn nghiên cứu
3.1. Giới hạn khu vực nghiên cứu
Là xã Mỹ Yên, huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên.

2


3.2. Giới hạn đối tượng nghiên cứu
Là các quần xã thực vật phục hồi sau nương rẫy tại xã Mỹ Yên, huyện
Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên. Các đối tượng khác không thuộc phạm vi nghiên
cứu của đề tài.
3.3. Giới hạn về nội dung nghiên cứu
Nghiên cứu một số đặc điểm cấu trúc tổ thành sinh thái như: thành phần
loài, mật độ, phân bố cây tái sinh.

3


Chƣơng 1
TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Các khái niệm liên quan
1.1.1. Thảm thực vật
Hiện nay có nhiều khái niệm khác nhau về thảm thực vật (vegetation) tùy

theo quan điểm của mỗi các tác giả nghiên cứu về vấn đề này. Theo
J.Schmithusen (1959) thì thảm thực vật là lớp thực bì của trái đất và các bộ
phận cấu thành khác nhau của nó. Thái Văn Trừng (1978) [39] cho rằng thảm
thực vật là các quần hệ thực vật phủ trên mặt đất như một tấm thảm xanh. Trần
Đình Lý (1998) [28] cho rằng thảm thực vật là toàn bộ lớp phủ thực vật ở một
vùng cụ thể hay toàn bộ lớp phủ trên toàn bộ bề mặt trái đất.
Như vậy thảm thực vật là một khái niệm chung chưa chỉ rõ đối tượng cụ
thể nào. Nó chỉ có ý nghĩa và giá trị cụ thể khi có định nghĩa kèm theo như:
thảm thực vật cây bụi, thảm thực vật rừng ngập mặn, thảm thực vật rừng mưa
nhiệt đới…
1.1.2. Tái sinh rừng
Tái sinh (Regeneration) là một thuật ngữ dùng để chỉ khả năng tái tạo,
hay tự hồi sinh từ mức độ tế bào đến mức độ mô, cơ quan, cá thể và thậm chí
cả một quần lạc sinh vật tự nhiên. Hiện nay, cùng với thuật ngữ này cịn có một
số thuật ngữ được sử dụng rộng rãi như: “Rehabitilation” để chỉ sự phục hồi lại
bằng biện pháp quản lý, điều chế lại rừng đã bị suy thoái; “Restoration” để diễn
tả sự hoàn trả, sự lặp lại của toàn bộ quần xã sinh vật giống như nó đã xuất hiện
trong tự nhiên.
Tái sinh rừng (forestry regeneration) là một thuật ngữ được nhiều nhà
khoa học sử dụng để mô tả sự tái tạo (phục hồi) của lớp cây con dưới tán rừng.
Đó là sự xuất hiện các thế hệ cây con của những lồi cây gỗ ở những nơi cịn
hồn cảnh rừng như dưới tán rừng, khoảng trống trong rừng, trên đất rừng sau
khai thác hoặc sau khi làm nương rẫy, các cây con sẽ thay thế các cây già cỗi.

4


Luận án đầy đủ ở file: Luận án Full