Tổ chức dạy học tích hợp dòng điện xoay chiều vật lý 12 cơ bản theo hướng gắn với thực tiễn ( Luận án tiến sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

PHẠM XUÂN THÀNH

TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP
CHƢƠNG “DÒNG ĐIỆN XOAY CHIỀU” (VẬT LÍ 12 CƠ BẢN)
THEO HƢỚNG GẮN VỚI THỰC TIỄN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thái Nguyên – 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

PHẠM XUÂN THÀNH

TỔ CHỨC DẠY HỌC TÍCH HỢP
CHƢƠNG “DÒNG ĐIỆN XOAY CHIỀU” (VẬT LÍ 12 CƠ BẢN)
THEO HƢỚNG GẮN VỚI THỰC TIỄN

Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạy học Vật lí
Mã số: 60 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS NGUYỄN VĂN KHẢI

Thái Nguyên – 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

LỜI CẢM ƠN
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Văn Khải đã trực
tiếp hƣớng dẫn và chỉ bảo tận tình cho tôi trong suốt quá trình thực hiện bản
luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Sau đại
học, khoa Vật lí trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên đã tạo những
điều kiện tốt nhất giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu tại khoa.
Tôi xin chân thành cảm ơn ban giám hiệu, các thầy cô giáo ở các
trƣờng THPT Chu Văn An, THPT Bình Yên, THPT Phú Bình đã tạo điều kiện
và giúp đỡ tôi trong quá trình thực nghiệm sƣ phạm.

Tác giả luận văn

Phạm Xuân Thành

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số
liệu, kết quả nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực và chƣa từng đƣợc ai
công bố trong trong bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào.

Thái Nguyên, tháng 05 năm 2014

Tác giả

Phạm Xuân Thành

XÁC NHẬN CỦA NGƢỜI

XÁC NHẬN CỦA KHOA

HƢỚNG DẪN KHOA HỌC

VẬT LÍ

PGS.TS Nguyễn Văn Khải

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

i
MỤC LỤC
Trang phụ bìa…………………………………………………………………...
Lời cảm ơn……………………………………………………………………...
Lời cam đoan .......................................................................................................
Mục lục .............................................................................................................. i
Các chữ viết tắt trong luận văn ........................................................................ iv
Danh mục bảng biểu và đồ thị........................................................................... v
Danh mục các hình ảnh .................................................................................... vi
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC
DẠY HỌC TÍCH HỢP THEO HƢỚNG GẮN VỚI THỰC TIỄN............. 5

1.1. Tổng quan về các vấn đề nghiên cứu ......................................................... 5
1.2. Khái niệm dạy học tích hợp ..................................................................... 10
1.2.1. Khái niệm tích hợp và dạy học tích hợp ............................................... 10
1.2.2. Các phƣơng thức tích hợp ..................................................................... 11
1.2.2.1. Dạng tích hợp thứ nhất ....................................................................... 12
1.2.2.2. Dạng tích hợp thứ hai ......................................................................... 13
1.2.2.3. Những khó khăn khi thực hiện các dạng tích hợp trên ...................... 14
1.2.2.4. Mức độ vận dụng DHTH theo chƣơng trình dạy học hiện hành ....... 14
1.2.3. Các biện pháp tích hợp nội dung dạy học ............................................. 16
1.2.3.1. Tích hợp qua xây dựng kiến thức mới ............................................... 16
1.2.3.2. Tích hợp qua các dạng bài tập ............................................................ 17
1.2.3.3. Tích hợp qua kênh hình ảnh, media và bản đồ tƣ duy ....................... 17
1.3. Dạy học gắn với thực tiễn ........................................................................ 19
1.3.1. Khái niệm thực tiễn ............................................................................... 19
1.3.2. Đặc điểm chung của dạy học vật lí gắn với thực tiễn ........................... 20
1.3.3. Các biện pháp gắn dạy học vật lí với thực tiễn ..................................... 21
1.3.4. Thực hiện nhiệm vụ giáo dục ................................................................ 22
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

ii
1.3.4.1. Giáo dục kĩ thuật tổng hợp ................................................................. 22
1.3.4.2. Giáo dục sử dụng năng lƣợng tiết kiệm hiệu quả .............................. 29
1.3.4.3. Giáo dục môi trƣờng .......................................................................... 32
1.3.4.4. Giáo dục ứng phó biến đổi khí hậu .................................................... 36
1.4. Chất lƣợng dạy học .................................................................................. 39
1.4.1. Chất lƣợng ............................................................................................. 39
1.4.2. Chất lƣợng giáo dục .............................................................................. 40
1.4.3. Chất lƣợng dạy học ............................................................................... 41

1.5. Xây dựng tiến trình dạy học tích hợp....................................................... 42
1.6. Nghiên cứu thực trạng dạy học chƣơng “Dòng điện xoay chiều” theo
hƣớng gắn với thực tiễn ở trƣờng THPT......................................................... 43
KẾT LUẬN CHƢƠNG I ................................................................................ 46
CHƢƠNG II: XÂY DỰNG TIẾN TRÌNH DẠY HỌC MỘT SỐ BÀI HỌC
CHƢƠNG “DÒNG ĐIỆN XOAY CHIỀU” THEO HƢỚNG GẮN VỚI
THỰC TIỄN .................................................................................................. 47
2.1. Chƣơng trình, SGK vật lí 12 - cơ bản và nội dung kiến thức chƣơng
“Dòng điện xoay chiều” .................................................................................. 47
2.1.1. Chƣơng trình SGK vật lí 12 - cơ bản .................................................... 47
2.1.2. Vị trí, vai trò kiến thức về “Dòng điện xoay chiều” ............................. 48
2.1.3. Nội dung kiến thức chƣơng “Dòng điện xoay chiều” SGK vật lí 12 - cơ
bản ................................................................................................................... 49
2.2. Xây dựng tiến trình dạy học tích hợp một số bài học chƣơng “Dòng điện
xoay chiều” ...................................................................................................... 51
2.2.1.Xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp cho một bài học cụ thể ............... 51
Bài 1. Công suất tiêu thụ của mạch điện xoay chiều. Hệ số công suất. ......... 52
Bài 2. Truyền tải điện năng. Máy biến áp. ...................................................... 62
Bài 3. Máy phát điện xoay chiều. ................................................................... 73
2.2.1.1. Các hoạt động xây dựng tiến trình dạy học tích hợp ......................... 51
2.2.1.2. Xây dựng kế hoạch bài học. ............................................................... 53
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>

iii
2.2.2. Xây dựng tiến trình dạy học tích hợp cho một số bài học chƣơng “Dòng
điện xoay chiều” .............................................................................................. 54
KẾT LUẬN CHƢƠNG II ............................................................................... 85
CHƢƠNG III: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................. 86
3.1. Mục đích, nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm ....................................... 86

3.1.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm ..................................................... 86
3.1.2. Nhiệm vụ của thực nghiệm sƣ phạm..................................................... 86
3.2. Đối tƣợng và phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ................................... 87
3.2.1. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm........................................................... 87
3.2.2. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ...................................................... 88
3.3. Phƣơng pháp đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm ............................. 89
3.3.1. Khống chế những ảnh hƣởng đến kết quả thực nghiệm sƣ phạm ......... 89
3.3.2. Căn cứ để đánh giá ............................................................................... 89
3.3.3. Đánh giá xếp loại .................................................................................. 90
3.4. Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm .............................................................. 91
3.4.1. Công tác chuẩn bị .................................................................................. 91
3.4.2. Diễn biến tiến trình dạy học .................................................................. 91
3.5. Kết quả và xử lí kết quả thực nghiệm sƣ phạm........................................ 96
3.5.1. Yêu cầu chung về xử lí kết quả thực nghiệm sƣ phạm ......................... 96
3.5.2. Kết quả thực nghiệm sƣ phạm .............................................................. 97
3.6. Đánh giá chung về thực nghiệm sƣ phạm .............................................. 111
KẾT LUẬN CHƢƠNG III ............................................................................ 113
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................................... 114
Tài liệu tham khảo ......................................................................................... 116
Phụ lục 1: Phiếu phỏng vấn giáo viên ........................................................... 120
Phụ lục 2: Phiếu phỏng vấn học sinh ............................................................ 121
Phụ lục 3: Bài kiểm tra số 1 .......................................................................... 122
Phụ lục 4: Bài kiểm tra số 2 .......................................................................... 124
Phụ lục 5: Bài kiểm tra số 3 .......................................................................... 125
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>

iv

CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN

BĐKH

Biến đổi khí hậu

DHTH

Dạy học tích hợp

ĐC

Đối chứng

GDMT

Giáo dục môi trƣờng

GDPT

Giáo dục phổ thông

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

KTTH

Kĩ thuật tổng hợp

KTTH&HN

Kĩ thuật tổng hợp và hƣớng nghiệp

KSPTH

Khoa sƣ phạm tích hợp

NLTK&HQ

Năng lƣợng tiết kiệm và hiệu quả

NXB

Nhà xuất bản

SGK

Sách giáo khoa

SPTH

Sƣ phạm tích hợp

THPT

Trung học phổ thông

TN

Thực nghiệm

TNSP

Thực nghiệm sƣ phạm

TTSPTH

Tƣ tƣởng sƣ phạm tích hợp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

v

DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ ĐỒ THỊ
Bảng 2.1. Phân phối chƣơng trình SGK vật lí 12 - cơ bản ............................. 47
Bảng 2.2. So sánh bóng đèn sợi đốt, đèn compact và đèn led bóng tròn ....... 62
Bảng 3.1. Đặc điểm chất lƣợng học tập môn vật lí của HS ở các lớp TN và ĐC ... 87
Bảng 3.2. Kết quả bài kiểm tra bài số 1 .......................................................... 97
Bảng 3.3. Xếp loại bài kiểm tra số 1 ............................................................... 98
Bảng 3.4. Phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra số 1 ................................ 100
Bảng 3.5. Phân phối tần số tích lũy bài kiểm tra số 1 .................................. 101
Bảng 3.6. Kết quả các tham số thống kê bài kiểm tra số 1 ........................... 102
Bảng 3.7. Kết quả bài kiểm tra số 2 .............................................................. 102
Bảng 3.8. Bảng xếp loại bài kiểm tra số 2 .................................................... 103
Bảng 3.9. Phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra số 2 ................................ 104

Bảng 3.10. Phân phối tần số tích lũy bài kiểm tra số 2 ................................. 106
Bảng 3.11. Các tham số thống kê kết quả bài kiểm tra số 2 ......................... 107
Bảng 3.12. Kết quả bài kiểm tra số 3 ............................................................ 107
Bảng 3.13. Bảng xếp loại bài kiểm tra số 3 .................................................. 108
Bảng 3.14. Phân phối tần suất kết quả bài kiểm tra số 3 .............................. 109
Bảng 3.15. Bảng phân phối tần suất tích lũy bài kiểm tra số 3 ..................... 110
Bảng 3.16. Các tham số thống kê của bài kiểm tra số 3 ............................... 111
Bảng 3.17. Thống kê tổng kết sau 3 bài kiểm tra.......................................... 111
Biểu đồ 3.1. Biểu đồ xếp loại bài kiểm tra số 1 .............................................. 99
Biểu đồ 3.2. Biểu đồ xếp loại bài kiểm tra số 2 ............................................ 103
Biểu đồ 3.3. Biểu đồ xếp loại bài kiểm tra số 3 ............................................ 108
Đồ thị 3.1. Đồ thị phân phối tần suất bài kiểm tra số 1 ............................... 100
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

vi
Đồ thị 3.2. Đồ thị phân phối tần số tích lũy bài kiểm tra số 1 ...................... 101
Đồ thị 3.3. Đồ thị phân phối tần suất bài kiểm tra số 2 ................................ 105
Đồ thị 3.4. Đồ thị phân phối tần suất tích lũy bài kiểm tra số 2 ................... 106
Đồ thị 3.5. Đồ thị phân phối tần suất bài kiểm tra số 3 ................................ 110
Đồ thị 3.6. Đồ thị tần suất tích lũy bài kiểm tra số 3 .................................... 111

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

vii
DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH
Hình 1.1. Cách tích hợp thứ nhất. ................................................................... 12

Hình 1.2. Cách tích hợp thứ hai. ..................................................................... 13
Hình 2.1. Bóng đèn HD 65W .......................................................................... 57
Hình 2.2. Lựa chọn bóng đèn tiết kiệm điện. .................................................. 59
Hình 2.3. Tụ bù điện làm tăng hệ số công suất ............................................... 61
Hình 2.4. Giờ trái đất 2014 tại Việt Nam ........................................................ 63
Hình 2.5. Hình ảnh về truyền tải điện năng. ................................................... 66
Hình 2.6. Đƣờng dây 500kV Bắc – Nam. ....................................................... 68
Hình 2.7. Một số máy biến áp ......................................................................... 69
Hình 2.8. Trạm biến áp .................................................................................... 72
hình 2.9. Máy phát điện xoay chiều chạy bằng xăng. ..................................... 78
Hình 2.10. Sơ đồ máy phát điện xoay chiều một pha. .................................... 78
Hình 2.11. Diamo xe đạp và đèn pin lắc. ........................................................ 79
Hình 2.12. Sơ đồ cấu tạo máy phát điện xoay chiều ba pha .......................... 78
Hình 2.13. Nhà máy nhiệt điện Cao Ngạn ...................................................... 78
Hình 2.14. Nhà máy thủy điện Hòa Bình ........................................................ 78
Hình 2.15. Tác hại của việc xả lũ của các nhà máy thủy điện ........................ 79
Một số hình ảnh thực nghiệm........................................................................ 126

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

1

MỞ ĐẦU
I. Lí do chọn đề tài
Đất nƣớc ta đang ở trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội
nhập với thế giới. Trong công cuộc đổi mới và hội nhập của đất nƣớc, giáo
dục luôn đóng một vai trò vô cùng quan trọng, có ảnh hƣởng to lớn đến sự
phát triển và tiến bộ của xã hội.

Sự phát triển mạnh mẽ của khoa học kĩ thuật và công nghệ đòi hỏi nền
giáo dục của nƣớc ta phải không ngừng đổi mới để theo kịp sự phát triển của
thời đại. Luật giáo dục Việt Nam năm 2005 đã chỉ rõ: “Mục tiêu của giáo dục
phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất,
thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và
sáng tạo, hình thành nhân cách con ngƣời Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây
dựng tƣ cách và trách nhiệm công dân…”.[1]
Để đạt đƣợc mục tiêu đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xây dựng chƣơng
trình giáo dục phổ thông với hệ thống bao gồm nhiều môn học khác nhau phù
hợp với yêu cầu của sự phát triển. Tuy nội dung của các môn học và nhiệm vụ
của chúng có thể khác nhau nhƣng giữa chúng luôn có những mối quan hệ
nhất định. Chính điều này đã giúp cho việc phát triển toàn diện nhân cách học
sinh, cũng là biểu hiện quan trọng của chất lƣợng giáo dục phổ thông. Tuy
nhiên trong thực tế dạy học các môn học nói chung và môn vật lí nói riêng,
việc thực hiện đầy đủ nhiệm vụ các môn học cũng nhƣ việc khai thác các mối
quan hệ giữa các môn học chƣa đƣợc quan tâm đúng mức. Điều đó dẫn đến
chất lƣợng dạy học vật lí ở trƣờng THPT, mà biểu hiện cụ thể thƣờng là năng
lực vận dụng kiến thức vào thực tế cũng nhƣ năng lực giải quyết vấn đề của
học sinh còn nhiều hạn chế. Nhằm góp phần khắc phục những hạn chế này,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

2
nhiều nƣớc có nền giáo dục tiên tiến đã nghiên cứu và vận dụng lí thuyết
SPTH hay DHTH vào chƣơng trình giáo dục ở trƣờng THPT.
Hiện nay, tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục đã trở thành
xu thế trong việc xác định nội dung dạy học trong nhà trƣờng phổ thông và
trong xây dựng chƣơng trình môn học ở nhiều nƣớc trên thế giới. Quan điểm

tích hợp đƣợc xây dựng trên cơ sở những quan niệm tích cực về quá trình học
tập và quá trình dạy học.
Thực tiễn ở nhiều nƣớc đã chứng tỏ rằng, việc thực hiện quan điểm tích
hợp trong giáo dục vào dạy học sẽ giúp phát triển những năng lực giải quyết
những vấn đề phức tạp và làm cho việc học tập trở nên ý nghĩa hơn đối với
học sinh so với việc các môn học, các mặt giáo dục đƣợc thực hiện riêng rẽ.
Tích hợp là một trong những quan điểm giáo dục nhằm nâng cao năng lực
của ngƣời học, giúp đào tạo những ngƣời có đầy đủ phẩm chất và năng lực để
giải quyết các vấn đề của cuộc sống hiện đại. Nhiều nƣớc trong khu vực Châu
Á và trên thế giới đã thực hiện quan điểm tích hợp trong dạy học và cho rằng
quan điểm này đã đem lại hiệu quả nhất định.
Trong những năm gần đây, dạy học tích hợp cũng đã đƣợc chú trọng
nghiên cứu và áp dụng vào nhiều môn học trong chƣơng trình phổ thông ở
nƣớc ta, trong đó có môn vật lí.
Xuất phát từ tƣ tƣởng sƣ phạm tích hợp và một số lí do nêu trên, tôi đã
chọn đề tài : “Tổ chức dạy học tích hợp chương “Dòng điện xoay chiều” (Vật
lí 12 cơ bản) theo hướng gắn với thực tiễn”.
II. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu vận dụng dạy học tích hợp khi dạy học vật lí theo hƣớng gắn
với thực tiễn góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học vật lí ở trƣờng THPT.
III. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
- Hoạt động dạy và học vật lí ở các trƣờng THPT.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu
/>

3
- Quá trình dạy học một số bài chƣơng “Dòng điện xoay chiều” (Vật lí
12 cơ bản).
IV. Giả thuyết khoa học
Nếu vận dụng hợp lí, có hiệu quả dạy học tích hợp vào dạy học các

kiến thức về “Dòng điện xoay chiều” theo hƣớng gắn với thực tiễn sẽ góp
phần nâng cao chất lƣợng dạy học vật lí ở trƣờng THPT.
V. Nhiệm vụ nhiên cứu
- Nghiên cứu về lí luận dạy học tích hợp.
- Nghiên cứu thực tiễn việc thực hiện mục tiêu dạy học vật lí trong giáo
dục ở trƣờng THPT.
- Nghiên cứu tiến trình dạy học tích hợp.
- Nghiên cứu nội dung và phƣơng pháp dạy học tích hợp một số bài của
chƣơng “Dòng điện xoay chiều”.
- Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm.
VI. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phƣơng pháp nghiên cứu lí thuyết.
- Phƣơng pháp điều tra khảo sát.
- Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm.
- Phƣơng pháp thống kê toán học.
VII. Đóng góp của luận văn
- Những đóng góp về mặt lí luận:
+ Hệ thống hóa các nội dung cơ bản của lí thuyết sƣ phạm tích hợp,
phù hợp với thực tế vận dụng của học sinh phổ thông.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

4
+ Nghiên cứu triển khai cụ thể hóa lí thuyết sƣ phạm tích hợp vào thực
tế dạy học vật lí ở trƣờng THPT.

- Những đóng góp về mặt thực tiễn
+ Nghiên cứu và đánh giá thực trạng dạy học vật lí ở một số trƣờng

THPT theo tƣ tƣởng sƣ phạm tích hợp.
+ Nghiên cứu và xây dựng tiến trình dạy học cụ thể một số bài của
chƣơng “Dòng điện xoay chiều” (Vật lí 12 cơ bản) theo hƣớng gắn với thực
tiễn góp phần nâng cao chất lƣợng dạy học vật lí ở trƣờng THPT
VIII. Cấu trúc và nội dung của luận văn
Ngoài phần mở đầu, nội dung của luận văn gồm có 3 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc tổ chức dạy học tích học
tích hợp theo hƣớng gắn với thực tiễn.
Chƣơng 2: Xây dựng tiến trình dạy học tích hợp một số bài học chƣơng
“Dòng điện xoay chiều” theo hƣớng gắn với thực tiễn.
Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

5
CHƢƠNG I
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC TỔ CHỨC DẠY HỌC
TÍCH HỢP THEO HƢỚNG GẮN VỚI THỰC TIỄN
1.1. Tổng quan về các vấn đề nghiên cứu
Mục tiêu giáo dục phổ thông là giúp học sinh phát triển toàn diện,
chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động. Để
hiện thực mục tiêu đó, nội dung học vấn phổ thông thƣờng bao gồm nhiều
môn học khác nhau. Tuy nội dung các môn học và nhiệm vụ của chúng có thể
khác nhau, song chúng vẫn có những mối quan hệ nhất định, nhiều khi là rất
chặt chẽ. Chính đặc trƣng này của học vấn phổ thông đã giúp phát triển toàn
diện nhân cách của học sinh, cũng là biểu hiện quan trọng của chất lƣợng giáo
dục phổ thông. Tuy nhiên, trong thực tế dạy học các môn học nói chung, môn
vật lí nói riêng, việc thực hiện đầy đủ các nhiệm vụ của môn học, cũng nhƣ

khai thác mối quan hệ giữa các môn học đã không đƣợc quan tâm đúng mức.
Điều đó dẫn đến chất lƣợng giáo dục phổ thông, mà biểu hiện cụ thể thƣờng
là năng lực vận dụng kiến thức vào thực tế, cũng nhƣ năng lực giải quyết vấn
đề của học sinh bị hạn chế. Góp phần khắc phục những hạn chế này của chất
lƣợng giáo dục phổ thông, nhiều nƣớc có nền giáo dục tiên tiến đã nghiên cứu
và vận dụng lý thuyết sƣ phạm tích hợp hay dạy học tích hợp.
- Các quan niệm về dạy học tích hợp
Khái niệm tích hợp đã đƣợc sử dụng rất rộng rãi trong nhiều lĩnh vực
khoa học và kĩ thuật, đặc biệt trong lĩnh vực kĩ thuật điện tử, công nghệ thông
tin,...Tích hợp có nghĩa là “gộp lại, sáp nhập lại thành một tổng thể”. Tƣ
tƣởng tích hợp đã đƣợc vận dụng trong nhiều giải pháp công nghệ, các lĩnh
vực kinh tế - xã hội, trong đó có giáo dục. Phƣơng thức tích hợp các nội dung
giáo dục trong quá trình dạy học, hay DHTH, đã đƣợc nghiên cứu và vận
dụng phổ biến ở nhiều nƣớc… Ở Việt Nam đã có một số nghiên cứu vận dụng
DHTH để nâng cao chất lƣợng giáo dục các môn học (các môn: sinh học, địa
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

6
lí, ngữ văn, giáo dục bảo vệ môi trƣờng, sử dụng năng lƣợng tiết kiệm, hiệu
quả...).
Theo Xavier Roegiers [19, tr73], “khoa sƣ phạm tích hợp” là một quan
niệm về một quá trình học tập, trong đó toàn thể các quá trình học tập góp
phần hình thành ở học sinh những năng lực rõ ràng, có dự tính trƣớc những
điều cần thiết cho học sinh, nhằm phục vụ cho các quá trình học tập tƣơng lai,
hoặc nhằm hòa nhập học sinh vào cuộc sống lao động. “Khoa sƣ phạm tích
hợp” đƣợc trình bày nhƣ một lí thuyết giáo dục, một mặt nó đóng góp vào
việc nghiên cứu xây dựng chƣơng trình, sách giáo khoa, mặt khác, góp phần
định hƣớng các hoạt động dạy học trong nhà trƣờng.

Với ý nghĩa định hƣớng các hoạt động dạy học, trong nhiều tài liệu
ngƣời ta thƣờng sử dụng thuật ngữ “DHTH”. Trong đề tài này chúng tôi sẽ
dùng thuật ngữ “DHTH” để chỉ quá trình dạy học, trong đó giáo viên quan
tâm xây dựng các tình huống để học sinh học cách sử dụng phối hợp các kiến
thức, kĩ năng từ các môn học hoặc lĩnh vực tri thức khác nhau, chúng đƣợc
huy động và phối hợp với nhau, tạo thành một nội dung thống nhất, dựa trên
cơ sở các mối liên hệ lí luận và thực tiễn đƣợc đề cập trong các lĩnh vực đó.
Trong thực tiễn vận dụng, có thể hiểu DHTH là một phƣơng pháp sƣ phạm,
trong đó ngƣời học huy động nhiều nguồn lực để giải quyết một tình huống
có vấn đề và tƣơng đối phức tạp.
- Vì sao phải thực hiện dạy học tích hợp?
+ DHTH góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện của nhà
trƣờng phổ thông. Giáo dục toàn diện dựa trên việc đóng góp của nhiều môn
học cũng nhƣ bằng việc thực hiện đầy đủ mục tiêu và nhiệm vụ của từng môn
học. Các nhiệm vụ này liên quan tới các lĩnh vực tri thức rất khác nhau, đồng
thời có quan hệ mật thiết và tác động qua lại lẫn nhau.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

7
Mặt khác, các tri thức khoa học và kinh nghiệm xã hội của loài ngƣời
phát triển nhƣ vũ bão, trong khi quĩ thời gian cũng nhƣ kinh phí để học sinh
ngồi trên ghế nhà trƣờng là có hạn, do vậy, không thể đƣa nhiều môn học hơn
nữa vào nhà trƣờng, cho dù những tri thức này là rất cần thiết. Chẳng hạn,
ngày nay cần thiết phải trang bị nhiều kĩ năng sống cho học sinh (về an toàn
giao thông, GDMT, sử dụng NLTK&HQ, định hƣớng nghề nghiệp,...) trong
khi những tri thức này không thể tạo thành môn học mới để đƣa vào nhà
trƣờng vì lí do phải đảm bảo giảm tải học tập phù hợp với sự phát triển của

học sinh. Mặc dù khi xây dựng chƣơng trình SGK nhiều tri thức đã đƣợc tích
hợp để thực hiện các nhiệm vụ trên, song không thể đầy đủ và phù hợp với tất
cả đối tƣợng học sinh. Vì vậy, trong quá trình dạy học, giáo viên phải nghiên
cứu để tích hợp các nội dung này một cách cụ thể cho từng môn học và phù
hợp với từng đối tƣợng học sinh ở các vùng miền khác nhau.
+ Do bản chất của mối liên hệ giữa các tri thức khoa học.
Các nhà khoa học cho rằng khoa học ở thế kỷ XX đã chuyển từ phân
tích cấu trúc lên tổng hợp hệ thống làm xuất hiện các liên ngành (nhƣ sinh
thái học, tự động hóa,...). Vì vậy, xu thế dạy học trong nhà trƣờng là phải làm
sao cho tri thức của học sinh xác thực và toàn diện. Quá trình dạy học phải
làm sao liên kết, tổng hợp hóa các tri thức, đồng thời thay thế “tƣ duy cơ giới
cổ điển” bằng “tƣ duy hệ thống”. Theo Xavier Roegiers, nếu nhà trƣờng chỉ
quan tâm dạy cho học sinh các khái niệm một cách rời rạc, thì nguy cơ sẽ
hình thành ở học sinh các “suy luận theo kiểu khép kín”, sẽ hình thành những
con ngƣời “mù chức năng”, nghĩa là những ngƣời đã lĩnh hội kiến thức nhƣng
không có khả năng sử dụng các kiến thức đó hàng ngày.
+ Góp phần giảm tải học tập cho học sinh DHTH giúp phát triển các
năng lực, đặc biệt là trí tƣởng tƣợng khoa học và năng lực tƣ duy của học
sinh, vì nó luôn tạo ra các tình huống để học sinh vận dụng kiến thức gần với
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

8
cuộc sống. Nó cũng làm giảm sự trùng lặp các nội dung giữa các môn học,
góp phần giảm tải nội dung học tập. Mặt khác, giảm tải học tập không chỉ là
giảm thiểu khối lƣợng kiến thức môn học, hoặc thêm thời lƣợng cho việc dạy
học một nội dung theo qui định. Phát triển hứng thú học tập cũng có thể đƣợc
xem nhƣ một biện pháp giảm tải tâm lí học tập có hiệu quả và rất có ý nghĩa.
Nó làm cho học sinh thấu hiểu ý nghĩa của các kiến thức cần tiếp thu, tích

hợp một cách hợp lí, có ý nghĩa các nội dung gần với cuộc sống hàng ngày
vào môn học, từ đó tạo sự xúc cảm nhận thức, cũng sẽ làm cho học sinh nhẹ
nhàng vƣợt qua các khó khăn nhận thức và việc học tập khi đó mới trở thành
niềm vui, hứng thú của học sinh.
- Tình hình nghiên cứu và vận dụng dạy học tích hợp
Hiện nay DHTH đang là một xu hƣớng của lí luận dạy học đƣợc nhiều
nƣớc trên thế giới quan tâm và thực hiện, nhƣ ở Nga, Pháp, Đức [19]… Tích
hợp trở thành xu thế chủ yếu trong việc sắp xếp kiến thức, số giáo trình tích
hợp của các môn khoa học tự nhiên ở một số nƣớc phát triển tăng lên rất
nhanh [24].
Ở nƣớc ta đã có nhiều môn học, cấp học quan tâm vận dụng tƣ tƣởng
tích hợp vào quá trình dạy học để nâng cao chất lƣợng giáo dục. Thực tế nhƣ
việc đổi mới PPDH ở một số môn học : Ngữ văn, Sinh học, Hoá học, Vật lí,
Giáo dục công dân,… dạy học tích hợp cũng đã đƣợc nghiên cứu vận dụng,
điển hình là một số công trình nghiên cứu sau:
+ Tác giả Nguyễn Văn Đƣờng (2002), Tích hợp trong dạy học Ngữ văn
ở bậc trung học cơ sở.
+ Tác giả Nguyễn Minh Phƣơng (2002), Xu thế tích hợp môn học trong
nhà trƣờng.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

Luận án đầy đủ ở file: Luận án Full