Đề tài lịch sử trong sáng tác của võ thị hảo (qua tiểu thuyết giàn thiêu) ( Luận án tiến sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM


NGUYỄN THỊ THU HÀ

ĐỀ TÀI LỊCH SỬ TRONG SÁNG TÁC
CỦA VÕ THỊ HẢO (QUA TIỂU THUYẾT GIÀN THIÊU)
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số: 60.22.01.21

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NGỮ VĂN

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. Trịnh Bá Đĩnh

Thái Nguyên - Năm 2014
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan công trình luận văn này là sự nỗ lực hết mình của
tôi trong quá trình nghiên cứu. Những số liệu thống kê hoàn toàn do tôi tự
nghiên cứu. Tôi xin chịu trách nhiệm về luận văn của mình.
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thu Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

LỜI CẢM ƠN!
Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy, cô giáo đã tận
tình truyền đạt những tri thức quí báu, dìu dắt giúp đỡ tôi trong quá trình
học tập và nghiên cứu.
Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo: PGS.TS.
Trịnh Bá Đĩnh đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình nghiên cứu, đồng
thời đã hƣớng dẫn, đóng góp những ý kiến quí báu cho tôi hoàn thành luận
văn này.
Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới Khoa sau đại học trƣờng Đại
học sƣ phạm Thái nguyên, cùng bạn bè, đồng nghiệp, gia đình, ngƣời thân
đã động viên, giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn
tốt nghiệp này.
Thái Nguyên, ngày 15 tháng 4 năm 2014
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Thu Hà

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN!
MỤC LỤC ........................................................................................................... i
MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1
1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................. 2

3. Đối tƣợng nghiên cứu ................................................................................. 5
4. Nhiệm vụ và mục đích nghiên cứu ............................................................. 5
5. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................ 5
6. Đóng góp của luận văn ............................................................................... 6
7. Cấu trúc luận văn ........................................................................................ 6
CHƢƠNG 1. ĐỀ TÀI LỊCH SỬ TRONG VĂN HỌC SAU 1986 VÀ
SÁNG TÁC CỦA VÕ THỊ HẢO ....................................................................... 7
1.1 Đề tài lịch sử trong văn học sau 1986 ...................................................... 7
1.2 . Sáng tác của Võ Thị Hảo ...................................................................... 12
CHƢƠNG 2. NHÂN VẬT LỊCH SỬ TRONG GIÀN THIÊU ........................ 20
2.1 Khái niệm nhân vật văn học và nhân vật lịch sử trong tiểu thuyết lịch
sử ................................................................................................................... 20
2.1.1 Nhân vật văn học ................................................................................. 20
2.1.2 Nhân vật lịch sử trong tiểu thuyết lịch sử ............................................ 22
2.2 Hệ thống nhân vật trong Giàn thiêu ....................................................... 30
2.2.1 Nhân vật lịch sử có thật ....................................................................... 33
2.2.2 Nhân vật hƣ cấu ................................................................................... 46
2.3. Nghệ thuật miêu tả nhân vật lịch sử ...................................................... 56
2.3.1. Miêu tả nhân vật thông qua ngoại hình ,đối thoại .............................. 56
2.3.2. Miêu tả nhân vật thông qua tâm lý, hành động của nhân vật ............. 60
CHƢƠNG 3. NGHỆ THUẬT KỂ CHUYỆN TRONG GIÀN THIÊU ............ 65
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

3.1 Sự thể hiện thời gian trong Giàn thiêu ................................................... 65
3.1.1 Khái niệm thời gian lịch sử và thời gian nghệ thuật............................ 65
3.1.2. Thời gian biên niên sử trong Giàn thiêu ............................................. 66
3.2 Các yếu tố huyễn hoặc, hoang đƣờng trong Giàn thiêu ......................... 79
3.3 Ngôn ngữ ngƣời kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật trong Giàn thiêu ......... 82

3.3.1 Ngôn ngữ ngƣời kể chuyện ................................................................. 82
3.3.2 Ngôn ngữ nhân vật trong Giàn thiêu ................................................... 85
KẾT LUẬN ...................................................................................................... 88
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 90

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Năm 1986 là điểm mốc đánh dấu những biến đổi lớn trong đời sống
chính trị, kinh tế, xã hội của Việt Nam. Công cuộc Đổi mới có tác động đến
mọi mặt của đời sống xã hội trong đó có văn học nghệ thuật. Từ sau 1986
nghệ thuật nói chung và văn chƣơng nói riêng có một diện mạo mới, sắc nét,
khu biệt với văn xuôi các giai đoạn trƣớc đó. Đặc biệt sau năm 1986, các tác
phẩm văn xuôi viết về đề tài lịch sử không chỉ xuất phát từ cảm hứng lịch sử
mà còn thể hiện cảm hứng đời tƣ, thế sự và triết lý nhân sinh. Các nhân vật,
sự kiện là cái cớ để nhà văn thể hiện những quan điểm của mình trƣớc cuộc
sống hiện đại. Điều này thể hiện rõ qua một loạt tác phẩm viết về đề tài lịch
sử mấy năm trở lại đây nhƣ : Hồ Quý Ly, Mẫu Thượng ngàn của Nguyễn
Xuân Khánh, Tây Sơn bi hùng truyện của Lê Đình Danh, Bão táp Triều Trần
của Hoàng Quốc Hải, Giàn thiêu của Võ Thị Hảo…Việc tìm hiểu các tác
phẩm viết về lịch sử rất có ý nghĩa bởi qua đó ta thấy đƣợc thái độ, đánh giá
của tác giả trƣớc một nhân vật lịch sử, một sự kiện lịch sử hay một triều đại
lịch sử đã qua nhƣ thế nào đồng thời tìm hiểu tác phẩm này cũng giúp ta có
cái nhìn mới về tiểu thuyết sau 1986 khi xử lý về đề tài lịch sử.
1.2. Giàn thiêu là tác phẩm đã khẳng định đƣợc tài năng của Võ Thị Hảo,
giúp nhà văn để lại những dấu ấn nhất định trong văn học Việt Nam sau 1986.
Tiểu thuyết này đã khiến Võ Thị Hảo vƣợt qua đƣợc định kiến rằng: tiểu

thuyết lịch sử là thể loại thƣờng khiến các nhà văn nữ phải ngoảnh mặt làm
ngơ và không mấy nhà văn nữ nào ghi điểm với nó. Tìm hiểu Giàn thiêu là
góp thêm tiếng nói khẳng định bản lĩnh của nhà văn, tìm hiểu những quan
điểm của bà về lịch sử, về cuộc đời, giúp ngƣời đọc có cái nhìn chính xác hơn
về những sáng tác của Võ Thị Hảo, đồng thời góp thêm tƣ liệu vào việc
nghiên cứu đặc điểm văn xuôi Việt Nam sau 1975.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

1.3. Trƣớc đại hội Đổi mới năm 1986, các tác phẩm viết về lịch sử
thƣờng có kiểu kết cấu là theo lối ghi chép biên niên, chủ yếu là ghi chép,
minh họa lại các sự kiện, biến cố lịch sử. Sau 1986,văn học đƣợc đổi mới, nhà
văn tự do hơn sáng tạo để phản ánh phù hợp với xu thế của hiện tại. Tiểu
thuyết mang đề tài lịch sử đã có diện mạo mới bằng việc các nhà văn thay thế
cảm hứng minh họa bằng cảm hứng nhận thức trong các sáng tác tạo ra tính
chân thực và hấp dẫn cho mỗi tác phẩm. Tìm hiểu tiểu thuyết Giàn thiêu góp
phần làm sáng tỏ ít nhiều những sáng tạo, những đổi mới về thể loại tiểu
thuyết lịch sử trong xu hƣớng đổi mới tiểu thuyết lịch sử sau 1986.
Nghiên cứu về tiểu thuyết Giàn thiêu của Võ Thị Hảo đã có rất nhiều
công trình nhƣng đi sâu tìm hiểu tiểu thuyết Giàn thiêu để thấy đƣợc nét riêng
phong cách tiểu thuyết lịch sử của bà trong bức tranh chung của tiểu thuyết
lịch sử Việt Nam hiện đại thì vẫn còn là một điểm mới mẻ.Vì vậy, chúng tôi
chọn đề tài này với mong muốn góp thêm một góc nhìn mới về tiểu thuyết
Giàn thiêu trong xu hƣớng đổi mới tiểu thuyết lịch sử sau 1986. Qua đó thấy
đƣợc đóng góp của bà đối với tiến trình vận động của tiểu thuyết Việt Nam
hiện đại.
2. Lịch sử vấn đề
Võ Thị Hảo là một trong những gƣơng mặt tiêu biểu của thế hệ nhà văn

thứ hai tiên phong trong công cuộc Đổi mới văn học. Bà đƣợc đánh giá là
“cây bút sắc sảo và giàu nữ tính”. Khi tiểu thuyết Giàn thiêu ra đời “Võ Thị
Hảo đã bứt phá khỏi lối đi đã quen chân” tiến tới những thành công. Tác
phẩm là một bƣớc tiến trong sự nghiệp cầm bút của nhà văn và đƣợc trao giải
thƣởng của Hội nhà văn Hà Nội năm 2004. Giàn thiêu đã chinh phục bạn đọc
cũng nhƣ giới phê bình nghiên cứu bằng ngòi bút tinh tế, sắc sảo, mạnh mẽ và
tài hoa. Có lẽ vì vậy mà nghiên cứu về Giàn thiêu có nhiều bài viết, bài báo,
và một số công trình nghiên cứu sau :

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

2.1. Về nghệ thuật
Theo Các nhà nghiên cứu Phạm Xuân Nguyên, Hoàng Ngọc Hiến cùng
chung một nhận xét “Giàn thiêu là một tiểu thuyết, trƣớc hết là một tiểu
thuyết, nghĩa là Giàn thiêu trƣớc hết không phải là một “ truyện lịch sử”,
không phải là minh họa lịch sử, mà là một tiểu thuyết tƣ duy lại lịch sử bằng
phƣơng pháp tiểu thuyết”. Hai nhà nghiên cứu cũng nhấn mạnh rằng “ tác giả
Võ Thị Hảo đã khá thành công trong cấu trúc của cuốn tiểu thuyết” [78]
2.1.1. Cũng theo Phạm Xuân Nguyên đã viết trong lời giới thiệu về tiểu
thuyết Giàn thiêu: “ văn Võ Thị Hảo không chỉ là những dòng chữ, không chỉ
là những truyện ngắn hay tiểu thuyết mà văn Võ Thị Hảo còn có nhiều hình
tƣợng…đó là lối văn đƣợc tác giả thổi linh hồn vào, tạo những câu văn huyền
ảo, mê hoặc thậm chí ma quái…”
2.1.2 . Trong bài Tôi biết mình không được phép quay đầu tác giả Thu
Hà thực hiện đã viết: kiệt sức hơn hai năm trời cho cuốn tiểu thuyết đầu tay và
Giàn thiêu đã không phụ công chị. Mới đây, tác phẩm đã dành đƣợc giải
thƣởng cao của hội nhà văn Hà Nội, đƣợc đánh giá là sự kết hợp tuyệt vời
giữa chính sử và huyền tích, một sự bứt phá của nữ nhà văn tài năng này. Và

nhấn mạnh “Võ Thị Hảo đã bứt phá khỏi lối đi đã quen chân”.[27]
2.1.3. Bàn về ngôn ngữ trong tiểu thuyết lịch sử những năm gần đây, bài
Vấn đề ngôn ngữ trong lịch sử Việt Nam đương đại, tác giả Đỗ Hải Ninh nhận
xét:“ Sự thành công nổi bật trong sáng tạo ngôn ngữ nghệ thuật của tiểu
thuyết lịch sử đƣơng đại là kết hợp đƣợc các yếu tố văn hóa, lịch sử, tôn giáo
trong một hệ ngôn ngữ tiểu thuyết thống nhất và đa dạng. Có thể tìm thấy
trong nhiều tiểu thuyết dấu ấn của ngôn ngữ nhà Phật, ngôn ngữ của tầng lớp
Nho học. Và chỉ ra Giàn thiêu là cuốn tiểu thuyết chồng xếp nhiều lớp trầm
tích : lịch sử, tôn giáo, huyền thoại…Bởi vậy ngôn ngữ có cái ảo diệu, mê
hoặc mang màu sắc tôn giáo, gần gũi với tín ngƣỡng dân gian. Viết về lịch sử
thời Lý với nhân vật trung tâm là Từ Lộ ( Từ Đạo Hạnh ) trải qua hai kiếp

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

trầm luân, ngôn ngữ của trong tiểu thuyết Giàn thiêu mang đậm nét nhân sinh
quan Phật giáo. [68]
2.1.4. Lại Nguyên Ân trong bài Tiểu thuyết và lịch sử đã nhận xét về
nghệ thuật của Giàn thiêu nhƣ sau : “Đọc Giàn thiêu của Võ Thị Hảo một
điều tôi dần dần nhận thấy rõ là tác giả hiểu và dồn sức vào những nhiệm vụ
thực sự của tiểu thuyết khi tiếp cận một đề tài trong quá khứ. Trong Giàn
thiêu, tác giả đã tận dụng những sử liệu của Đại Việt sử kí toàn thư, đặc biệt là
những sự kiện trong thời đoạn 1088 – 1138, dƣới hai triều Lý Nhân Tông và
Lý Thần Tông, đồng thời tác giả cũng đã tận dụng các truyền thuyết về Từ
Đạo Hạnh trong Thiền uyển tập anh, lại dày công hƣ cấu, “thiết kế lại quá
khứ”, từ núi sông cây cối đến thác nƣớc sông Gâm…tạo nên da thịt liền mạch
cho đời sống quá khứ đƣợc dựng lại trong tác phẩm”. Đồng thời nhận định
“tác giả khó có thể thành công nếu nhƣ không đƣa ra một kiến giải mới mẻ và
khả chấp về nhân vật lịch sử đồng thời là nhân vật truyền thuyết Từ Đạo

Hạnh”.[3]
2.2. Về nội dung
2.2.1. Phạm Xuân Thạch trong Suy nghĩ từ những tiểu thuyết mang chủ
đề lịch sử viết : “ Lạc lối trong những câu hỏi về “sự thực lịch sử” và “tính
chân thực của lịch sử”, băn khoăn về một nền chính trị công chính và chỗ
đứng của ngƣời tri thức trong cơn bão lịch sử. Vấn đề đặt ra trong tiểu
thuyết Giàn thiêu là: sẽ nhận thức đƣợc điều gì đấy về triều đại trị vì của
những vị vua Lý Nhân Tông, Lý Thần Tông và những nhân vật lịch sử nhƣ
Từ Đạo Hạnh hay Nguyên phi Ỷ Lan ? Có lẽ không nhiều, vấn đề là từ một
hƣ cấu tiểu thuyết buộc ngƣời đọc phải suy tƣ về sự giải thoát, về niềm tin
tôn giáo và những tham vọng về hạnh phúc, về thân phận và quyền lực của
con ngƣời” [75]
2.2.2. Trần Khánh Thành trong Những thông điệp từ lửa và nước nhận
xét : “…Mở trang đầu đã gặp hai chữ Giàn thiêu - ấn tƣợng chói và bỏng rát,

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

ngột và xót xa xâm chiếm lòng ngƣời…Viết với Võ Thị Hảo là truyền lửa từ
trái tim đến bạn đọc…”[71]
2.2.3 . Báo Người đại biểu nhân dân nhận xét: “Giàn thiêu – mặc dù rất
hấp dẫn nhƣng là một cuốn tiểu thuyết không dễ đọc. Cũng nhƣ truyện ngắn
của Võ Thị Hảo cuốn tiểu thuyết này đang đi theo con đƣờng riêng của nó,
ngấm dần vào trái tim ngƣời ta và những tầng lớp ngữ nghĩa cũng nhƣ những
hình tƣợng nghệ thuật của cuốn tiểu thuyết này thƣờng trở đi trở lại và ám ảnh
ngƣời đọc”[64].
Tóm lại, dù về phƣơng diện nghệ thuật hay nội dung thì Giàn thiêu vẫn
luôn là một tác phẩm đƣợc bạn đọc yêu thích, quan tâm, là đối tƣợng của
nhiều luận văn nghiên cứu khoa học. Đây vừa là thuận lợi vừa là thách thức

của chúng tôi khi đi vào tìm hiểu và nghiên cứu tiểu thuyết này.
3. Đối tƣợng nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu của luận văn là: Đề tài lịch sử trong sáng tác của
Võ Thị Hảo (Qua tiểu thuyết Giàn thiêu)
4. Nhiệm vụ và mục đích nghiên cứu
4.1. Đề tài này hướng tới các nhiệm vụ sau :
- Đề tài lịch sử trong văn học sau 1986 và sáng tác của Võ Thị Hảo
- Nhân vật lịch sử trong Giàn thiêu
- Nghệ thuật kể chuyện trong Giàn thiêu
4.2. Mục đích
Từ việc tìm hiểu đề tài lịch sử trong sáng tác của Võ Thị Hảo ( Qua
tiểu thuyết Giàn thiêu ) sẽ giúp chúng ta hiểu thêm về phong cách nghệ
thuật của Võ Thị Hảo đồng thời thấy đƣợc sự đóng góp của bà với nền văn
học nƣớc nhà.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng các phƣơng pháp nhƣ : phân tích , tổng hợp, thống kê
– phân loại, nghiên cứu văn hóa, lịch sử liên ngành, so sánh đối chiếu…

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

6. Đóng góp của luận văn
Chúng tôi chọn đề tài Đề tài lịch sử trong sáng tác của Võ Thị Hảo (Qua
tiểu thuyết Giàn thiêu) nhằm nghiên cứu sự sáng tạo về tiểu thuyết lịch sử của
Võ Thị Hảo trong tiểu thuyết Giàn thiêu trong xu hƣớng đổi mới tiểu thuyết
lịch sử 1986 để thấy đƣợc tài năng, sự đóng góp của nhà văn vào nghệ thuật
tiểu thuyết lịch sử đƣơng đại của Võ Thị Hảo và góp phần lý giải sức hấp dẫn
mê hoặc của tác phẩm
7. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần mở đầu Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, luận văn
đƣợc triển khai trong ba chƣơng :
Chƣơng 1 : Đề tài lịch sử trong văn học sau 1986 và sáng tác của Võ Thị Hảo
Chƣơng 2 : Nhân vật lịch sử trong Giàn thiêu
Chƣơng 3 : Nghệ thuật kể chuyện trong Giàn thiêu

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

CHƢƠNG 1
ĐỀ TÀI LỊCH SỬ TRONG VĂN HỌC SAU 1986 VÀ SÁNG
TÁC CỦA VÕ THỊ HẢO
1.1 Đề tài lịch sử trong văn học sau 1986
Nhìn nhận một cách khách quan chúng ta có thể thấy: Văn học Việt Nam
trƣớc 1986 luôn có sự nhất quán trong tƣ duy – đó là tƣ duy sử thi, với cảm
hứng khẳng định, ngợi ca. Tiểu thuyết lịch sử trong giai đoạn này cũng nằm
trong mạch cảm hứng đó nên thƣờng đƣợc viết đúng nhƣ những gì sử liệu ghi
lại do đó tâm thức văn hóa của thời đại và tâm thức sáng tạo của nhà văn cùng
gặp gỡ ở quan điểm:“phải tôn trọng, kính cẩn trƣớc lịch sử”[76].
Sau khi đất nƣớc thống nhất, đặc biệt là sau 1986 văn học đổi mới, nhà văn
tự do sáng tạo để phản ánh phù hợp với xu thế của hiện tại nên các nhà văn
cũng có những cảm nhận mới về đề tài lịch sử.
Văn học Việt Nam sau năm 1986 đã có những đổi mới mang tính đột phá
cả về nội dung lẫn hình thức trên xu thế và nền tảng của sự đổi mới trong
nhiều lĩnh vực của đời sống chính trị, văn hóa xã hội. Công cuộc Đổi mới đã
từng bƣớc đƣa đất nƣớc và con ngƣời ra khỏi tình trạng trì trệ kéo dài. Cùng
với những chính sách đúng đắn của Đảng và nhà nƣớc, từ nhu cầu nhận thức
lại đã trở thành một trong những nét căn bản của ý thức con ngƣời sau một
thời gian trong tình trạng tƣ duy bao cấp. Đây là một trong những nguyên

nhân khiến việc trở lại đề tài lịch sử để suy ngẫm, lý giải hiện tại.
Một nguyên nhân nữa khiến đề tài lịch sử là đề tài đƣợc nhiều nhà văn tìm
đến có thể đƣợc giải thích bằng nguyên nhân từ chính lịch sử. Việt Nam là
một đất nƣớc có lịch sử đầy biến động, đất nƣớc luôn trong tình trạng bị chia
cắt hoặc ngoại xâm, hoặc sự nổi dậy của các lực lƣợng lao động đối lập với
chính quyền mà các sử gia gọi là quân tạo phản hoặc gọi là khởi nghĩa nông
dân. Trong hoàn cảnh lịch sử ấy, có lẽ những nỗi đau vẫn âm thầm chảy suốt
trong kí ức cộng đồng và khi có điều kiện sẽ phát tiết ở những ngƣời nhạy
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu

/>

Luận án đầy đủ ở file: Luận án Full