Nghiên cứu định hướng nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển lâm nghiệp tại Ban quản lý rừng phòng hộ Tân Phú tỉnh Đồng Nai (Luận văn thạc sĩ)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

TRƢƠNG HỮU THẾ

NGHIÊN CỨU ĐỊNH HƢỚNG NÂNG CAO HIỆU QUẢ
QUẢN LÝ VÀ PHÁT TRIỂN LÂM NGHIỆP TẠI
BAN QUẢN LÝ RỪNG PHÒNG HỘ
TÂN PHÚ TỈNH ĐỒNG NAI

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP

Đồng Nai, 2017


i

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƢỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

TRƢƠNG HỮU THẾ

NGHIÊN CỨU ĐỊNH HƢỚNG NÂNG CAO HIỆU QUẢ
QUẢN LÝ VÀ PHÁT TRIỂN LÂM NGHIỆP TẠI
BAN QUẢN LÝ RỪNG PHÒNG HỘ

TÂN PHÚ TỈNH ĐỒNG NAI

CHUYÊN NGÀNH: LÂM HỌC
MÃ SỐ: 60.62.02.01

LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC LÂM NGHIỆP
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC
TS. ĐINH QUANG TUYẾN

Đồng Nai, 2017


ii

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các số liệu và kết
quả nghiên cứu ghi trong Luận văn là trung thực, đƣợc các cơ quan, các đồng tác giả
cho phép sử dụng và chƣa đƣợc công bố tại bất kỳ công trình nào khác.

Họ tên tác giả
(Chữ ký)

Trƣơng Hữu Thế


iii

LỜI CÁM ƠN
Với tất cả lòng chân thành, tôi xin bày tỏ lời cảm ơn đến Ban giám hiệu
trƣờng Đại học Lâm nghiệp, Ban giám đốc phân hiệu, phòng Đào tạo sau đại học,

quý thầy cô giáo trong Ban khoa học công nghệ của trƣờng đã tạo điều kiện trong
quá trình học tập và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này.
Xin chân thành gửi lời cảm ơn đến Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
tỉnh Đồng Nai; Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Nai; UBND, Phòng Văn
hóa Thông tin – Thể dục thể thao huyện Định Quán; Ban Quản lý Rừng phòng hộ Tân
Phú đã cung cấp những thông tin bổ ích trong quá trình nghiên cứu.
Đặc biệt, tôi xin kính gửi đến thầy giáo TS. Đinh Quang Tuyến, ngƣời đã trực
tiếp tận tình hƣớng dẫn trong suốt quá trình thực hiện đề tài lời tri ân, lời cảm ơn
chân thành và sâu sắc nhất.
Tôi cũng xin cảm ơn đến Gia đình, bạn bè và các đồng nghiệp đã động viên,
giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn này.

Học viên thực hiện

Trƣơng Hữu Thế


iv

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i
LỜI CÁM ƠN .................................................................................................. iii
MỤC LỤC ........................................................................................................ iv
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................. vi
DANH MỤC BẢNG ....................................................................................... vii
DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ ......................................................................... viii
ĐẶT VẤN ĐỀ ................................................................................................... 1
Chƣơng 1 TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ........................................ 2
1.1. Cơ sở khoa học ........................................................................................... 2
1.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc ................................................ 2

1.2.1. Tình hình quản lý bảo vệ rừng trên thế giới ........................................... 2
1.2.2. Giải pháp kỹ thuật phục hồi rừng phòng hộ ........................................... 5
1.2.3. Tình hình quản lý bảo vệ rừng Ở Việt Nam ........................................... 6
Chƣơng 2 MỤC TIÊU, ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU ................................................................................................................. 11
2.1. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................. 11
2.2. Đối tƣợng ................................................................................................. 11
2.3. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 11
2.4. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 11
2.5. Phƣơng pháp nghiên cứu.......................................................................... 12
2.5.1. Cách tiếp cận, quan điểm và phƣơng hƣớng giải quyết vấn đề ............ 12
2.5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu tổng hợp ....................................................... 14
2.5.3. Phƣơng pháp phân tích thông tin .......................................................... 17
Chƣơng 3 ......................................................................................................... 18
ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI TẠI ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU........... 18
3.1. Điều kiện tự nhiên .................................................................................... 18
3.2. Tài nguyên rừng của Ban quản lý rừng phòng hộ Tân Phú ..................... 19
3.3. Điều kiện kinh tế - xã hội ......................................................................... 28
3.3.1. Dân số và lao động ................................................................................ 28
3.3.2. Thành phần dân tộc ............................................................................... 28


v

3.3.3. Lực lƣợng bảo vệ, tham gia bảo vệ rừng .............................................. 29
3.3.4. Tình hình kinh tế ................................................................................... 30
3.3.5. Cơ sở hạ tầng ......................................................................................... 31
Chƣơng 4 ......................................................................................................... 32
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .............................................. 32
4.1. Phân tích ảnh hƣởng của điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tại địa bàn

nghiên cứu 4.1.1. Ảnh hƣởng của điều kiện tự nhiên ..................................... 32
4.1.2. Ảnh hƣởng của điều kiện kinh tế - xã hội ............................................. 34
4.2. Đánh giá thực trạng công tác quản lý phát triển rừng.............................. 38
4.2.1. Các mối đe dọa đến công tác quản lý tại BQL rừng phòng hộ Tân Phú
......................................................................................................................... 38
4.2.2. Tham gia của ngƣời dân vào công tác quản lý bảo vệ rừng ................. 48
4.2.3. Thực trạng về cơ cấu tổ chức và tiềm lực của ban quản lý rừng Phòng
hộ Tân Phú ...................................................................................................... 50
4.2.4. Tình hình trồng và khai thác rừng của Ban quản lý rừng Phòng hộ Tân
Phú ................................................................................................................... 54
4.2.5. Thực trạng về công tác du lịch của Ban QLRPH Tân Phú ................... 55
4.2.6. Thực trạng về công tác chi trả dịch vụ môi trƣờng của Ban QLRPH Tân
Phú ................................................................................................................... 59
4.2.7. Công tác nghiên cứu khoa học.............................................................. 59
4.2.8. Đánh giá công tác quản lý rừng phòng hộ ............................................ 60
4.3. Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác quản
lý bảo vệ rừng phòng hộ Tân Phú ................................................................... 62
4.4. Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý bảo vệ rừng........ 65
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................... 69
1. Kết luận ....................................................................................................... 69
2. Tồn tại ......................................................................................................... 71
3. Đề nghị ........................................................................................................ 72
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 74
PHỤ LỤCPHỤ LỤC ....................................................................................... 76


vi

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BQL

:

Ban quản lý

BQLRPH

:

Ban quản lý rừng phòng hộ

BQLRPHTP :

Ban quản lý Rừng Phòng Hộ Tân Phú

BVR

:

Bảo vệ rừng

DVMTR

:

Dịch vụ môi trƣờng rừng

MTR

:

Môi trƣờng rừng

PCCCR

:

Phòng cháy chữa cháy rừng

PCCN

:

Phòng chống cháy nổ

PT

:

Phân trƣờng

QLBVR

:

Quản lí bảo vệ rừng

RPH

:

Rừng phòng hộ

TK

:

Tiểu Khu

UBND

:

Ủy ban nhân dân


vii

DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1. Diện tích rừng và đất lâm nghiệp do đơn vị quản lý của Ban quản
lý rừng Phòng hộ Tân Phú. ............................................................................. 20
Bảng 3.2. Hiện trạng rừng và đất lâm nghiệp (ĐVT: ha) ............................... 21
Bảng 3.3. Danh lục loài thực vật có tên trong sách đỏ Việt Nam hoặc danh
lục đỏ thế giới .................................................................................................. 25
Bảng 3.4. Danh lục loài động vật có tên trong Danh lục Đỏ thế giới hoặc
Sách Đỏ Việt Nam .......................................................................................... 26
Bảng 3.5. Tình hình dân số và lao động khu vực nghiên cứu......................... 28
Bảng 4.1. Những thuận lợi và khó khăn về điều kiện tự nhiên của RPH ....... 32
Bảng 4.2. Những thuận lợi và khó khăn về điều kiện kinh tế - xã hội của Ban
quản lý RPH Tân Phú có ảnh hƣởng tới công tác quản lý rừng ..................... 34

Bảng 4.3. Thống kê số vụ vi phạm và diện tích phá rừng tại rừng phòng hộ
Tân Phú. .......................................................................................................... 40
Bảng 4.4. Thống kế số vụ vi phạm khai thác lâm sản trái phép của Ban quản
lý rừng phòng hộ Tân Phú, giai đoạn 2011 - 2015 ......................................... 41
Bảng 4.5. Tình hình khai thác, tỉa thƣa rừng trồng của Ban quản lý rừng
phòng hộ Tân Phú, giai đoạn 2011 - 2015 ...................................................... 45
Bảng 4.6. Công tác giao khoán của Ban quản lý rừng phòng hộ Tân Phú, giai
đoạn 2011 - 2015 ............................................................................................. 46
Bảng 4.7. Biểu tổng hợp số vụ cháy rừng ....................................................... 48
Bảng 4.8. Tổng số hộ nhận khoán đất rừng và số hộ có thu nhập chính từ rừng
của Ban quản lý rừng Phòng hộ Tân Phú, năm 2015...................................... 49
Bảng 4.9. Tổng số hộ tham gia tập huấn và số hộ tham gia bảo vệ rừng của
Ban quản lý rừng Phòng hộ Tân Phú, năm 2015. ........................................... 50
Bảng 4.10. Tình hình trồng và khai thác rừng của Ban quản lý rừng Phòng hộ
Tân Phú, giai đoạn 2010 - 2015 ...................................................................... 54
Bảng 4.11. Kết quả đánh giá của cán bộ quản lý về công tác bảo vệ rừng của
Ban QLRPH Tân Phú. ..................................................................................... 60
Bảng 4.12. Phân tích SWOT về quản lý rừng trong công tác quản lý bảo vệ
rừng Phòng hộ Tân Phú................................................................................... 63


viii

DANH M ỤC HÌNH, SƠ ĐỒ
Sơ đồ 2.1. Sơ đồ phƣơng hƣớng giải quyết các vấn đề của đề tài nghiên cứu 12
Biểu đồ 4.1. Biểu đồ số vụ vi phạm luật bảo vệ phát triển rừng phòng hộ Tân
Phú, giai đoạn 2010 – 2014. ............................................................................ 43
Sơ đồ 4.1. Sơ đồ tổ chức bộ máy quản lý rừng phòng hộ Tân Phú. ............... 51
Biểu đồ 4.2. Biểu đồ số lƣợt khách du lịch 05 năm của RPH Tân Phú .......... 58
Sơ đồ 4.2. Sự tham gia giữa các bên liên quan trong quản lý rừng Phòng hộ

Tân Phú ........................................................................................................... 66


1

ĐẶT VẤN ĐỀ
Tài nguyên rừng có vai trò và ý nghĩa hết sức quan trọng đối với đời sống
con ngƣời. Ngoài việc cung cấp các sản phẩm phục vụ cho việc phát triển kinh tế xã hội, rừng còn giữ một chức năng quan trọng khác đó là khôi phục môi trƣờng
sinh thái, giảm nhẹ thiên tai và biến đổi khí hậu, bảo vệ nguồn nƣớc và cải tạo đất.
Trong những năm qua diện tích rừng phòng hộ cả nƣớc đang bị suy giảm nghiêm
trọng cả về số lƣợng lẫn chất lƣợng rừng, làm ảnh hƣởng tới chức năng phòng hộ
môi trƣờng và tính đa dạng sinh học của rừng. Một phần nguyên nhân dẫn đến việc
rừng phòng hộ bị tàn phá nhƣ vậy là do công tác quản lý rừng vẫn còn nhiều hạn
chế. Do đó việc quản lý, bảo vệ, khôi phục lại và phát triển tài nguyên rừng, phấn
đấu hạn chế và tiến tới chấm dứt nạn phá rừng, nâng cao độ che phủ của rừng là
mục tiêu của Đảng và Nhà nƣớc trong thời kỳ đổi mới.
Ban quản lý rừng Phòng hộ Tân Phú nằm trên địa bàn của hai xã Gia Canh và
Phú Ngọc huyện Định Quán tỉnh Đồng Nai với tổng diện tích rừng và đất lâm
nghiệp 13.857,1ha. Đây chính là khu vực rừng phòng hộ xung yếu đầu nguồn của
hồ thủy điện Trị An, có vị trí vai trò rất quan trọng trong việc cung cấp, điều tiết
nguồn nƣớc và phòng hộ bảo vệ môi trƣờng trong khu vực. Hiện nay, trong lâm
phận và khu vực giáp ranh với rừng do Ban QLRPH Tân Phú quản lý có rất nhiều
hộ dân sinh sống. Với đặc điểm trình độ dân trí, sự hiểu biết về pháp luật trong lĩnh
vực bảo vệ rừng còn nhiều hạn chế và canh tác nông lâm nghiệp là chính nên nguy
cơ bị tác động và áp lực đối với rừng, đất rừng là rất lớn.
Nhằm từng bƣớc giải quyết những mâu thuẫn, áp lực và các vần đề nêu trên;
để có sự đánh giá và cái nhìn tổng quan về hiện trạng rừng, đất lâm nghiệp cũng
nhƣ điều kiện cơ sở hạ tầng thiết bị của Ban QLRPH Tân Phú làm cơ sở xác định,
đề xuất xây dựng các công trình bổ sung, các giải pháp kỹ thuật lâm sinh nhằm bảo
vệ, khôi phục, phát triển và nâng cao chất lƣợng rừng, duy trì ổn định diện tích rừng

hiện có, nâng cao độ che phủ, duy trì chức năng phòng hộ của rừng một cách ổn
định bền vững thì việc Nghiên cứu định hướng nâng cao hiệu quả quản lý và
phát triển lâm nghiệp tại Ban Quản lý rừng phòng hộ Tân Phú tỉnh Đồng Nai là
cần thiết và cấp bách trong giai đoạn hiện nay.


2

Chƣơng 1
TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Cơ sở khoa học
Quản lý bảo vệ rừng là một lĩnh vực tƣơng đối rộng lớn bao gồm hàng loạt các
biện pháp quản lý bảo vệ rừng khác nhau nhƣ quản lý bảo vệ bằng hệ thống các Luật,
chính sách, các Nghị định nhƣ giao đất, giao rừng, phòng chống lửa rừng....
Trƣớc đây vấn đề quản lý, sử dụng rừng và đất rừng chỉ đơn thuần là việc
khai thác các sản phẩm của rừng mà ít hoặc chƣa chú trọng tới việc bảo vệ, tái tạo
và phát triển vốn rừng cũng nhƣ việc phát huy vai trò của rừng trong việc bảo vệ
môi trƣờng sinh thái.
Hiện nay, vấn đề quản lý sử dụng rừng đều phải dựa trên cơ sở đảm bảo sự
phát triển bền vững. Quản lý rừng bền vững là thực hiện triệt để và đồng bộ các
biện pháp nhằm không ngừng phát huy hiệu quả kinh doanh, ổn định liên tục những
tác dụng và lợi ích của rừng trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Sự phát triển bền vững
này phải đảm bảo 3 yếu tố sau:
Bền vững về mặt môi trƣờng sinh thái: Quản lý bảo vệ phải duy trì hệ thống
sinh vật, bảo vệ phát triển đa dạng sinh học và tính ổn định của hệ sinh thái.
Bền vững về mặt xã hội: Thu hút lao động vào nghề rừng, tạo công ăn việc
làm ổn định cho ngƣời lao động. Đáp ứng đƣợc nhu cầu sử dụng tài nguyên rừng
của thế hệ hiện tại đồng thời không làm ảnh hƣởng đến lợi ích của thế hệ mai sau.
Bền vững về mặt kinh tế: Cây trồng phải cho hiệu quả kinh tế cao, năng xuất
chất lƣợng ổn định đồng thời phải đƣợc thị trƣờng chấp nhận. Nghĩa là phát triển

phải đảm bảo lợi ích lâu dài cho con ngƣời, tài nguyên sinh vật, môi trƣờng cần phải
giữ gìn cho các thế hệ sau, thể hiện ba mặt đó là phù hợp về môi trƣờng, có lợi ích
về mặt xã hội đáp ứng về mặt kinh tế. (PGS.TS. Lê Sỹ Trung, 2008).
1.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nƣớc
1.2.1. Tình hình quản lý bảo vệ rừng trên thế giới
Theo số liệu thống kê của tổ chức FAO đầu thế kỷ XX diện tích rừng trên thế
giới chỉ còn 6 tỷ ha, đến năm 1991, con số này giảm xuống còn 3,717 tỷ ha trên
toàn thế giới và đến năm 1995 diện tích rừng trên toàn thế giới chỉ còn 2,3 tỷ ha.


3

Tính trung bình mỗi năm diện tích rừng nhiệt đới bị thu hẹp khoảng 11 triệu ha.
Theo các số liệu thống kê gần đây nhất của các nhà nghiên cứu, trong giai đoạn từ
năm 2000 - 2012, khoảng 2,3 triệu km2 diện tích rừng bị biến mất. Trong khi đó, chỉ
có 0,8 triệu km2 rừng đƣợc phủ xanh. Trung bình mỗi năm, diện tích rừng nhiệt đới
bị mất trên toàn cầu tăng khoảng 2,100 km2. Tốc độ thay đổi mật độ rừng ở các khu
rừng phía đông nam nƣớc Mỹ cao gấp 4 lần so với các khu rừng ở Nam Mỹ, với
hơn 31% diện tích rừng bị mất hoặc đƣợc tái sinh. Paraguay (Nam Mỹ), Malaysia
và Campuchia (Đông Nam Á) là các quốc gia có tỷ lệ mất rừng cao nhất thế giới.
Trong khi đó diện tích rừng trồng chỉ bằng 1/10 diện tích rừng bị mất đi, đó là chƣa
kể đến việc mất tính đa dạng sinh học. Qua thống kê cho thấy 30% diện tích rừng
đƣợc sử dụng để sản xuất gỗ và các sản phẩm phi gỗ, thƣơng mại lâm sản ƣớc tính
đạt 327 tỷ USD/năm. Sự biến mất hoặc tái sinh các khu rừng có ảnh hƣởng nhất
định đến hệ sinh thái cũng nhƣ sự thay đổi của khí hậu toàn cầu và gây ra những
hậu quả nghiêm trọng đối với con ngƣời [12].
Sự gia tăng dân số gây sức ép lớn đối với tài nguyên rừng, phƣơng thức quản
lý rừng theo hƣớng tiếp cận đơn mục đích đã không còn phù hợp. Ngày nay các
nƣớc hƣớng tới phƣơng thức quản lý rừng mới mang tính bền vững hơn đó là
phƣơng thức quản lý rừng đa mục đích đã không còn phù hợp nữa, xã hội loài ngƣời

bắt đầu hƣớng tới một phƣơng thức quản lý rừng mới mang tính bền vững hơn đó là
phƣơng thức quản lý rừng đa mục đích. Quản lý rừng theo hƣớng tiếp cận mới.
Quản lý đa mục đích là một đóng góp đáng kể cùng sự phát triển của ngành lâm
nghiệp, sự phát triển đó phải mang lại lợi ích kinh tế, môi trƣờng, xã hội có thể cân
bằng giữa nhu cầu hiện tại và tƣơng lai.
Việc quản lý rừng theo phƣơng thức tập trung đã không mang lại kết quả
trong quản lý tài nguyên rừng nhƣ mong muốn của các nhà quản lý, ngƣời ta bắt
đầu nhận thấy tầm quan trọng của ngƣời dân, cộng đồng địa phƣơng trong việc
tham gia quản lý tài nguyên rừng là cơ sở của sự ra đời phƣơng thức quản lý tài
nguyên rừng dựa vào cộng đồng và khái niệm đồng quản lý tài nguyên cũng đƣợc ra
đời từ đó. Phƣơng thức quản lý rừng cộng đồng xuất hiện đầu tiên ở Ấn Độ và dần


Luận văn đủ ở file: Luận văn full