NGƯỜI kể CHUYỆN NGÔI THỨ NHẤT TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN HUY THIỆP

NGƯỜI KỂ CHUYỆN NGÔI THỨ NHẤT TRONG TRUYỆN NGẮN NGUYỄN HUY THIỆP
Jeudi, 22 Décembre 2011 23:07

Phạm Thị Thùy

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Nguyễn Huy Thiệp là một tên tuổi nổi bật trên văn đàn Việt Nam trong giai đoạn đổi m
kháng chiến chống Mỹ. Mảng sáng tác nổi bật nhất và thu hút được sự quan tâm rộng rã
của nhà văn chính là truyện ngắn.

Nói đến cái hay của truyện Nguyễn Huy Thiệp là nói đến cái hay của cách kể chuyện, h
đúng hơn là cách xây dựng hình tượng người kể chuyện, loại hình tượng không thể thiếu c
kỳ một tác phẩm tự sự nào. Đa phần người kể chuyện trong truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệ
hiện ở ngôi thứ nhất. Các tác phẩm kể theo ngôi thứ nhất của Nguyễn Huy Thiệp không lấ
tiết làm trọng mà chú ý thể hiện đời sống nội tâm của các nhân vật. Sức lay động của các
truyện đến từ cái nhìn bên trong được thể hiện qua giọng điệu kể chuyện trầm buồn, suy
từng trải của người kể.

Trong số các truyện ngắn kể theo ngôi thứ nhất của Nguyễn Huy Thiệp thì chiếm phần
những truyện kể theo điểm nhìn đơn tuyến (18 truyện). Ở số ít truyện còn lại, câu chuyệ
kể theo điểm nhìn đa tuyến.
2. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU

2.1 Người kể chuyện trong các truyện ngắn kể theo ngôi thứ nhất với điểm nhì
tuyến

Trong các truyện kể này, tác giả chọn một nhân vật xưng “tôi” để kể chuyện. Nhân vật “
có thể đóng vai trò người dẫn chuyện trong tác phẩm hoặc một phần tử trong hệ thống nh
tham gia vào các tình huống của truyện. Bản thân hình tượng “tôi” – người kể chuyện cò
nghĩa nhân đôi. “Tôi” vừa là người kể chuyện về các nhân vật khác, đồng thời là đối tượng

thức trở lại của chính mình. Các nhân vật xuất hiện trong câu chuyện của nhân vật “tôi
được thể hiện trong sự kết hợp giữa việc miêu tả hành động, lời nói với những diễn biến
phức tạp bên trong của nhân vật. Trong tác phẩm, “tôi” – người kể chuyện thường có sự t
điểm nhìn với các nhân vật khác trong khi kể chuyện, đồng thời xuất hiện hiện tượng m
vật, sự việc được nhìn nhận từ nhiều điểm nhìn khác nhau từ các nhân vật trong truyện.

Để có được cái nhìn cụ thể hơn về loại hình tượng người kể chuyện này, chúng ta thử đi v
hiểu một số truyện ngắn tiêu biểu của Nguyễn Huy Thiệp.
Các truyện Kiếm sắc, Phẩm tiết, Mưa Nhã Nam, Cún, Trương Chi

Cả năm truyện ngắn đều được kể bởi một người kể chuyện xưng “tôi”. Nhưng người kể c


này chỉ đóng vai trò người dẫn chuyện chứ không tham gia vào các tình huống, sự kiện
truyện. Anh ta đóng vai trò là người quan sát, cảm nhận và kể lại những điều nghe được
được dựa vào điểm nhìn cá nhân của mình. Mô típ dẫn chuyện của cả năm trường hợp n
người kể chuyện xưng “tôi” được nghe kể về cuộc đời của các nhân vật trong truyện b
nhân chứng lịch sử có lai lịch cụ thể, được cung cấp những tư liệu mà theo anh ta là có
thực tế, rồi sau đó sắp xếp, dàn dựng lại để tạo thành câu chuyện hiện tại mà độc giả tiế
Điều đó cho thấy, người kể chuyện xưng “tôi” trong khi luôn cố ý gợi cho người đọc cảm g
tưởng rằng, những điều anh ta kể ra ở đây là có thật, đồng thời gián tiếp thừa nhận rằng
câu chuyện được kể lại xuất phát từ cảm thụ cá nhân của anh ta, dựa vào điểm nhìn h
của anh ta để kể.

Lối dẫn chuyện này có thể gây nhầm lẫn cho người đọc trong khi tiếp nhận tác phẩm, n
các tác phẩm lấy cảm hứng từ những nhân vật có thật trong lịch sử mà cách hiểu về cuộc
nhân cách đã được “đóng khung” trong cách hiểu của người đọc (Kiếm sắc, Phẩm Tiết
Nhã Nam), rằng đây không phải là những sáng tác hư cấu văn học mà là những truyện gh
lại những hiện thực khách quan có thật. Nhưng sự thật hoàn toàn ngược lại. Những câu c
được kể ở năm tác phẩm này đều là những truyện kể mang tính chất hư cấu, là những hiệ

đã được lọc qua lăng kính sáng tạo chủ quan của tác giả. Ngay cả nhân vật “tôi” dẫn c
cũng chỉ là một hình tượng hư cấu, nó có thể chứa đựng những định hướng nghệ thuật và
niệm cá nhân của tác giả về đời sống và con người nhưng bản thân hình tượng này lại th
thế giới hư cấu của tác phẩm.

Tuy nhiên, cách kể của người kể chuyện xưng “tôi” ở các tác phẩm trên không giống nhau
hai truyện ngắn Kiếm sắc và Phẩm tiết, người kể chuyện sau khi giới thiệu hoàn cản
thuật của mình thì đóng vai trò là người kể chuyện từ điểm nhìn bên ngoài trong câu c
tiếp theo sau đó. Tính cách, phẩm chất của các nhân vật hiện lên thông qua sự miêu tả
quan ngoại hình, hành động, lời nói trong mối quan hệ với các nhân vật khác. Câu chuyệ
kể ở thì hiện tại, không xuất hiện những đoạn thể hiện cảm xúc, tâm trạng hay sự hồi
nhân vật. Lời kể chủ yếu là lời tả. Còn ở ba truyện ngắn còn lại, “tôi” – người kể chuyện
vào điểm nhìn bên trong của nhân vật để trần thuật. Hình ảnh của nhân vật được thể hi
yếu qua thế giới nội tâm của chúng. Lời người kể thường xuyên xen lẫn lời nội tâm của nhâ

Các truyện Chảy đi sông ơi, Con gái thủy thần, Quan âm chỉ lộ, Những người th
Tướng về hưu

“Tôi” trong các truyện ngắn này vừa là người kể chuyện, vừa là một nhân vật trong thế g
phẩm, nhưng mức độ tham dự của anh ta ở từng tác phẩm có sự khác nhau. Anh ta không
người chứng kiến mà còn là người trong cuộc, trực tiếp tham dự vào các tình tiết của t
Anh ta có thể không phải là một nhân vật chính nhưng là một hình tượng nghệ thuật độc
thể được nhận diện rõ ràng trong tác phẩm. Xét trên một phương diện nào đó, người kể c
trong tác phẩm còn có vai trò là “chất xúc tác”, góp phần làm bộc lộ tính cách của các nh
trong truyện. Ngược lại, các nhân vật kia cũng có vai trò tích cực thúc đẩy quá trình nhậ
và tự ý thức của nhân vật “tôi”. Bên cạnh đó, khi truyện được kể từ điểm nhìn của ng
chuyện xưng “tôi” thì người kể có điều kiện tự do bộc lộ cá nhân, biểu đạt tình cảm chủ
Khi đó, cái “tôi” một mặt là cái “tôi” khách quan, mặt khác cũng là cái “tôi” chủ quan, cá

nội tâm, cái “tôi” tâm lý. Một mặt anh ta hướng ra thế giới của các nhân vật, sự kiện đ
thuật, mặt khác hướng vào thế giới nội tâm của mình để bộc lộ những suy nghĩ, tình cả
thân.

Để kể những câu chuyện của mình, người kể chuyện trong năm tác phẩm trên không c
vào điểm nhìn chủ quan của bản thân. Hình thức tự sự trong các truyện kể khá đa dạng.
kể có khi đứng ra kể chuyện, có khi trao quyền trần thuật lại cho các nhân vật khác, để
nhận xét về nhau; có khi một sự kiện, hiện tượng được nhìn nhận từ các góc nhìn khác nh
nhiều nhân vật; “tôi” cũng có khi dựa vào điểm nhìn của mình, có khi lại dựa vào điểm nh
người khác để kể chuyện. Sự đan xen nhiều hình thức tự sự dựa trên các kết cấu điểm nhì
nhau tạo cho các tác phẩm nhiều tầng ý nghĩa phong phú, đa dạng và sâu sắc. Người đọc
buộc phải hướng theo một quan điểm trần thuật duy nhất mà cùng lúc được đối thoại vớ
nhân vật. Điều đó làm tăng khả năng khái quát hiện thực của truyện ngắn, đồng thời dành
sự chủ động suy nghĩ hơn cho độc giả khi đọc tác phẩm.

Nhân vật chính trong các truyện ngắn này đều là những người đàn ông. Họ đều cảm th
loài, cô đơn và bế tắc trước hiện thực đời sống biến hóa, phức tạp. Nhưng họ không b
ngừng hoạt động, ngừng khám phá những giới hạn không gian mới giải thoát mình tình tr
đọng, bất lực. Tuy vậy, những kết thúc dành cho họ lại thường là bi kịch. Khi tái hiện lại
quãng đời của các nhân vật này, điểm nhìn của người kể chuyện thường di chuyển theo
chiều kích không gian rộng lớn trong những khoảng thời gian tương đối dài. Trong đó,
biến cố, những sự kiện xảy ra trong cuộc đời nhân vật được liệt kê ở mức độ khá dày bê
những chi tiết độc thoại hay miêu tả nội tâm của nhân vật. Người kể chuyện có khi kể v
người khác, có khi kể về chính mình. Ở những truyện mà “tôi” vừa là người kể chuyện,
nhân vật chính, cái “tôi” nội tâm, cái “tôi” tâm lý chiếm phần ưu trội hơn cái “tôi” khách q

2.2 Người kể chuyện trong các truyện ngắn kể theo ngôi thứ nhất với điểm nh
tuyến

Tự sự ngôi thứ nhất theo điểm nhìn đa tuyến là hình thức tự sự mà ở đó điểm nhìn có s

chuyển trên hai hay nhiều người kể chuyện xưng “tôi”. Những cái “tôi” này không phả
phân thân của một cái “tôi” nào đó. Chúng tồn tại với tư cách là những chủ thể độc lập, th
rõ sự mâu thuẫn nội tại trong ý thức. Nói cách khác, mỗi cái tôi được miêu tả như một ý th
trường hợp, trong truyện ngắn xuất hiện hai người kể chuyện xưng “tôi”. Trong đó, một c
giữa vai trò người kể chuyện chính, còn chủ thể kia giữ vai trò của người dẫn truyện,
đóng vai một người được nghe kể lại câu chuyện từ người kể chuyện xưng “tôi” thứ nhất
trần thuật lại một cách khách quan những gì nghe được. Cũng có trường hợp, một tru
xuất hiện nhiều nhân vật – người kể chuyện kể những câu chuyện khác nhau. Mỗi ng
chuyện là một chủ thể nhận thức mang điểm nhìn và quan niệm khác nhau về hiện thực
những câu chuyện nhỏ ấy đều được sắp xếp theo định hướng của “tôi” – người kể chuyện
làm nổi bật nội dung, tư tưởng của một câu chuyện lớn hơn bao trùm các mẩu chuyện đó
nhìn bao quát vẫn thuộc về “tôi” – người kể chuyện, nhưng anh ta không áp đặt điểm nh
mình lên những người kể chuyện khác, anh ta luôn cố ý tạo ra mối quan hệ bình đẳng gi
câu chuyện được kể trong tác phẩm. Trong các tác phẩm này thường có từ hai người kể c
trở lên, những câu chuyện được sắp xếp xen kẽ, tạo ra khả năng đối thoại to lớn giữa các


với nhau.

Thuộc về hình thức tự sự này là các truyện: Những bài học nông thôn, Chú Hoạt tô
cẩm, Vàng lửa, Mưa.

Những bài học nông thôn là một truyện ngắn xúc động và sâu sắc lấy đề tài đời sống
thôn của Nguyễn Huy Thiệp. Người kể chuyện xưng “tôi” giữ vai trò là người kể chuyện
những sự kiện, hiện tượng trong truyện đều được nhìn theo điểm nhìn và cảm xúc của “tô
cách khác, truyện được kể chủ yếu từ góc độ chủ quan của người kể chuyện. Đồng thời
cũng là nhân vật chính tham gia vào mọi sự kiện, diễn biến xảy ra trong tác phẩm. Thôn
mối quan hệ với các nhân vật khác, nhân vật “tôi” tìm kiếm được những chất liệu đời số
xây dựng nên câu chuyện của mình. Ngoài câu chuyện của “tôi”, xen kẽ trong mạch tru
những câu chuyện do các nhân vật chị Hiên, bà Lâm và anh giáo Triệu lần lượt thuật lại. M

chuyện gắn bó với những cảm xúc, ký ức, quan điểm riêng của mỗi nhân vật về cuộc đờ
sống và cả những chiêm nghiệm triết lý riêng tư. Trong quá trình trần thuật này, ng
chuyện xưng “tôi” chỉ đóng vai trò người quan sát, lắng nghe và tường thuật lại, anh ta
can dự vào ý thức của chủ thể đang kể chuyện. Như vậy, trong lòng một câu chuyện lớ
“tôi” – người kể chuyện là những câu chuyện nhỏ độc lập nhưng xét trong tổng thể tác
chúng vẫn có mối liên quan chặt chẽ với câu chuyện lớn về mặt tư tưởng và định hướng
thuật. Vì xét cho cùng, điểm nhìn bao quát và vai trò kể chuyện chính vẫn thuộc về c
xưng “tôi”.

Hai truyện ngắn Chú Hoạt tôi và Thổ cẩm đều xuất hiện hai người kể chuyện xưng
Người kể chuyện xưng “tôi” thứ nhất giữ vai trò là người kể chuyện trong phần chính của
ngắn, còn người kể chuyện xưng “tôi” thứ hai xuất hiện ở vị trí người lắng nghe câu chuy
“tôi” trên kia và tường thuật lại. Người kể chuyện thứ nhất đồng thời cũng là một nhân vậ
truyện, anh ta là người kể chuyện duy nhất trong toàn bộ phần chính của câu chuyện.
việc, diễn biến trong đó đều được quan sát và kể lại từ điểm nhìn chủ quan của anh t
người kể chuyện thứ hai hoàn toàn đứng ngoài câu chuyện được kể lại, anh ta chỉ tường
những gì được nghe kể mà thôi. Thực chất, anh ta là người dẫn chuyện nhưng vì xuất hiện
tác phẩm nên vai trò dẫn dắt của anh ta không thể hiện rõ ràng, anh ta giống như một th
thụ động hơn. Một người đang đối thoại với người kể chuyện chính. Hình thức này mang
người đọc cảm giác rằng những nhân vật và câu chuyện trên kia là có thực, mang tính
quan cao.

Hai truyện ngắn Vàng lửa và Mưa đều có kết cấu truyện lồng truyện. Trong truyện ngắn
lửa là sự đan xen giữa ba câu chuyện được kể bởi ba người kể khác nhau, còn trong Mư
câu chuyện của hai người kể riêng biệt cũng khéo léo hòa quyện vào nhau suốt mạch truy

Người kể chuyện xưng “tôi” đóng vai trò người kể chuyện ngang hàng với những người
lại. Trong Vàng lửa, người kể xưng “tôi” không đồng thời là nhân vật trong truyện, anh
một câu chuyện lớn và câu chuyện này được thêu dệt nên bởi hai câu chuyện nhỏ khác đ
bên trong. Các nhân vật kể chuyện đều là những chủ thể độc lập và toàn quyền với câu c

của mình, “tôi” – người kể chuyện hoàn toàn đứng ngoài. Nhưng dù là hai câu chuyện nhỏ
biệt song chúng vẫn nằm trong mạch tư tưởng chủ đề chung của tác phẩm, cùng phục


một định hướng nghệ thuật thống nhất của người kể chuyện xưng “tôi”. ỞMưa, bên cạ
chuyện giữa hai nhân vật “anh” và em” là câu chuyện của cô gái tên M. kể cho người bạn
của mình nghe. Câu chuyện thứ hai được lồng vào trong mạch kể của câu chuyện thứ nhấ
dòng tự sự của người kể chuyện chính là nhân vật xưng “anh”. Xét về mặt kết cấu thì đâ
là hai câu chuyện độc lập được sắp xếp xen kẽ nhau theo dụng ý nghệ thuật của ng
chuyện, nhưng cũng như Vàng lửa, chúng cùng hướng đến một nội dung tư tưởng theo
điểm của người kể chuyện chính.
3. KẾT LUẬN

Nhìn chung, hình thức tự sự ngôi thứ nhất ở các truyện ngắn này khá đa dạng. Có kh
truyện chỉ xuất hiện một người kể chuyện xưng “tôi”, có khi xuất hiện từ hai cái “tôi” kể c
trở nên. Trong nhiều trường hợp, người kể chuyện còn trao điểm nhìn trần thuật lại cho nh
và kể chuyện từ góc nhìn của nhân vật này. Hơn nữa, các điểm nhìn ở “tôi” – người kể c
không cố định mà luôn có sự di động. Sự kết hợp nhiều hình thức tự sự đa dạng đã đem
tác phẩm cái nhìn đa chiều hấp dẫn, đồng thời mở rộng tầm khái quát hiện thực của
ngắn. Tự sự ngôi thứ nhất giúp người kể chuyện thể hiện được tính cá thể cao trong lời kể
kể chuyện của mình. Cái “tôi” của người kể chuyện có khả năng bộc lộ chiều sâu trong
thức và thể hiện sâu sắc quá trình tự vấn của bản thân. Sự tương tác, đối thoại giữa nh
thức chủ thể độc lập góp phần tạo nên tiếng nói đa thanh, đa giọng điệu trong tác phẩm.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] Đỗ Hồng Hạnh (tuyển chọn), 2005. Truyện ngắn Nguyễn Huy Thiệp. Nxb. Văn hóa Sà
Tp.Hồ Chí Minh.
[2] Phạm Xuân Nguyên, 2001. Đi tìm Nguyễn Huy Thiệp. Nxb. Văn hóa thông tin, Hà Nội.
[3] Nguyễn Huy Thiệp, 2006. Giăng lưới bắt chim. Nxb. Hội nhà văn, Hà Nội.

[4] Trần Đình Sử (chủ biên), 2003, Tự sự học – Một số vấn đề lý luận và lịch sử, Nxb. Đại
phạm, Hà Nội.