skkn một số kinh nghiệm rèn kỹ năng giao tiếp cho trẻ mẫu giáo 3 4 tuổi tại trường mầm non thạch bình

PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THẠCH THÀNH

TRƯỜNG MẦM NON THẠCH BÌNH

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

“MỘT SỐ KINH NGHIỆM RÈN KỸ NĂNG GIAO TIẾP CHO
TRẺ MẪU GIÁO 3 - 4 TUỔI TRƯỜNG MẦM NON THẠCH
BÌNH”

Người thực hiện: Đoàn Thị Sen
Sinh ngày; 29/01/1989
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường mầm non Thạch Bình
SKKN thuộc lĩnh vực: Chuyên môn

1


THẠCH BÌNH, NĂM 2018

MỤC LỤC
TT
NỘI DUNG
1. Mở đầu
1.1
Lý do chọn đề tài
1.2
Mục đích nghiên cứu
1.3
Đối tượng nghiên cứu

1.4
Phương pháp nghiên cứu
2. Nội dung sáng kién
2.1
Cơ sở lý luận
2.2
Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
2.3
Các biện pháp đã sử dụng để rèn kỹ năng giao tiếp cho trẻ mẫu
giáo bé 3 – 4 tuổi
2.3.1 Gần gũi trò chuỵên với trẻ, giúp trẻ tự tin trong giao tiếp
2.3.2 Tạo môi trường giao tiếp để kích thích trẻ tính tích cực hoạt
động giao tiếp
2.3.3 Rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho trẻ thông qua truyện tranh
truyện
2.3.4 Phối kết hợp với gia đình dể phát triển và rèn kỹ năng giao tiếp
cho trẻ.
2.4
Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm đối với hoạt động giáo dục
trong nhà trường
3. Kết luận và kiến nghị
3.1
Kết luận
3.2
Kiến nghị
Tài liệu tham khảo
Danh mục SKKN được xếp loại cấp huyện, cấp tỉnh

Trang
2

2
3
3
3
3
3
3
5
5
6
9
10
11
12
12
13
14
15

1. Mở đầu
1.1.Lý do chọn đề tài :
Con người là một sinh vật xã hội - ngay từ khi sinh ra, con người đã có
nhu cầu liên lạc, giao tiếp và ứng xử với môi trường và những người xung quanh
2


để phát triển và tồn tại. Vì thế kỹ năng giao tiếp được xem là một trong những
kiến thức nền tảng của con người... Không phải đợi đến khi trẻ đi học, thì cha
mẹ mới quan tâm đến việc dạy trẻ kỹ năng giao tiếp, mà ngay từ nhỏ đã phải có
những quan tâm và tác động đến viêc phát triển kỹ năng cần thiết này, mà một

trong những mối quan hệ chính yếu chính là kỹ năng giao tiếp giữa mẹ và con.
Ngay từ khi bé chào đời, thì giao tiếp đã là một kỹ năng quan trọng giúp bé tồn
tại và phát triển, bé giao tiếp qua ánh mắt, qua các cử động của tay chân và đặc
biệt là qua tiếng khóc... . [1]
Một người mẹ có sự quan tâm và gần gũi con chắc chắn sẽ hiểu khi nào
bé khóc vì đói, khi nào bé khóc vì đau, vì sợ và cả vì nhõng nhẽo nữa ! Khi biết
nói ở lứa tuổi nhà trẻ và lên 3 – 4 tuổi ở độ tuổi mẫu giáo, thì trẻ bắt đầu sử dụng
ngôn ngữ để giao tiếp, kết hợp với khả năng bộc lộ cảm xúc thông qua ánh mắt
với những nét mặt, nếu được đáp ứng đầy đủ sẽ giúp cho trẻ hình thành sự tự tin
vào bản thân cũng như xây dựng những mối tương giao với mọi người xung
quanh. Vì thế kỹ năng giao tiếp được xem là một năng lực cần thiết cho trẻ mở
rộng quan hệ từ trong gia đình cho đến ngoài xã hội. Đây là một kỹ năng phức
tạp bao gồm nhiều yếu tố khác nhau, vì thế ngoài năng lực nội tại của trẻ, cô
giáo, phụ huynh phải quan tâm giúp trẻ phát triển và rèn luyện những kỹ năng
giao tiếp. Đây là cơ sở để thực hiện được những dự định,mơ ước của bản thân
trong tương lai . [1]
Như vậy, giao tiếp rất quan trọng với người lớn và vô cùng cần thiết đối
với trẻ mẫu giáo, đặc biệt là lứa tuổi 3 - 4 tuổi. Lứa tuổi mà ông cha ta thường
nói “Thỏ thẻ như trẻ lên ba”. Đối với trẻ lên 3 còn có giai đoạn phát triển tâm lí
đặc biệt “Khủng hoảng trẻ lên 3”. Trẻ lứa tuổi này rất thích hỏi, thích giao tiếp,
thích tìm hiểu sự vật sự việc. Nếu chúng ta không định hướng cho trẻ kỹ năng
giao tiếp tốt sẽ hình thành ở trẻ một số tính như: Tính ngại giao tiếp, tính tự kỷ,
lầm lì, ít nói, thích chơi một mình...Còn nếu định hướng tốt, người lớn thường
xuyên giao tiếp với trẻ: hỏi trẻ những sự việc xung quanh, trả lời đúng các câu
hỏi trẻ đưa ra..., trao đổi cùng trẻ những thắc mắc, giải quyết nhu cầu giao tiếp
cho trẻ sẽ giúp trẻ nhanh nhẹ, hoạt bát, thích giao tiếp, biết cách giao tiếp, chủ
động trong giao tiếp: biết đặt câu hỏi, biết nghe và trả lời câu hỏi của người lớn.
Hiện nay ở các trường mầm non việc lồng ghép giáo dục kỹ năng giao
tiếp cho trẻ mẫu giáo 3 – 4 tuổi cho trẻ đã là một việc làm thường xuyên trong
các năm học. Nhưng chất lượng các kỹ năng thì chưa thật hiệu quả, Giáo viên

chưa thật chú trọng và cũng chưa có được những biện pháp hiệu quả nhất để
kích thích trẻ hoạt động giao tiếp. Để giúp trẻ mẫu giáo 3 – 4 tuổi mạnh dạn, tự
tin trong giao tiếp là giáo viên đứng lớp mẫu giáo 3 – 4 tuổi tôi thấy cần thiết
phải giáo dục kỹ năng giao tiếp cho trẻ mẫu giáo bé 3 - 4 tuổi, nhằm đáp ứng
nhu cầu giao tiếp của trẻ, định hướng cho trẻ những thói quen, hành vi tốt, rèn
cho trẻ những kỹ năng cơ bản. Hay nói cách khác rèn luyện kỹ năng giao tiếp ở
trẻ tạo điều kiện thuận lợi giúp trẻ phát triển toàn diện nhân cách. Chỉ có giao
tiếp thì mới giúp trẻ tự tin trong sinh hoạt và thực hiện được các nhiệm tồn tại
được trong đời sống con người. Từ thực tế hàng ngày tiếp xúc, hướng dẫn, giáo
dục trẻ những kỹ năng giao tiếp tôi đã tìm ra được “ Một số kinh nghiệm rèn kỹ
năng giao tiếp cho trẻ mẫu giáo 3 – 4 tuổi tại trường mầm non Thạch Bình ” để
3


áp dụng thực hiện tại lớp mẫu giáo bé 3 – 4 tuổi tôi đang phụ trách với mong
muốn giúp trẻ biết giao tiếp và thật tự tin trong giao tiếp hàng ngày.
1.2. Mục đích nghiên cứu:
Nghiên cứu các biện pháp rèn kỹ năng giao tiếp cho trẻ mẫu giáo 3 – 4
tuổi ở trường mầm non Thạch Bình .
Phân tích, đánh giá thực trạng mức độ giao tiếp của trẻ trong lớp từ đó
tìm ra những giải pháp, biện pháp phù hợp với trẻ để rèn kỹ năng giao tiếp cho
trẻ mẫu giáo 3 – 4 tuổi tại trường mầm non Thạch Bình
1.3. Đối tượng nghiên cứu:
Tổng kết các biện pháp tổ chức các hoạt động giáo dục kỹ năng giao tiếp
cho trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi
Trẻ mẫu giáo 3 - 4 tuổi và giáo viên Trường mầm non Thạch Bình
1.4. Phương pháp nghiên cứu :
- Phương pháp điều tra khảo sát thực tế.
- Phương pháp thu thập thông tin
- Phương pháp nghiên cứu xây dựng cơ sở lí thuyết.

- Phương pháp thống kê xử lí số liệu.
2. Nội dung
2.1. Cơ sở lý luận:
Giao tiếp là một trong những hoạt động cơ bản của con người, có vai trò
vô cùng quan trọng trong đời sống của mỗi cá nhân. Qua hoạt động giao tiếp, cá
nhân có thể lĩnh hội được nền văn hoá xã hội, nắm bắt được một số đặc điểm
tâm lí – nhân cách của người khác, chia sẻ hiểu biết và bộc lộ thái độ của bản
thân. Nói cách khác, giao tiếp giúp con người hoà nhập vào các mối quan hệ xã
hội và hình thành nhân cách của bản thân. . [2]
Giao tiếp là một kỹ năng chỉ có thể có được nhờ vào việc rèn luyện và học
hỏi. Giao tiếp phát triển nhờ vào cảm giác tự tin của trẻ, khi trẻ mạnh dạn, tự tin
sẽ giám thể hiện mình trước đám đông, không sợ nói trước đông người. Tự tin là
dám làm điều mình nghĩ, bày tỏ cảm xúc của mình với người khác mà không e
ngại. Có thể nói mỗi đứa trẻ ngay từ khi ra đời đã là một cá thể độc lập, có cá
tính và những mong muốn độc lập của riêng mình. Bất kể là cô giáo hay bố mẹ
đều không có đặc quyền chi phối và hạn chế hành vi của trẻ. Vì vậy, việc áp
dụng các biện pháp giáo dục phù hợp với mục tiêu giảng dạy đòi hỏi phải có sự
linh hoạt và mềm dẻo phù hợp với khả năng cũng như hứng thú của trẻ. Dưới
góc nhìn của nhà tâm lý học trẻ em thì trẻ em tuổi lên 3 bắt đầu hình thành một
loại động cơ của hành vi mang tính tự tin, sáng tạo chủ động trong mọi tình
huống, hiển thị ở giao tiếp của trẻ đối với những người xung quanh, đối với bạn
bè. Trong điều kiện có sự giáo dục đúng đắn thì loại động cơ này sẽ được phát
triển mạnh ở các giai đoạn sau. Đó là cốt lõi trong nền tảng mạnh dạn tự tin, chủ
động, sáng tạo của nhân cách con người tương lai. [3]
2.2 .Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
2.2.1. Thuận lợi
Nhà trường luôn quan tâm đầu tư về cơ sở vật chất để đáp ứng phần nào
nhu cầu hoạt động của trẻ trong nhà trường. Ban giám hiệu đã trang bị đầy đủ tài
liệu học, học liệu, thường xuyên tổ chức bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên
4

về kỹ năng sống cho trẻ. Lớp học trang bị các thiết bị hiện đại phục vụ cho giảng
dạy như Máy vi tính, ti vi, đầu đĩa
Chuyên môn xây dựng kế hoạch rèn luyện kỹ năng sống cho từng độ tuổi
phù hợp theo từng chủ đề năm học để giáo viên lựa chọn biện pháp giáo dục cho
phù hợp với trẻ ở độ tuổi lớp mình phụ trách. Lồng vào các buổi họp chuyên
môn tổ chức buổi các buổi hội thảo về việc giáo dục kỹ năng sống cho giáo viên
toàn trường.
Một số phụ huynh nhiệt tình chia sẻ với giáo viên ở lớp về tình hình của
trẻ ở nhà và luôn quan tâm đến trẻ thường xuyên dành thời gian trao đổi với cô
giáo để cùng chăm sóc và giáo dục trẻ.
2.2.2.Khó khăn
Là giáo viên trẻ, vốn sống cũng như kinh nghiệm giáo dục trẻ còn hạn
chế nên gặp nhiều khó khăn trong việc chăm sóc- giáo dục trẻ cũng như dạy trẻ
kỹ năng giao tiếp.
Tuy trẻ cùng một độ tuổi nhưng khả năng nhận thức cũng như kỹ năng, kỹ
xảo hoạt động của các cháu không đồng đều, trong lớp có tới 70% trẻ chưa qua
nhà trẻ và có tới 30% trẻ là trẻ dân tộc thiểu số chưa nói thạo tiếng Việt nên việc
dạy trẻ kỹ năng giao tiếp cho trẻ gặp nhiều khó khăn.
Tâm lý trẻ mẫu giáo bé còn chưa ổn định, ở lứa tuổi này bé đang trải
qua “thời kì khủng hoảng tuổi lên ba” tính độc lập bắt đầu xuất hiện ở trẻ nhu
cầu muốn khẳng định mình là rất lớn, trẻ muốn có thẩm quyền đối với mọi vật
xung quanh, cái gì cũng dành về mình, do đó tính ích kỉ càng có dịp phát triển.
Một số phụ huynh còn xem nhẹ việc giáo dục trẻ ở lứa tuổi mầm non, đưa
con đến trường chỉ đơn giản tìm chỗ gửi con để đi làm ăn. Phụ huynh rất ít dành
thời gian để giao tiếp cùng trẻ. Vì thế công tác phối hợp với phụ huynh trong
việc giáo dục kỹ năng giao tiếp cho trẻ còn gặp không ít khó khăn.
2.2.3.Kết quả khảo sát kỹ năng giao tiếp của trẻ mẫu giáo 3 – 4 tuổi tại
trường mầm non Thạch Bình

Trước khi đưa các kinh nghiệm tôi nghiên cứu vào thực hiện, tôi tiến
hành khảo sát kỹ năng giao tiếp của trẻ ở lớp tôi. Kết quả như sau:
Tiêu chí
TT
khảo sát

Mức độ

Tổng
số trẻ
Tốt

%

Đạt
Khá
%

TB

%

Chưa
đạt

%

Trẻ biết giao
30
3 10,0

3
10,0
5 16,7
19 63,3
tiếp
Mạnh dạn, tự
2 tin trong giao
30
2
6,7
2
6,7
4 13,3
22
73,3
tiếp
Thể hiện cảm
3 xúc
trong
30
2
6,7
3
10,0
4 33,3
22
46,7
giao tiếp
Từ những kết quả trên tôi nhận thấy trẻ lớp tôi đa phần chưa có các kỹ
năng giao tiếp. Đa phần trẻ nhút nhát, có tâm lý lo lắng, thiếu tự tin, ngại tiếp

xúc với cô giáo, bạn bè và những người xung quanh, Chính vì thế mà trẻ rất ngại
1

5


giao tiếp, chỉ ngồi im một chỗ khi cô hỏi thì không muốn trả lời
Như vậy, để phát triển và rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho trẻ mẫu giáo sẽ
giúp trẻ thích ứng đƣợc với các mối quan hệ giữa con người với con người trong
môi trường sống; đồng thời tạo điều kiện cho sự phát triển các chức năng tâm lý
khác như trí tuệ, ngôn ngữ, tạo điều kiện cho hoạt động học tập ở các lớp sau
được tốt hơn thì việc phát triển và rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho trẻ mẫu giáo
3 – 4 tuổi chính là đang góp phần hoàn thiện nhân cách cho trẻ.
2.3. Các biện pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề :
2.3.1. Gần gũi trò chuỵên với trẻ, giúp trẻ tự tin trong giao tiếp
Thực tế cho thấy những trẻ giao tiếp tốt là những trẻ luôn mạnh dạn, tự
tin và hiều động trong sinh hoạt hàng ngày. Với đặc điểm của trẻ mâu giáo 3 – 4
tuổi vốn từ của trẻ bắt đầu tăng nhanh, trẻ muốn nói và có thể nói nhiều, hỏi
nhiều, đây là giai đoạn tiền ngôn ngữ trẻ được giao tiép nhiều thì ngôn ngữ của
trẻ mới phát triển. Muốn ngôn ngữ của trẻ phát triển thì trẻ phải được giao tiếp
nhiều. Với thực tế tại lớp tôi số trẻ tự tin, hiều động, thích trò chuyện, giao tiếp
với mọi người xung quanh là rất thấp. Để trẻ có thể tự tin, mạnh dạn trong giao
tiếp tôi luôn gần gũi trẻ, tạo niềm tin cho trẻ và tạo cơ hội cho trẻ được giao tiếp.
Với những trẻ còn nhút nhát đến lớp hay khóc, khi đón trẻ vào lớp tôi gần gũi vỗ
về trò chuyện với trẻ, tạo cảm giác vui vẻ để trẻ tự tin khi ở bên cô giáo.
Ví dụ: Với những trẻ hay khóc khi đến lớp tôi đón trẻ vỗ về trẻ dẫn trẻ đi
xem xung quanh lớp mình có những gì, Với cách nói phải thật thu hút trẻ như
“ Ôi lớp mình hôm nay có bạn búp bê thật đẹp! Bạn đến từ đâu thế nhỉ? hoặc
Quả bóng của lớp mình có màu gì đây? Bạn Thu Hiền có bộ quàn áo đẹp thế?....
Và trò chuyện cùng với trẻ để trẻ quen dần với cô giáo và các bạn trong lớp.

Cứ với một ngữ điệu hàng ngày đón trẻ cũng không làm trẻ thân thiện
được với cô giáo. Tôi thường xuyên phải thay đổi cách giao tiếp với trẻ để giúp
trẻ nhanh gần gũi với cô với các bạn hơn. Tạo những yếu tố bất ngờ để thu hút
trẻ nhanh quen cô, quen bạn.
Ví dụ: Khi trò chuyện với trẻ bằng những câu hỏi lớp mình có gì đẹp?
Hôm nay Minh Anh mặc áo hoa đẹp thế? … vẫn chưa thu hút được trẻ trò
chuyện cùng cô. Tôi phải chuyển cách thể hiện tạo yếu tố bất ngờ để thu hút sự
chú ý của trẻ như : Ôi ty vi lớp mình hôm nay có chương trình gì mà sôi động
thế. Minh Anh nhìn xem các bạn đang làm gì thế nhỉ! …. Cứ dần dà như thế tôi
đã gần gũi, trò chuyện được với trẻ và giúp trẻ trò chuyện giao tiếp cùng với các
bạn trong lớp.
Trong lớp tôi có cháu: Trà Giang có bố mẹ đều làm công ty, Ở độ tuổi
nhà trẻ, bố mẹ cho ở nhà với ông bà. Vào đầu năm học khi bố mẹ đưa đi học,
cháu không khóc nhưng cũng không nói, không biết chào hỏi, không chơi với
các bạn, chỉ ngồi nhìn, Làm thế nào để giúp trẻ hoà nhập được với các bạn? Vì ở
nhà trẻ chỉ gioa tiếp với ông bà nên khi đến lớp có nhièu bạn, cô giáo lạ nên
phải tạo cho trẻ cảm giác an toàn khi ở bên cô giáo, bên các bạn. Tôi luôn gần
gũi và trò chuyện cùng trẻ để trẻ quen cô như: Hôm nay Trả Giang mặc áo hoa
đẹp thế? Con đứng lên cho cô ngắm chiếc áo của con nào? Hoặc: Sáng nay con
ăn gì? Con thích đồ chơi nào để cô lấy cho con? Tối qua về nhà con ăn những
gì? Mẹ con đi làm ở đâu? Nhà con có ai? ….. Lúc đầu cháu không nói, nhưng
6


tôi vẫn kiên trì và thay đổi hình thức ngữ điệu giọng nói và bằng những câu hỏi
đơn giản, thân thiết, bẳng cử chỉ ân cần để trẻ thấy tự tin và trong những hoạt
động vui chơi tôi cho cháu ngồi gần mình, tạo cơ hội để cháu được tâm sự kết
quả sau một thời gian ngắn cháu đã gần cô, chơi cùng bạn, biết trả lời câu hỏi
của cô đưa ra. Cháu đã thích đến lớp, ngồi học, ăn, ngủ cùng các bạn và chủ
động trò chuyện giao tiếp cùng cô, cùng bạn.

Kiên trì hàng ngày tôi gần gũi, trò chuyện, động viên, và tổ chức các hoạt
động chơi khác nhau để trẻ quen lớp, quen bạn và có cảm giác vui vẻ khi đến
lớp, Khi trẻ đã quen bạn, quen cố, quen lớp trẻ sẽ tự tin, hiều động và rất thích
tham gia vào các hoạt động trong ngày.Khi tham gia vào các hoạt động trẻ phải
giao tiếp với các bạn, với cô giáo thì mới thực hiện được yêu cầu của hoạt động.
Đây chính là biện pháp hiệu quả nhất để phát triển các kỹ năng giao tiếp cho trẻ
phù hợp theo độ tuổi của trẻ.
2.3.2.Tạo môi trường giao tiếp để kích thích trẻ tính tích cực hoạt
động giao tiếp
Môi trường giáo dục là cơ hội cho trẻ hoạt động là một nội dung hết sức
cần thiết không chỉ với việc giáo dục kỹ năng giao tiếp mà với tất cả các hoạt
động khác. Môi trường giao tiếp và sự tác động của người lớn rất quan trọng với
sự phát triển khả năng giao tiếp của trẻ.Tạo môi trường giao tiếp và giúp cho trẻ
có cảm giác thoải mái, có nhu cầu giao tiếp là một biện pháp quan trọng giúp trẻ
phát triển và rèn luỵên kỹ nâng giao tiếp. Môi trường giao tiếp là điều kiện tốt
nhất giúp trẻ được trải nghiệm để phát triển kỹ năng giao tiếp. Môi trường giao
tiếp của trẻ là tất cả những thời điểm trong ngày từ lúc đón trẻ đến khi trả trẻ.
Tuỳ vào từng đối tượng trẻ tôi đã tạo nên những môi trường giao tiếp kích thích
trẻ hoạt động giao tiếp khác nhau.
* Tạo môi trường giao tiếp mọi lúc mọi nơi với các thời điểm trong ngày:
Với các thời điểm trong ngày, tôi luôn tạo ra cơ hội để cho trẻ được trò
chuyện giao tiếp với cô, với các bạn.
Với những nhút nhát đến lớp chỉ ngồi không thích tham gia vào các hoạt
thì môi trường giao tiếp rất quan trọng để kích thích trẻ hoạt động giao tiếp. Để
kích thích trẻ nhút nhát tham gia vào các hoạt động giao tiếp tôi tổ chức các trò
chơi cho trẻ theo nhóm nhỏ để thu hút trẻ vào chơi. Lúc đầu cũng rất khó khăn
để đưa trẻ đến với những trò chơi tôi tổ chức, tôi đã phải chọn 1 – 2 bạn thật
mạnh dạn tự tin trong lớp tham gia chơi trước để thu hút sự chú ý của trẻ vào trò
chơi sau đó tôi sau đó tôi mới động viên và hướng dẫn để trẻ cùng chơi dần dần
trẻ hứng thú và tham gia chơi cùng với các bạn

Ví dụ: Trong giờ đón trẻ: Khi đã ổn định trẻ sau giờ đón tôi tổ chức trò
chơi động để thu hút trẻ vào hoạt động như chơi trò chơi “ bọ dừa”, Cho trẻ ra
cùng chơi với cô khi đến câu “ Nó kêu Ối, ối., ối…” trẻ cùng cô nằm đạp chân
lên trời trẻ rất thích.

7


Cô cùng trẻ đang chơi trò chơi “ Bọ dừa”
Hoặc chơi trò chơi “ Ếch ộp” Trẻ sẽ cùng cô vừa chơi vừa đọc câu đồng
dao thể hiện điệu bộ khi đến câu Ếch kêu Ộp ộp Cho trẻ nhảy về trước. Lúc đầu
thấy các bạn chơi trẻ chỉ ngồi nhìn sau khi tôi động viên khuyến khích trẻ đã
tham gia chơi lúc đầu vẫn còn e ngại nhưng một lúc sau trẻ quen dần và tự tin
tham gia chơi cùng các bạn
Ngoài ra lớp tôi còn có cháu Phương Anh đã gần bốn tuổi nhưng ở nhà
được bố mẹ nuông chiều muốn gì được nấy, thích thì nói, không thích thì ngồi ì
và cũng không thích chơi với các bạn, khi tìm hiểu ra tôi mới biết năm ngoái
cháu đã đi học nhưng những buổi đi học ít hơn những buổi nghỉ, khi ở nhà cháu
không có bạn bè và cháu được bố mẹ đáp ứng rất đầy đủ về nhu cầu của mình
mà không cần nói ra. Sau khi tìm hiểu kỹ vấn đề tôi đã tổ chức các hoạt động
vui chơi, kích thích trẻ tham gia chơi, tôi chủ động đưa ra các yêu cầu trong giờ
chơi và khuyến khích trẻ tham gia.
Ví dụ: Tôi tổ chức buổi giao lưu văn nghệ, cho cho Phương Anh ngồi
cạnh tôi và giới thiệu với cả lớp có ca sĩ phương Anh đến dự, sau khi cho một
vài trẻ xung phong lên biểu diễn, tôi giới thiệu Ca sĩ Phương Anh sẽ hát tặng cả
lớp một bài hát, cả lớp vỗ tay cỗ vũ bạn nào, lúc đầu cháu còn rất e ngại rụt rè
không muốn đứng lên nhưng khi được các bạn cổ vũ, tôi động viên khuyến
khích, Phương Anh đã đứng lên hát cho cả lớp nghe tuy chưa được tự tin nhưng
Phương Anh cũng đã thể hiện trọn vẹn bà hát. Khi Phương Anh hát xong tôi cho
một trẻ cầm một bông hoa lên tặng ca sĩ và cả lớp vỗ tay động viên tôi thấy

Phương Anh tự tin hẳn lên và các lần sau Phương Anh đã xung phong lên thể
hiện bài hát cùng với các bạn.

Hình ảnh: Cô và trẻ đang giao lưu văn nghệ
* Tạo môi trường giao tiếp trong các hoạt động vui chơi
Trong quá trình giao tiếp kỹ năng giao tiếp của mỗi trẻ có sự khác nhau,
8


chính vì thế mà tôi đã luôn tạo nên các môi trường khác nhau để phát triển, rèn
luyện kỹ năng giao tiếp cho trẻ, tạo cho trẻ cảm giác thoải mái khi có sự sai lệch
trong giao tiếp. Quá trình chơi sẽ giúp trẻ hình thành và rèn luỵên các kỹ năng
giao tiếp. Tôi đã sử dụng các tình huống cụ thể trong khi chơi để sửa cho trẻ
những kỹ năng giao tiếp chưa đúng, giúp trẻ nói theo mẫu của cô và của bạn.
Đặc biệt trong quá trình chơi thường sẽ nảy sinh nhiều tình huống trong nhóm
chơi, giữa nhóm chơi này với nhóm chơi khác. Với những trẻ đã tự tin mạnh dạn
thì môi trường giao tiếp lại là những hoạt động, những trò chơi những bài học để
phát triển và rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho trẻ. Hoạt động vui chơi là điều kiện
rất tốt để trẻ phát triển và rèn luỵên kỹ năng giao tiếp. Thông qua hoạt động vui
chơi trẻ phải giao tiếp thì mới thực hiện được nhiệm vụ chơi và như vậy thông
qua hoạt động chơi sẽ phát triển và rèn luyện kỹ năng giao tiếp giữa bạn bè cùng
nhóm, giữa cô và trẻ và giữa trẻ với những người xung quạnh
Ví dụ: Trẻ chơi ở góc phân vai trẻ được đóng vai người bán hàng và
khách mua hàng. Khách hàng đến mua hàng sẽ phải hói : Hôm nay cửa hàng của
bác có bán những gì ? Người bán hàng phải trả lới: Có rất nhiều thứ như: Rau,
quả, cá, tôm…..Thế chị cần mua thứ gì? Và để mua được hàng người mua phải
nói: Tôi muốn mua ít rau về nấu canh….
Tương tự như vậy ở các góc khác trẻ cũng được giao tiếp và trao đổi với
bạn chơi và giao tiếp với các bạn chơi cùng nhóm.
Ví dụ: Để tạo môi trường giao tiếp để kích thích Phương Anh hoạt động

giao tiếp với các bạn.Trong giờ hoạt động góc, nội dung ở góc phân vai là chơi
trò chơi đóng vai Bác sĩ khám bệnh. Với nội dung chơi Bác sĩ khám bệnh, sau
khi giao nhiệm vụ cho nhóm chơi, tôi gợi ý với nhóm chơi hôm nay sẽ chọn bạn
nào đóng vai Bác sĩ để khám bệnh cho mọi người nào? Tôi gợi ý các bạn thấy
Phương Anh thế nào nhỉ? Phương Anh sẽ thử vai nhé? Các bạn trong nhóm hãy
cổ vũ Bác sĩ Phương Anh nào? … Khi trẻ nhập vai chơi Phương Anh sẽ phải
giao tiếp cùng với các bạn để thực hiện tốt vai chơi của mình. Trong khi cho
Phương Anh nhập vai Bác sĩ khám bệnh, tôi quan sát để động viên hoặc uốn nắn
cho Phương Anh những kỹ năng giao tiếp chưa phù hợp, đồng thời tôi cũng
thường xuyên tạo các tình huống cho trẻ thi đua và cho các trẻ tự nhận xét vai
chơi của mình, của bạn. Lúc đầu tôi phải gợi hỏi các trẻ: Con thấy Bác sĩ
Phương Anh như thế nào? ( rất xinh) Bác sĩ bắt mạch có đau không? ... các
bệnh nhân hãy cỗ vũ để Bác sĩ Phương Anh hoàn thành nhiệm vụ nào? Với
những lời động viên, cổ vũ của cô giáo và các bạn trong lớp Phương Anh đã trở
nên nhanh nhẹn, thích tham gia vào các hoạt động giao tiếp với các bạn và là
một bé rất năng động, hoạt bát, biết nhường nhịn bạn bè và giao tiếp rất lễ phép.
Khi đóng vai Bác sỹ khám bệnh cho bệnh nhân thì bắt buộc Bác sĩ phải
hỏi thăm động viên bệnh nhân, kê đơn thuốc cho bệnh nhân, còn bệnh nhân phải
thể hiện sự mệt mỏi kể bệnh với Bác sỹ. Với những môi trường giao tiếp tôi đưa
ra để thực hiện được vai chơi của mình bắt buộc trẻ phải giao tiếp với nhau để
thực hiện nhiệm vụ
Chẳng hạn: Bệnh nhân: Bác sĩ ơi tôi đau lắm?
Bác sĩ: Bác đau chỗ nào
Bệnh nhân: Tôi đau bụng quá?
9


Bác sĩ: Nào để tôi xem ,.. à! Bụng Bác hơi đầy… Bác ăn những gì?
Bệnh nhân: ăn bim bim, ăn kẹo, uống nưới ngọt …..
Bác sĩ: Chỉ hơi đầy thôi, uống thuốc là khỏi. Từ nay không được

ăn lung tung nhé
Bệnh nhân: Cháu Cảm ơn bác sỹ!
Hoặc: Nhóm xây dựng thì phải đến cửa hàng mua vật liệu xây dựng, mua
thức ăn về để nấu cho các bác thợ ăn: Khi mua hàng thì phải hỏi ý muốn mua
gì? giá như thế nào? người bán hàng thì phải mời chào ân cần niềm nở, khi đưa
hàng cho khách phải vui tươi, biết nói cảm ơn khách hàng và mời lần sau lại tới.
Quá trình chơi không chỉ giúp trẻ tái tạo lại cuộc sống hàng mà giúp trẻ
phát triển khả năng tư duy rèn kỹ năng giao tiếp biết lắng nghe và hiểu câu hỏi,
biết thể hiện sự thân thiện và biết bày tỏ ý kiến “ đồng ý hay không đồng ý...
Quá trình trẻ chơi chính là thời gian trẻ được giao tiếp với bạn bè cùng lớp và trẻ
được thể hiện những hiểu biết của mình thông qua giờ chơi và phát triển thêm
những kỹ năng giao tiếp nảy sinh ra trong quá trình chơi. Cô giáo càng tạo nên
nhiều môi trường giao tiếp sẽ kích thích trẻ hoạt động giao tiếp như vậy kỹ năng
giao tiếp cho trẻ ngày càng được củng cố và phát triển
* Tạo môi trường giao tiếp trong hoạt động học
Ngoài những môi trường giao tiếp mọi lúc, mọi nơi, trong các hoạt động
vui chơi thì hoạt động học cũng là một môi trường quan trọng để phát triển và
rèn luyện kỹ nằng giao tiếp cho trẻ.
Ví dụ: Ở hoạt động khám phá khoa học cho trẻ xem tranh và trò chuyện
với trẻ với chủ đề Gia đình bé. Ở hoạt động này mục đích giúp trẻ biết khi nói
với bố mẹ thì phải như thế nào? Khi đi học về phải như thế nào? ….. từ đó tôi
rèn luyện cho trẻ cách giao tiếp như thế nào là phù hợp với hoàn cảnh và thể
hiện được tình cảm của mình qua giao tiếp như: Hàng ngày ai là người đưa con
đi học? Ai nấu cơm cho con ăn? Đáp lại tình cảm của bố, mẹ các con phải làm
gì? ….. tôi đặt câu hỏi cho trẻ trả lời và sửa sai khi trẻ sử dụng từ ngữ giao tiếp
chưa đúng với hoàn cảnh
Như vậy, môi trường giao tiếp rất quan trọng để kích thích trẻ hoạt động
giao tiếp. Để đạt được mục đích giúp trẻ trong lớp tôi có kỹ năng giao tiếp phù
hợp với từng hoàn cảnh, tôi rất trú trọng tạo môi trường giao tiếp để kích thích
trẻ hoạt động giao tiếp. Nhưng để làm được điều đó cô giáo phải kiên trì và biết

cách làm mới môi trường giao tiếp có như thế mới kích thích được trẻ tham gia
vào các hoạt giao tiếp.
2.3.3. Rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho trẻ thông qua hoạt động thực
hành
Đối với trẻ mẫu giáo bé 3 – 4 tuổi vón từ của trẻ đang phát triển mạnh, trẻ
nói nhiều và rất hay hỏi. đây chính là điều kiện để giúp cho trẻ phát triển và rèn
luyện kỹ năng giao tiếp. Để trẻ phát triển và rèn luyện khả năng giao tiếp giáo
viên phải giúp trẻ có cơ hội thường xuyên được thực hành những kĩ năng giao
tiếp đã biết và học hỏi những kĩ năng giao tiếp mới. Bản thân các hoạt động
hàng ngày ở trường mầm non cho giáo viên vô số cơ hội phong phú để tác động
lên khả năng giao tiếp của trẻ. Chỉ cần có sự quan tâm, trong khi lập kế hoạch
giáo viên có thể tích hợp các cơ hội phát triển khả năng giao tiếp cho trẻ vào
10


nhiều loại hình hoạt động diễn ra trong ngày, vào các thời điểm khác nhau. Tuy
vậy, nên tránh tích hợp một cách đều đều và gượng ép, hãy chọn những cơ hội
thuận lợi và thú vị nhất. Trẻ cần được học các kỹ năng giao tiếp và nuôi dưỡng
hứng thú chia sẻ qua những trải nghiệm thú vị, vui vẻ.
Ví dụ: Trong giờ đón trẻ tôi hỏi trẻ hôm nay ai đưa các bạn đến lớp? Khi
bố mẹ ra về các con phải làm gì để bố mẹ vui? Các con chào bố mẹ như thế nào?
Nếu trẻ nào chào chưa đúng tôi hướng dẫn và cho trẻ thực hành lại.
Hoặc: Trước giờ trả trẻ tôi cho trẻ thực hành giao tiếp chào hỏi khi có bố
mẹ, ông bà đón trẻ. trước khi bố mẹ, ông bà đón về các con phải làm gì? Các
con đã thể hiện tình cảm của mình với cô giáo như thế nào nhỉ? cho trẻ trả lời
nếu trẻ thực hiện giao tiếp đúng với hoàn cảnh tôi khen động viên trẻ, nếu trẻ
thực hiện chưa đúng tôi hướng dẫn trẻ thực hiện giao tiếp cho đúng hoàn cảnh
Hoặc: Trong giờ ăn tôi đưa ra nhiều câu hỏi mở khác nhau để kích thích
trẻ chia sẻ: “Các con thích nhất những món ăn nào?”, “Ở nhà các con thích ăn
gì?” hoặc khuyến khích trẻ tham gia trò chuyện về màu sắc, mùi vị của nhiều

món ăn khác nhau.
Trong giờ chơi khi trẻ chơi với các đồ chơi, xem các loại tranh truyện, tôi
tôi tổ chức cho trẻ thực hành phát triển kỹ và rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho trẻ
bằng cách như “Các con thấy đồ chơi trong lớp mình như thế nào” ? “Khi chơi
đồ chơi các con phải thế nào”? .... Khi muốn mượn đồ chơi để chơi con phải
nói với bạn như thế nào? … cớ như thế tôi đã tổ chức cho trẻ thực hành rèn
luyện kỹ năng giao tiếp phù hợp với từng hoàn cảnh.
Từ đây ta có thể nhận thấy rằng quá trình giao tiếp là quá trình gồm:
Nghe, nói là một quá trình không thể tách rời, do đó mà việc sử dụng các hoàn
cảnh, các đồ dùng, đồ chơi, tranh ảnh, sách truyện, bảng hiệu …cũng có ý nghĩa
lớn đối với việc phát triển và rèn luyện kỹ năng giao tiếp ở trẻ. Khi trẻ được cô
giáo đọc, cho xem tranh ảnh, giải thích từ, trẻ sẽ thấm được ngôn ngữ các nhân
vật trong truyện: Nói như thế nào? hành động ra sao? Trẻ bắt chước, vì tuổi của
trẻ là tuổi bắt chước rất nhanh.
Ví dụ: Ở góc “Kể chuyện sáng tạo” hàng ngày trong giờ hoạt động góc
tôi chọn một số trẻ ít nói vốn từ còn hạn chế vào góc để tôi kể chuyện cho trẻ
nghe và khi kể tôi chọn những loại truyện có hình ảnh sinh động, nhiều lời thoại
để kể cho trẻ nghe, và tuần này tôi chọn nhóm này nhưng đến tuần khác tôi lại
chọn nhóm khác. Từng ngày, từng tuần trôi đi tất cả trẻ trong lớp tôi đã bổ xung
được số vốn từ nhất định để tạo điều kiện thuận lợi khi giao tiếp.
Từ đó có thể thấy rằng để phát triển và rèn luỵện kỹ năng giao tiếp cho trẻ
thì việc tổ chức cho trẻ thực hành rèn luyện kỹ năng giao tiếp là việc làm cần
thiết giúp cho trẻ biết cách giao tiếp và giao tiếp phù hợp với từng hoàn cảnh.
2.3.4. Phối kết hợp với gia đình dể phát triển và rèn luyện kỹ năng
giao tiếp cho trẻ.
Vấn đề phối kết hợp giữa giáo viên ,gia đình, nhà trường và xã hội cùng
chăm lo giáo dục kỹ năng giao tiếp cho trẻ là một vấn đề cần thiết để giúp trẻ có
kỹ năng giao tiếp và biết giao tiếp đúng với từng hoàn cảnh giao tiếp. Nhận thức
rõ tầm quan trọng của việc phối kết hợp với phụ huynh trong phát triển và rèn
kỹ năng giao tiếp cho trẻ trong buổi họp phụ huynh đầu năm tôi đã lên kế hoạch

11


trao đổi với các bậc phụ huynh về vấn đề giáo dục giao tiếp cho trẻ ở gia đình.
Ví dụ: Với thời điểm đầu năm chủ yếu là rèn luyện cho trẻ mạnh dạn,tự
tin, biêt chào hỏi lễ phép … tôi đã phối hợp với phụ huynh cùng dạy trẻ biết
chào hỏi lễ phép như “ Con chào mẹ con đi học” hay “Con chào bà con đi học
về” … để cô giáo và gia đình cùng thống nhất cách dạy trẻ kỹ năng giao tiếp.
Hoặc: Bố mẹ ,anh chị và người thân cần tạo ra nhiều tình huống để trẻ
giao tiếp trẻ được gần gũi người lớn, tạo nhiều cơ hội để trẻ khám phá ,tìm tòi,
thích bắt trước những việc làm của người lớn.Qua việc làm đó trẻ sẽ được giao
tiếp rất nhiều với người lớn.
Ngoài ra tôi còn cung cấp rất nhiều kiến thức nuôi dạy con khoa học cho
các bậc phụ huynh. Xung quanh lớp tôi có những bức tranh tuyên truyền các
hình ảnh đẹp
Ví dụ : Cô trẻ ngồi nói chuyện, cháu kể chuyện cho ông nghe, tổ chức
hoạt động vui chơi của các nhóm lớp, kể chuyện theo tranh...Qua đó trẻ được
giao tiếp với mọi người làm cho kỹ năng giao tiếp được tăng dần, vốn từ, cách
dùng từ, cách đặt câu của trẻ được hình thành và phát triển mạnh hơn
Tôi còn có kế hoạch đặt vấn đề với phụ huynh dành những thời gian nhất
định để trò chuyện với trẻ về việc học tập ở trường.Trẻ tự kể lại cho cha mẹ, anh
chị nghe để tăng khả năng giao tiếp cho trẻ. Bên cạnh đó tôi còn có ý kiến đề
xuất với nhà trường tạo những không gian đẹp ví dụ như sân chơi bổ ích ,vườn
rau sạch,các góc tuyên truyền ngoài hành lang để gây tính tò mò cho trẻ,từ đó trẻ
đặt ra những câu hỏi đối với người lớn ví dụ: Cây gì đây cô? Tại sao cây lại có
hoa, có quả? Tại sao Con gà đẻ trứng ? Tại sao lại có mưa?......Qua đó trẻ được
giao tiếp rất nhiều.
Tôi luôn luôn sáng tạo tìm tòi các biện pháp làm sao phối hợp với phụ
huynh thật chặt chẽ có thông tin hai chiều giữa phụ huynh với giáo viên ,giữa
giáo viên với ban giám hiệu nhằm nắm bắt kịp thời đặc điểm của từng trẻ

2.4. Hiệu quả sau khi áp dụng các kinh nghiệm trên vào tổ chức các hoạt
động rèn kỹ năng giao tiếp cho trẻ mẫu giáo 3 – 4 tuổi tại trường mầm non
Thạch Bình
2.4.1. Kết quả khảo sát các kỹ năng giao tiếp của trẻ mẫu giáo bé 3 – 4 tuổi
khi áp dụng các biện pháp trên
Tiêu chí
TT
khảo sát
1
2
3

Trẻ
thích
giao tiếp
Mạnh dạn, tự
tin trong giao
tiếp
Thể hiện cảm
xúc
trong
giao tiếp
2.4.2. Hiệu quả

Mức độ

Tổng
số trẻ

Đạt

Tốt

%

Khá

%

TB

%

Chưa
đạt

30

10

33,3

12

40,0

8

26,7

0

30

8

26,7

10

33,3

12

40,0

0

0

30

8

26,7

10

33,3

12

40,0

0

0

%
0

khi áp dụng các kinh nghiệm trên vào thực hiện trên trẻ
12


mẫu giáo bé 3 -4 tuổi tại trường mầm non Thạch Bình
Qua những việc làm trên, đến nay trẻ ở lớp tôi đã có sự tiến bộ rõ rệt như
xưng hô lễ phép, lịch sự trong giao tiếp, không còn tình trạng trẻ giao tiếp bằng
những câu cụt câu què
Bằng việc sử dụng một cách hợp lý và đan xen các biện pháp giáo dục kỹ
năng giao tiếp, trẻ ở lớp tôi không chỉ giao tiếp tích cực với những người thân
trong gia đình với cô giáo, với bạn bè trong lớp mà còn tích cực giao tiếp khi có
người lạ đến lớp hay khi có đoàn kiểm tra về thăm dự giờ lớp.
Kết quả không chỉ ở trên trẻ và từ phía phụ huynh mà bản thân tôi thấy
qua quá trình dạy trẻ kỹ năng giao tiếp tôi cũng đã có những thay đổi không còn
ngại giao tiếp kể cả trong lời ăn tiếng nói đã trở nên thân thiện gần gũi với đồng
nghiệp, phụ huynh và tạo được tính tích cực ở trẻ.
3. Kết luận và kiến nghị
3.1.Kết luận :
Sự phát triển không ngừng của các ngành khoa học công nghệ trong thời

kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá dất nước, đòi hỏi phải có những con người
năng động, sáng tạo, có khả năng làm chủ bản thân, ứng xử phù hợp với môi
trường xung quanh và có khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của
cuộc sống. Giáo dục kỹ năng giao tiếp cho trẻ ngay từ lúc còn bé là rất cần thiết.
Việc giáo dục kỹ năng sống cho trẻ cần được quan tâm và thực hành một cách
mạnh mẽ, toàn diện hơn nữa ở cả gia đình, nhà trường và xã hội. Góp phần tạo
cho xã hội có những “mầm ươm” khoẻ mạnh và sẵn sàng vươn lên. Qua việc
nghiên cứu đề tài trên, tôi đã rút ra được một số kinh nghiệm sau:
- Giáo viên phải là tầm gương để trẻ học tập không ngừng học hỏi nghiên
cứu tìm tòi sáng tạo và nắm kỹ phương pháp giáo dục kỹ năng giao tiếp cho trẻ,
tích cực rèn luyện thực hành giao tiếp ở mọi lúc, mọi nơi với đồng nghiệp với
phụ huynh và với trẻ để cho câu từ ngữ pháp trở nên hoàn chỉnh và có tình cảm
gây được ấn tượng với người nghe.
- Cô giáo phải nắm vững chương trình, lập kế hoạch hoạt động phù hợp
với đặc điểm tâm sinh lý của trẻ và tiềm lực lớp. Kế hoạch phải sát thực rõ ràng
có biện pháp cụ thể thì sẻ thực hiện tốt nhiệm vụ chăm sóc giáo dục trẻ.
- Xây dựng môi trường học tập thân thiện gần gũi với trẻ, tạo cơ hội để
trẻ được hoạt động, được trải nghiệm để phát triển và rèn luyện kỹ năng giao
tiếp.
- Một điều cơ bản nữa là cô giáo phải luôn luôn gây dựng được lòng tin
với phụ huynh để từ đó có điều kiện tuyên truyền vận động phụ huynh phối kết
hợp cùng với giáo viên rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho trẻ
3.2. Kiến nghị
Để ngày càng phát triển và rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho trẻ mẫu giáo
bé 3 – 4 tuổi nói riêng và trẻ mầm non nói chung tôi có một số kiến nghị sau :
- Tổ chức các lớp học ứng dụng công nghệ thông tin vào thời gian hè để
giáo viên được tham gia học tập nâng cao khả năng ứng dụng công nghệ thông
tin vào việc tổ chức các hoạt động rèn kỹ năng giao tiếp cho trẻ. góp phần nâng
cao hiệu quả của quá trình phát triển và rèn luyện kỹ năng giao tiếp và các hoạt
động khác của trẻ.

13


- Làm tốt công tác tuyên truyền để huy động trẻ ra lớp từ độ tuổi nhà trẻ
để trẻ quen với môi trường nhóm, lớp, trẻ sẽ mạnh dạn tự tin. Khi đến độ tuổi
mẫu giáo bé 3 – 4 tuổi trẻ đã được làm quen với môi trường lớp học trẻ sẽ tự tin,
mạnh dạn hơn và giao tiếp của trẻ ngày càng được phát triển có kỹ năng hơn.
Trên đây là một số kinh nghiệm mà tôi đã rút ra được trong quá trình giúp
trẻ rèn luyện kỹ năng giao tiếp. Trong quá trình viết còn nhiều hạn chế, rất mong
nhận được sự góp ý của bạn bè đồng nghiệp, của Hội đồng khoa học cấp trên để
bản sáng kiến này được hoàn thiện hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn !
XÁC NHẬN CỦA HIỆU TRƯỞNG

Thạch Bình, ngày 25 tháng 3 năm 2018
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của bản
thân, không sao chép nội dung của người
khác
NGƯỜI VIẾT SKKN

Đoàn Thị Sen

14


TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Giáo trình Tâm lý học trẻ mầm non của nhà xuất bản Đại học sư
phạm
[2]. Tạp chí giáo dục mầm non số 02-2016
[3]. Tài liệu Bồi dưỡng thường xuyên cán bộ quản lý, giáo viên mầm non

năm học 2015 – 2016 của nhà xuất bản giáo dục Việt nam

15


16