Miễn trách nhiệm hình sự theo pháp luật hình sự việt nam từ thực tiễn thành phố hồ chí minh ( Luận văn thạc sĩ)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ LAN PHƢƠNG

MIỄN TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ THEO PHÁP LUẬT
HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI – 2018


VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGUYỄN THỊ LAN PHƢƠNG

MIỄN TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ THEO PHÁP LUẬT
HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Chuyên ngành

: Luật hình sự và tố tụng hình sự

Mã số

: 60.38.01.04

LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC:
GS.TS. VÕ KHÁNH VINH

HÀ NỘI – 2018


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn “Miễn trách nhiệm hình sự theo pháp luật
hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh” là công trình nghiên
cứu do chính tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của GS.TS. Võ Khánh
Vinh. Các nội dung, thông tin được trình bày trong luận văn là trung thực.
Tôi xin chịu trách nhiệm về lời cam đoan trên của mình.
Hà Nội, ngày 25 tháng 3 năm 2018
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Lan Phƣơng


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1
Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ MIỄN TRÁCH NHIỆM
TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ THEO PHÁP LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM ... 8
1.1. Khái niệm, đặc điểm, ý nghĩa của miễn trách nhiệm hình sự ....................... 8
1.2.Khái quát sự hình thành và phát triển của các quy phạm về miễn trách nhiệm
hình sự trong pháp luật hình sự Việt Nam ........................................................ 15
Chƣơng 2: CÁC QUY ĐỊNH VÀ THỰC TIỄN ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH
VỀ MIỄN TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH

......................................................................................................................... 30
2.1. Các quy định của phần chung Bộ luật hình sự về miễn trách nhiệm hình sự
cho người phạm tội ........................................................................................... 30
2.2. Các quy định của phần các tội phạm Bộ luật hình sự về miễn trách nhiệm
hình sự.............................................................................................................. 42
2.3. Thực tiễn miễn trách nhiệm hình sự tại Thành phố Hồ Chí Minh............... 47
Chƣơng 3: HOÀN THIỆN CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT HÌNH SỰ
VỀ MIỄN TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ ......................................................... 57
3.1. Sự cần thiết của việc hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự Việt
Nam về miễn trách nhiệm hình sự .................................................................... 57
3.2. Những quan điểm cơ bản của việc hoàn thiện các quy định của pháp luật
hình sự Việt Nam về miễn trách nhiệm hình sự ................................................ 60
3.3. Các giải pháp hoàn thiện các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về
miễn trách nhiệm hình sự ................................................................................. 65
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 76
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
BLHS

: Bộ luật hình sự

BLTTHS

: Bộ luật tố tụng hình sự

PLHS

: Pháp luật hình sự

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Bảng 2.1: Số vụ án và số bị can, bị cáo được đình chỉ điều tra do Cơ quan
Điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án áp dụng trong giai đoạn 2013 – 2017............ 47
Bảng 2.2: Tỷ lệ tổng số bị can bị đình chỉ điều tra do miễn trách nhiệm
hình sự trên tổng số bị can bị đình chỉ điều tra .................................................... 49
Biểu đồ 2.1. Tổng số vụ án được các cơ quan tiến hành tố tụng Thành phố
Hồ Chí Minh áp dụng miễn trách nhiệm hình sự trong giai đoạn 05 năm (2013 –
2017)..................................................................................................................... 49
Biểu đồ 2.2. Tổng số bị can, bị cáo được các cơ quan tiến hành tố tụng
Thành phố Hồ Chí Minh áp dụng miễn trách nhiệm hình sự trong giai đoạn 05
năm (2013 – 2017) ............................................................................................... 50


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hoàn thiện Hiến pháp và hệ thống pháp luật phục vụ cho công cuộc đổi
mới trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội được coi là một trong những
nhiệm vụ cấp bách của Nhà nước ta hiện nay, tiến tới xây dựng một Nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa thực sự là Nhà nước của nhân dân, do nhân dân và
vì nhân dân. Và trong bất kỳ một nhà nước pháp quyền đích thực nào, các quy
định của pháp luật thuộc lĩnh vực tư pháp hình sự nói chung và các quy định của
pháp luật hình sự nói riêng bên cạnh mục đích đấu tranh phòng và chống tội
phạm còn phải thực hiện tốt nguyên tắc nhân đạo. Là một chế định quan trọng
của luật hình sự Việt Nam, miễn trách nhiệm hình sự không chỉ thể hiện chính
sách phân hóa trách nhiệm hình sự mà còn phản ánh rõ nét nhất nguyên tắc nhân
đạo của Nhà nước ta đối với người phạm tội.
Trong luật hình sự Việt Nam, miễn trách nhiệm hình sự là một chế định
nhân đạo, nhân văn, phản ánh nguyên tắc xử lý “nghiêm trị kết hợp với khoan

hồng, trừng trị kết hợp với giáo dục thuyết phục”, cũng như phản ánh yêu cầu “không cần thiết phải truy cứu trách nhiệm hình sự, mà vẫn bảo đảm yêu cầu đấu
tranh phòng, chống tội phạm và giáo dục cải tạo người phạm tội”.
Bộ luật Hình sự năm 1999 (BLHS) đã kế thừa và phát triển BLHS năm
1985, là bước phát triển mới trong việc giải quyết vấn đề miễn trách nhiệm hình
sự và mới đây nhất là sự ra đời của Bộ luật hình sự năm 2015 và Luật sửa đổi, bổ
sung một số điều của Bộ luật hình sự năm 2015 (sau đây gọi chung là Bộ luật
hình sự năm 2015) với nhiều quy định mới tiến bộ hơn. Nhiều quy phạm của chế
định miễn trách nhiệm hình sự đã được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực
tiễn, tạo điều kiện cho các cơ quan áp dụng pháp luật đấu tranh và phòng, chống
tội phạm có hiệu quả. Tuy nhiên, do BLHS năm 2015 mới có hiệu lực thi hành,
cần phải chờ thực tiễn kiểm nghiệm, trong khi thực tiễn áp dụng các quy định về
miễn trách nhiệm hình sự thời gian qua đã nảy sinh nhiều vướng mắc và bất cập,
1


công tác giải thích, hướng dẫn áp dụng pháp luật hình sự (PLHS) trong thời gian
qua chưa được quan tâm đúng mức nên một số quy phạm pháp luật của chế định
miễn trách nhiệm hình sự còn có nhận thức không đúng, gây khó khăn cho việc
áp dụng pháp luật trong hoạt động thực tiễn. Ngoài ra, miễn trách nhiệm hình sự
cũng là một vấn đề phức tạp và luôn thu hút được sự quan tâm của các nhà khoa
học pháp lý. Cho đến nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu, các bài viết về vấn
đề này.
Tuy vậy, vẫn còn nhiều vấn đề chưa thống nhất như: khái niệm, đặc điểm,
hậu quả pháp lý, cũng như chưa tổng kết thực tiễn xét xử. Hiện nay, trên địa bàn
cả nước nói chung, Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng, các cơ quan tiến hành tố
tụng ít nhiều còn gặp khó khăn trong việc áp dụng quy định của Bộ luật hình sự
Việt Nam về miễn trách nhiệm hình sự. Theo đó, hiện tượng sai hay bỏ lọt tội
phạm, nhầm lẫn giữa miễn trách nhiệm hình sự với loại trừ trách nhiệm hình sự,
với tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự hoặc cho miễn trách nhiệm hình sự để
tránh bồi thường oan, sai vẫn xảy ra; v.v...

Trước tình hình đó, việc nghiên cứu một cách có hệ thống, toàn diện
những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến chế định miễn trách nhiệm hình
sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội, trên cơ sở đó đưa ra những giải pháp để
góp phần hoàn thiện BLHS năm 2015 và giải quyết những vướng mắc của thực
tiễn áp dụng PLHS là việc làm cần thiết, không những có ý nghĩa quan trọng về
mặt lý luận mà còn có ý nghĩa cả về thực tiễn trong giai đoạn xây dựng Nhà
nước pháp quyền hiện nay ở Việt Nam. Với những lý do trên học viên đã lựa
chọn đề tài: “Miễn trách nhiệm hình sự theo pháp luật hình sự Việt Nam từ
thực tiễn Thành phố Hồ chí Minh” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ
luật học của mình.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Miễn trách nhiệm hình sự là một vấn đề cơ bản, phong phú, phức tạp của
luật hình sự nên từ trước đến nay luôn được các học giả, nhà nghiên cứu quan
2


tâm. Ở Việt Nam, cho đến nay đã có một số công trình nghiên cứu về vấn đề
này, đáng chú ý là các công trình sau đây:
- Lê Cảm (2001), Về các dạng miễn trách nhiệm hình sự được quy định
tại Điều 25 Bộ luật Hình sự năm 1999, Tạp chí Tòa án nhân dân, (số 1)
- Lê Cảm (2001), Về sáu dạng miễn trách nhiệm hình sự khác (ngoài
Điều 25) trong BLHS năm 1999, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, (số 2)
- Lê Cảm (2002), Chế định miễn trách nhiệm hình sự trong luật hình sự
Việt Nam, trong sách: “Nhà nước và pháp luật Việt Nam trước thềm thế kỷ
XXI”, do TS. Lê Cảm chủ biên, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội
- Nguyễn Ngọc Chí (1997), Chế định miễn trách nhiệm hình sự trong
Luật hình sự Việt Nam, Tạp chí Khoa học (KHXH), (số 4)
- Thái Quế Dung (1999), Những trường hợp được miễn trách nhiệm hình
sự theo Điều 48 Bộ luật Hình sự, Tạp chí Kiểm sát, Chuyên đề về BLHS, (số 4)
- Phạm Hồng Hải (2001), Chế định miễn trách nhiệm hình sự trong Bộ

luật Hình sự năm 1999, Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, (số 12)
- Phạm Mạnh Hùng (1993), Một số ý kiến về miễn trách nhiệm hình sự,
Tạp chí Tòa án nhân dân, (số 2)
- Phạm Mạnh Hùng (2003), Chế định trách nhiệm hình sự trong luật hình
sự Việt Nam, Luận án tiến sĩ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội
- Võ Khánh Vinh (2001), Chương XVIII - Miễn trách nhiệm hình sự,
trong sách: “Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần chung)”, do GS.TS Võ
Khánh Vinh chủ biên, Nxb Giáo dục
- Trịnh Tiến Việt (2008), Những vấn đề lý luận và thực tiễn về miễn trách
nhiệm hình sự theo Luật hình sự Việt Nam, Luận án tiến sĩ Luật học
Đặc biệt, tác giả Trịnh Tiến Việt thực hiện công trình “Những vấn đề lý
luận và thực tiễn về miễn trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam” làm
luận án tiến sĩ luật học tại Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2008. Tuy
nhiên, cho đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống và toàn
3


diện các khía cạnh, chuyên sâu ở mức độ luận văn thạc sĩ luật học về miễn trách
nhiệm hình sự kể từ khi Bộ luật hình sự năm 2015 ra đời cũng như đánh giá thực
tiễn áp dụng trên địa bàn rộng lớn và phức tạp như Thành phố Hồ Chí Minh. Vì
vậy, việc lựa chọn đề tài đã nêu để nghiên cứu, đánh giá thực tiễn áp dụng trên
địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh, góp phần hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp
dụng rõ ràng vẫn có tính thời sự cấp bách hiện nay
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của luận văn là phân tích để làm rõ về mặt khoa học
các trường hợp miễn trách nhiệm hình sự theo luật hình sự Việt Nam và việc áp
dụng vào thực tiễn trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn từ năm
2013 đến năm 2017, chỉ ra một số tồn tại, hạn chế và các nguyên nhân cơ bản, từ
đó đề xuất hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự, cũng như những kiến nghị

khác nâng cao hiệu quả áp dụng, qua đó góp phần đấu tranh phòng, chống tội
phạm và giáo dục, cải tạo người phạm tội.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Với mục đích nghiên cứu nêu trên, trong luận văn này học viên tập trung
vào giải quyết những nhiệm vụ chính như sau:
- Làm rõ khái niệm khoa học của miễn trách nhiệm hình sự, phân tích các
đặc điểm cơ bản và ý nghĩa của nó.
- Khái quát sự hình thành và phát triển của các quy phạm về miễn trách
nhiệm hình sự trong pháp luật hình sự Việt Nam và ở một số nước trên thế giới.
- Phân tích quy định Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 về miễn trách
nhiệm hình sự và đánh giá thực tiễn áp dụng trên địa bàn Thành phố Hồ Chí
Minh trong giai đoạn 05 năm (2013 - 2017) của những cơ quan tiến hành tố tụng,
từ đó chỉ ra một số tồn tại, hạn chế và các nguyên nhân cơ bản; đồng thời nêu
những điểm mới của Bộ luật hình sự năm 2015 về miễn trách nhiệm hình sự;
4


- Luận chứng và kiến nghị hoàn thiện quy định về miễn trách nhiệm hình
sự theo Bộ luật hình sự Việt Nam, cũng như đưa ra kiến nghị nâng cao hiệu quả
áp dụng các quy định đó.
4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là chế định miễn trách nhiệm hình sự
theo luật hình sự Việt Nam mà cụ thể là một số vấn đề chung về miễn trách
nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật hình sự Việt Nam cũng như một số
nước trên thế giới; thực trạng áp dụng pháp luật hình sự về miễn trách nhiệm
hình sự trong 05 năm (từ năm 2013 đến năm 2017) trên địa bàn Thành phố Hồ
Chí Minh; một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng miễn trách nhiệm
hình sự.
4.2. Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu của luận văn chỉ xem xét và giải quyết một số vấn đề
xung quanh chế định miễn trách nhiệm hình sự như: khái niệm, bản chất pháp lý
và các đặc điểm cơ bản của miễn trách nhiệm hình sự; nội dung và những trường
hợp miễn trách nhiệm hình sự trong BLHS năm 1999 hiện hành, những quy định
mới trong BLHS năm 2015 đồng thời đánh giá thực tiễn áp dụng trên địa bàn
Thành phố Hồ Chí Minh trong giai đoạn 05 năm (2013 - 2017), chỉ ra một số tồn
tại, hạn chế và các nguyên nhân cơ bản để đề xuất hoàn thiện quy định của Bộ
luật hình sự về miễn trách nhiệm hình sự, đồng thời có những kiến nghị khác
nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định đó.
5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu
5.1. Phương pháp luận
Luận văn nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa
Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, đường lối chính sách của
Đảng và Nhà nước ta về Nhà nước và pháp luật, các thành tựu của các chuyên
ngành khoa học pháp lý như, sách chuyên khảo và các bài đăng trên tạp chí của
5


các nhà khoa học-luật gia Việt Nam và nước ngoài, cũng như các văn bản pháp
luật của Nhà nước và những giải thích thống nhất có tính chất chỉ đạo của thực
tiễn xét xử thuộc lĩnh vực pháp luật hình sự do Tòa án nhân dân tối cao hoặc (và)
các cơ quan bảo vệ pháp luật ở Trung ương ban hành có liên quan đến miễn
trách nhiệm hình sự.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Trong luận văn, học viên đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu như:
phương pháp lịch sử, so sánh, tổng hợp, thống kê. Đồng thời, việc nghiên cứu đề
tài còn dựa vào số liệu thống kê trong các báo cáo của Tòa án nhân dân tối cao,
Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân Thành phố Hồ chí Minh
và các vụ án hình sự trong thực tiễn xét xử, cũng như thông tin trên mạng
Internet để phân tích, tổng hợp các tri thức khoa học luật hình sự và luận chứng

các vấn đề nghiên cứu.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
6.1. Ý nghĩa lý luận
Thông qua luận văn học viên làm rõ khái niệm, bản chất pháp lý và các
đặc điểm cơ bản của miễn trách nhiệm hình sự, nội dung và điều kiện áp dụng
của những trường hợp miễn trách nhiệm hình sự trên cơ sở xem xét các quy định
của pháp luật hình sự hiện hành, đồng thời đưa ra các kiến nghị hoàn thiện các
quy phạm của chế định này ở khía cạnh lập pháp và việc áp dụng chúng trong
thực tiễn.
6.2. Ý nghĩa thực tiễn
Trên cơ sở phân tích, đánh giá những số liệu thống kê trên thực tế, những
thiếu sót, khuyết điểm và những vướng mắc của việc áp dụng PLHS liên quan
đến chế định miễn trách nhiệm hình sự phạm tội tác giả đề xuất những giải pháp
cụ thể nhằm góp phần tạo sự nhận thức và áp dụng pháp luật được thống nhất.
Ngoài ra, ở một chừng mực nhất định có thể khẳng định rằng, đây là
nghiên cứu chuyên khảo đồng bộ đầu tiên ở cấp độ một luận văn thạc sĩ đề cập
6


Luận văn đầy đủ ở file:Luận văn Full