Giáo trình NHỮNG vấn đề cơ bản về CHỨNG KHOÁN và THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN

ỦY BAN CHỨNG KHOÁN NHÀ NƯỚC
TRUNG TÂM NGHIÊN CỨU
VÀ BỒI DƯỠNG NGHIỆP VỤ CHỨNG KHOÁN

TS. Đào Lê Minh (Chủ biên)

Giáo Trình
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ
CHỨNG KHỐN
VÀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN


CÔNG TY CỔ PHẦN THƯƠNG MẠI VÀ ĐIỆN TỬ SỐ 1




CHƯƠNG I
TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN
I. GIỚI THIỆU VỀ THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH

1. Bản chất và chức năng của thị trường tài chính
1.1. Bản chất của thị trường tài chính
Trong nền kinh tế, nhu cầu về vốn để đầu tư và các nguồn tiết kiệm có thể phát sinh
từ những chủ thể khác nhau. Nhiều người có cơ hội đầu tư sinh lời thì thiếu vốn, trái lại
nhiều người có vốn nhàn rỗi lại khơng có cơ hội đầu tư. Do đó hình thành nên một cơ chế
chuyển đổi từ tiết kiệm sang đầu tư. Cơ chế đó được thực hiện trong khn khổ thị trường

tài chính. Những người thiếu vốn huy động vốn bằng cách phát hành ra các cơng cụ tài
chính như cổ phiếu, trái phiếu. Những người có vốn dư thừa, thay vì đầu tư vào máy móc
thiết bị. nhà xưởng để sản xuất hàng hoá hay cung cấp dịch vụ, sẽ đầu tư (mua) vào các tài
sản tài chính được phát hành bởi những người cần huy động vốn.
Vậy, thị trường tài chính là nơi diễn ra sự luân chuyển vốn từ những người có vốn
nhàn rỗi tới những người thiếu vốn.
Thị trường tài chính cũng có thể định nghĩa là nơi mua bán, trao đổi các cơng cụ tài
chính.
Hoạt động trên thị trường tài chính có những hiệu ứng trực tiếp tới sự giàu có của
các cá nhân, tới hành vi của các doanh nghiệp và người tiêu dùng, và tới động thái chung
của toàn bộ nền kinh tế.
1.2. Chức năng của thị trường tài chính
a. Dẫn vốn từ những nơi thừa vốn sang những nơi thiếu vốn
Đây là chức năng kinh tế chủ yếu của thị trường tài chính. Thơng qua hoạt động
của các chủ thể trên thị trường, các nguồn tài chính được luân chuyển để cung và cầu về
vốn gặp nhau. Quá trình luân chuyển vốn trên thị trường tài chính làm tăng q trình
chuyển các nguồn tiết kiệm thành đầu tư. Quá trình luân chuyển vốn được thể hiện qua sơ
đồ sau đây:
(Sơ đồ)
Bên trái của sơ đồ là những người tiết kiệm và cho vay vốn: Bên phải là những
người phải đi vay vốn để tài trợ cho chi tiêu. Người tiết kiệm - cho vay chủ yếu là các hộ


gia đình, tuy nhiên, các doanh nghiệp và chính phủ, và người nước ngồi đơi khi cũng có
tiền dư thừa và đem cho vay số tiền đó. Người đi vay - chi tiêu quan trọng nhất là các
doanh nghiệp và chính phủ, song hộ gia đình và người nước ngồi đôi khi cũng đi vay để
mua sắm ôto, đồ dùng và nhà ở. Các mũi tên cho thấy các dòng vốn chạy từ người tiết
kiệm - cho vay sang người đi vay - chi tiêu qua hai kênh.
Ở kênh tài chính gián tiếp, các chủ thể thừa vốn khơng trực tiếp cung ứng vốn cho
người thiếu vốn mà gián tiếp thơng qua các trung gian tài chính như các ngân hàng, các tổ

chức nhận tiền gửi tiết kiệm và cho vay, các công ty bảo hiểm hay các tồ chức tài chính tín
dụng khác.
Ở kênh tài chính trực tiếp, các chủ thể dư thừa vốn trực tiếp chuyển vốn cho các
chủ thể thiếu vốn (người tiêu dùng, người đầu tư) bằng cách mùa các tài sản tài chính trực
tiếp do các chủ thể thiếu vốn phát hành thông qua các thị trường tài chính.
Như vậy, chính thị trường tài chính đã giúp cho nguồn vốn vận động từ nơi thừa
vốn đến nơi thiếu vốn, giúp cho quá trình giao lưu vốn được nhanh chóng và hiệu quả.
Nhờ đó tận dụng được các nguồn vốn lẻ tẻ, tạm thời nhàn rỗi đưa vào sản xuất, kinh
doanh, đầu tư xây dựng nhằm đem lại lợi ích cho các đối tác tham gia thị trường, đồng thời
phục vụ nhu cầu phát triển của tồn bộ nền kinh tế.
b. Hình thành giá của các tài sản tài chính
Thơng qua sự tác động qua lại giữa người mua và người bán, giá của các tài sản tài
chính được xác định, hay nói cách khác, lợi tức cần phải có trên một tài sản tài chính được
xác định. Yếu tố thúc đẩy các doanh nghiệp gọi vốn chính là mức lợi tức mà các nhà đầu
tư yêu cầu; và chính đặc điểm này của thị trường tài chính đã phát tín hiệu cho biết vốn
trong nền kinh tế cần được phân bổ như thế nào giữa các tài sản tài chính. Q trình đó
được gọi là q trình hình thành giá.
c. Tạo tính thanh khoản cho tài sản tài chính
Thị trường tài chính tạo ra một cơ chế để các nhà đầu tư có thể bán tài sản tài chính
của mình. Chính nhờ vào đặc điểm này mà người ta nói rằng thị trường tài chính tạo ra tính
thanh khoản cho nền kinh tế. Nếu thiếu tính thanh khoản, người đầu tư sẽ buộc phải nắm
giữ các công cụ nợ cho tới khi đáo hạn, hoặc nắm giữ các công cụ vốn cho tới khi công ty
phá sản phải thanh lý tài sản. Mặc dù tất cả các thị trường tài chính đều có tính thanh
khoản, song mức độ thanh khoản giữa các thị trường lại khác nhau.


d. Giảm thiểu chi phí tiếp kiệm và chi phí thơng tin
Để cho các giao dịch có thể diễn ra, những người mua và những người bán cần
phải tìm được nhau; muốn thế, họ cần phải tiêu tốn tiền và thời gian cho việc quảng cáo ý
đồ của mình và tìm kiếm đối tác. Đó là những chi phí tìm kiếm. Bên cạnh đó là các chi phí

thơng tin gắn liền với việc nhận định các giá trị dầu tư của một cơng cụ tài chính, tức là
khối lượng và tính chắc chắn của dịng tiền dự kiến thu được từ đầu tư. Nhờ tính tập trung,
khối lượng giao dịch và giá trị giao dịch lớn, thông tin được cung cấp đầy đủ và nhanh
chóng, thị trường tài chính cho phép giảm thiểu những chi phí này.
e.Ổn định và điều hồ lưu thơng tiền tệ
Bên cạnh các chức năng kể trên, thị trường tài chính cịn có chức năng ổn định và
điều hồ lưu thơng tiền tệ, đảm bảo sự phát triển lành mạnh của nền kinh tế.
Thông qua việc mua bán các trái phiếu, tín phiếu chính phủ của ngân hàng trung
ương trên thị trường tài chính, chính phủ có thể tạo ra nguồn thu bù đắp thâm hụt ngân
sách và kiểm soát lạm phát.
Ngân hàng trung ương cũng có thể mua bán ngoại tệ trên thị trường ngoại hối để
điều chỉnh lượng cung và cầu ngoại tệ nhằm giúp chính phủ ổn định tỷ giá hối đối.
2. Cấu trúc của thị trường tài chính
Tuỳ theo các tiêu thức khác nhau, người ta có thể phân loại thị trường tài chính
theo nhiều cách khác nhau:
2.1. Thị trường tiền tệ và thị trường vốn
Căn cứ vào thời hạn luân chuyển vốn, thị trường tài chính được chia thành thị
trường tiền tệ và thị trường vốn.
Thị trường tiền tệ
Thị trường tiền tệ là thị trường mua bán, trao đổi các công cụ tài chính ngăn hạn
(thường có thời hạn dưới 1 năm).
Thông qua thị trường tiền tệ, các nguồn vốn nhàn rỗi được chuyển từ những nơi
thừa vốn sang những nơi thiếu vốn và có nhu cầu đầu tư, góp phần tăng hiệu quả phân bổ
nguồn lực của xã hội. Thị trường tiền tế còn là nơi để ngân hàng trung ương thực thi
nghiệp vụ thị trường mở nhằm kiểm soát lượng tiền dự trữ của các ngân hàng thương mại
và điều tiết lượng tiền cung ứng.
Thị trường tiền tệ có một số đặc trưng cơ bản sau:


- Các cơng cụ của thị trường tiền tệ có thời gian đáo hạn trong vịng một năm nên

có tính thanh khoản cao, độ rủi ro thấp và hoạt động tương dối ổn định.
- Hoạt động của thị trường tiền tệ diễn ra chủ yếu trên thị trường tín dụng do đó giá
cả hình thành trên thị trường này được biểu hiện thơng qua lãi suất tín dụng ngân hàng.
Thị trường tiền tệ bao gồm thị trường liên ngân hàng, thị trường chứng khoán ngắn
hạn, thị trường ngoại hối, thị trường tín dụng...
Thị trường tín dụng bao gồm các hoạt động tín dụng của ngân hàng thương mại, đó
là hoạt động huy động vốn và cho vay vốn ngắn hạn.
Thị trường liên ngân hàng hoạt động nhằm giải quyết nhu cầu vơn tín dụng giữa
các ngân hàng với nhau trước khi ngân hàng thương mại đi vay chiết khấu tại ngân hàng
trung ương.
Thị trường chứng khoán ngắn hạn là nơi thực hiện các giao dịch mua bán, chuyển
nhượng và trao đổi các giấy tờ có giá ngắn hạn như tín phiếu kho bạc, kỳ phiếu ngân hàng,
chứng chỉ tiền gửi tiết kiệm và các giấy tờ có giá ngắn hạn khác.
Thị trường ngoại hối là nơi diễn ra các giao dịch, mua bán, chuyển nhượng, vay và
cho vay bằng ngoại tệ. Thị trường ngoại hối là một bộ phận quan trọng của thị trường tiền
tệ, sự tác động qua lại giữa cung và cầu trên thị trường này sẽ hình thành và ảnh hưởng đến
tỷ giá hối đoạt, một trong các biến số quan trọng của nền kinh tế.
Thị trường vốn
Thị trường vốn là thị trường mua bán, trao đổi các cơng cụ tài chính trung và dài
hạn (thường có thời hạn trên 1 năm). So với các công cụ trên thị trường tiền tệ, các công cụ
trên thị trường vốn có tính thanh khoản kém hơn và độ rủi ro cao hơn, do đó chúng có mức
lợi tức cao hơn.
Vai trò chủ yếu của thị trường vốn là cung cấp tài chính cho các khoản đầu tư dài
hạn của chính phủ, doanh nghiệp và hộ gia đình. Thị trường vốn bao gồm thị trường chứng
khoán, thị trường vay nợ dài hạn, thị trương tín dụng thuê mua, thị trường cầm cố, thị
trường bất động sản…
2.2. Thị trường nợ và thị trường vốn cổ phần
Căn cứ vào cách thức huy động vốn, thị trường tài chính được chia ra thành thị
trường nợ và thị trường vốn cổ phần.
Thị trường nợ

Thị trường nợ là thị trường mua bán các công cụ nợ như trái phiếu, các khoản
cho vay,...
Thị trường nợ có đặc trưng là các cơng cụ giao dịch đều có kỳ hạn nhất định, có thể
là ngắn hạn, trung hạn hoặc dài hạn tuỳ theo cam kết nợ giữa chủ nợ và người mắc nợ. Sự
hoạt động trên thị trường nợ phụ thuộc rất lớn vào biến động của lãi suất ngân hàng.
Thị trường vôn cổ phần
Thị trường vốn cổ phần là thị trường mua bán các cổ phần của công ty cổ phần.
Đặc trưng của thị trường này là các cơng cụ trên thị trường này khơng có kỳ hạn mà chi có
thời điểm phát hành, khơng có ngày mãn hạn.
Người mua cổ phiếu chỉ có thể lấy lại tiền bằng cách bán lạn cổ phiếu trên thị
trường hoặc khi công ty tuyên bố phá sản. Khác với thị trường nợ, hoạt động của thị
trường vốn cổ phần chủ yếu phụ thuộc vào hiệu quả kinh doanh của công ty cổ phần.
2.3. Thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp
Căn cứ vào tỉnh chất của việc phát hành các cơng cụ tài chính, thị trường tài chính
được chia thành thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp.
Thị trường sơ cấp
Thị trường sơ cấp là thị trường trong đó các cơng cụ tài chính được phát hành lần
đầu và được bán cho người đầu tiên mua chúng. Do là phát hành lần đầu nên thị trường
này còn được gọi là thị trường cấp một.
Thị trường này ít quen thuộc với cơng chúng đầu tư vì việc bán chứng khoán tới
những người mua đầu tiên được tiến hành theo những thoả thuận riêng với sự trợ giúp chủ
yếu của các định chế tài chính làm nhiệm vụ bảo lãnh phát hành.
Thị trường thứ cấp
Thị trường thứ cấp là thị trường giao địch các cơng cụ tài chính sau khi chúng đã được
phát hành trên thị trường sơ cấp. Thị trường thứ cấp còn được gọi là thị trường cấp hai.
Hoạt động trên thị trường thứ cấp diễn ra trong phạm vi rộng hơn với tổng mức lưu
chuyển vốn lớn hơn rất nhiều so với thị trường sơ cấp. Tuy nhiên việc mua bán chứng
khoán trên thị trường này không làm thay đổi nguồn vốn của tổ chức phát hành mà chỉ

chuyển vốn từ chủ thể này sang chủ thể khác.


Thị trường thứ cấp hoạt động làm cho các công cụ tài chính có tính lỏng cao hơn và
do đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát hành trên thị trường sơ cấp. Vì vậy, có thể nói
thị trường thứ cấp là động lực thúc đẩy sự phát triển của thị trường sơ cấp.
3. Các công cụ của thị trường tài chính
3.1. Các cơng cụ của thị trường tiền tệ
Do có thời gian đáo hạn ngắn nên các cơng cụ tài chính giao dịch trên thị trường
tiền tệ có đặc điểm chung là dao động giá thấp và độ rủi ro thấp.
Các công cụ chủ yếu của thị trường tiền tệ bao gồm:
Tín phiếu kho bạc
Là một cơng cụ vay nợ ngắn hạn của chính phủ do kho bạc nhà nước phát hành,
thường được phát hành theo định kỳ 3 tháng, 6 tháng, hoặc 9 tháng. Mặc dù lãi suất tín
phiếu kho bạc thường thấp hơn các cơng cụ nợ khác nhưng nó rất được ưa chuộng trên thị
trường tiền tệ do tính an tồn và tính thanh khoản cao, dễ dàng chuyển nhượng trên thị
trường thứ cấp.
Tín phiếu kho bạc là công cụ nắm giữ chủ yếu của các ngân hàng thương mại. Các
ngân hàng này đầu tư nguồn vốn đóng băng vào tín phiếu kho bạc để thu lợi tức và quan
trọng hơn, dùng nó như tiền dự trữ cấp hai, tức chuyển thành tiền mặt bất cứ lúc nào để
giải quyết khó khăn tài chính của ngân hàng.
Ngân hàng trung ương cũng có thể sử dụng công cụ này để thực hiện nghiệp vụ thị
trường mở nhăm điều chỉnh lượng tiền cung ứng ra lưu thông và kiểm sốt thị trường tín
dụng.
Thương phiếu
Thương phiếu hay cịn gọi là kỳ phiếu thương mại là một loại giấy nhận nợ đặc biệt
người giữ nó có quyền địi tiền khi đến hạn. Thương phiếu bao gồm:
- Hối phiếu: là phiếu ghi nợ do người bán hàng trả chậm ký phát trao cho người
mua hàng trả chậm trong đó yêu cầu người mua phải trả một số tiền nhất định khi đến hạn
cho người bán hoặc bất cứ người nào xuất trình hối phiếu này (người thụ hưởng).

- Lệnh phiếu: là giấy nhận nợ do người mua hàng trả chậm ký phát trao cho người
bán hàng trả chậm trong đó người mua cam kết trả một số tiền nhất định khi đến hạn cho
người thụ hưởng.


- Chứng chỉ lưu kho: là giấy do một công ty kinh doanh kho bãi ký phát, thừa nhận
có giữ hàng hoá cho người chủ hàng ký gửi và cam kết giao hàng cho chủ hàng hay một
người nào đó do chủ hàng chỉ định bằng cách ký hậu.
Các chứng chỉ tiên gửi có thể chuyển nhượng
Là giấy chứng nhận về việc gửi tiền và là một công cụ vay nợ của ngân hàng đối
với người gửi tiền. Trên chứng chỉ qui định người sở hữu nó sẽ nhận được một khoản tiền
lãi định kỳ và nhận đủ số vốn khi đáo hạn. Người nắm giữ chứng chỉ này không được rút
tiền trước khi đến hạn mà chỉ có thể thu hồi tiền bằng cách bán lại trên thị trường thứ cấp.
Chứng chỉ tiền gửi là một công cụ quan trọng trong việc tạo nguồn vốn hoạt động và đảm
bảo tính thanh khoản cho ngân hàng.
Chấp phiếu ngân hàng
Là giấy do một công ty phát hành, bảo đảm rằng một ngân hàng sẽ thanh tốn vơ
điều kiện một khoản tiền nhất định vào một thời điểm nhất định trong tương lai cho người
nắm giữ giấy này. Công ty trước khi phát hành công cụ này buộc phải gửi vào tài khoản
ngân hàng một khoản tiền tương ứng với lượng tiền ghi trên chấp phiếu. Người nắm chấp
phiếu ngân hàng cũng có thể chiết khấu lại trên thị trường để thu tiền trước. Lãi suất của
công cụ này tương đối thấp do tính an tồn cao.
3.2. Các cơng cụ trên thị trường vốn
Các công cụ trên thị trường vốn bao gồm các cơng cụ vốn và các cơng cụ nợ có
thời gian đáo hạn trên một năm. Loại công cụ này có biến động giá mạnh hơn và tính thanh
khoản thấp hơn các công cụ trên thị trường tiền tệ và được coi là những khoản đầu tư khá
rủi ro. Những loại cơng cụ chính là cổ phiếu (cơng cụ vốn) và trái phiếu (cơng cụ nợ).
Ngồi ra cịn có các công cụ chuyển đổi hoặc các công cụ phát sinh.
Cổ phiếu: là giấy Chứng nhận quyền sở hữu và lợi ích hợp pháp đối với thu nhập
và tài sản của một công ty cổ phần. Cổ phiếu bao gồm nhiều loại khác nhau như cổ phiếu

thường, cổ phiếu ưu đãi cổ tức, cổ phiếu ưu đãi dự phần...
Trái phiếu: là giấy chứng nhận việc vay vốn của một chủ thể (chủ thể phát hành)
đối với một chủ thể khác (chủ thể cho vay vốn). Trên trái phiếu quy định hàng kỳ chủ thể
phát hành phải trả cho người nắm giữ trái phiếu một khoản tiền nhất định (lãi tức trái
phiếu) và tới thời điểm đáo hạn phải hoàn trả khoản vốn cho vay ban đầu. Có nhiều loại


trái phiếu khác nhau như trái phiếu công ty, trái phiếu chính phủ, trái phiếu đơ thị, trái
phiếu có thể chuyển đổi...
Các khoản tín dụng cầm cố: là các khoản cho vay đối với các doanh nghiệp hoặc
các hộ gia đình để mua nhà ở, đất đai. bất động sản và dùng chính các tài sản này làm thế
chấp cho khoản vốn vay.
Các khoản tín dụng thương mại: là các khoản cho vay trung, dài hạn của các ngân
hàng thương mại hoặc các cơng ty tài chính cho người tiêu dùng hoặc các doanh nghiệp có
nhu cầu vay vốn. Các khoản tín dụng này trường khơng được giao dịch mua bán trên thị
trường thứ cấp nên tính thanh khoản rất thấp.
Chứng chỉ quỹ đầu tư: là một loại chứng khoán do công ty quản lý quỹ đại diện
cho một quỹ đầu tư chứng khoán phát hành, xác nhận quyền hưởng lợi của người đầu tư
đối với quỹ.
4. Các trung gian tài chính
Trung gian tài chính là những tổ chức làm cầu nối giữa những người cần vốn và
những người cung cấp vốn trên thị trường. Trung gian tài chính, dù thuộc loại hình nào đi
nữa, đều có chung một đặc điểm là phát hành các cơng cụ tài chính để thu hút vốn. Mức
chênh lệch mà người trung gian nhận được giữa lãi suất cho vay (hay lợi tức đầu tư) với lãi
suất huy động vốn chính là chí phí trung gian hay hoa hồng trung gian. Khi những người
có vốn ký thác số vốn của mình vào các trung gian tài chính, khoản đầu tư của họ là đầu tư
gián tiếp; cịn khi trung gian tài chính đầu tư số vốn này, khoản đầu tư đó là đầu tư trực
tiếp.
4.1. Các loại hình trung gian tài chính
Các tổ chức trung gian tài chính gồm ba nhóm chính: các tổ chức nhận tiền gửi

(ngân hàng), các tổ chức tiết kiệm theo hợp đồng và các trung gian đầu tư.
a. Các tổ chức nhận tiền gửi
Đây là các tổ chức tài chính trung gian lớn nhất trên thị trường tài chính xét theo
phạm vi hoạt động và khả năng về vốn. Các tổ chức này huy động vốn bằng cách mở tài
khoản séc và tài khoản tiết kiệm cho khách hàng, đồng thời sử dụng số vốn huy động được
để cho vay theo nhiều hình thức khác nhau hoặc đầu tư vào chứng khoán. Thu nhập của
các tổ chức này đến từ hai nguồn: thu nhập từ các khoản cho vay và mua chứng khốn; và
thu nhập từ các khoản phí.


Các tổ chức nhận tiền gửi bao gồm các ngân hàng thương mại, các hiệp hội tiết
kiệm và cho vay (S&Ls), các ngân hàng tiết kiệm và các liên hiệp tín dụng.
b. Các tổ chức tiết kiệm theo hợp đồng
Các tổ chức tiết kiệm theo hợp đồng như công ty bảo hiểm và quỹ hưu trí là các
trung gian tài chính huy động vốn dựa trên cơ sở hợp đồng theo định kỳ. Các tổ chức này
có thể dự đốn tương đối chính xác khoản tiền họ sẽ thanh tốn trong những năm tới nên
không phải lo lắng về việc thiếu vốn như các tổ chức nhận tiền gửi. Do đó, các tổ chức này
có thể đầu tư các loại chứng khốn dài hạn như trái phiếu, cổ phiếu cơng ty, các khoản cho
vay cầm cố.
Công ty bảo hiểm
Công ty bảo hiểm là những trung gian tài chính đảm nhận việc thực hiện một khoản
thanh tốn mỗi khi có một sự kiện xảy ra, với một khoản đóng góp trước đó của người muốn
thụ hưởng quyền lợi này. Cơng ty bảo hiểm huy động vốn từ các khoản đóng góp của những
người tham gia hợp đồng bảo hiểm và sử dụng phần lớn số tiền huy động được để mua trái
phiếu. Các cơng ty bảo hiểm cũng có thể đầu tư vào cổ phiếu song số lượng rất hạn chế vì họ
ngại tính rủi ro cao của cổ phiếu. Thu nhập của công ty bảo hiểm chủ yếu là các khoản phí,
ngồi ra cịn có các khoản lợi tức đầu tư từ các cơng cụ tài chính.
Quỹ hưu trí
Quỹ hưu trí được thiết lập để thanh tốn những khoản lợi ích của những người lao
động khi họ về hưu. Thành lập ra những quỹ này là các doanh nghiệp tư nhân; các cơ quan

nhà nước hoặc địa phương; các nghiệp đồn lao động nhân danh thành viên của mình, và
cuối cùng là các cá nhân có nhu cầu.
Đặc điểm của quỹ này là nó liên quan đến việc đầu tư vào một tài sản rất kém tính
thanh khoản, đó là hợp đồng về tiền hưu trí. Tài sản này khơng được đem sử dụng, dù chỉ
là để thế chấp cho một khoản vay cho đến khi về hưu. Tuy nhiên, lợi thế của các quỹ này là
các khoản đóng góp của các ông chủ, và một khối lượng nhất định đóng góp của người lao
động, cũng như thu nhập từ tài sản của quỹ, được phép đóng thuế chậm. Về thực chất, quỹ
hưu trí là một hình thức trả cơng của ông chủ mà người làm công không bị đánh thuế cho
đến khi rút số tiền này. Nó có tác dụng khuyến khích những người làm cơng ở lại với
doanh nghiệp.
c. Các trung gian đầu tư


Các trung gian đầu tư bao gồm các công ty tài chính, quỹ tương hỗ và quỹ tương hỗ
thị trường tài chính.
Cơng ty tài chính
Cơng ty tài chính huy động vốn băng cách bán các thương phiếu hoặc phát hành cổ
phiếu, trái phiếu. Sau đó, cơng ty sử dụng số vốn này cho người tiêu dùng vay để mua sắm
nhà cửa, trang thiết bị, xe hơi... Một số công ty tài chính được một cơng ty mẹ thành lập để
bán tài sản của cơng ty mình. Chẳng hạn, cơng ty tín dụng Ford có thể cho khách hàng vay
để mua ôtô Ford.
Quỹ tương hỗ
Đây là một loại hình trung gian tài chính, huý động vốn bằng cách bán chứng chỉ
quỹ cho các cá nhân và dùng vốn đó để đầu tư vào danh mục cổ phiếu và trái phiếu đã
được đa dạng hoá. Các quỹ tương hỗ thường được quản lý bởi một công ty quản lý quỹ.
Một công ty quản lý quỹ có thể quản lý nhiều quỹ khác nhau để đa dạng hoá đầu tư do mỗi
quỹ thường chỉ tập trung đầu tư vào một số loại chứng khoán nhất định.
Quỹ tương hỗ thị trường tiền tệ
Thể chế tài chính tương đối mới này mang các đặc trưng của quỹ tương hỗ nhưng
được phép mở tài khoản tiền gửi cho khách hàng. Giống như hầu hết các quỹ tương hỗ, tổ

chức này được phép bán cổ phiếu để huy động vốn đồng thời sử dụng số vốn này để mua
các cơng cụ an tồn và có tính thanh khoản cao trên thị trường tiền tệ. Lãi suất của các tài
sản này sẽ được thanh toán định kỳ cho cổ đơng.
Trên đây là một số loại hình trung gian tài chính phổ biến. Mặc dù phương thức
hoạt động cụ thể của tổ chức này là khác nhau song chúng thể hiện rất rõ vai trị trung gian
tài chính được đề cập dưới đây.
4.2. Vai trò của các trung gian tài chính
a. Chuyển đổi thời gian đáo hạn của các cơng cụ tài chính
Có thể nhận thấy chức năng này rõ nhất thông qua hoạt động của các tổ chức nhận
tiền gửi, chủ yếu là các ngân hàng thương mại. Nhờ có các trung gian tài chính, cả người
đầu tư (người gửi tiền) và người đi vay đều có thể lựa chọn dược những thời hạn thích hợp
với mục tiêu của mình.
b. Giảm thiểu rủi ro bằng cách đa dạng hoá đầu tư


Loại hình trung gian tài chính càng phong phú, các sản phẩm tài chính do chúng tạo
ra càng đa dạng. Khi các nhà đầu tư đặt tiền của họ vào các cơng ty đầu tư, những cơng ty
này có thể dầu tư số tiền đó vào, chẳng hạn, cổ phiếu của một số lớn các cơng ty. Bằng
cách đó, cơng ty đầu tư đã đa dạng hoá việc đầu tư và giảm thiểu được rủi ro của nó. Điều
này chỉ có thể thực hiện dược với diều kiện có dược một khối lượng tiền đủ lớn; và nó giải
thích vì sao việc đa dạng hoá đầu tư, tức biến những tài sản nhiều rủi ro thành những tài
sản ít rủi ro hơn, lại là ưu thế của các trung gian tài chính và rộng hơn, là lợi ích kinh tế
quan trọng của các thị trường tài chính.
c Giảm thiểu chi phỉ hợp đồng và chi phí xử lý thơng tin
Những nhà đầu tư vào các tài sản tài chính phải có được những kỹ năng cần thiết
để đánh giá một khoản dầu tư phân tích khả năng lợi nhuận, mức độ rủi ro của từng tài sản
tài chính cũng như của tồn bộ khoản mục đầu tư để từ đó ra quyết định mua hoặc bán các
tài sản tài chính. Tuy nhiên, các nhà đầu tư cá nhân thường không có điều kiện để phát
triển những kỹ năng này, cả về mặt thời gian và kiến thức. Họ thường phải thuê người viết
hợp đồng, làm phát sinh chi phí hợp đồng. Bên cạnh đó, để xác nhận mức độ tin cậy và xử

lý những thông tin thu thập dược về tài sản tài chính và về người phát hành tài sản đó, nhà
đầu tư cũng phải bỏ ra một khoảng thời gian và chi phí nhất định, được gọi là chi phí xử lý
thơng tin.
Các trung gian tài chính, với tư cách là các nhà đầu tư chuyên nghiệp, có thể giảm
thiểu tất cả những chi phí đó do ưu thế về tính tập trung, chun mơn hố và quy mô đầu
tư lớn hơn.
d. Cung cấp một cơ chế thanh toán
Ngày nay đa số các giao dịch được thực hiện mà khơng dùng tiền mặt. Việc thanh
tốn có thể sử dụng séc, thẻ tín dụng, hoặc việc chuyển tiền điện tử. Một số trung gian tài
chính sẽ đảm nhiệm việc cung cấp những phương thức thanh toán này.
Trước đây, việc thanh tốn khơng dùng tiền mặt chỉ được giới hạn ở các tài khoản
vãng lai có thể ký séc tại các ngân hàng thương mại, sau đó được mở rộng ra các hiệp hội
tín dụng, và một số cơng ty đầu tư. Thanh tốn bằng thẻ tín dụng trước đây cũng chỉ được
thực hiện tại các ngân hàng thương mại nhưng giờ dây các tổ chức nhận tiền gửi công cung
cấp dịch vụ này. Như vậy, việc thanh tốn khơng dùng tiền mặt đã trở thành một trong các
chức năng quan trọng của trung gian tài chính.


5. Mối quan hệ giữa các bộ phận của thị trường tài chính
Qua nghiên cứu về cấu trúc của thị trường tài chính, người ta có thể nhận thấy giữa
các thị trường cấu thành có mối quan hệ chặt chẽ và biện chứng với nhau. Những biến
động trên thị trường này sẽ ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến các thị trường khác. Khi
nền kinh tế phát triển, thị trường tài chính ngày càng trở nên tinh vi và phức tạp, ranh giới
truyền thống giữa các công cụ tài chính hay giữa các loại thị trường ngày càng mang tính
tương đối. Các cơng cụ tài chính được lưu thơng đan xen giữa các loại thị trường và được
chuyển hoá lẫn nhau. những công cụ mới không ngừng ra đời, trong đó có nhiều loại cơng
cụ hỗn hợp mang những đặc trưng của nhiều loại công cụ khác nhau. Do đó các bộ phận
của thị trường tải chính càng trở nên gắn bó chặt chẽ với nhau. Dưới đây sẽ trình bày một
số quan hệ tồn tại hiện nay trên thị trường tài chính.
Mối quan hệ giữa thị trường tiền tệ và thị trường ngoại hối.

Thị trường ngoại hối và thị trường tiền tệ có quan hệ khăng khít với nhau, khơng có
thị trường nào hoạt động một cách độc lập tuyệt đối mà chúng tác động qua lại và chi phối
lẫn nhau. Một biến động trên thị trường tiền tệ đều dẫn dấn những thay đổi trên thị trường
ngoại hối. Các mối quan hệ hình thành giữa hai thị trường này chủ yếu thông qua hai biến
số cơ bản: lãi suất và tỷ giá. Sự biến động của lãi suất trên thị trường tiền tệ có thể tác động
dấn các luồng vốn di chuyển giữa hai thị trường này, ảnh hưởng tới mối quan hệ cung cầu về ngoại tệ, làm tỷ giá hơi đối trên thị trường ngoại hối thay đổi. Để minh hoạ cho
mối quan hệ này có thể xem xét một thực tế như sau: Cho tới tháng 6 năm 2000, trong
vòng hơn một năm, Cục dự trữ Liên bang Mỹ đã liên tục 6 lần tăng lãi suất. Theo một phản
ứng dây chuyền, Ngân hàng trung ương châu Âu cũng nâng lãi suất và lãi suất trên thị
trường liên ngân hàng theo đó tăng lên. Chịu ảnh hưởng của xu hướng này, các ngân hàng
thương mại Việt Nam cũng từng bước nâng lãi suất huy động ngoại tệ tăng nên đã có một
khối lượng khá lớn tiền gửi VND được rút ra khỏi tài khoản ngân hàng để mua ngoại tệ
trên thị trường và sau đó lại được gửi vào ngân hàng bằng USD để hưởng phần lãi suất cao
hơn. Vốn huy động ngoại tệ tăng mạnh ở một số ngân hàng thương mại. Mặt khác, mặc dù
lãi suất huy động USD đã được nâng lên song vẫn thấp hơn lãi suất USD trên thị trường
quốc tế (chênh lệch vào khoảng 1,4 - 1,8% vào thời điểm đầu năm 2000), khiến cho việc
huy động ngoại tệ trong nước và chuyển ra nước ngoài để hưởng lãi suất cao hơn trở thành


một hoạt động sinh lời hấp dẫn đối với các ngân hàng thương mại. Nhu cầu ngoại tệ trên
thị trường ngoại hối vì vậy gia tăng nhanh chóng và do đó tỷ giá có xu hướng bị đẩy lên.
Mối quan hệ giữa thị trường tiền tệ và thị trường chứng khoán
Mối quan hệ giữa thị trường tiền tệ và thị trường chứng khốn được thể hiện thơng
qua sự tác động của lãi suất và tỷ giá hối đoái lên giá cả chứng khoán.
Tỷ giá hối đoái là nhân tố tác động mạnh mẽ tới quyết định đầu tư trên thị trường
chứng khoán. Khi các nhà đầu tư vào chứng khoán và sẽ thay thế bàng tài sản ngoại tệ vì
chứng khốn chính là tiền, nếu tiền mất giá thì giá trị chứng khoán sẽ bị giảm. Các nhà đầu
tư này có thể sẽ chuyển vốn đầu tư ra nước ngồi. Như vậy, tác động của tỷ giá hối đoái đã
làm dịch chuyển đầu tư từ thị trường chứng khoán sang thị trường hối đoái hoặc ngược lại.
Lãi suất thị trường là nhân tố tác động trực tiếp tới giá cả chứng khốn thơng qua

việc thay đổi mức lợi suất u cầu của các nhà đầu tư khi chấp nhận đầu tư vào chứng
khốn đó. Khi thị trường tiền tệ có dấu hiệu thay đổi lãi suất chiết khấu và lãi suất tái chiết
khấu từ ngân hàng trung ương thì lập tức sẽ ảnh hưởng tới lượng tiền cung ứng và tác động
tới cung tín dụng từ phía ngân hàng thương mại, đồng thời cũng tác động tới giá cả chứng
khoán. Tuy nhiên, mức độ tác động của lãi suất vào giá cả trái phiếu và cổ phiếu lại khác
nhau. Lãi suất tác động trực tiếp tới giá trái phiếu, khi lãi suất chiết khấu tăng (hoặc giảm)
thì giá trái phiếu trên thị trường sẽ giảm (hoặc tăng). Còn đối với cổ phiếu, quan hệ giữa lãi
suất và giá không phải là mối quan hệ trực tiếp và hoàn toàn một chiều. Mức độ ảnh hưởng
của lãi suất lên giá cổ phiếu phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra thay đổi đó và mức độ tác
động của thay đổi này lên dòng thu nhập tương lai của cổ phiếu. Tuy nhiên, qua nghiên
cứu cho thấy mối quan hệ giữa lãi suất và giá cổ phiếu thường là ngược chiều do khi lãi
suất thị trường tăng, giá trái phiếu giảm thì người đầu tư có xu hướng chuyển từ đầu từ cổ
phiếu sang trái phiếu khiến cho giá cổ phiếu giảm và ngược lại.
Tóm lại, q trình lưu chuyển vốn trên thị trường tài chính thể hiện ở sơ đồ lưu
chuyển tiền tệ sau đây:
SƠ ĐỒ (LƯU CHUYỂN VỐN TRÊN THỊ TRƯỜNG TÀI CHÍNH)

Qua sơ đồ trên ta thấy được mức độ phát triển của thị trường tài chính có ý nghĩa
quan trọng đối với việc khuyến khích tiết kiệm, khuyến khích đầu tư và thúc đẩy quá trình


vốn hoá trong nền kinh tế. Đặc biệt ở đây phải kể đến vai trò của các tổ chức trung gian tài
chính, bộ phận đã chuyển tải một khối lượng đáng kể nguồn tiết kiệm đưa vào đầu tư và
góp phần tích cực trong việc đẩy nhanh tốc độ lưu chuyển vốn.
SƠ ĐỒ TIẾP
Qua sơ đồ trên có thể thấy thị trường tài chính là đối tượng tác động của các chính
sách tiền tệ của ngân hàng trung ương (hay rộng hơn, các chính sách tài chính - tiền tệ của
chính phủ), nhằm đạt được các mục tiêu của nền kinh tế. Tất cả những biện pháp chính
sách đều tác động tới các bộ phận của thị trường tài chính theo những phương thức khác
nhau và đan chéo nhau. Thị trường tài chính càng phát triển ở trình độ cao, các kênh liên

hệ càng nhiều (do có nhiều loại hình trung gian tài chính; cung cấp nhiều dịch vụ tài chính
thơng qua các cơng cụ tài chính ngày càng đa dạng) thì tính nhạy cảm với các biện
pháp chính sách càng cao.
II. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG CỦA THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHỐN
1. Sơ lược về lịch sử hình thành và phát triển thị trường chứng khoán
Thị trường chứng khoán ban đầu phát triển một cách rất tự phát và sơ khai, xuất
phát từ một nhu cầu đơn lẻ từ buổi ban đầu. Vào giữa thế kỷ XV ở tại những thành phố
trung tâm buôn bán ở phương Tây, các thương gia thường tụ tập tại các quán cà phê để trao
đổi mua bán các vật phẩm hàng hoá... lúc đầu chỉ một nhóm nhỏ, sau đó tăng dần và hình
thành một khu chợ riêng. Cuối thế kỷ XV, để thuận tiện hơn cho việc làm ăn, khu chợ trở
thành “thị trường” với việc thống nhất các quy ước và dần dần các quy ước này được sửa
đổi hoàn chỉnh thành những quy tắc có giá trị bắt buộc chung cho mọi thành viên tham gia
“thị trường”.
Phiên chợ riêng đầu tiên được diễn ra vào năm 1453 tại một lữ điếm của gia đình
Vanber ở Bruges (Bỉ), tại đó có một bảng hiệu hình ba túi da với một từ tiếng Pháp là
"Bourse" tức là "Mậu dịch thị trường" hay còn gọi là "Sở giao dịch".
Vào năm 1547, thành phố ở Bruges (Bỉ) mất đi sự phồn thịnh do eo biển Even bị
lấp cát nên mậu dịch thị trường ở đây bị sụp đổ và được chuyển qua thị trấn Auvers (Bỉ), ở
đây thị trường phát triển rất nhanh và giữa thế kỷ XVI một quan chức đại thần của Anh
quốc đã đến quan sát về thiết lập một mậu dịch thị trường tại London (Anh), nơi mà sau


này được gọi là Sở Giao dịch chứng khoán London. Các mậu dịch thị trường khác cũng lần
lượt được thành lập tại Pháp, Đức, và Bắc Âu.
Sự phát triển thị trường ngày càng mạnh cả về lượng và chất với số thành viên tham
gia đông đảo và nhiều nội dung khác nhau, vì vậy theo tính chất tự nhiên nó lại được phân ra
thành nhiều thị trường khác nhau như: thị trường giao địch hàng hoá, thị trường hối đoái, thị
trường giao dịch các hợp đồng tương lai và thị trường chứng khốn... với đặc tính riêng của
từng thị trường thuận lợi cho giao dịch của người tham gia trong đó.
Q trình các giao dịch chứng khốn diễn ra và hình thành như vậy một cách tự

phát cũng tương tự ở Pháp, Hà Lan, các nước Bắc Âu, các nước Tây Âu khác và Bắc Mỹ.
Các phương thức giao dịch ban đầu được diễn ra ngoài trời với những ký hiệu giao
dịch bằng tay và có thư ký nhận lệnh của khách hàng. Cho đến năm 1921, ở Mỹ, khu chợ
ngoài trời được chuyển vào trong nhà, Sở giao dịch chứng khốn chính thức được thành
lập.
Ngày nay, cùng với sự phát triển của công nghệ, khoa học kỹ thuật, các phương
thức giao dịch tại các sở giao dịch chứng khoán cũng đã được cải tiến theo tốc độ và khối
lượng yêu cầu nhằm đem lại hiệu quả và chất lượng cho giao dịch. Các sở giao dịch dần
dần sử dụng máy vi tính để truyền các lệnh đặt hàng và chuyển dần từ giao dịch thủ công
kết hợp với máy vi tính sang sử dụng hồn tồn hệ thống giao dịch điện tử.
Lịch sử phát triển các thị trường chứng khoán thế giới trải qua một sự phát triển
thăng trầm lúc lên, lúc xuống. Vào những năm 1875 - 1913, thị trường chứng khốn thế
giới phát triển huy hồng cùng với sự tăng trưởng của nền kinh tế thế giới lúc đó, nhưng
rồi đến “ngày thứ Năm đen tối”, tức nguy 29- 10- 1929, thị trưởng chửng khoán Tây Âu,
Bắc Âu và Nhật Bản đã khủng hoảng. Mãi cho tới khi chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc,
các thị trường mới dần phục hồi và phát triển mạnh và cho tới năm 1987, một lần nữa các
thị trường chứng khoán trên thế giới điên đảo với "ngày thứ Hai đen tối" do hệ thống thanh
tốn kém cỏi khơng đảm đương được yêu cầu của giao dịch, sụt giá chứng khốn mạnh,
gây mất lịng tin và phản ứng dây chuyền mà hậu quả của nó cịn nặng hơn cuộc khủng
hoảng năm 1929. Gần đây nhất, thị trường chứng khoán ở các nước và lãnh thổ Đông Á,
Nga và một số thị trường ở châu Mỹ cũng đã rơi vào vòng xốy của cơn lốc khủng hoảng
tài chính tiền tệ, giảm lịng tin và có tính chất lây lan, tạo ra sự suy giảm ghê gớm chỉ số
giá chứng khoán.


Cho đến nay, các nước trên thế giới đã có khoảng trên 160 sở giao dịch chứng
khoán phân tán trên khắp các châu lục, bao gồm cả các nước phát triển trong khu vực Đông
Nam Á vào những năm 1960 - 1970 và những nước như Ba Lan, Hunggary, Séc, Nga,
Trung quốc vào những năm đầu 1990...
Quá trình hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán thế giới cho thấy giai

đoạn đầu thị trường phát triển một cách tự phát với sự tham gia của các nhà đầu cơ. Dần
dần về sau mới có sự tham gia của công chúng đầu tư. Khi phát triển đến một mức độ nhất
định, thị trường bắt đầu phát sinh những trục trặc dẫn đến phải thành lập cơ quan quản lý
nhà nước và hình thành hệ thống pháp lý để điều chỉnh hoạt động của thị trường. Kinh
nghiệm cho thấy, phần lớn các thị trường chứng khoán sau khi thiết lập muốn hoạt động có
hiệu quả, ổn định và nhanh chóng phát triển vững chắc phải có sự chuẩn bị chu đáo mọi
mặt về hàng hoá, luật pháp, con người, bộ máy quản lý và đặc biệt là sự giám sát và quản
lý nghiêm ngặt của nhà nước. Song cũng có một số thị trường chứng khốn có sứ trục trặc
ngay từ ban đầu như thị trương chứng khoán Thái Lan, Indonesia, hoạt động trì trệ một
thời gian dài do thiếu hàng hố và do khơng được quan tâm đúng mức, thị trường chứng
khoán Phihppines kém hiệu quả do thiếu sự chỉ đạo và quản lý thống nhất hai sở giao dịch
(Makita và Manila), thị trường chứng khoán Ba Lan, Hunggary gặp trục trặc do
việc chỉ đạo giá cả quá cao hoặc quá thấp...
Tuy nhiên, cho tới nay, thi trường chứng khốn phát triển ở mức có thể nói là
khơng thể thiếu trong đời sống kinh tế của những nước theo cơ chế thị trường và nhất là
những nước đang phát triển dang cần thu hút luồng vốn dài hạn cho nền kinh tế quốc dân.
2. Giới thiệu thị trường chứng khoán các nước
Các thị trường cổ phiếu lớn trên thế giới:
(Biểu đồ)
Trong đó:
NYSE: Sở Giao dịch chửng khốn New York.
LSE: Sở Giao dịch chứng khoán London.
TSE: Sở Giao dịch chứng khoán Tokyo.


NASDAQ: Hiệp hội các Nhà kinh doanh chứng khoán Quốc gia và hệ thống Báo
giá tự động.
HKSE: Sở Giao dịch chứng khoán Hongkong.
SSE: Sở Giao dịch chứng khoán Singapore.
1

Đối với NYSE, LSE, TSE, NADAQ, số liệu về dung lượng vốn thị trường nội địa

được tính đến 31-3-1998; đối với các thị trường khác, tổng dung lượng vốn thị trường
dược tính đến năm 1997.
2

Tổng số các loại chứng khoán được niêm yết tính đến năm 1997.

Để giúp bạn đọc hình dung được cơ cấu và hoạt động của thị trường chứng khốn,
chúng tơi xin giới thiệu sơ bộ về một số thị trường chứng khoán trên thế giới.
Thị trường chứng khoán Mỹ
Thị trường chứng khốn Mỹ có lịch sử phát triển lâu đài và đã đạt đến trình độ cao
về mọi mặt, từ hệ thống luật chứng khoán đến hệ thống giao dịch chứng khoán và đặc biệt
đã xây dựng được cơ quan quản lý nhà nước mạnh. Chính vì vậy, mơ hình thị trường
chứng khốn Mỹ đã được nhiều nước học tập, áp dụng và sửa đổi cho phù hợp với thực
trạng, điều kiện kinh tế của từng nước. Thị trường chứng khoán Mỹ xuất hiện từ năm 1792
và đến năm 1800 đánh dấu sự ra đời Sở Giao dịch chứng khốn đầu tiên, tiếp theo đó là
hàng loạt các Sở Giao dịch chứng khốn được hình thành trên khắp nước Mỹ.
Sở Giao dịch chứng khoán New York (NYSE) là sở giao dịch lớn nhất và lâu đời
nhất nước Mỹ. Năm 2000, tổng số có 262,5 tỷ cổ phần được giao dịch trên NYSE, số cổ
phần giao dịch bình quân ngày đạt 1.041,6 triệu, đây là lần đầu tiên có số cổ phần giao dịch
bình quân ngày vượt con số 1 triệu cổ phần. Giá trị giao dịch bình quân ngày cũng đạt 43,9
tỷ USD, tổng giá trị giao dịch trong năm 2000 của NYSE đạt 11,1 nghìn tỷ USD. năm
2000 cũng là nam hoàn thiện hơn nữa hệ thống giao dịch bằng sự thay đổi của cách yết giá
(yết giá dạng thập phân thay vì dạng phân số trước kia). Cuối năm 2000 có 2.862 cổ phiếu
dược niêm yết trên NYSE với tổng giá trị là 17,1 nghìn tỷ USD.
Khác với NYSE, Sở giao dịch chứng khoán NASDAQ nổi tiếng về bề dày lịch sử
cũng như phương thức giao dịch truyền thống, NASDAQ, một sở xuất hiện hệ thống giao
dịch chứng khoán điện tử đầu tiên trên thế giới, NASDAQ đã đi tiên phong trong lĩnh vực

đổi mới, sử dụng thiết bị công nghệ để cho hàng triệu nhà đầu tư được tiếp cận với các
công ty hàng đầu trên thế giới. các giao dịch chửng khoán trên NASDAQ được thực hiện


thơng qua hệ thống mạng máy tính và điện thoại theo mơ hình của thị trường tồn cầu.
Hiện nay trên NASDAQ có tới trên 5000 cơng ty niêm yết.
Thị trường chứng khoán Nhật Bản
Thị trường chứng khoán thật Bản thu hút khoảng trên dưới 20% tài sản cá nhân của
người Nhật, trong đó một nửa đầu tư vào cổ phiếu, cịn một nửa đầu tư vào các chứng
khốn khác (trái phiếu chính phủ, trái phiếu cơng ty, đầu tư tín thác...). Do vậy, có thể thấy
rằng thị trường chứng khốn Nhật Bản đóng vai trị quan trọng trong việc thu hút vốn dài
hạn cho Chính phủ và các cơng ty.
Hiện nay cũng như trong nhiều năm qua, Sở Giao dịch Chửng khoán Tokyo (TSE)
là Sở giao dịch lớn thứ hai trên thế giới về doanh số bán, chỉ sau NYSE.
Trên TSE, việc giao dịch, mua bán chứng khoán được quy định dựa trên các
nguyên tắc cơ bản quan trọng nhất là:
Nguyên tắc công khai: công khai về hoạt động của người phát hành; các loại chứng
khoán được chào bán, đặt mua; giá cả, số lượng chứng khoán được mua bán...
Nguyên tắc trung gian mua bán: mọi hoạt động mua bán chứng khốn đều phải qua
mơi giới là các cơng ty chứng khốn được quyền hoạt động trên TSE (TSE có 125 cơng ty
chứng khốn, trong đó có 25 cơng ty nước ngoài) để đảm bảo sự tin cậy của thị trường,
tránh sự giả mạo, lừa đảo.
Nguyên tắc tập trung: có nghĩa là tập trung tất cả mọi đơn đặt hàng, đơn chào bán
vào TSE để đảm bảo việc hình thành giá cả trung thực, hợp lý.
Nguyên tắc đấu giá: bao gồm quyền ưu tiên giá (ưu tiên giá chào bán thấp nhất và
giá đặt mua cao nhất) và quyền ưu tiên về thời gian.
Sau khi đưa hệ thống giao dịch bằng máy tính chính thức đi vào hoạt động (ngày
18-3-1991), hiện nay, các cổ phiếu trên TSE vẫn được giao dịch theo hai phương thức khác
nhau: giao dịch tại sàn và thơng qua hệ thống máy tính.
Trên TSE, hầu hết các giao địch mua bán chứng khoán được thanh toán vào ngày

làm việc thứ ba sau ngày giao dịch (T+3). Vào ngày T+1, nếu phát hiện thấy sai sót nào
trong q trình giao dịch, các cơng ty chứng khốn thành viên phải báo ngay cho TSE để
điều Chỉnh. Vào ngày T+2, Trung tâm lưu ký và thanh toán bù trừ (JASDEC) kết hợp với
TSE thực hiện thanh toán bù trừ các giao dịch mua bán chứng khốn giữa các cơng ty


thành viên. Vào ngày T+3, Trung tâm thực hiện các bút toán ghi sổ kế toán và thực hiện
thanh toán chứng khoán và tiền cho các giao dịch.
Thị trường chứng khốn Hàn Quốc
Ít nhất từ những năm 1950, thị trường chứng khoán Hàn quốc đã trở thành một
trong 10 thị trường chứng khoán lớn nhất thế giới. Thị trường này đã phát triển một cách
nhanh chóng. Chỉ trong giai đoạn năm 1990 - 1999, khối lượng giao dịch cổ phiếu đã tăng
từ 53 triệu tỷ won lên 867 triệu tỷ won, khối lượng giao dịch trái phiếu tăng từ 39 triệu tỷ
lên đến 2.183 triệu tỷ won, trong khi đó giá trị niêm yết trên thị trường cũng tăng từ 79
triệu tỷ won lên 350 triệu tỷ won.
Sở Giao dịch chứng khoán Hàn Quốc (KSE) là một sàn giao dịch có tổ chức ở Hàn
Quốc, có 3 khu vực giao dịch: các khu vực cho cổ phiếu, trái phiếu và các chứng khoán
phái sinh. Khu vực cho cổ phiếu được chia ra thành khu vực thử nhất và khu vực thứ hai.
Khu vực thứ nhất dành cho các công ty có quy mơ lớn và tài chính mạnh, với hơn
80% tổng số cổ phiếu trên thị trường. Khu vực thứ hai là địa điểm cho các cổ phiếu
mới được niêm yết, hoặc cho các cơng ty có tài chính yếu được giao dịch. KSE đôi khi
phải được sự chấp thuận của SEC trong trường hợp muốn niêm yết cổ phiếu của cơng ty có
đủ tiêu chuẩn niêm yết trên KSE, nhưng chưa từng chào bán cổ phiếu của mình ra cơng
chúng trước đó. Ví dụ, khi một cơng ty đăng ký trên thị trường OTC muốn niêm yết các cổ
phiếu của mình trực tiếp trên KSE, KSE cần phải được sự chấp thuận của SEC trước khi
cho phép công ty đó niêm yết. Tuy vậy việc niêm yết trực tiếp này là rất hiếm.
Đến tháng 3-2001, tổng số công ty chứng khốn hoạt động tại đàn Quốc là 64 cơng
ty, trong đó có 43 cơng ty trong nước và 21 cơng ty nước ngồi.
Thị trường chứng khốn Thái Lan
Thị trường chứng khoán Thái Lan là một trong những thị trường chứng khoán phát

triển nhanh nhất ở khu vực châu Á. Thị trường chứng khốn ban đầu được các cơng ty tư
nhân thành lập (vào tháng 7-1962), mãi cho đến năm 1992 Uỷ ban chứng khoán, cơ quan
quản lý trực tiếp thị trường chứng khoán Thái Lan mới được thành lập. Tại Thái Lan, các
cơng ty chứng khốn muốn trở thành thành viên của Sở Giao dịch chứng khốn thì phải
được Bộ Tài chính đồng ý. Theo luật về sở giao dịch chứng khốn, các thành viên phải có
khả năng tài chính mạnh, có khả năng thực hiện các giao dịch chứng khốn và có kinh
nghiệm trong các hoạt động giao dịch đó.


Thị trường chứng khoán Thái Lan cũng là nơi điển hình của việc sử dụng hệ thống
vi tính hồn tồn tự động. Với hệ thống giao dịch tự động này, Sở Giao dịch chứng khốn
Thái Lan cho phép các cơng ty chửng khốn thơng qua hệ thống vi tính thực hiện các giao
dịch ngay tại văn phòng của hộ mà không cần trực tiếp đến sở.
3. Bản chất và chức năng của thị trường chứng khoán
3.1. Bản chất của thị trường chứng khoán
Thị trường chứng khoán trong điều kiện của nền kinh tế hiện đại, được quan niệm
là nơi diễn ra các hoạt động giao dịch mua bán các loại chứng khoán trung và dài hạn. Việc
mua bán này được tiến hành ở thị trường sơ cấp khi người mua mua được chứng khoán lần
đầu từ những người phát hành, và ở thị trường thứ cấp khi có sự mua đi bán lại các chứng
khoán đã được phát hành ở thị trường sơ cấp. Như vậy, xét về mặt hình thức, thị trường
chứng khoán chỉ là nơi diễn ra các hoạt động trao đổi, mua bán, chuyển nhượng các loại
chứng khốn, qua đó thay đổi các chủ thể nắm giữ chửng khốn. Nhưng xét về mặt bản
chất thì:
Thị trường chứng khoán là nơi tập trung và phân phối các nguồn vốn tiết kiệm. Tập
trung các nguồn tiết kiệm để phân phối lại cho những ai muốn sử dụng các nguồn tiết kiệm
đó theo giá mà người sử dụng sẵn sàng trả và theo phán đoán của thị trường về khả năng sinh
lời từ các dự án của người sử dụng. Chuyển từ tư bản sở hữu sang tư bản kinh doanh.
Thị trường chứng khốn là định chế tài chính trực tiếp: cả chủ thể cung và cầu vốn
đều tham gia vào thị trường một cách trực tiếp. Ngược với cách tài trợ gián tiếp được thực
hiện thông qua các trung gian tài chính, những người có vốn có khi có đủ điều kiện về mơi

trường tài chính, pháp lý... sẽ trực tiếp đầu tư vào sản xuất, kinh doanh không cần qua các
trung gian tài chính mà chuyển vốn thơng qua thị trường chứng khoán, một thị trường dẫn
vốn trực tiếp từ người có vốn sang người cần vốn theo nguyên tắc đầu tư.
Với việc đầu tư qua các trung gian tài chính, các chủ thể đầu tư khơng thể theo dõi,
kiểm tra, quản lý vốn đầu tư của họ, do đó làm cho quyền sở hữu và quyền sử dụng vốn
tách rời nhau, làm giảm động lực tiềm năng trong quản lý. Trái lại, với việc đầu tư qua thị
trường chứng khoán, kênh dẫn vốn trực tiếp, các chủ thể đầu tư đã thực sự gắn quyền sử
dụng và quyền sở hữu về vốn, nâng cao tiềm năng quản lý vốn.
Thị trường chứng khốn thực chất là q trình vận động của tư bản tiền tệ. Các
chứng khoán mua bán trên thị trường chứng khốn có thể đem lại thu nhập cho người nắm


giữ nó sau một thời gian nhất định và được lưu thơng trên thị trường chứng khốn theo giá
cả thị trường, do đó bề ngồi nó được coi như là một tư bản hàng hố.
Có thể nói, thị trường chứng khoán là nơi mua bán các quyền sở hữu về tư bản, là
hình thức phát triển cao của nền sản xuất hàng hoá.
Thị trường chứng khoán cũng gắn với loại hình tài chính ngắn hạn. Những người
có chứng khốn có thể mua bán chứng khoán tại bất kỳ thời điểm nào trên thị trường
chửng khoán, nên các chứng khoán trung và dài hạn cũng trở thành đối tượng đầu tư ngắn
hạn.
3.2. Chức năng của thị trường chứng khoán
a. Huy động vốn đầu tư cho nền kinh tế
Khi các nhà đầu tư mua chứng khốn do các cơng ty phát hành, số tiền nhàn rỗi của
họ được đưa vào hoạt động sản xuất kinh doanh và qua đó góp phần mở rộng sản xuất xã
hội. Bằng cách hỗ trợ các hoạt động đầu tư của cơng ty, thị trường chứng khốn đã có
những tác động quan trọng đối với sự phát triển của nền kinh tế quốc dân. Thông qua thị
trường chứng khốn, chính phủ và chính quyền ở các địa phương cũng huy động được các
nguồn vốn cho mục đích sử dụng và đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế, phục vụ các nhu cầu
chung của xã hội.
b. Cung cấp môi trường đầu tư cho công chúng

Thị trường chứng khốn cung cấp cho cơng chúng một mơi trường đầu tư lành
mạnh với các cơ hội lựa chọn phong phú. Các loại chứng khoán trên thị trường rất khác
nhau về tính chất, thời hạn và độ rủi ro, cho phép các nhà đầu tư có thể lựa chọn cho loại
hàng hoá phù hợp với khả năng, mục tiêu và sở thích của mình. Chính vì vậy, thị trường
chứng khốn góp phần đáng kể làm tăng mức tiết kiệm quốc gia.
c Tạo tính thanh khoản cho các chứng khốn
Nhờ có thị trường chứng khốn các nhà đầu tư có thể chuyển đổi các chứng khoán
họ sở hữu thành tiền mặt hoặc các loại chứng khoán khác khi họ muốn. Khả năng thanh
khoản (khả năng chuyển đổi thành tiền mặt) là một trong những đặc tính hấp dẫn của
chứng khốn dối với người đầu tư. Đây là yếu tố cho thấy tính linh hoạt, an toàn của vốn
đầu tư. Thị trường chứng khốn hoạt động càng năng động và có hiệu quả thì càng có khả
năng nâng cao tính thanh khoản của các chứng khoán giao dịch trên thị trường.
d. Đánh giá hoạt động của doanh nghiệp


Thơng qua giá chứng khốn, hoạt động của các doanh nghiệp được phản ảnh một
cách tổng hợp và chính xác, giúp cho việc đánh giá và so sánh hoạt động của các doanh
nghiệp được nhanh chóng và thuận tiện, từ đó cũng tạo ra một mơi trường cạnh tranh lành
mạnh nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, kích thích áp dụng công nghệ mới, cải tiến sản
phẩm.
e. Tạo môi trường giúp chính phủ thực hiện các chính sách kinh tê vĩ mơ
Các chỉ báo của thị trường chứng khốn phản ánh động thái của nền kinh tế một
cách nhạy bén và chính xác. Giá các chứng khốn tăng lên cho thấy đầu tư đang mở rộng,
nền kinh tế tăng trưởng; và ngược lại giá chứng khoán giảm sẽ cho thấy các dấu hiệu tiêu
cực của nền kinh tế. Vì thế, thị trường chứng khoán được gọi là phong vũ biểu của nền
kinh tế và là một công cụ quan trọng giúp chính phủ thực hiện các chính sách kinh tế vĩ
mơ. Thơng qua thị trường chứng khốn, chính phủ có thể mua và bán trái phiếu chính phủ
để tạo ra nguồn thu bù đắp thâm hụt ngân sách và quản lý lạm phát. Ngồi ra, chính phủ
cũng có thể sử đụng một số chính sách, biện pháp tác động vào thị trường chứng khoán
nhằm định hướng đầu tư đảm bảo cho sự phát triển cân đối của nền kinh tế.

4. Các chủ thể tham gia thị trưởng chứng khoán
Các tổ chức và cá nhân tham gia thị trường chứng khốn có thể được chia thành 3
nhóm sau: nhà phát hành, nhà đầu tư và các tổ chức có liên quan đến chứng khoán.
4.1. Nhà phát hành
Nhà phát hành là các tổ chức thực hiện huy động vốn thông qua thị trường chứng
khoán. Nhà phát hành là người cung cấp các chứng khoán - hàng hoá của thị trường chứng
khoán.
- Chính phủ và chính quyền địa phương là nhà phát hành các trái phiếu chính phủ
và trái phiếu địa phương.
- Công ty là nhà phát hành các cổ phiếu và trái phiếu cơng ty
- Các tổ chức tài chính là nhà phát hành các cơng cụ tài chính như các trái phiếu,
chứng chỉ thụ hưởng... phục vụ cho hoạt động của họ.
4.2. Nhà đầu tư
Nhà đầu tư là những người thực sự mua và bán chứng khoán trên thị trường chứng
khốn. Nhà đầu tư có thể được chia thành 2 loại: nhà đầu tư cá nhân và nhà đầu tư có tổ
chức.


- Các nhà đầu tư cá nhân:
Nhà đầu tư cá nhân là những người có vốn nhàn rỗi tạm thời, tham gia mua bán
trên thị trường chứng khoán với mục đích tìm kiếm lợi nhuận. Tuy nhiên, trong đầu tư thì
lợi nhuận lại ln gắn với rủi ro, lợi nhuận càng cao thì rủi ro càng lớn và ngược lại. Chính
vì vậy các nhà đầu tư cá nhân ln phải lựa chọn các hình thức đầu tư phù hợp với khả
năng cũng như mức độ chấp nhận rủi ro của mình.
- Các nhà đầu là có tổ chức:
Nhà đầu tư có tổ chức, hay cịn gọi là các định chế đầu tư, thường xuyên mua bán
chứng khoán với số lượng lớn trên thị trường. Các tổ chức này thường có các bộ phận chức
năng bao gồm nhiều chuyên gia có kinh nghiệm để nghiên cứu thị trường và đưa ra các
quyết định đầu tư. Một số nhà đầu tư chuyên nghiệp chính trên thị trường chứng khốn là
các cơng ty đầu tư, các công ty bảo hiểm, các quỹ lương hưu và các quỹ bảo hiểm xã hội

khác. Đầu tư thơng qua các tổ chức đầu tư có ưu điểm nổi bật là có thể đa dạng hố danh
mục đầu tư và các quyết định đầu tư được thực hiện bởi các chuyên gia có kinh nghiệm.
Một bộ phận quan trọng của các tổ chức đầu tư là các công ty tài chính. Các cơng
ty tài chính dược phép kinh doanh chứng khốn, có thể sử dụng nguồn vốn của mình để
đầu tư vào chứng khốn nhằm mục đích thu lợi.
Bên cạnh các cơng ty chứng khốn, các ngân hàng thương mại cũng có thể trở
thành nhà dầu tư chuyên nghiệp khi họ mua chứng khốn cho chính mình.
4.3. Các tổ chức kinh doanh trên thị trường chứng khốn
- Cơng ty chứng khốn:
Cơng ty chứng khốn là những cơng ty hoạt động trong lĩnh vực chứng khốn, có
thể đảm nhận một hoặc nhiều trong số các nghiệp vụ chính là bảo lãnh phát hành, môi giới,
tự doanh, quản lý quỹ đầu tư và tư vấn đầu tư chứng khốn.
Để có thể được thực hiện mỗi nghiệp vụ, các công ty chứng khoán phải đảm bảo
được một số vốn nhất định và phải được phép của cơ quan có thẩm quyền.
- Các ngân hàng thương mại:
Tại một số nước, các ngân hàng thương mại có thể sử dụng vốn tự có để tăng và đa
dạng hố lợi nhuận thơng qua đầu tư vào các chứng khoán. Tuy nhiên các ngân hàng chỉ
được đầu tư vào chứng khoán trong những giới hạn nhất định để bảo vệ ngân hàng trước
những biến động của giá chứng khoán. Một số nước cho phép ngân hàng thương mại thành