Nghiên cứu một số chỉ tiêu số lượng chất lượng tinh dịch và khả năng sản xuất tinh đông lạnh của bò đực giống holstein friesian sinh tại việt nam

B

GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
---------

---------

PHÙNG TH H I

NGHIÊN C U M T S

CH TIÊU S

LƯ NG, CH T LƯ NG TINH

D CH VÀ KH NĂNG S N XU T TINH ðƠNG L NH C A BỊ ð C
GI NG HOLSTEIN FRIESIAN SINH T I VI T NAM

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành:

Thú Y

Mã S

60.62.50

:

Ngư i hư ng d n khoa h c: 1. PGS. TS. Nguy n Văn Thanh
2. TS. Lê Văn Thông

HÀ N I - 2009

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

i


L I CAM ðOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u khoa h c c a riêng tôi.
Các s li u, k t qu nêu trong lu n văn này là trung th c, chính xác và chưa
đư c ai cơng b trong b t kỳ cơng trình nào khác.
M i s giúp đ th c hi n lu n văn này ñã ñư c c m ơn và các thơng tin
trích d n trong lu n văn này ñã ñư c ch rõ ngu n g c.

Hà N i, ngày 22 tháng 01 năm 2010

Phùng Th H i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

ii


L I C M ƠN
Trong quá trình nghiên c u đ hồn thành lu n văn c a mình, tơi ñã

nh n ñư c s ch b o t n tình, s giúp đ q báu c a các th y giáo, cô giáo,
các nhà khoa h c, các nhà qu n lý, cán b công nhân viên Trung tâm gi ng gia
súc l n Trung ương, Tr m nghiên c u và s n xu t tinh đơng l nh Moncada.
Nhân d p này, cho phép tơi đư c bày t lòng bi t ơn sâu s c t i:
PGS-TS. Nguy n Văn Thanh - Trư ng B môn Ngo i S n - Khoa Thú
Y- Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i, TS. Lê Văn Thơng - Giám đ c
Trung tâm Gi ng gia súc l n Trung ương ñã hư ng d n, giúp ñ và t o ñi u
ki n t t nh t cho tơi trong xu t q trình th c hi n ñ tài, ñánh giá k t qu và
hoàn thành lu n văn.
T p th , các th y giáo, cơ giáo, Vi n đào t o sau đ i h c, B Mơn Ngo i
S n, Khoa Thú y - Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i,
Tôi xin chân thành c m ơn t i lãnh đ o, cán b cơng nhân viên Vi n
Chăn nuôi, Trung tâm gi ng gia súc l n Trung ương, Tr m nghiên c u và s n
xu t tinh đơng l nh Moncada,
Tơi cũng xin chân thành c m ơn tồn th gia đình, b n bè, anh em, ñ ng
nghi p ñã t o m i ñi u ki n thu n l i và giúp đ tơi v m i m t, đ ng vi n
khuy n khích tơi hồn thành lu n văn này!
Hà N i, ngày 22 tháng 01 năm 2010

Phùng Th H i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

iii


DANH M C CÁC T

VI T T T

TT

Tên vi t t t

Tên vi t ñ y ñ

1

%

Ph n trăm

2

0

C

ñ C

3

A

Ho t l c tinh trùng

4

C

N ng ñ tinh trùng

5

cm

Centimet

6

CP

C ph n

7

CS

C ng s

8

Cyt I

Tinh bào c p I

9

Cyt II

Tinh bào c p II

10

ðVT

ðơn v tính

11

FSH

Follicle Stimulating Hormone

12

g

gram

13

HF

Holstein Friesian

14

K

Tinh trùng kỳ hình

15

kg

Kilogam

16

km

Kilomet

17

LH

Luteinizing Hormone

18

ml

Mililit

19

n

Dung lư ng m u nghiên c u

20

NST

Nhi m s c th

21

PTNT

Phát tri n Nông thôn

22

SE

Standard Error

23

TCN

Tiêu chu n ngành

24

TNHH

Trách nhi m h u h n

25

TTNT

Truy n tinh nhân t o

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

iv


26

V

Lư ng xu t tinh

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

v


DANH M C CÁC B NG
B ng 1: Thành ph n hố h c c a tinh d ch bị.......................................................7
B ng 2: Kích thư c c a bào thai bị qua các tháng tu i .................................... 31
B ng 4.1: Lư ng xu t tinh (V) c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam ........ 39
B ng 4.2: Màu tinh d ch c a bò ñ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam ................... 42
B ng 4.3: pH tinh d ch c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam...................... 44

B ng 4.4: N ng ñ tinh trùng (C) c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam.... 46
B ng 4.5: Ho t l c tinh trùng (A) c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam ...49
B ng 4.6: T l tinh trùng kỳ hình (K) c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam ..52
B ng 4.7: T l tinh trùng s ng c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam . ..... 54
B ng 4.8: T ng s tinh trùng s ng ti n th ng c a bị đ c gi ng HF sinh t i
Vi t Nam

.......................................................... 57

B ng 4.9: T l các l n khai thác tinh ñ t tiêu chu n c a bị đ c gi ng HF
sinh t i Vi t Nam ............................................................................................... 59
B ng 4.10: S lư ng tinh c ng r s n xu t ñư c trong m t l n khai thác tinh
c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam (li u/ l n khai thác) ........................... 61
B ng 4.11: Ho t l c tinh trùng sau gi i đơng c a bị đ c gi ng HF sinh t i
Vi t Nam.................................................... ......................................................... 63
B ng 4.12: S lư ng tinh c ng r s n xu t/năm và t l tinh c ng r ñ t tiêu
chu n sau đơng l nh........................................................................................... 66
B ng 4.13: T l ph i gi ng l n m t có ch a trên đàn bị cái c a các bị ñ c
gi ng HF sinh t i Vi t Nam.................................................... .......................... 67

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

vi


DANH M C CÁC HÌNH
Hình 1: Cơ quan sinh d c c a bị đ c......... ...........................................................4
Hình 2: M t c t d ch hoàn và d ch hoàn ph ..........................................................5
Hình 3: Vi c u trúc c a tinh trùng bị (Hiroshi, 1992) [29]............................... 11
Hình 4: Các d ng kỳ hình ph bi n c a tinh trùng............................................. 16

Hình 5: Q trình đơng l nh dung d ch (Hiroshi, 1992) [29] ........................... 19
Hình 6: ðơng l nh nư c mu i sinh lý (Hiroshi, 1992) [29].............................. 19
Hình 7:

nh hư ng c a glycerol trong dung d ch NaCl so v i n ng đ NaCl

trong dung d ch cịn l i khi dung d ch NaCl (0,15M) đư c đơng l nh (Hiroshi,
1992)[29].................................................... ......................................................... 25
Hình 8: Bi n đ i v t lý trong t bào khi đơng l nh (Mazur, 1989)[35] ........... 26
Hình 9: Chu kỳ đ ng d c

bị.......................................................................... 28

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

vii


DANH M C CÁC NH
nh 1.1. Bị đ c gi ng HF s hi u 292...........................................................76
nh 1.2. Bị đ c gi ng HF s hi u 293...........................................................76
nh 1.3. Bị đ c gi ng HF s hi u 294...........................................................76
nh 1.4. Bò ñ c gi ng HF s hi u 295...........................................................76
nh 1.5. Bị đ c gi ng HF s hi u 296..........................................................76
nh 2.1. Khu v c chăn ni bị đ c gi ng và s n xu t tinh đơng l nh..........77
nh 2.2. Khu v c khai thác tinh......................................................................77
nh 2.3. Chu n b bò trư c khai thác tinh......................................................77
nh 2.4. Giá gi ..............................................................................................77
nh 2.5. Khai thác tinh...................................................................................77
nh 3.1. ðánh giá ho t l c tinh trùng ............................................................78

nh 3.2. T b o ôn môi trư ng 50C ...............................................................78
nh 3.3. Máy in nhãn hi u lên c ng r ...........................................................78
nh 3.4. Máy n p-hàn c ng r ........................................................................78
nh 3.5. Máy đơng l nh tinh trùng.................................................................78
nh 3.6. T cân b ng trư c đơng l nh............................................................78

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

viii


DANH M C CÁC BI U ð
Bi u ñ 4.1: Lư ng xu t tinh c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam...........40
Bi u ñ 4.2: T l xu t hi n màu s c tinh d ch c a bị đ c gi ng HF sinh t i
Vi t Nam

.......................................................... 43

Bi u ñ 4.3: pH tinh d ch c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam ................. 45
Bi u ñ 4.4: N ng ñ tinh trùng c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam......48
Bi u ñ 4.5: Ho t l c tinh trùng c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam......50
Bi u ñ 4.6: T l tinh trùng kỳ hình c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam53
Bi u ñ 4.7: T l tinh trùng s ng c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam... 55
Bi u ñ 4.8: T ng s tinh trùng s ng ti n th ng c a bò ñ c gi ng HF sinh t i
Vi t Nam

.......................................................... 58

Bi u ñ 4.9: T l các l n khai thác tinh đ t tiêu chu n và khơng đ t tiêu
chu n c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam ............................................... 60

Bi u ñ 4.10: S lư ng tinh c ng r s n xu t ñư c trong m t l n khai thác
tinh c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam....................................................62
Bi u ñ 4.11: Ho t l c tinh trùng sau gi i đơng c a bị đ c gi ng HF sinh t i
Vi t Nam

.......................................................... 64

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

ix


M CL C
1. M ð U............................................................... ..................................................1
1.1. ð t v n đ .................................................... .........................................................1
1.2. M c đích c a đ tài...............................................................................................2
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài.. ..........................................................2
2. T NG QUAN TÀI LI U.......................................................................................3
2.1. S thành th c v tính và c u t o b máy sinh d c c a bị đ c...........................3
2.1.1. S thành th c v tính.........................................................................................3
2.1.2. C u t o b máy sinh d c c a bị đ c......... ......................................................3
2.2. Thành ph n hố h c c a tinh d ch bị..................................................................7
2.2.1. ð c đi m c a tinh trùng bị...................... ........................................................8
2.2.2. ð c đi m lý hoá h c c a tinh thanh.............................................................. 11
2.3. M t s nghiên c u trong và ngoài nư c........................................................... 12
2.3.1. Lư ng xu t tinh............................................................................................... 12
2.3.2. Màu s c và mùi c a tinh d ch................... ..................................................... 13
2.3.3. pH tinh d ch..................................................................................................... 13
2.3.4. N ng ñ tinh trùng................................... ...................................................... 14
2.3.5. Ho t l c c a tinh trùng.............................. .................................................... 15

2.3.6. T l tinh trùng kỳ hình.............................. .................................................... 15
2.3.7. T l tinh trùng s ng....................................................................................... 17
2.3.8. S c kháng đơng c a tinh trùng...................................................................... 18
2.4. M t s nguyên lý cơ b n v đơng l nh tinh trùng ........................................... 18
2.4.1. Hi n tư ng đơng băng ch t l ng................................................................... 18
2.4.2. nh hư ng c a hi n tư ng đơng băng lên t bào tinh trùng ....................... 20
2.4.3. M t s nhân t làm tăng s c kháng ñông c a tinh trùng............................. 22
2.5. Ho t ñ ng sinh s n bò cái....................... ....................................................... 26
2.5.1. S thành th c v tính..................................................................................... .26

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

x


2.5.2. S th tinh....................................................................................................... 29
2.5.3. Mang thai........................................................................................................ 29
3. ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ................ 32
3.1. ð i tư ng, ñ a ñi m và th i gian nghiên c u................................................... 32
3.1.1. ð i tư ng nghiên c u..................................................................................... 32
3.1.2. ð a ñi m nghiên c u................................ ...................................................... 32
3.1.3. Th i gian nghiên c u.................................. ................................................... 33
3.2. N i dung nghiên c u.................................... ..................................................... 33
3.2.1. Nghiên c u m t s ch tiêu s lư ng, ch t lư ng tinh d ch c a bị đ c gi ng
HF sinh t i Vi t Nam................................................................................................ 33
3.2.2. Nghiên c u kh năng s n xu t tinh đơng l nh c a bị ñ c gi ng HF sinh t i
Vi t Nam.................................................................................................................... 34
3.2.3. Nghiên c u t l ph i gi ng l n m t có ch a trên đàn bị cái c a các bị đ c
gi ng HF sinh t i Vi t Nam...................................................................................... 34
3.3. Phương pháp nghiên c u................................................................................... 34

3.3.1. Tiêu chu n tinh d ch bị đ s n xu t tinh đơng l nh 10 TCN 531-2002.... 34
3.3.2. Khai thác tinh d ch t bị đ c gi ng HF ....................................................... 35
3.3.3. Các bư c s n xu t tinh bị đơng l nh d ng c ng r ..................................... 35
3.3.4. Phương pháp nghiên c u m t s ch tiêu s lư ng, ch t lư ng tinh d ch
c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam.............................................................. . 36
3.3.5. Phương pháp nghiên c u kh năng s n xu t tinh đơng l nh c a bị đ c
gi ng HF sinh t i Vi t Nam...................................................................................... 37
3.3.6. Phương pháp nghiên c u t l ph i gi ng l n m t có ch a trên đàn bị cái
c a t ng bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam...........................................................37
3.4. X lý s li u...................................................................................................... 38

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

xi


4. K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N................................................. 39
4.1. M t s ch tiêu s lư ng, ch t lư ng tinh d ch c a bị đ c gi ng HF sinh t i
Vi t Nam.................................................................... ............................................... 39
4.1.1. Lư ng xu t tinh............................................................................................... 39
4.1.2. Màu s c tinh d ch............................................................................................ 41
4.1.3. pH tinh d ch..................................................................................................... 44
4.1.4. N ng ñ trinh trùng.............................................................. .......................... 46
4.1.5. Ho t l c tinh trùng.............................................................. ........................... 48
4.1.6. T l tinh trùng kỳ hình................................................................................... 51
4.1.7. T l tinh trùng s ng....................................................................................... 54
4.2. Kh năng s n xu t tinh đơng l nh c a bị đ c gi ng HF sinh t i Vi t Nam... 56
4.2.1. T ng s tinh trùng s ng ti n th ng trong m t l n khai thác tinh................. 56
4.2.2. T l các l n khai thác tinh ñ t tiêu chu n ................................................... 59
4.2.3. S lư ng tinh c ng r s n xu t ñư c trong m t l n khai thác tinh.............. 61

4.2.4. Ho t l c tinh trùng sau gi i đơng.............................................................. .... 62
4.2.5. S lư ng tinh c ng r s n xu t/năm và t l tinh c ng r đ t tiêu chu n sau
đơng l nh................................................................................................................... 65
4.3. T l ph i gi ng l n m t có ch a trên đàn bị cái c a các bị đ c gi ng HF
sinh t i Vi t Nam.............................................................. ........................................ 67
5. K t lu n và ñ ngh .............................................................. ................................. 69
5.1. K t lu n.............................................................. ................................................ 69
5.2. ð ngh ............................................................................................................... 70
TÀI LI U THAM KH O.............................................................. ......................... 71
PH L C.................................................................................................................. 76

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

xii


1. M

ð U

1.1. ð t v n ñ
Sinh s n là m t thiên ch c b m sinh vô cùng quan tr ng trong ho t ñ ng
c a s s ng nh m duy trì nịi gi ng, tăng s lư ng qu n th và tăng năng su t,
ch t lư ng s n ph m v t nuôi, tăng hi u qu kinh t trong chăn ni.

con đ c,

kh năng sinh s n đư c th hi n ch y u qua s n ph m tinh d ch. S c s n xu t
tinh d ch là ch tiêu chính đ đánh giá tính thích nghi và giá tr kinh t trong
chăn nuôi gia súc đ c nói chung và bị đ c gi ng nói riêng. ð c đi m sinh h c

tinh d ch, k t h p v i ngu n g c và các ñ c ñi m khác giúp cho vi c ch n l c
bị đ c gi ng t t hơn. M t khác giúp cho ngư i chăn ni bị đ c gi ng đánh
giá k t qu áp d ng quy trình k thu t chăn ni, ch đ dinh dư ng, chăm sóc,
khai thác tinh t t hay x u đ tìm ra ngun nhân và bi n pháp kh c ph c, nh m
nâng cao s c s n xu t tinh c a bị đ c gi ng.
Các gi ng bị n i c a Vi t Nam có t m vóc nh và s c s n xu t s a,
th t kém hơn các gi ng bò ngo i. ð c i ti n và tăng nhanh các ti n b di
truy n phát tri n ngành chăn ni bị s a, nư c ta ñã nh p v các gi ng bò
cao s n ngo i thu n ch ng, ñ c bi t là gi ng bò s a Holstein Friesian (HF)
các nư c có n n chăn ni tiên ti n như Hoa Kỳ, Australia, Cu Ba.... Trong
đó có bị đ c gi ng đ s n xu t tinh đơng l nh ph c v cơng tác truy n tinh
nhân t o bò (TTNT) t nh ng năm 70 th k XX đã góp ph n phát tri n
nhanh s lư ng, ch t lư ng ñàn bò s a và th t trong c nư c.
Bò HF là gi ng bò s a cao s n có ngu n g c t vùng ơn đ i khi nh p
v Vi t Nam, m t nư c nhi t ñ i biên ñ nhi t và m cao đã tác đ ng khơng
nh đ n sinh trư ng - phát tri n và s c s n xu t c a các bò HF nh p ngo i.
ð gi m thi u các tác ñ ng c a s thay đ i mơi trư ng, vi c s d ng đ i con
c a các bị HF nh p ngo i là m t hư ng ñi phù h p. Bò HF thu n sinh t i Vi t
Nam v n gi ñư c nh ng ñ c đi m q báu t bị HF b m nh p ngo i

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c nông nghi p……………

1


nhưng đ ng th i l i thích nghi v i đi u ki n khí h u, chăn ni

Vi t Nam.

Do đó h n ch đư c các r i ro v stress nhi t - m, b nh t t, ... và góp ph n

tăng hi u qu kinh t trong chăn ni bị s a c a Vi t Nam.
ðã có m t s cơng trình nghiên c u v sinh trư ng - phát tri n, s c s n
xu t c a gi ng bò HF. Tuy nhiên các nghiên c u ch y u t p trung vào bị cái,
bị đ c gi ng nh p ngo i (Hoàng Kim Giao và Phan Lê Sơn (2003)[11]; Tr n
Tr ng Thêm và CS, (2004)[15]; Ph m Ng c Thi p và Nguy n Xuân Tr ch
(2004)[16]; Mai Th Thơm (2005)[17]; Ngô Thành Vinh và CS (2005)[19];
Lê Bá Qu (2007)[14]). Hi n chưa có nghiên c u v kh năng s n xu t tinh
c a bị đ c gi ng HF đ i con sinh t i Vi t Nam, vì v y chúng tơi ti n hành
th c hi n ñ tài “Nghiên c u m t s ch tiêu s lư ng, ch t lư ng tinh d ch
và kh năng s n xu t tinh đơng l nh c a bị đ c gi ng Hol