[Luận văn]khảo sát một số chỉ tiêu sinh lý lâm sàng, sinh lý sinh sản và bệnh thường gặp ở loài mèo nhà

B

GIÁO D C VÀ ĐÀO T O

TRƯ NG Đ I H C NÔNG NGHI P HÀ N I

NGUY N TH THUỳ

KH O SÁT M T S

CH TIÊU SINH LÝ LÂM SÀNG, SINH LÝ

SINH S N VÀ B NH THƯ NG G P

LỒI MÈO NHÀ

LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P

Chuyên ngành:
Mã s

THÚ Y

: 60.62.50

Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. VŨ NHƯ QUÁN

HÀ N I - 2008

Trư ng Đ i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c s khoa h c Nông nghi p ………………………i

L I CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên c u c a riêng tơi. Các s
li u và k t qu trong lu n văn là trung th c và chưa t ng đư c ai cơng b
trong b t kỳ cơng trình nào khác. Các thơng tin trích d n trong lu n văn đ u
đã đư c ch rõ ngu n g c.

Tác gi lu n văn

Nguy n Th Ngùy

i


L I C M ƠN

Tôi xin xin chân thành c m ơn Ban Giám
hi u, Ban Ch nhi m Khoa Sau đ i h c, Ban Ch
nhi m Khoa Thú y - Trư ng đ i h c Nông nghi p
Hà N i đã t o đi u ki n thu n l i giúp đ

tơi

hồn thành lu n văn này.
Tôi xin c m ơn th y hư ng d n khoa h c TS.
Vũ Như Quán -ngư i đã t n tình hư ng d n tơi
trong q trình nghiên c u và hồn thành lu n
văn.
Tơi xin chân thành c m ơn các th y cô trong

b

môn Ngo i-S n, b n môn Dư c -N i ch n,

Khoa Thú y - Trư ng đ i h c Nông nghi p Hà
N i, các cán b Trung tâm ch n đoán - C c thú y
Trung ương và b n bè, đ ng nghi p làm vi c t i
m t s phòng khám b nh Thú y trong khu v c Hà
N i đã giúp đ tôi hoàn thành lu n văn.

ii


Tác gi lu n văn

Nguy n Th Ngùy

iii


M CL C

L i cam đoan

i

L i c m ơn

ii

M cl c

iii

Danh m c các ch vi t t t

v

Danh m c các b ng

vi

Danh m c bi u đ

vii

1.

M Đ U

1

1.1.

Tính c p thi t c a đ tài

1

1.2.

M c tiêu c a đ tài

3

1.3.

ý nghĩa khoa h c và th c ti n

3

1.4.

Ph m vi và đ a đi m nghiên c u

3

2.

T ng quan tài li u và cơ s khoa h c

4

2.1.

Tình hình nghiên c u trong nư c và trên th gi i

4

2.2.

M t s gi ng mèo Vi t Nam

4

2.3.

Ngu n g c và đ c đi m chung c a loài mèo

5

2.4.

M t s chi tiêu sinh lý lâm sàng c a mèo

7

2.5.

M t s ch tiêu sinh lý sinh s n

14

2.6.

M t s b nh thư ng g p mèo

19

2.7.

M t s vi khu n thư ng g p phân mèo

25

2.8.

Nh ng hi u bi t cơ b n v thu c kháng sinh

31

3.

Đ I TƯ NG, N I DUNG, NGUYÊN LI U và PHƯƠNG
PHáP NGHIÊN C U

3.1.

37

Đ i tư ng nghiên c u

37

iv


3.2.

N i dung

37

3.4.

Phương pháp nghiên c u

39

4.

K T QU Và TH O LU N

48

4.1.

M t s ch tiêu sinh lý lâm sàng

48

4.1.1. Thân nhi t

48

4.1.2. T n s tim đ p c a mèo

51

4.1.3. T n s hô h p c a mèo

52

4.2.

M t s ch tiêu sinh s n

53

4.3.

M t s b nh thư ng g p mèo

58

4.3.1. T l m c m t s b nh thư ng g p mèo

59

4.3.2. Nguyên nhân gây viêm ru t a ch y

63

4.3.3. M t s vi khu n có trong phân mèo b viêm ru t a ch y

66

4.3.3.1. S lo i vi khu n có trong phân mèo b viêm ru t a ch y

66

4.3.3.2. S lư ng vi khu n có trong phân mèo viêm ru t a ch y

68

4.3.4. K t qu ki m tra kháng sinh đ c a các vi khu n có trong phân mèo b
viêm ru t a ch y v i m t s kháng sinh và thu c hóa h c tr li u
70

thư ng s d ng
4.3.5. K t qu th nghi m đi u tr b nh viêm ru t a ch y mèo

80

5.

K T LU N Và Đ NGH

79

5.1.

K t lu n

79

5.2.

Đ ngh

81

Tài li u tham kh o

82

PH L C

86
DANH M C CÁC T

v

VI T T T


G(+)

: Gram dương

G(-)

: Gram âm

ĐKVVK

: Đư ng kính vịng vơ khu n

TB

: Trung bình

K.kh i

: Khơng kh i

K.sinh

: Kháng sinh

KST

: ký sinh trùng

S

: Smooth

R

: Rough

RF

: Realeasing Fater

IF

: Inhibiting Fater

FSH

: Folliculo Stimulin hormone

LH

: Lutein Stimulin hormone

Cs

: C ng s

SCM

: S con m c

Sta.aureus

: Staphylococcus aureus

E. coli

: Escherichia coli

NXB

: Nhà xu t b n

θ

: Đư ng kính vịng vơ khu n

mm

: Milimet

µ

: Micromet

vi


DANH M C CÁC B NG
STT

Tên b ng

Trang

2.1:

Thân nhi t c a m t s loài gia súc

7

2.2:

Nh p tim c a m t s loài gia súc

10

2.3:

T n s hơ h p c a m t s lồi gia súc

12

2.4:

Tu i thành th c v tính c a m t s loài gia súc

15

2.5:

Th i gian mang thai c a m t s loài gia súc

16

3.1:

B ng kháng sinh chu n v i tính m n c m c a vi khu n

38

4.1:

M t s ch tiêu sinh lý lâm sàng

49

4.2:

M t s ch tiêu sinh lý sinh s n c a mèo nhà

54

4.3:

M t s b nh thư ng g p

60

4.4:

Nguyên nhân gây viêm ru t a ch y

4.5:

S lo i vi khu n có trong phân mèo bình thư ng và phân mèo

mèo

65

a ch y

67

4.6:

S lư ng các lo i vi khu n có trong phân mèo b viêm ru t a ch y

68

4.7:

K t qu ki m tra tính m n c m c a Staphylococus phân l p t
phân mèo a ch y

4.8:

71

K t qu ki m tra tính m n c m c a Streptococcus phân l p t
phân mèo a ch y

4.9:

73

K t qu ki m tra tính m n c m c a Escherichia coli phân l p
t phân mèo a ch y

4.10:

74

K t qu ki m tra tính m n c m c a Salmonella phân l p t
phân mèo a ch y

4.11:

76

K t qu ki m tra tính m n c m c a t p đoàn vi khu n có trong
phân mèo b viêm ru t a ch y

4.12:

Error! Bookmark not defined.

K t qu đi u tr b nh viêm ru t a ch y

vii

mèo

83


DANH M C BI U Đ
STT

Tên bi u đ

Trang

4.1: M c đ m n c m c a t p đoàn vi khu n

72

4.1: K t qu

78

ng d ng đi u tr b nh Viêm ru t a ch y

viii


1. M Đ U
1.1. Tính c p thi t c a đ tài
Cũng như nh ng đ ng v t khác, t nh ng con v t hoang dã là mèo
r ng, qua q trình thu n hóa, mèo đã tr thành v t nuôi hi n lành, đáng yêu.
Mèo s ng r t g n gũi v i con ngư i, đ c bi t là tr em. Hi n nay,

Hà N i đã

có “H i nh ng ngư i yêu mèo”.
Mèo đư c s d ng vào nhi u m c đích như: làm c nh, làm xi c, b t
chu t... Theo tin t c trên trang web: http:// www.Yêu thú cưng.com: mèo là
sinh v t tuy t di u giúp gi i stress và m t m i cho con ngư i. Nhà tâm lý h c
M Boris Levinson là ngư i đ u tiên áp d ng thu t ng "đ ng v t tr li u"
cho hành đ ng chăm sóc đ ng v t thông thư ng. Thu t ng này ra đ i đ u
tiên vào gi a nh ng năm 60 c a th k XX và các nhà tâm lý h c b t đ u s
d ng nó đ đi u tr cho các em nh b ch ng t k . Tr li u b ng mèo là
phương pháp r t ph bi n. Ti ng g g c a nó có t n s 4 - 16 Hz, t n s này
phù h p đ tác đ ng vào h mi n d ch là tăng kh năng mi n d ch c a cơ th .
Mèo cũng có kh năng nh n d ng nh ng n i t ng đang đau đ n c a con

ngư i. Mèo giúp gi i t a căng th ng tâm lý, m t m i, đau đ u, làm gi m
huy t áp n u nó quá cao, làm cân b ng các xung đi n c a cơ th , đ ng th i
xoa d u cái đau gây ra b i b nh th p kh p và đau d dày. Nh ng ngư i truy n
bá li u pháp mèo kh ng đ nh r ng các gi ng mèo khác nhau có th ch a tr
các b nh khác nhau. Ch ng h n, nh ng con mèo có lơng tơ như mèo Ba Tư là
bài thu c lý tư ng đ i v i b nh m t ng hay đau dây th n kinh. Ngư i m c
b nh gan, th n ho c viêm d dày, ru t nên có m t chú mèo lông mư t [33].
Báo Ti n phong ra ngày 10/03/2008 đăng: các chuyên gia trư ng đ i h c
Minnesota, đã nghiên c u và ch ra r ng nguy cơ b đau tim

nh ng ngư i có

ni mèo gi m đư c 40% so v i nh ng ngư i không ho c chưa bao gi nuôi

1


mèo và nguy cơ t vong t các b nh tim m ch khác gi m đư c 30%.
Ngoài ra, trong dân gian mèo đã đư c coi là chi c b y chu t r t hi u
qu vì kh năng b t chu t c a mèo là r t l n, b t chu t đư c coi như m t b n
năng s ng c a loài mèo do mèo r t nhanh nh n l i có kh năng leo trèo t t.
Mèo b o v cây tr ng ngoài đ ng, s n ph m nông nghi p và v t d ng trong
nhà. Mèo có nhi u l i ích và đáng u như v y nhưng trong nh ng năm g n
đây cùng v i s phát tri n c a n n kinh t thì s lư ng mèo l i gi m xu ng.
H u qu là đàn chu t ngày càng tăng, gây thi t h i l n cho ngành nơng
nghi p. Ngồi ra, chu t cịn c n ch t nhi u loài gia súc, gia c m - nh ng v t
nuôi trong nhà c a ngư i dân. Chu t cũng là ngu n truy n lây b nh truy n
nhi m cho ngư i, gia súc, gia c m như b nh d ch h ch, b nh do leptospira...
Đ lo i tr đàn chu t và thi t h i do chúng gây ra, nhân dân

m t s đa

phương đã có nhi u nh ng bi n pháp ngăn ch n và di t chu t như: dùng
Nilon đ bao vây vùng ru ng nhà mình, đào b i các hang

c a chu t đ b t

chúng, dùng thu c hóa h c, dùng b y ho c dùng đi n... Nhưng t t c các bi n
pháp này đ u không đ t hi u qu cao mà l i r t t n kém v ti n c a và nhân
l c. Hơn n a, chính vi c đào b i này đã gây hư h ng nhi u h th ng giao
thông th y l i làm nh hư ng t i vi c đi l i và s n xu t c a nhân dân. Thu c
hóa h c đ di t chu t l i đư c s d ng b a bãi gây ô nhi m môi trư ng và
m t cân b ng sinh thái, đ c bi t là gây h y di t nh ng đ ng v t thiên đ ch c a
chu t như: cú mèo, r n, mèo... Đ ng trư c s hoành hành c a n n chu t do
s suy gi m s lư ng đàn mèo nên

m t s đ a phương đã có nh ng bi n

pháp khuy n khích nhân dân ni mèo nh m làm tăng s lư ng và ch t lư ng
đàn mèo như h tr v n cho nh ng gia đình ni mèo, tr c p kinh phí ni
mèo, cung c p th c ăn giàu dinh dư ng cho mèo đ ... Đó ch là nh ng gi i
pháp trư c m t, còn v lâu dài c n giúp nhân dân nh n ra đư c l i ích c a
vi c ni mèo, t đó nhân dân s t nguy n nuôi mèo. Nuôi mèo tr thành

2


phong trào: nhà nhà nuôi mèo, ngư i ngư i ni mèo. Nh đó mà s lư ng
đàn mèo đư c tăng lên, s cân b ng sinh thái trong chu i th c ăn mèo - chu t
đư c l p l i, môi trư ng sinh thái, s n ph m nông nghi p và s n v t c a nhân

dân đư c b o v . Như v y, b o v và phát tri n đàn mèo là b o v và phát
tri n đ ng v t quý giá mà thiên nhiên đã ban t ng cho con ngư i chúng ta.
Hi n nay, các cơng trình nghiên c u v mèo

nư c ta cịn r t ít. Đ đáp ng

nhu c u th c t , đ ng th i b sung vào ngu n tài li u nghiên c u v loài mèo,
chúng tôi ti n hành nghiên c u đ tài:
Kh o sát m t s ch tiêu sinh lý lâm sàng, sinh lý sinh s n và
b nh thư ng g p c a loài mèo nhà.
1.2. M c tiêu c a đ tài
+ Xác đ nh đư c các ch tiêu sinh lý lâm sàng, sinh lý sinh s n c a mèo.
+ Xác đ nh t l m c m t s b nh c a mèo t đó tìm ra b nh thư ng
m c

mèo và các nguyên nhân gây ra b nh đó, nguyên nhân ch y u là gì.

Tìm hi u nguyên nhân và đưa ra phác đ đi u tr b nh ph bi n đó.
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n
K t qu nghiên c u c a đ tài s đư c b sung vào ngu n tư li u
nghiên c u v loài mèo. Đ ng th i, giúp cho nh ng gia đình ni mèo chăm
sóc và qu n lý mèo t t hơn, s c kh e đàn mèo đư c đ m b o, s lư ng và
ch t lư ng đàn mèo tăng lên...
1.4. Ph m vi và đ a đi m nghiên c u
Ph m vi nghiên c u: Th i gian nghiên c u t tháng 11 - 2007 đ n
tháng 6 - 2008.
Đ a đi m nghiên c u: B môn Dư c - N i ch n, khoa Thú y, Trư ng
đ i h c Nông nghi p Hà N i, Trung tâm ch n đoán Thú y trung ương - C c
Thú y, B Nông nghi p và phát tri n nơng thơn và m t s phịng khám b nh
Thú y khu v c Hà N i.

3


2. T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S

KHOA H C

2.1. Tình hình nghiên c u trong nư c và trên th gi i
Cùng v i s phát tri n c a xã h i thì nhu c u v th t, tr ng, s a... cũng
tăng lên. Đ đáp ng nhu c u đó, ngành chăn ni trên th gi i nói chung và
trong nư c nói riêng, đang đư c đ y m nh m r ng và phát tri n, đ c bi t là
ngành chăn ni bị s a, l n siêu n c, gia c m... V i mèo đây là đ ng v t nh
bé, ít có giá tr v kinh t như nh ng đ ng v t khác nên ít đư c quan tâm chú
ý k c v i nh ng nhà khoa h c. Hơn n a, mèo là m t trong nh ng v t ni
cịn gi nhi u t p tính c a đ ng v t hoang dã nên gây nhi u khó khăn cho các
nhà nghiên c u. Vì v y, hi n nay chưa hình thành ngành chăn nuôi mèo, đ ng
th i các công trình nghiên c u v mèo cũng r t ít. Các cơng trình nghiên c u
v mèo đã đư c công b ch y u t p trung nghiên c u v huy t h c c a mèo.
Cũng có m t s tác gi vi t v b nh c a mèo nhưng thư ng đi kèm v i b nh
c a chó. Theo t p chí Genome Research:

M có m t nhóm các nhà khoa

h c ti n hành nghiên c u v b gen c a mèo và đã thu đư c k t qu to l n.
Nhóm các nhà khoa h c này cho bi t h đã gi i mã đư c b gen c a mèo. B
gen c a mèo có g n 3 t kh i c u trúc và nh n di n đư c 20285 gen tương
đương kho ng 95% b gen.
2.2. M t s gi ng mèo

Vi t Nam

Theo tác gi Tr n Gia Huân [11], Tr n Thanh, Tr n Kiên [12]

nư c

ta t n t i các gi ng mèo sau:
Mèo tr ng là gi ng mèo có màu lông tr ng, n ng t 2 - 2,5kg, m t
thư ng có màu xanh.

4


Mèo đen (Mèo mun) là gi ng mèo có màu lơng đen ho c đen nâu, râu
c a nó cũng màu đen. Tr ng lư ng t 2 - 3kg. M t c a gi ng mèo đen thư ng
có màu xanh.
Mèo vàng là gi ng mèo có màu lơng vàng, trên đ u và thân có các v n
màu đen, xám ho c xám đen. Tr ng lư ng cơ th kho ng t 1 - 2kg.
Mèo mư p là gi ng mèo có b lơng màu xám tro, xám đá, đ u và thân
có các s c màu đen. Tr ng lư ng cơ th trung bình t 1,7 - 2,5kg. M t mèo
màu xanh ng c.
Mèo tam th là gi ng mèo có b lơng g m 3 màu: vàng, tr ng, đen,
xám, tr ng, đen, tr ng, vàng, xám...
Nh ng gi ng mèo này đư c phân b r ng rãi kh p c nư c. Cũng d a
vào màu lông, tác gi Nguy n Văn Thanh [23] cho r ng: nư c ta còn t n t i
m t s gi ng mèo như: mèo nh th (là gi ng mèo có 2 màu lơng), màu tam
th (là gi ng mèo có 3 màu lơng)...
Ngồi ra, m t s ngư i còn chia gi ng mèo theo ngu n g c c a mèo
như: mèo n i (là gi ng mèo có ngu n g c thu n Vi t), mèo ngo i (là gi ng
mèo có ngu n g c t nư c ngồi như mèo m t t t Ba Tư, mèo M tai xo n,

mèo thiêng Mi n Đi n...), mèo lai (là gi ng mèo đư c lai gi a mèo n i và
mèo ngo i).
2.3. Ngu n g c và đ c đi m chung c a loài mèo
2.3.1. Ngu n g c loài mèo
Mèo là loài đ ng v t có vú thu c b ăn th t, chúng xu t hiên r t s m
trên trái đ t. Nghiên c u các di tích hóa th ch đã cho th y mèo xu t hi n cách
đây 70 tri u năm và đư c thu n hóa cách đây 8000 năm. T tiên c a loài mèo
nhà là loài mèo r ng, chúng s ng hoang dã
tiên mèo đư c nuôi

các vùng thu c châu Phi. Đ u

Ai C p sau đó đư c du nh p vào các nư c khác trên th

gi i.

5


Ngu n g c c a các gi ng mèo
li u cơng b m t cách chính th c.

Đơng Nam Á cho đ n nay chưa có tài

nư c ta mèo cũng đư c thu n hóa t r t

lâu. Mèo nhà có t m vóc nh bé và hi n lành hơn mèo r ng. Mèo là loài đ ng
v t duy nh t sau khi thu n hóa chúng v n gi đư c nhi u t p tính hoang dã.

2.3.2. Đ c đi m chung c a loài mèo

Tác gi Tr n Thanh, Tr n Kiên (1993) [12] cho r ng: mèo có 30 răng,
răng nanh c a mèo r t s c và nh n. Chân mèo có đ m, móng và các vu t r t
s c, có tác d ng v và gi con m i ch t hơn, đ c bi t là hai chân trư c. Khi
mèo b t đư c con m i chúng thư ng không ăn ngay mà v n con m i cho đ n
ch t thì m i ăn.
Mèo nhìn t t vào ban đêm và kém hơn vào ban ngày. Mèo có tràng m ch
đ ph n chi u áng sáng t i võng m c. Thính giác c a mèo kém nhưng v n có th
nghe đư c âm thanh cư ng đ cao. Kh u giác c a mèo r t phát tri n m nh g p
14 l n kh u giác c a ngư i.
Mèo là lồi đ ng v t có tu i th khơng cao, trung bình t 10 - 15 năm
[12]. Mèo thư ng s ng cô đ c, ch khi nào đ n chu kỳ đ ng d c mèo cái m i đi
tìm b n tình và k t đôi v i mèo đ c, khi h t chu kỳ đ ng d c (mèo cái có ch a
ho c khơng có ch a) thì chúng l i ti p t c cu c s ng cô đ c cho đ n chu kỳ
sinh s n sau. Sau khi đ , mèo t li m s ch và c n r n cho mèo con. Mèo con
khi m i sinh ra m t hoàn toàn nh m nhưng nó v n có kh năng tìm đư c vú m
nh s nh y c m c a kh u giác. Mèo con thư ng m m t vào ngày th 11 - 12
sau khi sinh. Trong quá trình bú s a, mèo m luôn đ m nhi m vi c d n v sinh
cho mèo con. Th i gian nuôi con c a mèo kho ng 50 - 60 ngày [23]. Theo dân
gian trong kho ng th i gian ni con n u ta vơ tình hay c ý nhìn vào
ho c di chuy n v trí c a

mèo

mà mèo m phát hi n ra thì nó s tha con đi th m

chí c n ch t ho c ăn con. Sau khi mèo con đư c m t tháng tu i, mèo m b t

6

đ u d y cho mèo con nh ng t p tính cơ b n c a lồi mèo như: rình, v m i, leo
trèo, ch y nh y... Khi mèo con đư c 4 tháng tu i chúng đã có th b t đư c dán,
chu t nh t, th ch thùng... Th c ăn chính c a mèo là chu t, cá, ch nhái…
nhưng do mèo đư c thu n hóa, ni lâu

trong nhà và s ng g n gũi v i con

ngư i nên mèo cũng thích h p v i ch đ ăn t p. Ngoài ra,

mèo cịn có

nh ng t p tính r t khác v i nh ng đ ng v t khác. Vào mùa đông khi nhi t đ
môi trư ng xu ng th p mèo thích n m chung v i ngư i ho c nh ng ch có
nhi t đ cao như b p tro,

rơm...

2.4. M t s chi tiêu sinh lý lâm sàng c a mèo
2.4.1. Thân nhi t
Thân nhi t hay nhi t đ c a cơ th là k t qu c a quá trình sinh nhi t
trong cơ th do các ph n ng Oxy hóa các ch t sinh ra. Căn c vào nhi t đ
c a cơ th ngư i ta chia đ ng v t làm hai lo i là đ ng v t đ ng nhi t và đ ng
v t bi n nhi t. S sinh nhi t c a gia súc ch u nh hư ng l n c a ngo i c nh và
tr ng thái sinh lý c a cơ th . Nguy n Xuân T nh và cs [29], Nguy n Đ c Lưu,
Nguy n H u Vũ [32] cho r ng: v i đ ng v t đ ng nhi t

đi u ki n sinh lý

bình thư ng m i đ ng v t có m t ch s thân nhi t n đ nh dao đ ng trong
m t ph m vi h p như sau:

B ng 2.1: Thân nhi t c a m t s loài

Thân nhi t (0C) Loài

Loài

Thân nhi t (0C) Loài

Thân nhi t
(0C)

Ng a

37,5 - 38,5

L n

38,0 - 40,0

Gà

40,5 - 42,0

Bò

37,5 - 39,5

Chó

37,5 - 39,0

Vt

41,0 - 43,0

Trâu

37,5 - 39,0

Mèo

38,0 - 39,5*

Ngan

40,0 - 41,0*

Dê

38,5 - 40,5

Th

38,5 - 39,5

C u

38,5 - 40,5*

(*): Tài li u c a Nguy n Đ c Lưu, Nguy n H u Vũ

7


Ngoài ra, thân nhi t c a đ ng v t đ ng nhi t còn ph thu c m t s y u
t khác như: tu i, gi i tính, tr ng thái cơ th , th i gian trong ngày, ch đ làm
vi c... Thân nhi t c a gia súc thư ng cao hơn vào bu i chi u sau đó gi m d n
và th p nh t vào n a đêm. Thân nhi t c a gia súc b t đ u tăng vào bu i sáng.
Ví d : thân nhi t c a trâu vào bu i sáng là 38,30C, bu i trưa là 38,70C, bu i
chi u là 38,80C [29]. Gia súc làm vi c m t nh c ho c làm vi c dư i tr i n ng
nóng thì thân nhi t cao hơn bình thư ng.
Đ có thân nhi t n đ nh thì cơ th ph i có s đi u hịa g a hai q
trình sinh nhi t và th i nhi t. Khi hai quá trình này cân b ng nhau thì thân
nhi t gi

m c đ

n đ nh. N u sinh nhi t nhi u hơn t a nhi t thì thân

nhi t tăng lên, n u sinh nhi t ít hơn t a nhi t thì thân nhi t gi m. Quá trình
đi u ti t thân nhi t x y ra theo 3 cơ ch : cơ ch hóa h c, cơ ch v t lý, cơ
ch th n kinh th d ch.
Cơ ch hóa h c: Là q trình đi u ti t cư ng đ trao đ i ch t

các mô

bào thông qua các ph n ng hóa h c. Mùa rét trao đ i ch t tăng đ sinh nhi t, mùa
hè trao đ i ch t gi m đ gi m sinh nhi t. Do đó, nhi t đ cơ th đư c n đ nh.
Cơ ch v t lý: Là quá trình đi u ti t thân nhi t nh s co giãn c a da và
m ch máu. Khi nhi t đ môi trư ng gi m, da co l i, m ch máu ngoài da cũng co l i

làm lư ng máu đ n da gi m do đó gi m t a nhi t, thân nhi t tăng. Ngư c l i, khi
nhi t đ môi trư ng tăng, da giãn, m ch máu dư i da cũng giãn làm máu đ n da
nhi u hơn làm tăng quá trình b c hơi nư c, t a nhi t tăng, thân nhi t gi m.
Ngoài ra,

m t s đ ng v t như chó, mèo... cịn có q trình đi u ti t

nhi t b ng cách thay lông. Trư c mùa rét chúng thay lông đ có b lơng dày,
r m và dài hơn giúp cho quá trình gi nhi t t t, đ n mùa hè b lơng đó l i
đư c thay b ng m t b lông khác m ng và thưa hơn. Tăng ho c gi m ti t m
hôi, nh p hô h p cũng là m t cách đ đi u ti t thân nhi t. Ví d : v mùa hè

8


chó thè lư i ra đ th cịn mèo li m lông đ tăng t a nhi t.
Cơ ch th n kinh-th d ch: Khi nhi t đ môi trư ng thay đ i s tác đ ng
đ n trung khu đi u ti t nhi t vùng dư i đ i, r i truy n lên v não. T v não các
hưng ph n truy n ra theo th n kinh v n đ ng đ n cơ làm tăng ho c gi m trao đ i
ch t. M t khác, t vùng dư i đ i hưng ph n tác đ ng lên h th n kinh th c v t,
qua đó chi ph i các tuy n m hôi, s co giãn các mao m ch da, kích thích ho c c
ch tuy n giáp, tuy n thư ng th n ti t hormone tham gia đi u ti t thân nhi t thông
qua s tăng gi m đ i ch t [tr. 229, 29].
Nhi t đ c a cơ th ch y u đư c sinh ra cơ b p chi m 70% t ng lư ng
nhi t. Ngoài ra gan, th n và các tuy n cũng có tác d ng sinh nhi t (6 - 7%). Các
mô xương, s n và các mô liên k t ít sinh nhi t. Trong đi u ki n cơ ho t đ ng
m nh, lư ng nhi t nó sinh ra cao g p 4 - 5 l n bình thư ng. Cịn s t a nhi t nh
m t s cơ quan như: da (75 - 85%), ph i (9 - 10%), ph n còn l i nh đư ng
tiêu hóa, phân và nư c ti u [29].
Nhi t đ cơ th luôn n đ nh dư i s đi u ti t c a 3 cơ ch đi u ti t

nhi t. Vì v y, khi quá trình đi u ti t nhi t b r i lo n có nghĩa là nhi t đ cơ th
gia súc tăng ho c gi m quá m c s d n đ n s bi n đ i trong cơ th gây nên
tr ng thái b nh lý. Do khi quá trình đi u ti t nhi t b r i lo n làm quá trình sinh
nhi t và th i nhi t b m t cân b ng gây nh hư ng chung t i tình tr ng cơ th .
N u thân nhi t gi m dư i 240C ho c tăng lên quá 440C s gây ch t gia súc [29].
S tăng thân nhi t thư ng g p khi nhi t đ môi trư ng quá cao như
c m n ng, c m nóng... ho c do b nh truy n nhi m c p, do b nh ký sinh trùng
đư ng máu... Thân nhi t gi m do gia súc b m t máu, b nhi m l nh, b t n
thương do phóng x , b trúng đ c...
2.4.2. T n s tim m ch
Tim là m t cơ quan r t quan tr ng đ i v i s s ng c a đ ng v t. Tim

9


có ch c năng như m t cái bơm v a hút v a đ y máu, là đ ng l c chính c a h
tu n hồn. S l n tim đ p trong m t phút g i là t n s tim đ p. Nh p tim cũng
th hi n cư ng đ trao đ i ch t, tr ng thái sinh lý, b nh lý c a cơ th và c a
tim. Ngo i c nh và tr ng thái cơ th đ u có s

nh hư ng nh t đ nh đ n nh p

tim. Trong m t ngày nh p tim bu i sáng ch m và tăng d n vào bu i chi u.
Khi nhi t đ cao, thân nhi t tăng, tinh th n hưng ph n thì nh p tim cũng tăng.
Gia súc

tr ng thái no ho c khi v n đ ng cũng đ u làm nh p tim tăng lên.

Theo Nguy n Xuân T nh và cs [29], Nguy n Đ c Lưu, Nguy n H u Vũ [32],
tr ng thái sinh lý bình thư ng, nh p tim c a m i lồi gia súc ln n đ nh

trong m t gi i h n c th :
B ng 2.2: Nh p tim c a m t s loài (l n/phút)

Loài

Nh p tim

Loài

Nh p tim

Loài

Nh p tim

Ng a

32 - 42

L nl n

80 - 90

L n nh

90 - 100

Bò

50 - 70

Chó

70 - 80

Gà mái*

trung bình 312

Trâu

40 - 50

Mèo l n*

100 - 120

Mèo nh

Dê,c u

70 - 80

Th

100

Cáo*

*

130 - 140
80 - 100

Khi tim co bóp, m t lư ng máu đư c đ y vào m ch qu n làm cho
m ch qu n m r ng, thành m ch qu n giãn ra, sau đó nh s đàn h i c a
thành m ch qu n, m ch qu n t co l i đ y máu ra kh i lòng m ch, ti p t c
như v y t o thành m t chu kỳ và gây ra hi n tư ng m ch đ p. Do đó, nh p đ
m ch đ p tương đương v i nh p tim. Vì v y, ngồi phương pháp nghe nh p
tim tr c ti p b ng ng nghe ngư i ta có th b t m ch đ xác đ nh nh p tim. S
ho t đ ng c a tim, m ch ch u s chi ph i c a hai h th ng là h th ng th n
kinh và th d ch g i là cơ ch th n kinh và cơ ch th d ch.
* Cơ ch th n kinh: Do th n kinh giao c m và phó giao c m đi u ti t

10


+ Th n kinh giao c m b t ngu n t t y s ng ng c đ t 1 - 3 qua đám
r i hình sao đi đ n tim chi ph i h ch Keith-Flack, Ashofftawara, bó Hiss, cơ
tâm nhĩ và cơ tâm th t. Khi th n kinh giao c m hưng ph n làm cho tim đ p
nhanh, m nh, tăng t c đ d n truy n, tăng tính hưng ph n c a tim.
+ Th n kinh phó giao c m b t ngu n t hành não, nơi xu t phát c a
dây th n kinh s X. S i trư c h ch c a dây th n kinh s X đi vào tim thì đ i
đ t. S i sau h ch t n cùng

h ch Keith-Flack, Ashofftawara và cơ tâm nhĩ.

Khi dây th n kinh s X b kích thích làm tim đ p y u, ch m, gi m tính hưng
ph n và t c đ d n truy n cũng gi m.
Th n kinh c p cao đi u khi n tim n m

vùng dư i đ i, c p th p n m

hành t y [tr 192, 29].
*Cơ ch th d ch là cơ ch đi u ti t có s tham gia c a các tuy n n i
ti t và m t s y u t khác như: Tuy n thư ng th n ti t ra Adrenalin làm tăng
hưng ph n, tăng co bóp và tăng nh p tim và Noradrenalin làm tim đ p ch m,
gây co m ch toàn thân. Tuy n giáp tr ng ti t hormone Tyroxin làm tim đ p
nhanh. Tuy n yên ti t Vazopressin làm co đ ng m ch nh gây co m ch làm tim
đ p nhanh. Th n ti t Renin có tác d ng ho t hóa hypetensinogen (huy t tương)
thành Hypotensin là co đ ng m ch nh và mao m ch, tăng nh p tim. Xi náp
th n kinh giao c m ti t Sympatin gây co m ch, tim đ p nhanh. Xi náp th n
kinh phó giao c m ti t Acetylcholin gây giãn m ch làm tim đ p ch m tr192,
29].
Trong cơ th , hai cơ ch này ph i h p m t cách nh p nhàng giúp cho
ho t đ ng tim m ch ln đư c n đ nh. Nhưng khi có m t y u t b nh lý nào
đó tác đ ng vào cơ th gây r i lo n s đi u ti t ho t đ ng tim m ch c a hai
cơ ch này t o ra nh ng r i lo n b nh lý bi u hi n

vi c tăng hay gi m t n

s tim m ch. T n s tim m ch thư ng tăng trong các b nh có kèm theo s t
cao. Khi nhi t đ cơ th tăng 10C thì t n s tim có th tăng t

11

8 - 10


nh p/phút. Ví d : trong các b nh truyên nhi m c p, các ch ng viêm c p,

b nh suy tim, viêm cơ tim, viêm bao tim, thi u máu c p...

tr ng thái sinh

lý bình thư ng nh p tim thư ng tăng trong các trư ng h p gia súc ăn no,
gia súc ho t đ ng nhi u, gia súc đang mang thai ho c gia súc s ng trong b u
khơng khí nóng b c. Vì v y, t n s tim m ch cũng là m t y u t đánh giá tình
tr ng s c kh e c a gia súc.
2.4.3. T n s hô h p
T n s hô h p hay nh p hô h p là s l n th ra và hít vào trong m t
phút. T n s hơ h p th hi n q trình trao đ i khí gi a ph i và mơi trư ng
bên ngồi.
Oxy là m t dư ng khí r t c n cho đ ng v t s ng. Tuy nhiên, ch có
1% Oxy qua da vào các mao m ch [1]. Vì v y, ph n l n nhu c u Oxy c a cơ
th đư c cung c p b ng con đư ng hô h p qua ph i. Nh có q trình hơ h p
mà cơ th l y đư c oxy t môi trư ng bên ngồi vào cơ th đi ni các mơ bào,
đ ng th i th i khí Cacbonic và các s n ph m d hóa ra ngồi mơi trư ng. M t
khác, hơ h p cịn tham gia vào q trình đi u ti t nhi t c a cơ th đ ng v t.
T n s hô h p ph thu c vào các y u t : cư ng đ trao đ i ch t, đ c
đi m sinh h c c a loài, gi ng v t ni, t m vóc, tu i, t c đ sinh trư ng và
phát tri n... Thông thư ng các v t nuôi trong giai đo n sinh trư ng m nh ho c
khi cịn non có cư ng đ trao đ i ch t m nh nên t n s hơ h p cao. Ngồi ra,
tr ng thái sinh lý, đi u ki n nuôi dư ng cũng nh hư ng đ n nh p hô h p. Theo
Nguy n Xuân T nh và cs [29], Nguy n Đ c Lưu, Nguy n H u Vũ [32] đã
nghiên c u và cho th y: m i lồi gia súc có m t t n s hô h p riêng bi t và khá
n đ nh, dao đ ng trong kho ng:
B ng 2.3: T n s hô h p c a m t s lồi (l n/phút)

Lồi

TS hơ h p

Lồi

TS hơ h p Lồi

12

TS hơ h p


Ng a

8 - 16

L n

20 - 30

C u

10 - 20

Bò

10 - 30

Chó

10 - 30

Gà

22 - 25

Trâu

18 - 21

Mèo

10 - 30

V t*

16 - 28

Dê

10 - 18

Th

10 - 15

Ng ng* 12 - 20

(*): Tài li u c a Nguy n Đ c Lưu, Nguy n H u Vũ

Ph i là nơi tr c ti p di n ra quá trình trao đ i khí gi a cơ th v i mơi

trư ng bên ngồi. Khi khơng khí mơi trư ng vào đ n ph i nh đ ng tác hít vào
thì lư ng Oxy trong khơng khí vào máu cịn khơng khí nh n Cacbonic t máu ra.
Sau đó, khơng khí đư c đ y ra ngoài nh đ ng tác th ra c a q trình hơ h p.
Ho t đ ng c a q trình hơ h p ch u s đi u hòa c a hai h th ng là
h th ng th n kinh và th d ch.
Y u t th d ch nh hư ng đ n hơ h p ch

y u là n ng đ

khí

Cacbonic trong máu. N u lư ng khí Cacbonic trong máu tăng, Oxy gi m s
gây hưng ph n trung khu hô h p. Ngư c l i, n u lư ng khí Cacbonic trong
máu gi m, Oxy tăng s làm gi m q trình hơ h p.
Y u t th n kinh tham gia đi u hịa q trình hơ h p ph i k đ n vai
trò c a dây th n kinh c m giác đ c bi t là dây th n kinh s V. Khi kích thích
dây th n kinh s V s có tác d ng làm thay đ i hơ h p. N u kích thích nh
gây th sâu, kích thích m nh thì làm ng ng th . Ngoài ra, dây th n kinh s
X, vùng dư i đ i, vùng v não, trung khu nu t... cũng tham gia vào quá
trình đi u hịa hơ h p.
Có 3 phương th c hơ h p :
+ Phương th c hô h p th ng c b ng là phương th c hô h p có s
tham gia c a c hai lo i cơ là cơ hoành và cơ gian sư n. Phương th c hô h p
này bi u hi n

nh ng gia súc kh e m nh bình thư ng.

+ Phương th c hô h p th b ng là phương th c hô h p x y ra ch

13

y u nh tác đ ng c a cơ hoành. Phương th c hô h p này thư ng x y ra khi
gia súc m c b nh

các cơ quan trong xoang ng c như tim, ph i... ho c do

xoang ng c b t n thương.
+ Phương th c hô h p th ng c là phương th c hô h p ch y u ch u
tác đ ng c a cơ gian sư n. Đây thư ng là phương th c hô h p c a nh ng
gia súc m c các b nh

xoang b ng như: Viêm d dày ru t, Chư ng hơi, B i

th c, T c ru t, L ng ru t... ho c

gia súc đang mang thai.

Q trình hơ h p tác đ ng tr c ti p đ n đ i s ng c a đ ng v t mà t n
s hô h p là m t đ c đi m bi u th cho ho t đ ng bình thư ng hay khơng
bình thư ng c a q trình hơ h p. Do đó, khi t n s hơ h p thay đ i đ t ng t
ch c ch n gia súc đang rơi vào tr ng thái b nh lý, tr m t s trư ng h p như
gia súc ho t đ ng m nh, gia súc s ng trong b u khơng khí nóng b c ho c
quá ng t ng t, gia súc đang mang thai... T n s hô h p thư ng tăng
gia súc m c b nh

nh ng

đư ng hô h p, b nh làm m t tính đàn h i c a ph i, b nh

truy n nhi m c p, b nh ký sinh trùng đư ng máu, b nh

tim, b nh

não...

T n s hô h p gi m khi gia súc m c các ch ng b nh: b nh gây c ch th n
kinh, khi b l nh, khi gia súc b r i lo n quá trình trao đ i ch t...
2.5. M t s ch tiêu sinh lý sinh s n
Đ duy trì và phát tri n nòi gi ng m i cơ th ph i th c hi n đư c ch c
năng sinh s n. Vì v y, sinh s n là m t thu c tính đ c trưng nh t c a cơ th
s ng. M t cơ th s ng mu n sinh s n đư c thì trư c h t ph i có s phát tri n
tồn di n c a cơ quan sinh d c. Quá trình sinh s n không ch là s di truy n
thông tin di truy n t th h này sang th h khác mà nó cịn liên quan đ n s
đi u ch nh n i ti t, đ n các quá trình sinh lý di n ra trong cơ th . Hình th c
sinh s n

gia súc là sinh s n h u tính. B n ch t c a sinh s n h u tính là s g p

14


g c a con đ c và con cái mà b n ch t bên trong là s k t h p c a 2 giao t
đ c và cái. Do đó, ta có th tác đ ng vào c 2 giao t đ c và cái đ t o ra m t
k t qu lai như mong mu n. Vì v y, sinh s n h u tính đư c coi là hình th c
sinh s n ưu vi t nh t c a gi i sinh v t. Sinh s n h u tính ch u s đi u ti t c a
th n kinh và th d ch.
2.5.1. Tu i thành th c v tính
Tu i thành th c v tính là tu i con v t b t đ u có ph n x sinh d c và
kh năng sinh s n. Lúc đó, cơ quan sinh d c đã phát tri n tương đ i hoàn ch nh

và đã sinh ra nh ng t bào sinh d c có kh năng th tinh (con cái r ng tr ng l n
đ u, con đ c sinh tinh trùng). Các đ c tính th c p xu t hi n như: Gà tr ng
mào đ , m c c a... Ngồi ra,

m i cơ th cịn xu t hi n các ph n x sinh d c:

con cái đ ng d c, con đ c có ph n x giao ph i. S thay đ i c a cơ th khi
thành th c v tính x y ra dư i tác đ ng c a th n kinh và n i ti t [29]. Tr n Ti n
Dũng và cs [6] cho r ng: m i lồi gia súc khác nhau có tu i thành th c v tính
khác nhau dao đ ng trong m t ph m vi nh t đ nh:
B ng 2.4: Tu i thành th c v tính c a m t s loài gia súc

Gia súc cái

Tu i thành th c

Gia súc đ c

Tu i thành th c

Bò

8 - 12 tháng

Bò

12 - 18 tháng

Trâu

1,5 - 2 năm

Trâu

1,5 - 2,5 năm

L n

6 - 8 tháng

L n

5 - 8 tháng

Dê, C u

6 tháng

Dê, C u

6 - 8 tháng

Chó, mèo

6 - 8 tháng

Chó, mèo

8 - 10 tháng

Th i gian thành th c v tính c a gia súc ph thu c nhi u y u t như:

15


lồi gia súc, tính bi t, th i ti t, khí h u, ch đ chăm sóc ni dư ng, đi u
ki n qu n lý... Trong cùng m t loài gia súc, gia súc cái bao gi cũng thành
th c s m hơn gia súc đ c. Gia súc đư c nuôi
thành th c s m hơn gia súc đư c ni

vùng có khí h u nhi t đ i

vùng có khí h u ơn đ i. Gi ng gia

súc có t m vóc nh thành th c s m hơn gi ng gia súc có t m vóc l n. Cùng
m t loài gia súc nhưng n u đư c nuôi
th c s m hơn gia súc nuôi

ch đ dinh dư ng cao hơn s thành

ch đ dinh dư ng th p...

2.5.2. Th i gian mang thai
Khi quá trình th tinh x y ra t bào tr ng đư c k t h p v i tinh trùng t o
thành h p t , con cái chuy n sang giai đo n mang thai. Các loài gia súc khác
nhau thì th i gian mang thai là khác nhau. Th i gian mang thai còn ph thu c
vào m t s y u t khác như: gi ng gia súc, l a sinh s n, tu i gia súc m , tình
tr ng s c kh e, ch đ chăm sóc ni dư ng, đi u ki n qu n lý, s lư ng bào
thai... Các tác gi Nguy n Đ c Lưu, Nguy n H u Vũ [32] cũng cho r ng: th i
gian mang thai c a các loài gia súc là n đ nh, dao đ ng trong m t ph m vi h p

xung quanh th i gian như sau:
B ng 2.5: Th i gian mang thai c a m t s loài gia súc (ngày)

Gia súc

Th i gian mang thai Gia súc

Th i gian mang thai

Ng a

320 - 355

C u

144 - 156

L a

348 - 377

L n

110 - 118

Trâu

358 - 365

Chó

56 - 65

Bị

279 - 281

Mèo

58 - 60

Dê

146 - 157

Th

28 - 33

Khi gia súc mang thai áp l c xoang ch u và xoang ng c thay đ i nên

16