Quản lý hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh

0

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

TRẦN TRUNG DŨNG

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC HỌC SINH

Chuyên ngành: Quản lý giáo dục
Mã số: 62. 14. 01. 14

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học
PGS. TS. PHẠM MINH HÙNG

NGHỆ AN - 2016


i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết
quả nêu trong luận án này chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào.
Tác giả luận án

Trần Trung Dũng

ii
MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN.....................................................................................................i
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT..................................................................viii
DANH MỤC CÁC HÌNH........................................................................................x
DANH MỤC CÁC BẢNG......................................................................................xi
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ..............................................................................xiii
MỞ ĐẦU..................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài................................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu..........................................................................................3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu....................................................................3
4. Giả thuyết khoa học...........................................................................................3
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu......................................................................3
6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu.................................................4
7. Những luận điểm cần bảo vệ..............................................................................6
8. Đóng góp của luận án.........................................................................................7
9. Cấu trúc luận án.................................................................................................7
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG
DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG
PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH................................................................8
1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ........................................................8
1.1.1. Những nghiên cứu về hoạt động dạy học theo định hướng phát
triển năng lực học sinh............................................................................8
1.1.2. Những nghiên cứu về quản lý hoạt động dạy học theo định hướng
phát triển năng lực học sinh..................................................................15
1.1.3. Đánh giá chung.....................................................................................15
1.2. NĂNG LỰC VÀ PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH...........................16
1.2.1. Năng lực...............................................................................................16

1.2.2. Phát triển năng lực học sinh..................................................................24
1.3. HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH........................25


iii
1.3.1. Khái quát về hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông..............25
1.3.2. Đặc điểm tâm lý và đặc điểm hoạt động học tập của học sinh
trung học phổ thông..............................................................................27
1.3.3. Quan niệm về hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông
theo định hướng phát triển năng lực học sinh.......................................29
1.3.4. Cơ sở tâm lý học của việc tổ chức hoạt động dạy học ở trường
trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học
sinh.......................................................................................................31
1.3.5. Tổ chức hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông theo
định hướng phát triển năng lực học sinh...............................................35
1.4. VẤN ĐỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG
HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
HỌC SINH........................................................................................................... 37
1.4.1. Khái niệm quản lý và quản lý hoạt động dạy học ở trường THPT
theo định hướng phát triển năng lực học sinh.......................................37
1.4.2. Sự cần thiết phải quản lý hoạt động dạy học ở trường THPT theo
định hướng phát triển năng lực học sinh...............................................39
1.4.3. Mục đích quản lý hoạt động dạy học ở trường THPT theo định
hướng phát triển năng lực học sinh.......................................................42
1.4.4. Nội dung quản lý hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông
theo định hướng phát triển năng lực học sinh.......................................43
1.4.5. Chủ thể quản lý hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông
theo định hướng phát triển năng lực học sinh.......................................50
1.4.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học ở

trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực
học sinh................................................................................................52
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1.....................................................................................55
Chương 2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁC TỈNH BẮC TRUNG
BỘ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH...............57


iv
2.1. KHÁI QUÁT VỀ ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN, KINH TẾ - XÃ HỘI VÀ
TÌNH HÌNH GIÁO DỤC CỦA CÁC TỈNH BẮC TRUNG BỘ..........................57
2.1.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của các tỉnh Bắc Trung Bộ.............57
2.1.2. Tình hình chung về giáo dục của các tỉnh Bắc Trung Bộ......................57
2.1.3. Tình hình giáo dục Trung học phổ thông của các tỉnh Bắc Trung
Bộ.........................................................................................................59
2.2. TỔ CHỨC KHẢO SÁT THỰC TRẠNG......................................................60
2.2.1. Mục đích khảo sát thực trạng................................................................60
2.2.2. Nội dung khảo sát thực trạng................................................................61
2.2.3. Đối tượng và địa bàn khảo sát..............................................................61
2.2.4. Phương pháp khảo sát...........................................................................61
2.2.5. Đánh giá kết quả khảo sát.....................................................................62
2.2.6. Cách thức xử lý số liệu.........................................................................63
2.2.7. Thời gian khảo sát................................................................................63
2.3. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ
THÔNG CÁC TỈNH BẮC TRUNG BỘ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH.........................................................................63
2.3.1. Thực trạng nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về dạy học
theo định hướng phát triển năng lực học sinh.......................................63
2.3.2. Tình hình thực hiện hoạt động dạy học ở trường trung học phổ
thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh.............................66

2.4. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG CÁC TỈNH BẮC TRUNG BỘ THEO ĐỊNH
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH..............................................71
2.4.1. Thực trạng nâng cao nhận thức, đổi mới tư duy về hoạt động dạy
học ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng
lực học sinh..........................................................................................71
2.4.2. Thực trạng xây dựng kế hoạch dạy học ở trường trung học phổ
thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh.............................73


v
2.4.3. Thực trạng tổ chức bộ máy quản lý và tổ chức hoạt động dạy học
ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực
học sinh................................................................................................75
2.4.4. Thực trạng chỉ đạo ứng dụng công nghệ thông tin, đảm bảo cơ sở
vật chất - thiết bị và xây dựng chính sách, tạo động lực thúc đẩy
giáo viên, học sinh phát huy tốt vai trò của mình trong dạy học
theo định hướng phát triển năng lực.....................................................81
2.4.5. Thực trạng kiểm tra, đánh giá việc thực hiện hoạt động dạy học ở
trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực
học sinh................................................................................................86
2.4.6. Thực trạng bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy
học theo định hướng phát triển năng lực học sinh cho cán bộ quản
lý trường trung học phổ thông..............................................................90
2.5. THỰC TRẠNG CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HIỆU QUẢ
QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ
THÔNG CÁC TỈNH BẮC TRUNG BỘ THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH.........................................................................93
2.6. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT

TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH.........................................................................96
2.6.1.

Những điểm mạnh...............................................................................96

2.6.2. Những điểm yếu...................................................................................97
2.6.3. Cơ hội và thách thức.............................................................................98
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2.....................................................................................98
Chương 3. CÁC GIẢI PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY
HỌC Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH
HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH.................................100
3.1. CÁC NGUYÊN TẮC ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP...........................................100
3.1.1. Bảo đảm tính mục tiêu........................................................................100
3.1.2. Bảo đảm tính thực tiễn........................................................................100


vi
3.1.3. Bảo đảm tính hệ thống........................................................................100
3.1.4. Bảo đảm tính hiệu quả........................................................................100
3.2. CÁC GIẢI PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG
LỰC HỌC SINH................................................................................................101
3.2.1. Kế hoạch hóa hoạt động dạy học ở trường trung học phổ thông
theo định hướng phát triển năng lực học sinh.....................................101
3.2.2. Tổ chức hoạt động dạy học ở trường THPT theo định hướng phát
triển năng lực học sinh........................................................................104
3.2.3. Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá chất lượng hoạt động dạy học ở
trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực
học sinh...............................................................................................112
3.2.4. Bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học theo định

hướng phát triển năng lực học sinh cho cán bộ quản lý trường
trung học phổ thông............................................................................117
3.2.5. Xây dựng cơ chế, tạo động lực để giáo viên và học sinh phát huy
tốt vai trò của mình trong dạy học theo định hướng phát triển
năng lực..............................................................................................122
3.2.6. Tăng cường cơ sở vật chất, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông
tin, đáp ứng yêu cầu dạy học ở trường trung học phổ thông theo
định hướng phát triển năng lực học sinh.............................................125
3.3. KHẢO SÁT SỰ CẦN THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA CÁC GIẢI
PHÁP ĐỀ XUẤT...............................................................................................128
3.3.1. Mục đích khảo sát...............................................................................128
3.3.2. Nội dung và phương pháp khảo sát....................................................128
3.3.3. Đối tượng khảo sát..............................................................................128
3.3.4. Kết quả khảo sát về sự cần thiết và tính khả thi của các giải pháp
đã đề xuất............................................................................................129
3.4. THỬ NGHIỆM...........................................................................................132


vii
3.4.1. Tổ chức thử nghiệm............................................................................132
3.4.2. Phân tích kết quả thử nghiệm.............................................................136
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3...................................................................................144
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................146
1. KẾT LUẬN....................................................................................................146
2. KIẾN NGHỊ...................................................................................................147
CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ.......................................148
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................148
PHỤ LỤC

viii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
TT

Các chữ viết tắt

Các chữ viết đầy đủ

1

BD

Bồi dưỡng

2

CBQL

Cán bộ quản lý

3

CNH, HĐH

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

4

CNTT

Công nghệ thông tin

5

CSVC -TB

Cơ sở vật chất và thiết bị

6

ĐG

Đánh giá

7

GD&ĐT

Giáo dục và đào tạo

8

GDPT

Giáo dục phổ thông

9

GV

Giáo viên

10

HĐDH

Hoạt động dạy học

11

HS

Học sinh

12

HTTCDH

Hình thức tổ chức dạy học

13

KHDH

Kế hoạch dạy học

14

KQDH

Kết quả dạy học

15

KQHT

Kết quả học tập

16

KT- XH

Kinh tế - xã hội

17

KTĐG

Kiểm tra đánh giá

18

KN

Kỹ năng

19

KTDH

Kỹ thuật dạy học

20

KX

Kỹ xảo

21

MTDH

Mục tiêu dạy học

22

NDDH

Nội dung dạy học

23

NL

Năng lực


ix
24

NLHS

Năng lực học sinh

25

PP

Phương pháp

26

PPDH

Phương pháp dạy học

27

QL

Quản lý

28

QTDH

Quá trình dạy học

30

SGK

Sách giáo khoa

31

THCS

Trung học cơ sở

32

THPT

Trung học phổ thông

33

TN

Thử nghiệm


x
DANH MỤC CÁC HÌNH
Trang
Hình 1.1.

Các NL chung trong mối tương quan với 4 trụ cột giáo dục của
UNESCO...........................................................................................23

Hình 1.2.

Mô hình dạy học 4 thành phần của R. Glaser....................................37

Hình 1.3.

Diễn giải chuẩn đánh giá và đường phát triển NL thực hiện của
R. Glaser............................................................................................38


xi
DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1.

Quy mô mạng lưới giáo dục của các tỉnh Bắc Trung Bộ...................64

Bảng 2.2.

Số liệu về giáo dục THPT của các tỉnh Bắc Trung Bộ.......................66

Bảng 2.3.

Quan niệm của CBQL và GV về dạy học theo định hướng phát
triển NLHS........................................................................................70

Bảng 2.4.

Nhận thức của CBQL và GV về tầm quan trọng và sự cần thiết

của dạy học theo định hướng phát triển NLHS..................................72

Bảng 2.5.

Tình hình thực hiện HĐDH ở trường THPT theo định hướng phát
triển NLHS........................................................................................73

Bảng 2.6.

Thực trạng nâng cao nhận thức, đổi mới tư duy về HĐDH ở
trường THPT theo định hướng phát triển NLHS...............................78

Bảng 2.7.

Thực trạng xây dựng kế hoạch dạy học ở trường THPT theo
định hướng phát triển NLHS.............................................................80

Bảng 2.8.

Thực trạng tổ chức bộ máy quản lý HĐDH ở trường THPT theo
định hướng phát triển NLHS.............................................................82

Bảng 2.9.

Thực trạng tổ chức HĐDH ở trường THPT theo định hướng
phát triển NLHS................................................................................83

Bảng 2.10.

Thực trạng chỉ đạo ứng dụng CNTT, đảm bảo CSVC - TB phục vụ

HĐDH ở trường THPT theo định hướng phát triển NLHS...................87

Bảng 2.11.

Thực trạng chỉ đạo xây dựng chính sách, tạo động lực thúc đẩy
GV và HS phát huy tốt vai trò của mình trong dạy học theo
định hướng phát triển năng lực..........................................................89

Bảng 2.12.

Thực trạng kiểm tra, đánh giá việc thực hiện HĐDH ở trường
THPT theo định hướng phát triển NLHS...........................................92

Bảng 2.13.

Thực trạng bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý HĐDH theo
định hướng phát triển NLHS cho CBQL trường THPT.....................94

Bảng 2.14.

Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý HĐDH theo
định hướng phát triển NLHS.............................................................97


xii
Bảng 3.1.

Vai trò của các chủ thể quản lý trong chỉ đạo và tổ chức thực
hiện các giải pháp quản lý HĐDH ở trường THPT theo định
hướng phát triển NLHS...................................................................133

Bảng 3.2.

Tổng hợp các đối tượng khảo sát.....................................................135

Bảng 3.3.

Đánh giá sự cần thiết của các giải pháp đề xuất...............................135

Bảng 3.4.

Đánh giá tính khả thi của các giải pháp đề xuất...............................137

Bảng 3.5.

Kết quả khảo sát trình độ đầu vào về kiến thức của CBQL
trường THPT...................................................................................142

Bảng 3.6.

Bảng phân phối tần số F về số CBQL trường THPT đạt điểm X i
(đầu vào)..........................................................................................143

Bảng 3.7.

Khảo sát trình độ đầu vào về KN của CBQL trường THPT.............143

Bảng 3.8.

Bảng phân phối tần số F về số CBQL trường THPT đạt điểm X i

sau TN.............................................................................................145

Bảng 3.9.

Bảng tần suất kết quả kiểm tra đầu vào và sau TN về kiến thức của
CBQL trường THPT........................................................................145

Bảng 3.10.

Phân bố tần suất f i và tần suất tích lũy f i  về kiến thức của
CBQL trường THPT trước TN và sau TN........................................146

Bảng 3.11.

Kết quả về trình độ KN của CBQL trường THPT sau TN...............148


xiii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Trang
Biểu đồ 2.1.

Quan niệm khác nhau về dạy học theo định hướng phát triển
NLHS............................................................................................71

Biểu đồ 2.2.

Nhận thức của CBQL và GV về tầm quan trọng và sự cần
thiết của dạy học theo định hướng phát triển NLHS.....................72

Biểu đồ 2.3.

Tình hình thực hiện HĐDH ở trường THPT theo định hướng
phát triển NLHS............................................................................74

Biểu đồ 2.4.

Thực trạng nâng cao nhận thức, đổi mới tư duy về HĐDH ở
trường THPT theo định hướng phát triển NLHS.............................79

Biểu đồ 2.5.

Thực trạng xây dựng kế hoạch dạy học ở trường THPT theo
định hướng phát triển NLHS........................................................80

Biểu đồ 2.6.

Thực trạng tổ chức bộ máy quản lý HĐDH ở trường THPT
theo định hướng phát triển NLHS.................................................82

Biểu đồ 2.7.

Thực trạng tổ chức HĐDH ở trường THPT theo định hướng
phát triển NLHS............................................................................85

Biểu đồ 2.8.

Thực trạng chỉ đạo ứng dụng CNTT, đảm bảo CSVC- TB
phục vụ HĐDH ở trường THPT theo định hướng phát triển
NLHS............................................................................................88

Biểu đồ 2.9.

Thực trạng chỉ đạo xây dựng chính sách, tạo động lực thúc
đẩy HĐDH ở trường THPT theo định hướng phát triển
NLHS............................................................................................90

Biểu đồ 2.10.

Thực trạng kiểm tra, đánh giá việc thực hiện HĐDH ở
trường THPT theo định hướng phát triển NLHS..........................92

Biểu đồ 2.11.

Thực trạng bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý HĐDH
theo định hướng phát triển NLHS cho CBQL trường THPT
......................................................................................................95

Biểu đồ 2.12.

Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý
HĐDH theo định hướng phát triển NLHS....................................98


xiv
Biểu đồ 3.1.

Phân bố tần suất f i về kiến thức của CBQL trường THPT
trước TN và sau TN....................................................................146

Biểu đồ 3.2.

Tần suất tích lũy f i  về kiến thức của CBQL trường THPT
trước TN và sau TN....................................................................147

Biểu đồ 3.3.

So sánh quả về trình độ KN của CBQL trường THPT trước
TN và sau TN..............................................................................149


1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện
giáo dục và đào tạo đã xác định mục tiêu: “Xây dựng nền giáo dục mở, thực học,
thực nghiệp, dạy tốt, học tốt, quản lý tốt; có cơ cấu và phương thức giáo dục hợp lý,
gắn với xây dựng xã hội học tập; bảo đảm các điều kiện nâng cao chất lượng; chuẩn
hóa, hiện đại hóa, dân chủ hóa, xã hội hóa và hội nhập quốc tế hệ thống giáo dục và
đào tạo; giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa và bản sắc dân tộc. Phấn đấu đến
năm 2030, nền giáo dục Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu vực” [19; tr.122].
Để thực hiện được mục tiêu trên, đòi hỏi phải đổi mới căn bản, toàn diện nền
giáo dục nước nhà, “từ quan điểm, tư tưởng chỉ đạo đến mục tiêu, nội dung, phương
pháp, cơ chế, chính sách, điều kiện bảo đảm thực hiện; đổi mới từ sự lãnh đạo của
Đảng, sự quản lý của Nhà nước đến hoạt động quản trị của các cơ sở GD&ĐT và
việc tham gia của gia đình, cộng đồng, xã hội và bản thân người học; đổi mới ở tất
cả các bậc học, ngành học” [19; tr.119].
Đối với GDPT, mục tiêu của sự đổi mới là nhằm “tập trung phát triển trí tuệ,
thể chất, hình thành phẩm chất, năng lực công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng
khiếu, định hướng nghề nghiệp cho HS. Nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện,

chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức, lối sống, ngoại ngữ, tin học,
năng lực và kỹ năng thực hành, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Phát triển khả
năng sáng tạo, tự học, khuyến khích học tập suốt đời” [19; tr.123].
Vì thế, GDPT phải đặt trọng tâm vào việc khơi dậy sự say mê học tập, kích
thích sự tò mò và sáng tạo của HS để các em có khả năng kiến tạo kiến thức từ
những gì nhà trường mang đến cho các em, để các em thực sự thấy rằng mỗi ngày
đến trường là một ngày có ích.
Trong những năm qua, chất lượng GDPT đã có sự tiến bộ; trình độ hiểu biết,
NL tiếp cận tri thức mới của HS được nâng cao; kết quả đánh giá quốc tế trên diện
rộng cho thấy HS Việt Nam không thua kém HS thế giới về NL đọc hiểu, toán học,


2
khoa học. Chất lượng giáo dục mũi nhọn ngày càng được nâng cao; kết quả các kỳ
thi HS giỏi quốc gia và quốc tế có tiến bộ...
Bên cạnh những thành tựu đã đạt được, GDPT nước ta cũng còn có những
hạn chế nhất định trước những đòi hỏi mới của sự nghiệp CNH, HĐH, trước sự phát
triển mạnh mẽ của khoa học - công nghệ và xu thế đổi mới nhanh chóng của GDPT
trên thế giới. Một trong những hạn chế đó là chất lượng GDPT đại trà còn thấp so
với yêu cầu phát triển của đất nước trong thời kỳ mới và so với một số nước tiên
tiến; chưa giải quyết tốt mối quan hệ giữa “dạy chữ”, “dạy người” và định hướng
nghề nghiệp… Nguyên nhân chủ yếu của những hạn chế trên là do “công tác quản
lý chất lượng, thanh tra, kiểm tra, giám sát chưa được coi trọng đúng mức” [19;
tr.118-119].
Để thực hiện được mục tiêu của mình, GDPT cũng phải đổi mới căn bản,
toàn diện, hướng vào sự phát triển NLHS trên tất cả các phương diện: từ MTDH,
CTDH đến PPDH, HTTCDH, KTĐG kết quả học tập của HS; quản lý HĐDH...
Giáo dục THPT là một bộ phận hợp thành của hệ thống giáo dục phổ thông.
Thời gian vừa qua, giáo dục THPT đã có sự đổi mới mạnh mẽ về nội dung, chương
trình, PPDH... Đặc biệt, sau năm 2015, chương trình, sách giáo khoa THPT sẽ được

đổi mới theo hướng phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học, đảm bảo
hài hòa giữa “dạy chữ”, “dạy người” và định hướng nghề nghiệp.
Khi giáo dục THPT có sự đổi mới căn bản và toàn diện như vậy, đòi hỏi toàn
bộ hoạt động của nhà trường THPT cũng phải đổi mới theo định hướng phát triển
NLHS. Trong khi đó, công tác quản lý nhà trường THPT nói chung, quản lý HĐDH
nói riêng vẫn đang trên “lối mòn truyền thống”, thiên về quản lý theo nội dung mà
chưa chú ý đến quản lý theo định hướng phát triển NLHS. Tiếp cận NL trong giáo
dục nói chung, trong dạy học nói riêng, hiện đang là vấn đề lý luận và thực tiễn
được quan tâm rộng rãi trên thế giới cũng như ở Việt Nam.
Vì thế, chuyển sang dạy học và quản lý HĐDH theo định hướng phát triển
NLHS vừa là cơ hội để nâng cao chất lượng dạy học; vừa là thách thức lớn đối với
GV, CBQL trường THPT, khi việc chuẩn bị để dạy học và quản lý HĐDH theo định


3
hướng phát triển NLHS chưa được triển khai một cách khẩn trương, đồng bộ. Bản
thân GV, CBQL trường THPT cũng chưa có tâm thế sẵn sàng cho dạy học và quản
lý HĐDH theo định hướng phát triển NLHS.
Từ những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Quản lý hoạt động dạy
học ở trường trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh”
để nghiên cứu.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, đề xuất các giải pháp quản lý
HĐDH ở trường THPT theo định hướng phát triển NLHS, góp phần nâng cao chất
lượng giáo dục THPT trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT và hội
nhập quốc tế.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Vấn đề quản lý HĐDH ở trường THPT trong giai đoạn hiện nay.
3.2. Đối tượng nghiên cứu

Giải pháp quản lý HĐDH ở trường THPT theo định hướng phát triển NLHS.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu đề xuất và thực hiện được các giải pháp dựa trên chức năng quản lý và
nội dung quản lý HĐDH theo định hướng phát triển NLHS thì có thể quản lý hiệu
quả HĐDH ở trường THPT, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THPT trong bối
cảnh đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT và hội nhập quốc tế.
5. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu
5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận của vấn đề quản lý HĐDH ở trường THPT
theo định hướng phát triển NLHS.
5.1.2. Khảo sát thực trạng quản lý HĐDH theo định hướng phát triển NLHS
ở trường THPT các tỉnh Bắc Trung Bộ.
5.1.3. Đề xuất các giải pháp quản lý HĐDH ở trường THPT theo định hướng
phát triển NLHS.


4
5.1.4. Đánh giá hiệu quả các giải pháp đề xuất thông qua khảo sát sự cần
thiết, tính khả thi và tổ chức thử nghiệm.
5.2. Phạm vi nghiên cứu
- Khảo sát thực trạng và sự cần thiết, tính khả thi của các giải pháp đề xuất ở
một số trường THPT khu vực Bắc Trung Bộ;
- Thử nghiệm một giải pháp đối với CBQL (Hiệu trưởng, Phó hiệu trưởng,
Tổ trưởng chuyên môn) các trường THPT tỉnh Hà Tĩnh.
6. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp luận
6.1.1. Tiếp cận hệ thống
HĐDH là một hệ thống cấu trúc, bao gồm các thành tố như mục tiêu, nội
dung, phương pháp, phương tiện, HTTCDH, KTĐG kết quả học tập của HS...
Nghiên cứu HĐDH và quản lý HĐDH theo định hướng phát triển NLHS ở trường

THPT phải được đặt trong mối quan hệ hệ thống với các hoạt động khác và bảo
đảm tính chỉnh thể, toàn vẹn của HĐDH. Quản lý HĐDH theo định hướng phát
triển NLHS ở trường THPT phải được tiến hành đồng bộ trên tất cả các thành tố
của nó, nhằm tạo nên sự cộng hưởng và sức mạnh tổng thể của hệ thống.
6.1.2. Tiếp cận hoạt động
Dạy học là hoạt động cơ bản trong nhà trường nói chung, trường THPT nói
riêng, dựa trên chính hoạt động tự giác, sáng tạo của GV và HS. Quản lý HĐDH
theo định hướng phát triển NLHS đòi hỏi các chủ thể quản lý phải chủ động nắm
bắt bản chất của dạy học theo định hướng phát triển NLHS và cách thức tổ chức dạy
học theo định hướng phát triển NLHS. Từ đó có những giải pháp quản lý nhằm thay
đổi nhận thức và cách làm cụ thể trong xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, đánh
giá kết quả, bồi dưỡng nâng cao NL, tạo điều kiện hỗ trợ cho việc triển khai HĐDH
theo định hướng phát triển NLHS ở cấp hoạt động.
6.1.3. Tiếp cận phát triển năng lực
Tiếp cận phát triển NL là một xu thế mới của giáo dục hiện đại, tập trung vào
NL hành động, hướng đến những gì người học dự kiến phải làm được hơn là những


5
gì họ cần phải học được. Tiếp cận phát triển NL cũng được hiểu là chiến lược giảng
dạy, trong đó quá trình dạy học dựa trên NL thực hiện. Quản lý HĐDH theo cách
tiếp cận này đòi hỏi HĐDH phải hướng đến đầu ra, đến những NL chung và NL
chuyên biệt mà HS có được sau khi hoàn thành một môn học, lớp học, cấp học.
6.1.4. Tiếp cận chức năng quản lý và nội dung quản lý
Mục tiêu quản lý HĐDH theo định hướng phát triển NLHS được hiện thực hóa
thông qua các chức năng quản lý như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và
đánh giá HĐDH theo định hướng phát triển NLHS. Đồng thời, mục tiêu quản lý
HĐDH theo định hướng phát triển NLHS còn được hiện thực hóa thông qua các nội
dung quản lý: Mục tiêu, nội dung, phương pháp, HTTCDH, KTĐG kết quả học tập
của HS, điều kiện và nguồn lực đảm bảo…Trong luận án, chúng tôi vận dụng cả hai

tiếp cận để xác định khung lý thuyết và đề xuất các giải pháp quản lý HĐDH theo
định hướng phát triển NLHS.
6.2. Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi đã sử dụng phối hợp các nhóm
phương pháp nghiên cứu sau đây:
6.2.1. Nhóm các phương pháp nghiên cứu lý thuyết
6.2.1.1. Phương pháp phân tích và tổng hợp tài liệu
Phương pháp này được sử dụng để phân tích và tổng hợp tài liệu có liên quan
nhằm hiểu biết sâu sắc, đầy đủ hơn bản chất cũng như những dấu hiệu đặc thù của
vấn đề nghiên cứu, trên cơ sở đó sắp xếp chúng thành một hệ thống lý thuyết của đề
tài.
6.2.1.2. Phương pháp khái quát hóa các nhận định độc lập
Phương pháp này được sử dụng để rút ra những luận điểm có tính khái quát
về các vấn đề nghiên cứu, từ những quan điểm, quan niệm độc lập.
6.2.1.3. Phương pháp mô hình hóa
Phương pháp này được sử dụng để xây dựng mô hình (lý luận và thực tiễn) về đối
tượng nghiên cứu, từ đó tìm ra bản chất vấn đề mà đề tài cần đạt được.
6.2.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
6.2.2.1. Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi


6
Dùng các phiếu hỏi để thu thập ý kiến của CBQL, GV các trường THPT về:
- Thực trạng HĐDH và quản lý HĐDH ở trường THPT theo định hướng phát
triển NLHS;
- Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý HĐDH ở trường
THPT theo định hướng phát triển NLHS.
6.2.2.2. Phương pháp trao đổi, phỏng vấn theo chủ đề
Phương pháp này được chúng tôi sử dụng để tìm hiểu sâu thêm các vấn đề về
thực trạng HĐDH và quản lý HĐDH ở trường THPT theo định hướng phát triển

NLHS, thông qua việc trao đổi trực tiếp với các đối tượng điều tra, các chuyên gia.
6.2.2.3. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục
Phương pháp này được sử dụng để thu thập các thông tin thực tế, có ý nghĩa
đối với đề tài nghiên cứu.
6.2.2.4. Phương pháp thử nghiệm
Phương pháp này được sử dụng để đánh giá tính hiệu quả của các giải pháp quản
lý HĐDH ở trường THPT theo định hướng phát triển NLHS đã đề xuất.
6.2.3. Phương pháp thống kê toán học
Sử dụng các công thức thống kê để xử lý số liệu thu được về mặt định lượng,
so sánh và đưa ra kết quả nghiên cứu của luận án.
7. Những luận điểm cần bảo vệ
7.1. Quản lý HĐDH theo định hướng phát triển NLHS là một mô thức quản
lý tối ưu để nâng cao chất lượng dạy học ở trường THPT. Mô thức quản lý này đòi
hỏi phải đổi mới một cách đồng bộ mục đích, yêu cầu, nội dung, cách thức quản lý;
đồng thời phải tính đến ảnh hưởng của các yếu tố khách quan, chủ quan đến quá
trình quản lý.
7.2. Chuyển dạy học và quản lý HĐDH theo định hướng nội dung như hiện
nay sang dạy học và quản lý HĐDH theo định hướng phát triển NLHS vừa là cơ
hội, vừa là thách thức đối với GV và CBQL các trường THPT không chỉ trong khu
vực Bắc Trung Bộ mà trong phạm vi cả nước.


7
7.3. Đề xuất các giải pháp quản lý HĐDH theo định hướng phát triển NLHS,
một mặt phải dựa trên các chức năng quản lý; mặt khác phải dựa trên nội dung quản
lý HĐDH theo định hướng phát triển NLHS.
8. Đóng góp của luận án
8.1. Góp phần làm sáng tỏ thêm những vấn đề lý luận về HĐDH và quản lý
HĐDH ở trường THPT theo định hướng phát triển NLHS.
8.2. Đưa ra được bức tranh đầy đủ, khách quan về thực trạng HĐDH và quản

lý HĐDH theo định hướng phát triển NLHS ở một số trường THPT khu vực Bắc
Trung Bộ.
8.3. Xây dựng khung NL của HS THPT; Thiết kế được Chương trình bồi
dưỡng nâng cao năng lực quản lý HĐDH cho CBQL trường THPT và Bộ tiêu chí
đánh giá chất lượng HĐDH theo định hướng phát triển NLHS.
8.4 Đề xuất 6 giải pháp quản lý HĐDH ở trường THPT theo định hướng phát
triển NLHS và thử nghiệm một giải pháp đem lại kết quả cao.
9. Cấu trúc luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Kiến nghị, Tài liệu tham khảo và Phụ lục
nghiên cứu; luận án gồm 3 chương:
Chương 1:

Cơ sở lý luận của vấn đề quản lý hoạt động dạy học ở trường
trung học phổ thông theo định hướng phát triển năng lực học
sinh.

Chương 2:

Thực trạng quản lý hoạt động dạy học ở trường trung học phổ
thông các tỉnh Bắc Trung Bộ theo định hướng phát triển năng lực
học sinh.

Chương 3:

Các giải pháp quản lý hoạt động dạy học ở trường trung học phổ
thông theo định hướng phát triển năng lực học sinh.


8
Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở
TRƯỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC HỌC SINH
1.1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
1.1.1. Những nghiên cứu về hoạt động dạy học theo định hướng phát
triển năng lực học sinh
1.1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài
Những nghiên cứu ở nước ngoài tập trung vào một số vấn đề sau đây:
- Sự hình thành và phát triển của xu hướng dạy học tiếp cận năng lực
Tiếp cận NL trong giáo dục nói chung, dạy học nói riêng được hình thành,
phát triển rộng khắp ở Mỹ vào những năm 1970 và trở thành một phong trào với
những nấc thang mới trong những năm 1990 ở Anh, Úc, New Zealand, xứ Wales...
Sở dĩ có sự phát triển mạnh mẽ này là do rất nhiều học giả và các nhà thực
hành phát triển nguồn nhân lực xem tiếp cận NL là cách thức có ảnh hưởng nhiều
nhất, được ủng hộ mạnh mẽ nhất để cân bằng giáo dục và quá trình dạy học, là
“cách thức để chuẩn bị lực lượng lao động cho một nền kinh tế cạnh tranh toàn
cầu” [92] và là “một câu trả lời mạnh mẽ đối với những vấn đề mà các nhà trường,
cá nhân, tổ chức đang phải đối mặt trong thế kỷ XXI” [95; tr.46].
- Đặc trưng và ưu thế của dạy học tiếp cận năng lực
Theo J. Richard và T. Rodger, “Tiếp cận năng lực trong dạy học tập trung
vào kết quả học tập, nhắm tới những gì người học dự kiến phải làm được hơn là
nhắm tới những gì họ cần phải học được” [102].
Khi tổng kết các lý thuyết về tiếp cận dựa trên NL trong dạy học và phát
triển, K.E. Paprock [99] đã chỉ ra năm đặc tính cơ bản của tiếp cận này: 1) Tiếp cận
NL dựa trên triết lý người học là trung tâm; 2) Tiếp cận NL thực hiện việc đáp ứng
các đòi hỏi của chính sách; 3) Tiếp cận NL là định hướng cuộc sống thật; 4) Tiếp
cận NL rất linh hoạt và năng động; 5) Những tiêu chuẩn của NL được hình thành
một cách rõ ràng.

9
Chính những đặc tính nói trên đã làm cho tiếp cận theo NL có những ưu thế
nổi bật so với các cách tiếp cận khác trong dạy học. Theo S. Kerka [92], những ưu
thế đó là: 1) Tiếp cận NL cho phép cá nhân hóa việc học: trên cơ sở mô hình NL,
người học sẽ bổ sung những thiếu hụt của mình để thực hiện những nhiệm vụ cụ
thể; 2) Tiếp cận NL chú trọng vào kết quả (outcomes) đầu ra; 3) Tiếp cận NL tạo ra
những linh hoạt trong việc đạt tới các kết quả đầu ra, theo những cách thức riêng
phù hợp với đặc điểm và hoàn cảnh của cá nhân; 4) Tiếp cận NL còn tạo khả năng
cho việc xác định một cách rõ ràng những gì cần đạt được và những tiêu chuẩn cho
việc đo lường các thành quả học tập của người học. Việc chú trọng vào kết quả đầu
ra và những tiêu chuẩn đo lường khách quan của những NL cần thiết để tạo ra các
kết quả này là điểm được các nhà hoạch định chính sách GD&ĐT và phát triển
nguồn nhân lực đặc biệt quan tâm nhấn mạnh.
- Mô hình năng lực trong dạy học
R.E. Boyatzid [90] cho rằng phát triển dạy học dựa trên mô hình NL cần xử
lý một cách có hệ thống ba khía cạnh sau: (1) xác định các NL, (2) phát triển chúng,
và (3) đánh giá chúng một cách khách quan.
Để xác định được các NL, điểm bắt đầu thường là các kết quả đầu ra
(outputs). Từ đó, đi đến xác định vai trò của những người có trách nhiệm phải tạo ra
các kết quả đầu ra này. Một vai trò là một tập hợp các hành vi được mong đợi về
một người theo những nghĩa vụ và địa vị công việc của người đó. Thuật ngữ “vai
trò công việc” đề cập tới việc thực hiện những nhiệm vụ thực sự của một người.
Trên cơ sở của từng vai trò, xác định các NL cần thiết để có thể thực hiện tốt vai trò
đó.
Ví dụ, để thực hiện tốt vai trò của mình, người GV Hoa Kỳ phải có các NL
sau đây: Hiểu các khái niệm trọng tâm, các công cụ tìm kiếm, các cấu trúc môn học
mình dạy và có khả năng làm cho những yếu tố này có ý nghĩa đối với HS; Hiểu HS
học tập, phát triển như thế nào và có khả năng tạo ra các cơ hội để hỗ trợ cho sự
phát triển trí tuệ , xã hội, nhân cách của các em; Hiểu HS khác biệt nhau như thế
nào về cách học và tạo ra các cơ hội dạy học thích ứng với các đối tượng khác nhau;

Hiểu và sử dụng các PPDH đa dạng để khuyến khích sự phát triển tư duy phê phán,


10
khả năng giải quyết vấn đề và các kỹ năng hoạt động của HS; Vận dụng sự hiểu
biết về hành vi, động cơ của cá nhân và nhóm để tạo ra môi trường học tập có lợi
cho sự tương tác xã hội, tham gia tích cực trong quá trình học tập và tự lực cánh
sinh; Vận dụng tri thức về các kỹ thuật giao tiếp bằng lời, không lời và các phương
tiện thông tin có hiệu quả khác để tạo ra sự tìm tòi tích cực, sự tương trợ và hợp tác
trong lớp học; Lập kế hoạch dạy học trên cơ sở hiểu biết về môn học, HS, cộng
đồng và mục tiêu của chương trình; Hiểu biết và sử dụng các phương pháp đánh giá
chính thức và phi chính thức nhằm xác định và đảm bảo sự phát triển liên tục về trí
tuệ, xã hội và thể lực của HS; Biết đánh giá hiệu quả của các hành động và các lựa
chọn của mình đối với HS, phụ huynh và các nhà chuyên nghiệp khác trong cộng
đồng giáo dục; tích cực tìm kiếm các cơ hội phát triển nghề nghiệp; Biết phát triển
các quan hệ với đồng nghiệp trong trường, các phụ huynh và các cơ quan trong
cộng đồng rộng lớn nhằm hỗ trợ quá trình học tập và phúc lợi của HS...
Từ hiểu biết về NL như vậy, các nhà nghiên cứu trên thế giới đã sử dụng
những mô hình NL khác nhau trong tiếp cận của mình: (1) những mô hình dựa trên
cơ sở tính cách và hành vi của cá nhân theo đuổi việc xác định “con người cần phải
như thế nào để thực hiện được vai trò của mình”; (2) những mô hình dựa trên cơ sở
các kiến thức và kỹ năng theo đuổi việc xác định “con người cần phải có những
kiến thức và kỹ năng gì” để thực hiện tốt vai trò của mình; (3) những mô hình dựa
trên cơ sở các kết quả và tiêu chuẩn đầu ra theo đuổi việc xác định con người “cần
phải đạt được những gì ở nơi làm việc”. Mô hình tiếp cận với sản phẩm đầu ra được
các nhà nghiên cứu và thực hành trên thế giới đặc biệt ủng hộ. Khi bàn về mô hình
dựa trên NL cần chú ý NL còn là những đòi hỏi của công việc, nhiệm vụ và các vai
trò. Mô hình NL được sử dụng rất phổ biến ở cấp vi mô (trong từng đơn vị cụ thể)
và ngày càng phát triển mạnh mẽ trên toàn thế giới trong quá trình tăng cường và
phát triển các tổ chức. Mô hình này bao gồm các bước như sau: Xác định tầm nhìn,

sứ mạng, và mục tiêu của tổ chức; Xác định các quá trình, hệ thống, thủ tục nội bộ
nhằm đạt đến các tầm nhìn, sứ mạng và mục tiêu chiến lược đã được xác định; Xác
định các năng lực cần thiết để đạt tới các sứ mạng, mục tiêu đã xác định; Xác định
những thiếu hụt, khoảng trống năng lực và hình thành các kế hoạch phát triển của cá